zawartych, skwapliwie zbierała szczegóły o osobach St. lub N. Testamentu i takowe upiększała dodatkami swej imaginacji; albo tendencyjnej propagandzie heretyków. Apokryficzna literatura żydowska i heretycka wzór swój brała z tajemniczych ksiąg poganizmu, które miały pochodzić bezpośrednio od bogów, a mianowicie od takich, którym najwyższy przypisywano rozum, jak Tagesowi u Etrusków, Oannesowi u Babilończyków, Thoytowi u Egipcjan, Taantowi u Fenicjan i t. d. Księgi te, zapisujące ceremonje kapłańskie, tłumaczące znaczenie mytów, zajmujące się zjawiskami natury, były księgami przystępnemi tylko dla kapłanów i wtajemniczonych, jedném słowém esoterycznemi. Po większej części chowano je w najświętszém miejscu świątyni, w tak nazwaném adyton. I ztąd też ich nazwa księgi ἀπόκρυφα, libri reconditi, secreti. W czasach rozpadającego się już poganizmu, magowie, teurgowie i inni tego rodzaju ludzie, wyzyskując publiczną ciekawość, puścili w obieg wiele rzekomo świętych pism, pod nazwą Hermesa, Zoroastra, Sanchoniatona, Sybilli i innych sławnych w mitologji osobistości, jak Lina, Orfeusza, Dardana i t. d. Wpływ tej literatury dał się niebawem uczuć i pomiędzy żydami. W ostatnich wiekach przed Chrystusem, żydzi mieli już swoje tajemnicze księgi, pokrewne co do treści pogańskim. Terapeuci, oprócz Biblji, szczycili się jeszcze posiadaniem ksiąg, przypisywanych patrjarchom Izraela (Philo, Opp. t. I p. 475 ed. Mangey). Żydowscy teurgowie i zaklinacze, którzy już w czasach przedchrystusowych chodzili po Palestynie i dalej, zapewniali, że tajemnicze swe sztuki i zaklęcia biorą z sekretnych z ksiąg Salomona, Mojżesza i Abrahama (Joseph. Ant. 8, 2. 5; Jul. Firmic. adv. Mathem. l. 4, p. 84; Plin. H. N. 30, 1; Apul. de Magia c. 90). Źródłem też wielu ksiąg apokryficznych u żydów było dawne przekonanie, że kapłani żydowscy i uczeni posiadali, oprócz ksiąg Pisma św., inne jeszcze księgi, nieprzystępne dla ludu i z nich tajemną mądrość czerpali. Na tém przekonaniu opiera się opowiadanie w IV ks. Ezdrasza (c. 14), jak, po spaleniu kościoła, Ezdrasz, za natchnieniem Ducha św., spisał na nowo nietylko 24 ksiąg kanonicznych, ale nadto i 70 innych, jakoby także spalonych wówczas ksiąg świętych. O księgach pierwszego rzędu mowi to miejsce, ważne nader dla apokryficznej literatury: „pierwsze, jakie napisałeś, połóż jako publiczne, aby czytali godni i niegodni“, o drugich zaś, jakoby świętszych jeszcze, prawi: „te zaś ostatnie siedmdziesiąt zachowaj i przekaż mądrym w narodzie twoim“ (14, 46), i znowu: „niektóre objawisz publicznie, inne mądrym potajemnie podasz“ (v. 26); o tych ostatnich jeszcze dodaje: „w nich bowiem jest duch rozumienia i mądrości źródło i wiedzy strumień“ (v. 46). Talmud zna także takie powieści, o starych tajemniczej mądrości księgach, a autorowie kabały żydowskiej, właśnie na takich opierają się powieściach. I w ogóle, na rachunek tych ksiąg tajemniczych, pisano wiele u żydów przed i po Chrystusie. Żydowscy uczeni w Egipcie i Małej Azji, wykształceni na greckich wzorach, przyczynili się nie mało do zapełnienia greckiej literatury, różnego rodzaju podrabianiami. Tym sposobem powstały orficzne wiersze, zachowane u Euzebjusza. Gdy znów utwory swoje przypisywali której z wielkich postaci biblijnych, była to tylko rzecz formy, tytułu, bo treść pisma bywała zazwyczaj przeważnie pogańska. Patrjarchowie Starego Przymierza, niby autorowie tych pism apokryficznych, przemieniani tu są na mitologiczne osoby poganizmu. I kto
