Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 116.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

bardzo częste w nazwach, Draga, Drożek i Drogomysł, książęta nadłabskie w 8. i 9. wieku. Łotew. dargs, ‘drogi’, może tylko pożyczka z rus., chociaż przytaczają dawne nazwy pruskie, Darge(l). Innych odpowiedników brak.

drop, dropie, dropia, w 15. i 16. wieku, dropia(s)ty, o maści, kolorze; rus. drafa, drachwa (czy f, czy ch, chw, to obojętne), małorus. drofa, drochwa; chyba z Rusi do Polski, więc f, chw, pierwotne? Od nas niem. Trappe.

drozd (drost 1584 r., błąd druku?), prasłowo; u innych Słowian i inne przybiera postaci, drozg (wymiana zd i zg nierzadka), drozn; litew. strazdas, prus. trezde, nord. trast, łac. turdus, niem. Drossel, określenie tego samego ptaka (słow. dr- więc nie pierwotne), grec. struthos, ‘wróbel’.

drożdże, dawniej rodz. nijakiego, drożdża, drożdżowy, to samo co ‘troski’, ‘opiłki’, ‘to, co wrzucano dla kisania’, albo też ‘osad na dnie’. Prasłowo; cerk. drożdiję, później i drosztija (nijakie), rus. drożżi, czes. drożdí (nijakie), łuż. drożdzieje, ale w słowień. jest i trosk(w)a; prus. dragios, lit. dragēs, ‘drożdże’ (w słow. zg wobec lit. g, co bywa); nord. dregg, ‘drożdże’.

drugi, drug, ‘przyjaciel’ (druże, wołacz w 15. w.), obok tego druch, druchna, drużba (w 16. i 17. wieku ‘spółimiennik’: »Janie, mój drużba«), ograniczono do ‘orszaku weselnego’, drużka; w biblji jeszcze: »dobrego druga a csnego męża syn«, »jego drustwa« (»moc«, Leopolita), ‘czyny dzielne’. Znaczenie ‘przyjaciela’ uogólniło się na ‘bliskiego’, ‘innego’, drug druga, ‘jeden drugiego’, już w cerk.; w biblji: »jedna z drugą«, albo »mówił drugi ku drugiemu«; wkońcu zeszło na liczebnik, i u nas drugi zupełnie wyparł pierwotnego wtórego, którego np. o czasie (druga godzina, drugiego lipca) nigdy już nie używamy (zato powtóre, powtórzyć, jedynie niemal popłacają); w dawnym języku i druginasty obok wtórnastego (dziś ani jedno, ani drugie). Znaczenie więc u nas pierwotne (i tak samo u wszystkich Słowian): ‘przyjaciel’ (podruże, ‘żona’, w temże znaczeniu); więc stąd i drużba dla ‘spółimiennika’, bo czcząc tego samego patrona św. (por. znaczenie »krsno ime« na Bałkanie), już się niby sprzyjaźniamy (dawniej: »drużebna niedziela«, — kiedy zawierano w kościele »pobratymstwo«, w 15. wieku jeszcze). Na Litwie draugas, ‘przyjaciel, towarzysz’, zachował w całej pełni to znaczenie, draugybe, draugysta, ‘przyjaźń’, ale i tu już zaczyna się uogólnienie: drauge, ‘razem’, ‘z’, prus. draugiwaldunen, ‘spółdziedzic’; jest i czasownik dawny sudrugti, ‘przyłączyć się’. Ale ten pacyfizm nie pierwotny; w niem. zachowała się wojowniczość dawna: gockie driugan, ‘walczyć’, ga-drauhts, ‘żołnierz’, dawne niem. trucht, ‘orszak (wojenny)’, truhtīn, ‘wojewoda’. I to znaczenie przebija w słow. drużyna, ‘orszak wojenny’ (por. drustwo biblji dla ‘dzielności’). — Z urobień pomijamy złożenia z drugo-; przysłówki, drugdy, (‘kiedy indziej’), drugdzie (‘gdzie indziej’), drugojcy (‘drugim razem’). Druch (do drug, jak brach do brat) piszemy mylnie druh, jakby coś ruskiego.

drugubica, drgubica, drygubica, »siatki podrgubne«, »podrgub na ptaki« (obszernie przez Cygańskiego r. 1584 opisany) i »sieci podrgubne