SJP:PRAWIDŁA ETYMOLOGII

	<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	!PRAWIDŁA ETYMOLOGII
Pochodzenie	Słownik języka polskiego

›››

PRAWIDŁA

ETYMOLOGII,

PRZYSTOSOWANE

DO

JĘZYKA POLSKIEGO.

Grundsätze

der

Wortforschung

angewandt

auf die Polnische Sprache.

DO

JASNIE WIELMOZNEGO JMC PANA

JOZEFA HRABIEGO Z TĘCZYNA

OSSOLIŃSKIEGO.

Jasnie Wielmozny Mosci Dobrodzieiu!

Dziesięć lat szczęśliwie przepędziłem przy boku JW. WPana Dobrodzieia. Równa ſkłonność do nauk, równe przywiązanie do literatury Oyczystéy, i taż sama gorliwość, o ocalenie rozproszonych i zawieruszonych iéy zabytków, ſkoiarzyła między nami szacowny węzeł przyjaźni. Rzadka to ieſt rzecz między osobami nierównemi ſtanem; ale też tym większą ieſt chwałą i dla iednego, który w tak ślachetnym celu zſtępuie z wyższego szczebla fortuny, aby się zbliżył do tego, którego ona poſtawiła na niższym, i dla drugiego, że zdołał na to zasłużyć.
Dość dla mnie było na téy pobudce, abym sobie wziął za powinność, dopomagać patryotycznemu JW. WPana Dobrodzieia zamysłowi, w ułożeniu Narodowey Biblioteki; dość było dla mnie, abym maiąc zachęt i pomoc z Jego ſtrony w pracy rozpoczętéy około Słownika Polſkiego, pracy tak trudnéy i tak obszernéy, nie uſtawał w przedsięwzięciu moiém.
Tak miły związek wzaiemnością zobopolnych pomocy utwierdzony, zgodnością chęci i zamiarów uświęcony, ſtał się iuż prawie nierozerwanym, ſtał się potrzebą, że tak rzekę, oboiéy ſtrony. Słodził on mi i ulżywał prace w wyszukiwaniu słów, nieznanych w teraźnieyszey Polszczyznie, a zagrzebanych w ſtaropolskich dziełach, dziełach wydobytych z zakątów kosztem, a częſtokroć i osobiſtym trudem, JW. WPana Dobrodzieia.
Kiedy więc cieszę się korzyściami zobopolnego pożycia w domu JW. WPana Dobrodzieia, i nadzieią ich używania nadal się karmię: aż oto Przeznaczenie wzywa mnie do posługi, ukochanego od nas obu Narodu.
Zachwiałem się między słodyczą obecnego pożycia, z któréy miałem czynić ofiarę, a użytkiem publicznym, któremu trzeba się było poświęcić; przeważył szalę interes publiczny.
Kto zna serce JW. WPana Dobrodzieia, pełne zawsze czułości dla tych, których z Nim związek iakikolwiek połączy, łatwo sobie wyſtawi tkliwość Jego, na samo wspomnienie rozłączenia się naszego; lecz znać potrzeba i z drugiey ſtrony, życzliwość JW. WPana Dobrodzieia dla współrodaków, dla których dobra wszyſtkie osobiſtości umiesz poświęcić. Duchem więc patryotycznym prawdziwie, mimo przykrości z rozłączenia się naszego, poparłeś w sercu wahaiącém się, chęć usłużenia publicznemu dobru. Poddatem się zatém wezwaniu Monarchy, pod którego berło część dawney Oyczyzny moiey los poddał; przyiąłem w stolicy Kraiu Polſkiego obowiązek urządzenia nowego Liceum, i niém kierowania.
[35] Słodziłem sobie przykrość z rozſtania się naszego tą myślą, że nasze związki, nawet w oddaleniu, niezrywaią się przecięż, lecz tylko obszernieyszemi i przeſtrzeńszemi się ſtaią. Wszak i w oddaleniu, łączyć nas będzie chęć wzaiemna i pamięć odnawiaiąca wdzięczność z moiéy ſtrony, a uprzeymą ze ſtrony JW. WPana Dobrodzieia dla mnie życzliwość; łączyć nas będzie wspólne dążenie, do użyteczności dla Narodu, iednakość zatrudnień i zamiarów, i toż samo przekonanie, że serca nasze i chęci nigdy się nie odmienią.
Przypominam sobie, że Kochanowſki, przypisuiąc Janowi Tęczyńſkiemu, tłumaczenie swoie Jerozolimy Tassa, w tym napisie uwiecznił swoię dla niego wdzięczność:

