Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania130.jpg

żył w r. 1884 ciężkie przesilenie z powodu wysiedlenia obcokrajowców. Wielki handel poznański był przeważnie w rękach żydowskich, brak uwzględnienia interesów jego w polityce gospodarczej rządu rozbił go, i oto tem spieszniej emigrował element bogaty z miasta. Miasto nie mogło się dorobić, służyło niejako za teren eksploatacyjny dla ludzi ciążących gdzieindziej.
 Położenie finansowe miasta było trudne; dochody wzrastały słabo, potrzeby spiesznie. Ustawa z r. 1873 zmieniła system miejskiego podatku dochodowego: dawniej samodzielny, obecnie wyrażany w procentach podatku państwowego. Inwestycje miasta były niewielkie. W r. 1874 zaciągnięto na nie pożyczkę 750.000 talarów. Nieznośne były stosunki sanitarne; miasto okolone cuchnącemi rowami — naturalnemi i fortecznemi — gęste, ścieśnione, przechodziło epidemje tyfusu (1866) i cholery (1871). Dla poprawy tych stosunków rozpoczęto w r. 1888 kanalizować miasto; robota szła powoli; przy pracy tej zasypano Zgniłą Wartę, rów Karmelicki i skanalizowano Bogdankę; nie ruszono wschodu miasta, gdzie dopiero w r. 1888 zniesiono ograniczenia wewnętrznego rejonu fortecznego. Był to najznaczniejszy czyn gminy, chociaż tylko zapoczątkowany w tym okresie. Pozatem stawiono most chwaliszewski i przebudowano teatr (tak, że odrazu widziano, iż przebudowa była całkowicie chybiona; subwencja rządowa udzielona została pod warunkiem, że przedstawienia polskie wolno w teatrze miejskim urządzać tylko za zezwoleniem naczelnego prezydjum, to też w gmachu tym przedstawień polskich nie było). W r. 1879 zniesiono klasztor Teresek i zbudowano (z nadwyżek kasy oszczędności) szpital w najbardziej nieodpowiedniem miejscu. Wszystkie budowle stawiano nadal bez skrupułów artystycznych. Dzięki Hersemu zreorganizowano opiekę społeczną i rozbudowano bibljotekę radziecką. W r. 1877 stworzono zaczątki zawodowej straży pożarnej. Ulepszono system wywozu nieczystości, rozszerzono tabor i wydano kilka ważniejszych statutów: ordynację budowlaną (miasto przejęło w r. 1887 policję budowlaną) itp.; przebudowano gazownię (pożyczka półtora milj. mk. w r. 1885). W całości prace zwykłe, łatające najbardziej palące braki. Żądana przez rejencję budowa rzeźni nie doczekała się załatwienia z braku funduszów. Osobnego rodzaju ciężary znosiło miasto w latach 1888 i 1889, gdy ciężkie powodzie je nawiedziły i wytworzyły tak ciężką nędzę, że dla okazania współczucia przybyła cesarzowa Wiktorja do Poznania. Ogrom powodzi zawiniły fortyfikacje. Z biurokracją wojskową i cywilną staczały czynniki miejskie ciężkie boje, element samorządowy strząsnął z siebie dawną zależność od rządów państwowych, co stanowiło poważny sukces myśli samorządowej.
 Gdy tak całokształt spraw miejskich nie zdradzał żadnych wyższych aspiracyj, gdy niewątpliwie praca gospodarcza miejska była nikła i beznadziejnie skromna w porównaniu z innemi miastami zachodniemi, gdy więc całość okresu