Strona:PL JI Kraszewski Listy from Świt Y1884 No14 page228 col3 part1.png

Ale uważany jako cząstka całości, człowiek jest zawsze tém, czém mu być przeznaczono. Pessymizm widzi przedewszystkiém jednostkę, ale nie rozumié całości.
 Poetom przypisałem powyżéj początek współczesnego pessymizmu. W nowéj naszéj poezyi pessymizm ten niemniéj czuć się daje.
 Wyjąwszy Adama Mickiewicza, który miał silną wiarę, we wszystkich innych widzę zaród téj choroby. Ona przebija się nawet w Zygmuncie, który nie zdaje sobie sprawy z przyczyn bytu i według którego przyszłość jest fatalnie skazaną na straszliwe katastrofy. Słowacki nie jaśniéj na nią patrzy; a jest posępny i zrozpaczony także. Nasi współcześni poeci pędzą daléj przez pieśni swoje tę chmurę rozpaczy. Świat stary wszędzie się wali i zaprzepaszcza pod naszemi stopami; a to, co ma być po nim — mgłą jeszcze zakryte. A przecież dzieje powinnyby nas nauczyć, że ludzkość — jako taka nie rozpacza nigdy, że wszelka katastrofa, pochłaniająca świat jeden, zwiastuje narodziny innego świata. Zaiste, wszystko upada i wszystko przemija, ale zostaje rzecz jedna, zostaje życie. Ono przybiera formy nowe i dzieło swoje daléj prowadzi. Szczęty zdruzgotanych globów służą mu za materyał do zbudowania globów nowych. Historya przenosi się z jednego krańca ziemi na kraniec drugi, ale wątka swojego nie przerywa. Są momenty trudne w życiu jednostki, narodu, ludzkości, ale cierpienie i praca nie przechodzą bez celu i skutku. Wszystko co istnieje, rozumném jest — powiedział Hegel; a ja dodam: wszystko jest sprawiedliwém i potrzebném. Zapewne, są takie poświęcenia i takie ofiary, nad któremi ubolewać trzeba niewątpliwie; ale i one nawet mają swoją racyę bytu, i przynoszą swoje owoce.
 To waga dziejowa, to wielkie znaczenie ofiary zrozumianém zostało przez doktrynę chrystyanizmu, który cały spoczął na jéj idei, jako