Nie zawsze Bogów wołem złotorogim,
Czasem błagamy kadzidłem ubogim.

Plemiennikowi stawnego męża, powtórzeniem tegoż napisu, w podobnéy okoliczności, i ia czułość moię wyrażam: a poświęcaiąc Jmieniowi JW WPana Dobrodzieia to pismo, iako dowód publiczny przywiązania i obowiązków moich ku Niemu, wracam Mu nieiako to, co w dziele moiém ieſt jego własnością.
Jeſt zaſługą, choć niewielką dla bogatego ofiarą, udzielić komu cząstkę iakąś swego maiątku od zbytku pozoſtałą; ale dzielić prace uczone, wspierać radą, przewodniczyć światłem, ten tylko z maiętnych potrafi, kto prócz doſtatków, ſkarb droższy, to ieſt mądrość i naukę posiada. Do téy chwały JW. WPan Dobrodziey, prawa nabyłeś.
Ja, gdy ią przed Publicznością obwieszczam, ſkładam Mu hołd powinny za wszyſtkie względy, przez tak długi czasu przeciąg doznane. Nie mogę zaś sercu moiemu lepiéy dogodzić, ani publicznemu interessowi, iako powtarzaniem szczerego życzenia, aby tak pożyteczne dla nauk, tak upragnione dla współziomków, tyle zaszczytu czyniące i Narodowi i Jmieniowi JW. WPana Dobrodzieia prace, układy i zamiary, szczęśliwie w ſkutku spełnione, iak nayprędzey widzieć się dały, a te życie tak szanownego męża, day Boże iak naydłuższe! unieśmiertelnią.

Zoſtaię z naygłębszém uszanowaniem

Jasnie Wielmoznego WPana Dobrodzieia!

w Warz. dn. 1go Sierpnia 1806. R.

nayniższym sługą
Dr. Linde.

[36]

