Strona:PL Edward Abramowski-Pisma T.4 287.jpeg

nie jednakowo jest rozsiedlona. Zajmuje ona zbitą masą głównie Królestwo Polskie, Galicję Zachodnią, Śląsk, Poznańskie i część Prus. Od Karpat do morza Bałtyckiego jest to tak zwane „terytorjum etnograficzne“ Polski, tj. terytorjum, gdzie ludność mówiąca po polsku stanowi znaczną większość. Musimy przejść ten cały olbrzymi szmat ziemi, w środku Europy północnej, nie spotykając innych wsi ani miast jak tylko polskie. Od zachodnich granic tylko i od Bałtyku ludność staje się mieszaną, wskutek napływu Niemców, który wzmaga się na nieszczęście nasze z każdym rokiem przez działalność pruskiej komisji kolonizacyjnej i przez wyjątkowe prawa rządu pruskiego, mające na celu wysiedlanie ludu polskiego.
 Na wschód od prowincji czysto polskich leżą Litwa i Ruś, połączona z Polską od wieków w jeden naród. Litwa obejmuje 6 gubernij: Kowieńską, Wileńską, Grodzieńską, Mińską, Witebską i Mohilewską. Są to ziemie o ludności mieszanej: najwięcej jest ludu białoruskiego (około 6 miljonów), ludu polskiego 1.600.000, ludu litewskiego (inaczej t. z. żmudzinów) — około półtora miljona. Są jednak prowincje litewskie, gdzie lud polski stanowi połowę a nawet więcej ludności, jak np. powiat wileński, sokolski, białostocki, bialski; w miastach litewskich (po za Żydami) przeważa wszędzie ludność polska; stolica zaś Litwy — Wilno jest miastem nawskroś polskiem, tak samo jak Warszawa, i stanowi do dziś dnia jedno z ważniejszych ognisk polskiej kultury i polskiego życia narodowego.
 Zwykle „Litwinami“ nazywamy wszystkich mieszkańców Litwy bez względu na to, czy to są Polacy, czy Białorusini, czy prawdziwi Litwini. Ale prawdziwi Litwini czyli Żmudzini, mówiący językiem litewskim, zupełnie odrębnym od naszego, zamieszkują wyłącznie prawie jedną tylko gubernię Kowieńską (i część północnej gub. Suwalskiej). Są oni wszyscy katolikami, przywiązani gorąco do swojej wiary i do swojej ziemi, a niezbyt dawno jeszcze walczyli za polską sprawę, jako za swoją własną.
 Białorusini mówią językiem bardzo podobnym do naszego; jedna trzecia część wyznaje wiarę katolicką, dwie trzecie są prawosławnymi (są to przeważnie dawniejsi unici). Białorusini-katolicy, a nawet i prawosławni, są w znacznej części pochodzenia polskiego; są to potomkowie tych licznych gromad z Mazowsza, Kujaw, Wielkopolski, którzy niegdyś przed wiekami, za czasów Rze-