włos. salsiera; salceson również z Włoch (nie dopiero z franc. saucisson), por. włos. salsume, salsamento, salsiccia.
salt, ‘skok’; saltarella, ‘taniec’, »saltarelle i śmiechy«, u Zimorowica, saltarela, ‘tancerka’ (Potocki); z włos. salto, salterello, salterella, ‘skoczek, konik’; saltebrety, ‘kolety’, por. włos. saltimbarca i saltambarco, ‘bluza’.
salwować się, ‘ratować się’, wprost z łac. salvare (salvator, ‘zbawiciel’); jest i salwa, ‘ratunek’, włos. salvo (włos. salva znaczy tylko ‘salwę, ogień rotowy’, stąd i nasza salwa w tem znaczeniu), od tegoż pnia, od którego i salutować, ‘witać’, łac. salutare od salus, ‘zbawienie’, salvus, ‘cały’; grec. holos.
sałacha, pogardliwie: ‘baba, czarownica’; »sałachy Chmielnickiego« słynęły około 1650 r.; zgrubiałe od byle nazwiska, np. od Salomonja.
sałamacha, w 17. wieku; tak zowią Tatarzy ‘jagły upieczone, zmełte i rozgotowane’; potrawa godna tołokna.
sałata, dosłownie: ‘solone’, z łac. insalatum, włos. insalato, z odrzuceniem nagłosu; europejskie; ł dowodzi dawności pożyczki. Ale salatierka, salaterka, z franc. salatière (włos. insalatiera).
sam, ten sam, samiustek (w 16. wieku, i samylki, jak jednylki); samura, o ‘świni-maciorze’ (»tłuste u rosłej prosięta samury«, w 17. wieku nieraz); w licznych złożeniach: samobójca, samozwaniec, samochód, samochcąc, samochwał, samolub, samostrzelnik w biblji; z liczebnikami porządkowemi: samotrzeć i samotrzeci (t. j. ‘sam i dwaj inni’), samoszóst (tak samo w ind., w niemieckiem: selbdritt, węgierskiem); samota, samotnik; niesamowity; samiec, samcowy ‘męski’ (biblja), samczek, samica; utożsamić, i t. d. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; brak go w lit.; u innych Arjów z krótką głoską, grec. homos, ‘równy’ (stąd homonim, homoseksualny), homoios (w homeopata itd.); ind. sama-, ‘ten sam’, goc. sama, ‘ten sam’, niem. sammt, zusammen, ‘razem’.
sam, ‘tu’ (dziś tylko w tam i sam), dawniej ogólne: »sam, sam, monarchowie (junacy)«, w psałterzu flor. nawet samodźcie (»przydźcie« w puławskim, »pójdźcie« w krakowskim); skrócone z samo (jak tam z tamo), od zaimka wskazującego sien (p.). Inni Słowianie mają obok sam i siam (rus.; czes. sem, cerk. sěmo, t. j. sjamo, słowień. sēm), co pierwotne. U nas po narzeczach są i postaci odmienne: saw, samój. W biblji sam i ‘tam’. Por.: tak i siak.
samar, ‘juki, wory’, »w ciężkich samarach«, ‘worach’, 1637 r.; na całym Bałkanie powszechne, u nas tylko w 17. wieku znane; tur. semer, grec. nowe samari z sagmarion, łac. sagma, ‘juki’.
Samojedź, dziś nazwa szczepu fińskiego, najbardziej północnego; pierwotnie nazwa wszelakich ‘dzikusów, psiogłowców’: »jak samojedź krzywousta«, w Polikarpie 1450 r., »w pogańskie samojedzi i wnętrzne niezgody (u Tatarów)«, »w samojedzi« (‘jedząc się nawzajem’), w 17. wieku; znaczy ‘ludożerców’, których z postępem wiedzy geograficznej odsuwano coraz dalej na Północ, gdy u Herodota siedzą na Południu (jego Androfagoi, to Mordwa).
samowar, z Rusi, skąd i czaj,