PRAWIDŁA ETYMOLOGII. Rozdział I. Wstęp Ogolny.	Grundsätze der Wortforschung. Kapitel I. Allgemeine Einleitung.
Etymologia rozważa stosunek istotnych głosek słowa do iego znaczenia, a z uczynionych w tey mierze postrzeżeń, pozwała sobie wniosków, , o własności syllab czyli zgłosek, i o pochodzie slów i ięzyków. W Greckim albowiem ετυμος prawdziwy, ετυμον prawdziwe słowa żrzódło; ztąd ετυμολογια nauka zrzódłosłowa , czyli prawdziwego słów pochodu.	Die Etymologie oder Wortforschung untersucht das Verhältniß der wesentlichen Buchstaben eines Worts zu dessen Bedeutung; erst durch die hierbey gemachten Wahrnehmungen führt sie zu Schlüssen über die Natur der Sylben und über die Abstammung der Wörter und Sprachen. Das Griechische ετυμος heißt wahr; ετυμον, wahre Wortabstammung; daher Etymologie, die Lehre der wahren Wortabstammung, die Wortforschung.
§. 2.	§. 2.
Zapęd za samém podobienstwem tych lub owych głosek, bez uwagi na znaczenie i okoliczności słowa, do śmiesznych doprowadzit wniosków `DĘBOŁĘCKIEGO`, `PIKULSKIEGO`, `CHMIELOWSKIEGO`; z których osobliwie pierwszy, uroiwszy sobie, że wszystkie wschodnie i zachodnie ięzyki ze Słowiańskiego wszczęły się, Ateny ze Słowiańskiego uteni, po naszemu uczenie, Abel od ubył, (bo obył, gdy go Kaim zabił), pileus od pilnuie uszu, bałamutnie wyprowadza.	Bloßes Haschen nach Aehnlichkeiten dieser oder iener Buchstaben, ohne Rücksicht auf bie Bedeutung und Umstände eines Worts, verleitet zu den Lächerlichkeiten eines Dembolenski, Pikulski, Chmielowski. So hat z. B. der erste von diesen, in der Einbildung, alle sowohl morgenländischen als abendländischen Sprachen, stammten von der Slavischen ab, Athen von dem Slavischen uteni (gelehrt), Abel von ubył (er mangelte, „denn er mangelte, als ihn Kain getödtet hatte"), pileus von pilnuie uszu (er schützt bie Ohren), drollig genug abgeleitet.
§. 3.	§. 3.
Uwaga nad podonieństwem znaczenia, bezwzględnie na głoski, służy tylko do odkrywania bliższych lub dalszych Synonimów, czyli słów blizkoznacznych, etymologii chybia.	Bloßes Haschen nach Aehnlichkeit der Bedentung ohne Rücksicht auf die Buchstaben, kann nur zur Aussuchung näherer oder entfernterer Synonyme dienen; verfehlt aber den Zweck der Wortforschung.
§. 4.	§. 4.
Rozsądny etymolog nie zaczyna od wniosków, lecz od postrzeżeń; nie musi, nie gwałci, nie naciąga ięzyka; lecz ważąc razem istotne głoski i znaczenie słowa, gotuie dalsze wnioski.	Der vernünftige Wortforscher beginnt nicht von Schlüssen; sondern von Wahrnehmungen; er thut der Sprache keine Gewalt an; er hält die wesentlichen Buchstaben eines Worts und dessen Bedeutung gegen einander, und begründet so die daraus sich ergebenden Schlüsse.
Rozdziat II. O głoskach etymologicznie istotnych. §. 5.	Kapitel II. Von den etymologisch wesentlichen Buchstaben. §. 5.
Nie wszystkie głoski, słowo iakie składaiące, są istotne; nie wszystkie więc iednako ceni etymolog. Zakończenia słów, iako przynależytość grammatyki, do teyże odsyła; zgłoski i głoski przydatkowe odcina; szczególnie trudni się samą pozostałą resztą, tułubem, że tak rzekę, słowa.	Nicht alle Buchstaben eines Worts sind wesentlich; nicht allen giebt daher der Wortforscher einen gleichen Werth. Die Endigungen der Wörter verweist er in die Sprachlehre; zugesetzte Sylben und Buchstaben schneidet er weg; er hat es bloß mit dem übrig bleibenden Reste, so zu sagen, mit dem Rumpfe des Worts zu thun.

