widzieć zwykłego człowieka w padyszachu, otoczonym w swoim pysznym seraju czterdziestoma tysiącami jańczarów.
Dość nam widzieć adwokata w todze i w czapeczce na głowie, abyśmy wraz powzięli korzystne mniemanie o jego uczoności.
Wyobraźnia rozrządza wszystkiem; ona tworzy piękność, sprawiedliwość i szczęście, które jest wszystkiem w świecie. Chciałbym serdecznie poznać książkę włoską, której znam tylko tytuł; sam ten tytuł wart jest tyleż co wiele książek: Dell’ opinione regina del mondo.[1] Piszę się na nią na nieznane, z wyjątkiem jeżeli zawiera co złego.
Oto w przybliżeniu skutki tej zwodniczej właściwości, którą dano nam jakoby umyślnie aby nas wprowadzić w potrzebny błąd. Są u nas i inne tego przyczyny. Nie tylko dawne wrażenia zdolne nas są oszukać: uroki nowości mają tę samą władzę. Stąd pochodzą wszystkie spory między ludźmi, którzy sobie wyrzucają, bądź że idą za fałszywemi wrażeniami z dzieciństwa, bądź że uganiają lekkomyślnie za nowemi. Kto trzyma się słusznego pośrodka? Niech wystąpi i niech to udowodni. Niemasz zasady, choćby była najnaturalniejsza, nawet od dzieciństwa, iżby jej nie można było podać za złudę, zaczerpniętą bądź z nauki, bądź ze zmysłów.
Ponieważ, powiadają, wierzyłeś od dzieciństwa że skrzynia jest próżna skoro w niej nic nie widzisz, sądziłeś że próżnia jest możliwa; jest to złudzenie zmysłów, umocnione nawykiem, które to złudzenie wiedza musi prostować. — Inni zasię powiadają: Ponieważ powiedziano ci w szkole, że niema próżni, skażono twój zdrowy rozsądek, rozumiejący to tak jasno przed tym złym wpływem, który trzeba sprostować, odwołując się do twej pierwotnej natury. Któż tedy oszukuje? zmysły czy nauka?
Mamy jeszcze inne źródło błędu, mianowicie choroby: psują nam sąd i poczucie; a jeżeli ciężkie choroby mącą je
- ↑ O opinji, królowej świata.
