nie jest ciekawym widok tego małego kraiku, otoczonego przez wielkie potęgi, który jednak nie daje się zdławić, którego przemysł wyrównywa angielskiemu, którego rolnictwo może za wzór służyć i który zdaje się nic sobie nie robić ze wszystkiego, co pomyślności jego zagraża!?
Zresztą napróżno szukać jakichś nowości, któremi możnaby urozmaicić korespondencyę. Niéma nic oprócz przedstawień teatralnych, wielkich powodzeń tenorów, oraz dramatów Sardou i Dumasa.
Jednakże Sardou, nawet z Sarą i z przepychem wystawy scenicznéj, nie potrafił zaćmić Dumasa, którego nowy dramat „Denyse” (temat odwieczny, do nieskończoności zmieniany) ściągnął — tout Paris. Dwa te sukcesa wystarczą na całą zimę. Teatr sprawia tyle hałasu, że odbija się to na zaniedbanéj nieco literaturze. Wszystkich powieściopisarzy nieprzeparcie ciągnie coś do sceny, która ma to do siebie, że znaczne przynosi dochody. Nie chodzi téż już dziś o stworzenie arcydzieła, lecz o to, aby zostać milionerem. About umarł, osiągnąwszy poprzednio ten cel wzniosły. Nie wątpię, że Dumas syn, Sardou, Ohnet i nawet Daudet zejdą z pola z miłą rentą paruset tysięcy franków.
Niemcy spoglądają na to i wzdychają. U nich bowiem ani teatr, ani powieść nie dają jeszcze nawet skromnéj fortuny literatom. Co najwyżéj powieściopisarze budują sobie małe wille nad brzegami Renu.
Kto temu winien?
Jest to bez wątpienia następstwo usposobienia mas. W Anglii ogół interesuje się nowościami literackiemi i czyta je, pomimo że są drogie; we Francyi jest prawie zupełnie toż samo; Niemcy wierzą i przysięgają tylko na klasyków. Trzeba prawie cudu, aby książka była pożądliwie czytana i szybko wyczerpana. Wychowanie, temperament, przyzwyczajenie urabiają charakter narodu, który się nie łatwo zmienia...
Wszelki ruch żwawszy niemiły jest Niemcom. Jeśli im jednak z tém dobrze?... Na to nie mam nic do powiedzenia.