§. 6.	§. 6.
A i ten ieszcze drobi. Wyrzucaiąc samogłoski Vocales, ma dosyć na tém, że mu iedna i druga, bądź jedna tylko społgłoska Consonans, pozostanie; w téy samcy śledzi uloty słowa.	Ja auch diesen zerrstückelt er noch; er wirft nämlich die Selbstlauter hinaus, so daß für ihn nur ein und der andere Mitlauter, bisweilen auch nur ein einziger übrig bleibt, und in diesem sucht er nun das Wesen des Worts zu erforschen.
§. 7.	§. 7.
Ze w pismiennych ięzykach samogłoski, we względzie etymologicznym, są mniey istotnemi slowa członkami, nayiaśniey widzieć w pisowni ięzyków wschodnich, gdzie oddzielnie od spółgłosek znaczą się osobnemi u spodu punktami, kropkami, ciągami. Dawniey nawet ie i oposuszczano, wyrażaiąc same szczególnie społgłoski. Dowiedziono też w samey rzceczy, że punkta czyli samogłoski w księgach starego zakonu, szczerym są wynalazkiem późnieyszych rabbinów. Zydzi po dziś dzień w pisowni swoiey pospolicie ie opuszczaią i Karaimowie zaś wciąż ie miiaią i nawet maią to za główne przykazanie swoiey wiary, poczytuiąc pisanie ich za wymysł, za pszydarek późnieyszy, za iakieś odszczepieństwo od pierwiastkowych zakonodawców. Co do Słowiańszczyzny, w Czeskim i Bośneńskim dyalekcie, wiele slów piszą bez wszelkiey samogłoski, tak smrt, hrb, prst, brst, prs, prsk, i t. d.; a w Kraińskim wiele słów tak wymawiaią, że nie rozeznać, iaka właściwie samogłoska w brzmieniu odbiia się; więc też i w pisaniu iaką iaką, tę czy owę kładą, n. p. smèrt albo smart, śmierć.	Daß in den Schriftsprachen die Selbstlauter in etytmologischer Rücksicht minder wesentliche Worttheile sind, erhellt am deutlichsten aus der Schreibart der morgenländischen Sprachen, wo sie von den Mitlautern abgesondert, unter dem Worte durch Puncte und Striche angedeutet werden. Ja in ältern Zeiten hat man sie ganz weggelassen und in der Schrift bloß die Mitlauter ausgedruckt. Es ist eine ausgemachte Sache, daß die Puncte oder Selbstlauter in den Schriften des alten Bundes, die Erfindung neuerer Rabbinen sind. Die Juden lassen sie bis auf den heutigen Tag in ihrer Schrift gewöhnlich sus. Die Karaimen verwerfen sie gänzlich; es ist bey ihnen sogar ein Glaubensartikel, die Selbstlauterschrift fur ein Figment, für einen späteren Zusatz ,für eine Ketzerey gegen die reine Lehre zu halten. -- Was das Slavische anbelangt, so werden im Böhmischen und Bosnischen eine Menge Wörter ohne alle Selbstlauter geschrieben, z. B. smrt, hrb, prst, hrst, prs, prsk u. s. w. Im Krainerischen werden viele Wörter so ausgesprochen, daß man den Selbstlauter dem Klange nach nicht bestimmt unterscheiden kann; daher auch in der Schrift bald dieser, bald iener in demselben Worte gebraucht wird; so schreibt man bald smert bald smart.
