badacza i owe dwa czynniki psychologiczne, która dla Tarde’a są osią całego życia społecznego: wynalazczość i naśladownictwo. Biorąc szczególnie pojęcie różniczki w jej dwulicowym wyglądzie, łatwo jest widzieć, że stosunek uzdolnień wytwórczych do potrzeb daje się także rozpatrywać ze stanowiska tych czynników psychologicznych ludzkich, które go stworzyły, a wtenczas ma się do czynienia z wynalazczością i naśladownictwem. Potrzeba każda, uspołeczniając się, jako uzdolnienie wytwórcze, przynosi z sobą zarazem na świat społeczny pewien pierwiastek nowości — wynalazek, zaszczepiony na gruncie dotychczasowego zasobu umiejętności życiowej, i pierwiastek ciągłości tradycyjnej — naśladownictwa przez który owa „nowość“ zespala się z życiem społecznem, przystosowuje się do całości warunków. Oba więc te czynniki psychologiczne warunkują się wzajemnie, tak samo w zjawisku społecznem, jak i indywidualnem, zgodnie z tem, co Tarde mówi o wynalazku, że jest to „szczęśliwe skrzyżowanie się w pewnym mózgu odrębnych naśladownictw“. Naśladownictwo — odpowiadałoby dziedziczności społecznej, sile zachowawczej społeczeństwa, utrwalającej; wynalazczość zaś — zmianie indywidualnej, psychicznej, która o tyle może mieć znaczenie czynnika rozwojowego, o ile zdolna będzie przystosować się do środowiska tej umysłowości społecznej, którą zastaje, to jest, o ile będzie utrwalona przez naśladownictwo, tak, iż wejdzie jako nowy składnik w różne tryby życia zbiorowego. Owa jednak zmiana indywidualna psychiczna wynikać musi ze wszystkich wpływów społecznych, jakie ciążą na jednostce; jeżeli bowiem musimy uważać za abstrakcję intelektualną pojęcie jednostki, wolnej zupełnie od ciśnienia atmosfery społecznej, pojęcie duszy ludzkiej czysto indywidualnej, to tem samem trzeba przypuścić, że każdy wynalazek, indywidualny napozór, jest właściwie tylko punktem przecięcia się w mózgu osobniczym różnorodnych procesów życia zbiorowego, skróconą kwintesencją całej historji, na której gruncie mózg ten wyrósł. Procesy ekonomiczne, dotyczące środowiska „podstawowych“ potrzeb ludzkich, posiadają przedewszystkiem właściwość takiego wchłaniania w siebie wszystkich prądów dziejowych, politycznych, moralnych i umysłowych, i przeistaczania ich w no-
