Strona:PL JI Kraszewski Wieki katakombowe odczyt3 part40.png

 W Grudniu przypada Narodzenie Pańskie, dnia 25, wedle stałéj tradycyi kościelnéj. W téj mierze jednak, chociaż najpowszechniéj przyjętą jest data 25-go Grudnia, były w początku różnice zdań. Kościoły w Azyi obchodziły to święto późniéj, w dniu 6-go Stycznia, a nawet 19-go lub 20-go Kwietnia. Od IV-go wieku zgodziły się dopiero na 25-go Grudnia. Było to zawsze jedno z najuroczystszych świąt roku. Dzień ten zwano Natale. Rozpoczynano obchód już za czasów Ś. Augustyna nocą, w wigilją, i wszyscy wierni obowiązani byli znajdować się w kościele głównym, a wzbronione były osobne nabożeństwa po kaplicach i kościołkach wiejskich. Biskup odprawiał liturgję, od czego u nas jéj nazwanie Pasterki. Wszyscy przystępowali do kommunii pod karą trzech lat exkomuniki t. j. wyłączenia z Kościoła.
 Najstarsze xięgi liturgiczne mają już trzy msze na ten dzień oznaczone, chociaż nie we wsztystkich kościołach. Od XIV i XV wieku zwyczaj się ten upowszechnił.
 W dzień Bożego Narodzenia sługi uwalniano od ich obowiązków zwykłych; post był surowo zakazanym, ale zarówno i widowiska.
 Od IV-go wieku, na drugi dzień po Bożém Narodzeniu, obchodzono pamiątkę Ś. Szczepana Męczennika, następnie Ś. Jana Ewangelisty. W niektórych kościołach kapłanie odprawiali po dwie msze w ten dzień.
 Naostatek, we trzy dni po Bożém Narodzeniu, przypadało święto Młodzianków. W Menologu greckim i liturgii Ethiopskiéj liczba ich podaną jest na 15,000. Kościół pamięć ich miał zawsze w wielkiém poszanowaniu, ale niewiadomo kiedy dzień ten mianowicie został oznaczonym. Obchód tego dnia był uroczysty, ale smutny i żałobny. W kościele Te Deum, Alleluja, i inne radosne formy nie brzmiały dnia tego. W średnich wiekach przyłączyły się zabobonne obchody.
 Uroczystość Wielkiéj Nocy, zwykle w dawnym Kościele nie dniem jednym, ale obchodzono w dniach pię-