§. 8.	§. 8.
Ponieważ się samogłoski wszystkie, których prócz tego bardzo szczupła iest liczba, bez żadney pomocy iakiegokołwiek narzędzia mowy, t. i. ięzyka, warg, podniebienia, gardziela, samym tylko mnieyszym lub większym otworem krtani wymawiaią, więc daią się słyszeć wcale do siebie nawzaiem podobném, a stopniowaniem tylko dźwięku rozróżnioném brzmieniem; ze szczętem zaś różném od spółgłosek; zatém w wywodach etymologicznych możnaby ich i nie wyrażać między spółgłoskami, tylko mieysce ich w słowie piątnem iakiemsiś ogólnem (n. p. -) oznaczyć. Tak m - r stawia istotne gloski słów, mor, mara, morze, marł, miara. Tedy nie na tém rzecz, iakie w słowie są samogłoski, lecz gdzie w niém przegradzaią spółgłoski.	Da die Selbstlauter, deren Zahl ohnehin so geringe ist, sämtliche ohne Hülfe eines von den Sprachwerskzeuqen, der Zunge, der Lippen, des Gaumens, der Kehle, bloß durch geringere oder größere Oeffnung der Luftröhre ausgesprochen werdcn; so tönen sie daher auf eine untereinanber sehr gleichartige, und nur durch die Gradation des Lautes verschiedene Art; aber dagegen durchaus verschieden von den Mitlautern. Sie dürfen also bey etymologischen Untersuchungen, zwischen den Mitlautern füglich ausgelassen, und nur die Stelle, die sie in dem Worte einnehmen, mit einem allgemeinen Vocalzeichen (etwa -) bemerkt werden. So würde m - r die wesentlichen Buchstaben der Wörter mor, mara, morze, marł, miara vorstellen. Es kommt also nicht darauf an, was für Selbstlauter sich in einem Worte befinden, sondern welche Stelle sie einnehmen.
§. 9.	§. 9.
Więc etymologia zasadza się na poznawaniu głosek istotnych słowa, iakoby pierwszego zawiązku, co zowią po łacinie radix, po naszemu iądro słowowe, pierwiastek; ie radykalne, pierwotne, czyli iądrowe, nazywam tu głoskami istotnemi.	Grundfeste der Wortforschung beruht daher auf der Erkenntniß der wesentlichen, der Elementar-Buchstaben, so zu sagen, des Keim des Worts, latenisch radix, gleichsam Wortwurzel, oder Wurzel-Buchstaben, von mir wesentliche Buchstaben genannt.
§. 10.	§. 10.
Wyżey rzeczono, że te się odkrywaią, odrzuciwszy wszystkie przygodne, to iest, zakończenia, przyimki, samogłoski. Aryrmetyczna niby proba, iż one są pewnie istotne,	Oben wurde gesagt, daß diese hervorgehen, wenn man alle zugemischten, als: Endigungen , Präpositionen, Selbstlauter absondert. Eine gleichsam arithmetische Probe, ob auch

