Abstemii. Tak się nazywają osoby, mające wstręt naturalny do wina i pić go nie mogące, od abstineo — wstrzymuję się i temetum — wino. Osoby takie niezdolne są do przyjęcia święceń kapłańskich, dla tego, iż wina potrzebnego do odprawienia mszy św. znosić nie mogą (Can. 13. Conc. Eliber.). Wielu kanonistów utrzymuje, że tacy nawet do niższych święceń posuwani być nie powinni. Kiedy kalwiniści całą siłą popierali zdanie, że kommunja pod obydwoma postaciami jest nakazana prawem Bożém, na synodzie swoim w Charenton odbytym, postanowili, że abstemii mogą być do wieczerzy przypuszczeni, byleby kielicha dotknęli się wargami, chociażby ani kropli wina nieskosztowali i nie połknęli. Luteranie im to wyrzucali, jako tolerancję świętokradzką. Tą okolicznością posługiwali się znowu katolicy, dowodząc, że zdanie protestantów, o nakazie Bożém kommunji pod dwiema postaciami, nie jest prawdziwe, skoro cierpieć musi wyjątki i dyspensy.
Abstrakcja. Świadomość ducha naszego upewnia nas, że pojęcia nasze nie leżą gotowe już w umyśle, lecz że je dopiero w sobie wytwarzamy, urabiamy i rozszerzamy. Ale dusza nasza pojęcia te wytwarza nie z własnej istoty swojej, bo w takim razie musiałaby być Duchem Bezwzględnym, który i rzeczywistość i możliwość wszelką z własnej pojmuje istoty, dla tego, że ta istota jest bytem nieskończonym i wszelkiego skończonego bytu przyczyną. Duch nasz, jako skończony i ograniczony, rzeczywistość pojmuje nie z siebie, ale o ile ona na niego oddziaływa. Oddziaływanie to odbywa się przez zmysły, które przekazują umysłowi wrażenia świata widzialnego. Ale z wrażeń tych umysł otrzymuje tylko obrazy przedmiotów, w całej rozmaitości ich cech i właściwości przygodnych. Dopiero przez zestawienie i połączenie w jedno cech wspólnych pewnego szeregu przedmiotów podobnych, a przeto przez odrzucenie cech szczegółowych, jakiemi się one pomiędzy sobą wyróżniają, umysł dochodzi do ujęcia w nich obejmującej je jedności, do ich ogółu, do ich rodzaju, do pojęcia ich wspólnej istoty. Usuwanie to uwagi od cech szczegółowych, jest abstrahowaniem; abstrakcja zaś jest pojęciem, w którém giną różnice szczegółowe, a pozostają tylko cechy wspólne, ogólne. Np. w pojęciu człowieka, giną wszelkie szczegółowe własności europejczyka, negra, mongoła, uczonego, prostaczka, pana, żebraka, żołnierza, kobiety, dziecięcia i t. d., a pozostają cechy im wszystkim wspólne, mianowicie: cielesność i rozumność, bo każdy człowiek przez to jest człowiekiem, że jest syntezą ciała i rozumnej duszy. Odróżnić jednak tu należy abstrakcję empiryków, którzy idąc za Lockiem, formowanie pojęć wywodzili całkowicie z wyobrażeń zmysłowych, przez wyłączanie różnic pomiędzy niemi zachodzących, a zatrzymywanie cech wspólnych. Wprawdzie pojęcie, przez które poznajemy istotę rzeczy, jest ogólne, wszelako nie znaczy to, abyśmy w wielu rzeczach szukali dopiero cech wspólnych i te cechy brali za istotę rzeczy pojedynczej, ale że myśl, którą pojmujemy istotę rzeczy pojedyńczej, przedewszystkiém to w sobie zawiera, co rzecz pojedyńcza ma z innemi wspólnego. Pojęcie, za pomocą którego ujmujemy istotę rzeczy, dla tego jest ogólne, że przez nie nie tylko jeden pewien przedmiot, ale wiele innych może być pojętych; i to, co przez to pojęcie myślimy, istota rzeczy, jest ogólne, ponieważ w wielu rzeczach, wprawdzie nie co do liczby, ale co do własności jest jedno i to samo. Powszechność i konieczność pojęcia opiera się na tém, że umysł może odwrócić się od przygodnych własności przedmiotu i jego konkretnej rzeczywistości, a ująć jego istotę w zarysach ogólnych; że jako nie-
