do wielkości Anglii. Zupełnie przeciwnie dzieje się we Francyi, gdzie z zarozumiałością niesłychaną niszczy się wszystko dla czynienia doświadczeń, dla stosowania idei i teoryi, które nigdy jeszcze nie przebyły praktycznéj próby. Francya drogo już zapłaciła za to usposobienie rewolucyjne, nie wyrzekła go się jednak.
I oto dotarliśmy do przedmiotu, ku któremu zmierzałem. Chciałbym wyrazić życzenie, abyśmy korzystali z doświadczenia innych, i abyśmy mogli naśladować Anglików raczéj, niźli owych dawnych przyjaciół naszych, zabłąkanych na ścieżki fałszywe i niebezpieczne...
Szczęściem dla Francyi, są jeszcze po prowincyach jéj umysły poważne, oceniające przeszłość jak należy i szanujące tradycyę. U nas także wieś jest żywiołem zachowawczym i do pewnego stopnia powinna trzymać się téj roli.
Ale uznając jéj niezbędność, nie będziemy zaprzeczali konieczności tego ruchu, którego widownią są wielkie miasta, ani pożyteczności tych wielkich ognisk, z których wytryska światło i życie.
Chodzi o to tylko, aby zachować miarę. Nie posuwać się nadto szybko, zaściełając za sobą drogę ruinami, ani téż cofać się, ani zostawać bez ruchu. Oto jest wielka, największa trudność.
U nas jest ona tém znaczniejszą, że nasz temperament słowiański unosi nas co chwila, że się niecierpliwimy zbytnio, że wyobraźnia nasza, ta „folle du logis“, ma zbytnią nad nami władzę.
My także zapłaciliśmy drogo za uniesienia nasze, i czas już byłby skorzystać z doświadczeń przeszłości. Czy potrafimy?...
„Medium tenuere beati” jest bardzo starą prawdą, o któréj nikt nie wątpi, lecz któréj zastosowanie w życiu napotyka niezmierne trudności. Wieś i miasto, przeszłość i przyszłość powinny sobie ręce podać; piérwsza — nie opóźniając zbytnio pochodu, druga — nie przyśpieszając go zanadto. Medium tenuere beati!
Nasza szlachta zdaje się być pociąganą ku miastom i nie ceni już tak jak dawniéj spuścizny ojców, roli i pługa. Chcą się bogacić prędko, spekulują, przedzierzgają się w przemysłowców i najczęściéj kończą na ruinie. A przecież tyle jest do zrobienia na wsi naszéj, tyle do wy orania z téj drogiéj naszéj ziemi...
