Ta strona została przepisana.
| §. 15. | §. 15. |
| Owo nayważneyszy rozdział w erymologii, który skazuie pokrowieństwo spółgłosek, przez przykłady oczywiste, pewne, przekonywaiące, odmieniaiących się iednych w drugie; co odmiany spadkowe czyli deklinacyyne, czasowe czyli koniugacyyne, i oczywiście etymologiczne, czyli derywacyyne, daią poznać. Za przeyściem w tym względzie spółglosek Polszczyzny, odkryiemy iey iuż to do Sowiańszczyzny, iuż do obcych ięzyków stosunek; a to warto dalszego zatrudnienia. | Das wichtigste Kapitel in der Lehre der Wortforschung ist daher das von der Verwandtschaft der Mitlauter, wo aus zuverläßigen, überzeugenden Beyspielen, der Uebergang des einen in den andern dargethan wird. Die Gesetze dieses Ueberganges der Mitlauter in einander, lassen sich aus den mit ihnen vorgehenden Veränderungen in den Declinationen, Coniugationen und ganz offenbaren Derivationen abnehmen. Gehen wir nun in dieser Rücksicht Die Mitlauter des Polnischen Alphabet durch; so wird sich dabey zu gleicher Zeit das Verhältniß derselben, nicht nur zu denen der übrigen Slavischen Mundarten, sondern auch zu denen fremder Sprachen wahrnehmen lassen; und dieß kennen zu lernen, dürfte wohl der Mühe werth seyn. |
| Rozdział IV. PODZIAŁ I. Które spółgłoski w które się przemieniaią. (affirmative). §. 16. |
Kapitel IV. Abtheilung I. Welche Mitlauter in einander übergehen. (affirmative). §. 16. |
| 1) B = W; to iest: b i w lozuią się z sobą, iako to w tych słowach oczywiście pochodnych: boy, bojować, woiować, woyna. „Podwoie, mówi Mączyński, mielibyśmy zwać podboie, od podbiiania ale zwyczay nie dopuszcza; tedy przywoy albo podboy postis”. Daley: | 1) B = W; das heisst: b und w gehen in einander über, wie aus folgenden ganz offenbaren Derivationsbeyspielen sichtbar erhellet: bóy (Kampf), boiować (kämpfen, woiować (kriegen, Krieg führen), woyna (der Krjeg). „Podwoie sollte nacj der Bemerkung des Mączyński, podboie geschrieben werden, von podbić (untertschlagen); doch der Sprachgebrauch hat przywoy, podboy eingeführt.” Ferner: |
| Wyknąć, zwyknąć, zwyczay,, obyczay, obyczayny, obyczayność. -- Wrócic, odwrócić, obrócić, odwrot, obrot, odwrotny, obrotny. -- Wlec, odwlec, oblec, obłoczyny. -- Walić, odwalić, obalić. -- Wisieć, wieszać, powiesić, obielić, obieś. -- Wodzić, powodować, swoboda, swobodny. -- Tołub, tołuw, tołw. Owoc, Oberdeutsch Obs, Hochdeutsch Obst. | |
| Not: Nawet w Cyryllisko-Rossyyskiém abecadle głoska в ma kształt od б mało co się różniący, i w szyku abecadlowym zaraz po niéy następuie. | Anmerk. In den Cyrillisch-Russischen Alphabete, ist die Figur des в äusserst wenig von б unterschieden, und folgt auch in der Alphabetischen Ordnung unmittelbar nach dem б. |
| 2) B = P: łeb, lep, łbisko, łepski, lepszy, lepiey. -- Bluć, pluć, blwać, plwać. -- Bryzgać, pryskać. -- Buchać, puchać. -- Polon. pukicl, Gall. boucle, Germ. die Buckel, Ital. boccola. Biedz, biec, bieżec, cf. Polon. pies (der Hund), cf. Germ. die Betze (suka). Pol. piekę, piekarz cf. Germ. baken, Bäcker. -- Pol. piię, poię cf. Graec. πιω, πινω, ποω, cf. Lat. bibo. | |
| 3) B = F: vide F. | |
| §. 17. | §. 17. |
| 1) C = T: na to są przykłady deklinacyyne, koniugacyyne, derywacyyne: | 1) C = T: Beyspiele davon finden sich in den Declinationen, Conjugationen, Derivationen: |
| Swiat, na świecie; miotam, miecesz; gniotę, gnieciesz; gwałt, gwałcić. -- Pol. cienki, Bh. tenky Rs. тонкїй, Vind. tinek, Graec. τυννος, Lat. tenuis, Anglosax. thyn, Svec. tunn, Island. thunnur (cf. Gall. tendre), Persic. tend, Gallis. tene, Bretag. tanno, Hibern. tana, Germ. dünn. -- Pol. cierać, trzeć, trę, tarty, Boh. tjrati, triti, Ross. тереть, тру, Lat. tero, tritus, triui. | |
| 2) C = Ch = H = K. -- Pol. chych, chychota, Ross. хохотать, Germ. kichern, hucheln, Graec. κιχλιζειν, Lat. cachinnari cachinnus. -- Pol. skrzynia, Boh. sskrjn’e , skrinka, Ross. скринь, скринка, Vind. skrinja, Germ. Schrein, Schrank, Osnabrück. Schreen, (cf. Austriac. Schraane), Anglosax. scrin, Angl. scrine, Svec. skrin, Island. skryin, Lett. skryne, Lat. med. screona, escrinium, crinium, crineum, Gall. obs. escrin, Ital. scrinio, scrigno, ciscranno. | |
| 3) Ch = K = H = Spiritus asper. -- Pol. chleb, Boh. chleb, Ross. хлѣбъ, Sorab. chlieb, klieb, Vind. hleb, hliebez, hlebez , Croat. hlib, ap. Ulphil. hlaiban, Anglosax. hlaf, Angl. loaf, Suec. lef, Finland. leipa, Lat. libum, libo, Germ. Laib, Leib, Laibel. | |
| We wszystkich tych wspomnionych dyalektach i ięzykach słowo to bądź chleb, w ogólności, bądź właściwiey bochenek znaczy. | In allen diesen Mundarten und Sprachen bedeutet das Wort chleb etc. theil Brot überhaupt, theils insonderheit dessen Form, ein Laib Brot. |