iest znaydowanie się ich we wszystkich pochodzących od owego źrzódlowego słowach.	die wirklich wesentlichen aufgefunden worden, hat man, wenn in allen aus demselben Stammworte abzuleitenden Wörtern die nämlichen Wurzelbuchstaben wieder finden.
§. 11.	§. 11.
Biorę na przykład słowo: unieśmiertelnić; odrzuciwszy przyimek u, negacyą nie, zakończenie trybu bezokołicznego ić, drugie zakończenie przymiotnikowe possibilitatis ln, nie zostaie iak śmiert, po Czesku bez samogłosek smrt, t. i. śmierć. Lecz gdy, iak się niżey okaże s=z; a to s czyli z iest tylko przyimkiem przydatkowym (iak widzieć w słowie zemrzeć, zmarły, zeszły, zchod, schód); ć zaś albo Czeskie t, zakończeniem rzeczownikowem; zatem cała istota tak długiego słowa unieśmiertelnić, te dwie spółgłoski m-r.	Zum Beyspiele soll und hier das Wort unieśmiertelnić (verunsterblichen) dienen. Werfe ich die Präposition u, die Negation nie, die Infinitivsendigung ić, die endignng des Adiectiui possibilitatis ln weg, so bleibt śmiert, Böhmisch ohne Selbstlauter smrt (der Tod) übrig. Da nun aber, wie unten gezeigt werden soll, das s=z ist, welches als Compositionspräposition gebraucht wird (wie aus den Wörtern zemrzeć, zmarły, zeszły, zchod, schod erhellet); das ć oder Böhmische t hingegen, die Endigung des Substantivs ist, so besteht demnach das ganze Wesen dieses ziemlich langen Worts unieśmierielnić bloß in den beyden Mitlautern m-r.
§. 22.	§. 22.
Teraz dla proby zastanawiam się nad słowami od źrzódłowego mor, mrę, mrzeć, pochodzącemi, a miiaiąc wszelkie przydanę głoski na początku, we śrzodku i końcu tych słów, trafiłem zawsze na to m-r. Oto:	Zur Prebe will ich ietzt die von dem Stamme mor, mrę, mrzeć abzuleitenden Wörter durchgehen. Wenn ich alle Zusatzbuchtaben am Anfange, in ber Mitte und am Ende dieser Wörter weglasse, treffe ich überall auf jenes m— r. Also:
mor, marł, marli, mrzesz, mrę, mrzeć; morzyć; nadmarło, nademreć; obumierać; odumreć, odumierać, odumarły; pomorzyć, pomorek, pomiera, pomrzeć, pomarły; przemreć, przemierać, przymorek; umierać, umrzeć, umarły, umor; wymrzeć, wymierać, wymarły; zamierać, zamrzeć, zamarły; zemrzeć, zmierać, zmarły ; śmierć, śmiertelny, śmiertelność, nieśmiertelny, nieśmiertelność, bezśmiertelnik, pośmiertny; martwy, martwić, zmartwić, zmartwychwstanie; mord, mordować, morderz, morderca, morderstwo, zmordować, namordować, pomordować, wymordować, zamordować; confer Lat. mori, morior, mortuus, mors, mortis, cf. Gall. mort, mortel, meurtre, cf. Germ. Mord, morden, Mörder , cf. Graec. μοιρα, i. e. fatum, lethum.
Rozdział III. O przemianach głosek istotnych. §. 13.	Kapitel III. Von der Verwandelbarkeit der wesentlichen Buchstaben. §. 13.
Gdyby te same społgłoski istotne nigdy się nie zamieniały na inne, byłoby dosyć snadno ie rozeznawać; ale że częstokroć lozuią się z pobratniemi ałbo podobnie brzmiącemi, ztąd często trudność w skazaniu ich znayduiemy. Zatém należy ieszcze uważać, które są sobie pokrewne, to iest, które jedne za drugie ważą.	Giengen mit den wesentlichen Mitlautern keine Veränderungen vor, so würde es eben nicht so schwer seyn, sie aufzufinden; allein da sie oft in die ihnen verwandten oder harmonirenden übergehen, so wird es oft sehr schwer, sie zu erkennen. Es muß daher ferner untersucht werden, welche mit einander verwandt sind, das heißt, welche in einander übergehen.
§. 14.	§. 14.
Gdy kilka przyostrzeyszych spółgłosek, wspołem do wymówienia ciężkich, w iedném zbiega się słowie, tak, że się nieiako trą z sobą i chropowato wymawiaią; zwyczay pospolity dobiera miększych na ich mieysce, żeby słowo przez nie łagodniało. Jak ludzie z osobna, tak i plemienia i narody, zawsze do składu i nałogu swoich narzędzi mowy, iako to, gardła, warg, podniebienia i t. d. słowa skłaniaią; przez co toż słowo u różnych różnego nabywa brzmienia. Czechowi nie trudno smrt, hrb, prs, hrst, ale trudno ciemny, cień, ciało, ciasto, z delikatnością ust Polskich wydadź; woli tedy temny, stjn, t’elo, t’esto; nam zaś lżeysze śmierć, garb, pierś, garść, niż owe smrt, hrb, prs, hrst.	Wann mehrere etwas harte Mitlauter, die zusammen auszusprechen schwer fiele, in einem Worte so zusammen treffen, das sie sich gleichsam an einander reiben und einen rauhen Klang verursachen würden; so nimmt man gewöhnlich weichere an ihre Stelle, um dadurch die Aussprache des Worts zu mildern. Nicht nur einzelne Menschen aber, sonderm auch ganze Völkerstämme, beugen die Aussprache der Wörter nach dem Baue und der Biegsamkeit ihrer Sprachwerkzeuge, der Kehle, der Lippen, des Gaumens u. s. w.; daher erhält ein und eben dasselbe Wort bey verschiedenen einen verschiedenen Klang. Dem Böhmen fällt es nicht schwer, smrt, hrb, prs, hrst zu sagen: aber es fällt ihm fehr schwer ciemny, cień , ciało, ciasto, so delicat wie der Pole auszusprechen; er will daher lieber temny, stjn , t’elo , t’esto sagen; so wie dem Polen dagegen śmierć, garb, pierś, garś leichter fällt, als ienes smrt, hrb, prs, hrst.

