tuzłuk, rodzaj ‘kontusza’, tatarskie, przez Ruś w 17 wieku przybyło: »wasze tuzłuki, kontusze, czuhaje, krymki, ordynki«, r. 1654; »tuzłuk, burka albo z Krymu«; »w tuzłuku jasnozłocistym«; rus. tuzłuk znaczy ‘pas’.
tużurek, modna »francuszczyzna« (tout jour, ‘na codzień’), którąśmy sami urobili, nie zadowalając się, jak w innych razach, gotową, jak np. tupet, »mieć tupet» (‘czelność’), franc. »avoir le toupet«, od toupet, ‘czub’ (od toupe), dziś coraz częstsze, i inne.
twardy, ćwiardy (dziś tylko narzeczowe; jak zarno i ziarno, darski i dziarski), narzeczowo przez rozpodobnienie i kwardy (stąd urósł niem. Quarz, niby kwardziec, od gór śląskich, a wrócił do nas jako kwarc); tak przed »twardą« głoską, ale przed »miękką«: ćwirzdzić, ćwirdzić, ćwirdza, ‘forteca’; dziś i już od 16. wieku pod wpływem twardego z t: twierdzić, twierdzenie, twierdza, potwierdzić i inne złożenia. Od twardy liczne urobienia: twardość (stąd twardościeć, o koniu, w 16. i 17. wieku; Dorohostajski pisze jednak: twardouścieje, od twardousty, por. »na tę twardustą szkapę«, u Reja), twardziel, twardzi(z)na, twardawy, zatwardzenie. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian: cerk. twrd, rus. twiordyj, twierdit’; zajęło miejsce *twrtego, lit. twirtas, ‘twardy, silny’, imiesłów bierny do twerti, ‘robić’ (p. twór). Biblja i psałterz wahają się co do postaci: w biblji ćwirdza częściej niż twirdza, w psałterzu stwirdzić (a jest już i stwierdzić) obok śćwirdzić, poćwirdzić (i poćwierdzić) częstsze niż potwirdzić; w biblji wyłącznie znowu: poćwirdzić, poćwirdzać.
twaróg, nazwa prasłowiańska dla ‘utworzonego w tworzydle sera’ (p. twarz), tak samo jak franc. fromage, ‘ser’, z łac. formaticum od forma; Niemcy pożyczyli to od nas: Quark (por. Quarz z twardy), narzeczowe pruskie Dwarg. Przyrostek -og, jak w pierog. Jak tw- dowodzi (takie same u wszystkich Słowian bez wyjątku), nie pożyczka to z tur. torak, ‘ser’, ani z dżagatajskiego turak (węg. turo obok taroh, tarhó). R. 1500: »twarożny kołacz«; twarożnik u Stanka (1472 r.), który łac. ‘farmadium’ słusznie twarogiem tłumaczy.
twarz, p. twór; znaczenie pierwotne: ‘stworzenie’, w biblji, »nade wszą twarzą na ziemi«, »ot plazącej twarzy« (»od robactwa czołgającego się«, Leopolita); dalej: ‘rodzaj, płeć’, »żeńska twarz (niewieścia, cudna)«; ale już w biblji i ‘oblicze, twarz’, w dzisiejszem znaczeniu: »nadobnej twarzy« (chociaż czasem twarz ‘forma’, niekoniecznie ‘facies’, ‘oblicze’). Prasłowo, ale tylko na Zachodzie i o ‘obliczu’, gdy na Bałkanie i Rusi pozostaje w znaczeniu ‘stworzenia, utworu, dzieła, materji’; na Rusi nabiera twar’ znaczenia wręcz pogardliwego. Cerkiewne twar’, ‘dzieło’, utwar’, ‘ozdoba’; serb. słowień. stwar, ‘rzecz’, stwarni, ‘rzeczowy’. Złożenie z po- nabiera znaczenia złego (por. potwór), i potwarz, potwarzać, potwarca znaczy nietylko u nas ‘oszczerstwo’ i ‘oszczercę’: por. staroczes. potwor, ‘oszczerstwo’, serb. potwarati, ‘potwarzać’ (pomijam małorus., zgodne z naszemi, twar’, itd., jako pożyczki). Na Litwie ten sam rzeczownik zachował całkiem materjalne znacze-
