więcej wody niż lądu. Że ląd z opływającą go wodą mają taką postać, jaką wskazuje cień ziemi, jest to koniecznem; ten zaś cień zaciemnia księżyc w częściach doskonałego koła. Ziemia więc nie jest płaską, jak mniemali Empedokles i Anaximenes, ani nie ma postaci bębna, jak (sądził) Leucyp, ani też formy czółenkowatej, jak (uważał) Heraklit, ani nie jest wydrążona w inny sposób, jak (przypuszczał) Demokryt, ani nie jest walcową, jak (mniemał) Anaximander ani na dolnym końcu zwężającą się nieograniczenie, jak (sądził) Xenofanes, lecz że jest doskonale okrągłą, jak utrzymują filozofowie.“
Ustęp ten wskazuje wyraźnie ważność, jaką nadawał Kopernik dowodom kulistości ziemi, zaczerpniętym z nowych odkryć geograficznych. Były one bowiem dobitnem potwierdzeniem dowodów astronomicznych, znanych już dawniej. Odkrycia ziemskie odzwierciedliły się, powiada Daubrée, w głębokościach nieba; utwierdziły one Kopernika w przekonaniu: że ląd i woda stanowią jedną kulę; że ziemia, nie jest nieskończona; że jest odosobniona w przestrzeni światów; że mogą istnieć na niej antypody; że jednem słowem, ziemia wśród innych ciał niebieskich nie stanowi pod tym względem wyjątku. Wzmacniało to analogie, otrzymane na innej drodze, co do stanowiska ziemi w układzie słonecznym, a w rozwoju umysłowym Kopernika odegrało rolę poważną.
Dodamy jeszcze, że obok spostrzeżeń powyższych, Daubrée podaje wiązkę szczegółów biograficznych o Koperniku, zaczerpniętych głównie z dzieła Czyńskiego Kopernik et ses travaux (Paryż, 1847).
| S. Dickstein. |
*) Widoczna, że osobistość prawdziwego odkrywcy Nowego Lądu nie była w tym czasie pewną.