§. 15.	§. 15.
Owo nayważneyszy rozdział w erymologii, który skazuie pokrowieństwo spółgłosek, przez przykłady oczywiste, pewne, przekonywaiące, odmieniaiących się iednych w drugie; co odmiany spadkowe czyli deklinacyyne, czasowe czyli koniugacyyne, i oczywiście etymologiczne, czyli derywacyyne, daią poznać. Za przeyściem w tym względzie spółglosek Polszczyzny, odkryiemy iey iuż to do Sowiańszczyzny, iuż do obcych ięzyków stosunek; a to warto dalszego zatrudnienia.	Das wichtigste Kapitel in der Lehre der Wortforschung ist daher das von der Verwandtschaft der Mitlauter, wo aus zuverläßigen, überzeugenden Beyspielen, der Uebergang des einen in den andern dargethan wird. Die Gesetze dieses Ueberganges der Mitlauter in einander, lassen sich aus den mit ihnen vorgehenden Veränderungen in den Declinationen, Coniugationen und ganz offenbaren Derivationen abnehmen. Gehen wir nun in dieser Rücksicht Die Mitlauter des Polnischen Alphabet durch; so wird sich dabey zu gleicher Zeit das Verhältniß derselben, nicht nur zu denen der übrigen Slavischen Mundarten, sondern auch zu denen fremder Sprachen wahrnehmen lassen; und dieß kennen zu lernen, dürfte wohl der Mühe werth seyn.
Rozdział IV. PODZIAŁ I. Które spółgłoski w które się przemieniaią. (affirmative). §. 16.	Kapitel IV. Abtheilung I. Welche Mitlauter in einander übergehen. (affirmative). §. 16.
1) B = W; to iest: b i w lozuią się z sobą, iako to w tych słowach oczywiście pochodnych: boy, bojować, woiować, woyna. „Podwoie, mówi Mączyński, mielibyśmy zwać podboie, od podbiiania ale zwyczay nie dopuszcza; tedy przywoy albo podboy postis”. Daley:	1) B = W; das heisst: b und w gehen in einander über, wie aus folgenden ganz offenbaren Derivationsbeyspielen sichtbar erhellet: bóy (Kampf), boiować (kämpfen, woiować (kriegen, Krieg führen), woyna (der Krjeg). „Podwoie sollte nacj der Bemerkung des Mączyński, podboie geschrieben werden, von podbić (untertschlagen); doch der Sprachgebrauch hat przywoy, podboy eingeführt.” Ferner:
Wyknąć, zwyknąć, zwyczay,, obyczay, obyczayny, obyczayność. -- Wrócic, odwrócić, obrócić, odwrot, obrot, odwrotny, obrotny. -- Wlec, odwlec, oblec, obłoczyny. -- Walić, odwalić, obalić. -- Wisieć, wieszać, powiesić, obielić, obieś. -- Wodzić, powodować, swoboda, swobodny. -- Tołub, tołuw, tołw. Owoc, Oberdeutsch Obs, Hochdeutsch Obst.
Not: Nawet w Cyryllisko-Rossyyskiém abecadle głoska в ma kształt od б mało co się różniący, i w szyku abecadlowym zaraz po niéy następuie.	Anmerk. In den Cyrillisch-Russischen Alphabete, ist die Figur des в äusserst wenig von б unterschieden, und folgt auch in der Alphabetischen Ordnung unmittelbar nach dem б.
2) B = P: łeb, lep, łbisko, łepski, lepszy, lepiey. -- Bluć, pluć, blwać, plwać. -- Bryzgać, pryskać. -- Buchać, puchać. -- Polon. pukicl, Gall. boucle, Germ. die Buckel, Ital. boccola. Biedz, biec, bieżec, cf. Polon. pies (der Hund), cf. Germ. die Betze (suka). Pol. piekę, piekarz cf. Germ. baken, Bäcker. -- Pol. piię, poię cf. Graec. πιω, πινω, ποω, cf. Lat. bibo.
3) B = F: vide F.
§. 17.	§. 17.
1) C = T: na to są przykłady deklinacyyne, koniugacyyne, derywacyyne:	1) C = T: Beyspiele davon finden sich in den Declinationen, Conjugationen, Derivationen:
Swiat, na świecie; miotam, miecesz; gniotę, gnieciesz; gwałt, gwałcić. -- Pol. cienki, Bh. tenky Rs. тонкїй, Vind. tinek, Graec. τυννος, Lat. tenuis, Anglosax. thyn, Svec. tunn, Island. thunnur (cf. Gall. tendre), Persic. tend, Gallis. tene, Bretag. tanno, Hibern. tana, Germ. dünn. -- Pol. cierać, trzeć, trę, tarty, Boh. tjrati, triti, Ross. тереть, тру, Lat. tero, tritus, triui.
2) C = Ch = H = K. -- Pol. chych, chychota, Ross. хохотать, Germ. kichern, hucheln, Graec. κιχλιζειν, Lat. cachinnari cachinnus. -- Pol. skrzynia, Boh. sskrjn’e , skrinka, Ross. скринь, скринка, Vind. skrinja, Germ. Schrein, Schrank, Osnabrück. Schreen, (cf. Austriac. Schraane), Anglosax. scrin, Angl. scrine, Svec. skrin, Island. skryin, Lett. skryne, Lat. med. screona, escrinium, crinium, crineum, Gall. obs. escrin, Ital. scrinio, scrigno, ciscranno.
3) Ch = K = H = Spiritus asper. -- Pol. chleb, Boh. chleb, Ross. хлѣбъ, Sorab. chlieb, klieb, Vind. hleb, hliebez, hlebez , Croat. hlib, ap. Ulphil. hlaiban, Anglosax. hlaf, Angl. loaf, Suec. lef, Finland. leipa, Lat. libum, libo, Germ. Laib, Leib, Laibel.
We wszystkich tych wspomnionych dyalektach i ięzykach słowo to bądź chleb, w ogólności, bądź właściwiey bochenek znaczy.	In allen diesen Mundarten und Sprachen bedeutet das Wort chleb etc. theil Brot überhaupt, theils insonderheit dessen Form, ein Laib Brot.

