Strona:PL Edward Abramowski-Pisma T.2 386.jpeg

wartości socjologicznej, co w praktycznem zagadnieniu występuje jako postulat, że człowiek o tyle tylko może mówić o swych prawach, o ile stanowi ogniwo pewnej organizacji społecznej.
 Teorja „asocjacji“ i teorja organiczna, o ile zdają sobie sprawę z psychicznej natury faktów społecznych, uważając je zarazem za wynik syntezy, którego poza obrębem współdziałania osobników odnaleźć nie można, dają się przez to samo podciągnąć pod krytykę pojęcia „świadomości społecznej“, jako czegoś, co wychodzi poza sferę duszy ludzkiej. Analizując to pojęcie w „Bases psych, de la sociologie“, poddałem krytyce nie co innego, jak właśnie podstawę teorjo-poznawczą powyższych teorji. P. Potocki, pisząc sprawozdanie o tej pracy (Przegl. filozof. zesz. II), zdaje się, przeoczył ten związek i mówi o krytyce „świadomości społecznej“ tak, jakgdyby tu szło o pojęcie „samowiedzy“ społecznej, zaznaczając zupełnie słusznie, że ono małą rolę odgrywa w socjologji dzisiejszej. Chodzi tu jednak o kwestję zupełnie zasadniczą, a dotyczącą samej metody badania, mianowicie o to, gdzie należy poszukiwać minimum społecznego, czy zjawia się ono dopiero jako skutek współdziałania psychicznego osobników, czy też przeciwnie współdziałanie to warunkuje, będąc czemś istotnem w duszy samego osobnika.
 To ostatnie stanowisko nazywam „fenomenalizmem“ socjologicznym. Dochodzi się doń, badając „społeczność“ zjawisk metodą djalektyczną, to jest, rozważając sprzeczności, stanowiące istotną cechę „społeczności“ różnych faktów życia Badanie to przeprowadzam w pierwszej pracy (Bases psych.), która zawiera w sobie poszukiwanie zasady zjawiska społecznego. — Trzy zasadnicze sprzeczności odnajdują się w faktach życia, gdy się je rozpatruje w charakterze społecznym. Pierwsza — że podlegają one determinizmowi przyczynowości, wchodząc zarazem w zakres dowolności celowo-etycznej, są jednocześnie przedmiotem nauki i twórczości. Druga — że współmieszczą w sobie charakter psychiczny i rzeczowy: psychiczne zjawisko, uspołeczniając się, wyzwala się z pod naszej kontroli wewnętrznej i na duszę naszą poczyna wywierać nacisk przedmiotowy; zjawisko zaś fizyczne, uspołeczniając się, staje się symbolem i równoważnikiem potrzeb i inteligencji ludzkiej, to jest uduchawia się. Trzecia wreszcie sprzeczność — że zjawisko