Strona:PL JI Kraszewski Wieki katakombowe odczyt1 part10.png

szczątki ich ciał, mających zmartwychwstać w dzień sądu, ocalić od zagłady i rozproszenia. U pogan, groby uciekały w pola, otaczały drogi; łapały przechodniów aby umarli z pamięci nie wyszli; duchom, marom, stawiano gmachy, sprawiano uczty; stosownie do pojęć chrześcijańskich, umarli w Bogu, a wedle wyrażenia katakombowych napisów, ci co w Panu usnęli, gromadzili się około kościoła. Ołtarz stawał na grobie męczennika, który życiem wiarę wyznał (confessio) Wyraz cmentarz, κοιμητήριον, jest czysto chrześcjański; u pogan nie było cmentarzów, ani tego gromadzenia się po śmierci, bo i za życia nie było braterstwa i wspólności między ludźmi. Co do słowa wyraz ten oznacza sypialnią, a często w pierwszych wiekach dormitorium, przekład łaciński, używa się za wyraz z greckiego przerobiony. W napisach na grobach, ta myśl, że śmierć jest snem przechodzącym, powtarza się często bardzo; zasnął w Panu — spoczywa wpokoju, In pace.
 Zwyczaj ten grzebania ciał pod kościołem, w kościołach, gromadnie, sięga najdalszych wieków, ale jest wyłącznie chrześcijański.
 W czasach prześladowania musiano głęboko ukrywać się w łonie ziemi. Około drogich szczątków męczenników i wyznawców, skupiała się modlitwa, łączyła z nią ofiara, ucisk zmuszał uchodzić; tak do katakomb i grobu zstąpił Kościół i całe niemal pierwszych chrześcijan życie. W czasie wielkich prześladowań, nie raz rozporządzenia Cezarów sięgały aż tych głębin; zasypywano pieczary, broniono do nich przystępu, skazywano na kary tych, co na cmentarze chodzili. Tak wzbronił zbiorowisk tych Walerjan, a Gallien na nowo dozwolił je. Dyoklecian i Maxymian znowu je odebrali, a Maxenciusz powrócił.
 Katakomby rzymskie, o których tu głównie mówimy, powstały nieochybnie bardzo wcześnie; badacze miejscowi sądzą, że poprzedziły nawet męczeństwo Ś. Piotra; nigdzie nie ma śladu chrzścijańskich cmentarzów starszych nad nie; z wielu zaś względów co krok spotykamy dowody starożytności, przynajmniéj wielkiéj części tych pieczar.