kowski pisze w kronice Litwy: „Dowmunt, widząc jątrew i bratową swoję, księżnę Narymuntową, wziął ją sobie gwałtem za żonę.“
Jednacz, tak zwał się w mowie staropolskiej rozjemca, pogodziciel i sędzia polubowny. Ł. Górnicki pisze w XVI wieku: „Jednacz, którego ani prawo, ani przysięga wiąże, gdzie chce obrócić wolą swą może, komu chce przyda, komu chce ujmie, i skaźń swoję nie tam, gdzie prawo albo sprawiedliwość każe, ale tam, gdzie go ludzkość albo miłosierdzie pędzi, nakieruje.“ Wyrok sądu polubownego Szczerbicz nazywa „dekretem jednackim“ lub „skazaniem jednackiem.“ „Dekreta jednackie z pilnością mają być strzeżone,“ bo apellacyi od nich nie było. Podług praw miejskich „apellacya nie idzie od sentencyi jednaczów, których sobie strony z spólnego zezwolenia biorą.“ Jednaczami nazywano także pośredników, faktorów, roztrucharzy, stręczycieli we wszelkich sprawach handlowych.
Jednane. W przywileju dla niektórych ziem księstwa Mazowieckiego z r. 1448 powiedziano, że jeżeli strony procesujące się zrobią między sobą zgodę, wówczas strona, podlegająca karze, obowiązana jest w ciągu najdalej dwuch niedziel po zgodzie zapłacić do skarbu książęcego „jednane.“
Jednochodnik, wyraz użyty już w r. 1475 w znaczeniu wierzchowca, ob. Inochodnik. Po śmierci Zygmunta Augusta, pozostało (r. 1572) w Knyszynie koni jezdnych pocztowych 120, fryzów młodych 21, dzianetów 19, łowczych koni 30, jednochodników 28, węzełków i podjezdków 48, koni zbytnich 40, muł 1. Encyklopedja 28-tomowa Orgelbrandów objaśnia, że jednochodnik był to koń stępak, lekko pod siodłem chodzący, który w kłusie zbiera nogami odrazu lewą przednią i zadnią, oraz prawą przednią i zadnią co sprawiało, że lekko nosił i z rzadkim tym przymiotem bywał poszukiwany.
Jednoradek, pewien rodzaj sukni, o której w starym wierszu czytamy:
Trzebać by sobie sprawić jednoradek jaki,
Coby był za kolana, albo giermak taki,
Jakiś na wojnie zgubił.
Jednoróg oznaczało działo, z którego strzelano granaty, kartacze, karkasy, palące i świecące kule. W epoce Królestwa Kongresowego używano jednorogów 20, 10 i 3-funtowych. B. Gemb.
Jednorożec v. Bończa, stary herb polski, przedstawiający konia białego z jednym prostym rogiem u czoła, w polu niebieskiem. W średniowiecznych zapiskach sądowych przychodzi ten herb z nazwą Bończa już pod r. 1396. Długosz nazywa go Buńczą. W zapiskach z lat 1440 i 1475 zwany jest Głoworożcem. Pieczętowali się tym herbem: Fredrowie, Sulikowscy, Strzeszkowscy, Sieniccy, Osmólscy, Żółkiewscy, Strzebieccy, Tomaszewscy, Charlewscy, Chmieleccy, Braciejewscy, Iżyccy, Skokowscy, Chrościejewscy, Klonowscy, Piórowie, Kargowscy, Szerzeńscy, Waśniewscy, Sochowie, Rutkowscy, Skoczewscy, Pokrzywniccy, Romanowscy, Postruscy, Wielgowie, Bartoszewscy, Bukowscy i wiele innych rodów. Wacław Potocki w swoim rymowanym herbarzu z XVII w. pisze z powodu Jednorożca:
Czy to prawda nie twierdzę, czy to bajka babia,
Że skoczył jednorożec Noemu z korabia,
Kiedy dla grzechów ludzkich świat potopem ginął,
I on pewnie, nie mając skrzeli, nie wypłynął.
Ludzie grzeszą? a czemuż zwierz i ptak niewinny,
Tonie do wód niebieskich potępiony rynny.
Nie wiem jako się w Polszcze tym pieczętujecie,
Czego, choć kiedyś było, dziś niemasz na świecie:
Owszem, starożytności tym snadno dojść tropem.
Mówią, żeśmy są szlachta jeszcze przed Potopem.
Kr. Zygmunt August przywilejem z d. 8 września 1570 r. nadał miastu Wisztyńcowi w woj. Trockiem prawo magdeburskie i w herbie Jednorożca. Prócz zwykłego wyzwolenia z pod praw ziemskich litew-