4) Ch = Sz (cf. Gallic. ch). Słuch, słuchać, słyszeć. -- Ucho, uszy. -- Mucha, muszka. -- Mech, mchu, mszysty, mszyć.
5) C = Cz = K. Męka, w mece, męczyć. -- Siec, siekł, siecze, Boh. Sekati, sekawati, Vind. sekati, sekuvati; Ross. siecz, sieku, Lat. seco, Pol. extr. sekować kogo. -- Czapka, cf. kapa, Boh. Szapka, kapc, Vind. kapa, kapiza, Ross. szapka, Svec. kappa, Ger. Kappe, Angl. Cap, Ital. Cappa, cf. Gall. chapeau, Lat. med. Capo (cf. Lat. caput), Graec med. καππα, Wallach. Kappella, Polon. Kapelusz, Hebr. כובה, (kobah = galea).
§. 18.
1) D = T. Dech, tchu, tchnąć, oddychać, odetchnąć. -- Drętwieć, trętwieć. -- Trzaska, drzasga. -- Teka, deka, Germ. Decke. -- Trwać, trwa, Lat. durare, durat, Gall. durer, Germ. dauern, Oberdeutsch tauern, Svec. dura. -- dureń, durny, odurzyć, Ross. дуракъ, дуръ, дурыть, Svec. däre, Niedersächs. doren, door, Schwäb. tor, Hochdeutsch Thor, thöricht, bethören. -- Pol. doł, dolina, Boh. dolit, dolina, Ross. долъ, долина; Vind. dul, dolina, Croat. dol, dolina, ap. Orfred. dal, ap. Notker. tal, ap. Ulphil. dalei, Anglosax. dael, Svec. dal, Island. dalur, Germ. Thal, Thäler, cf. Thaler, Pol. talar, ab urbe Joachimsthal.
2) D = Dz = Boh: etc. ť ď. Woda, na wodzie; wiodę, wiedziesz. -- Polon. Widzę, Boh. widim, wiďeti; Ross. видѣть, вижу, Croat. et Vind. vidim, viditi, Lat. video, vidi, visum. -- Polon. Dzień, dnia, Boh. den, dne, Croat. et Vind. dan, den, Ross. денъ, дня, Anglosax. daga, Frisland. dy, Hibern. día, Lat. dies (cf. diu, interdiu, cf. Pol. dziś, Boh. dnes, Croat. denesz, danasz, Lat. hodie), Dan. dag, Angl. day, Crim. Tatar. tag, Germ. Tag, (cf.Arab. daa = świt, Tagesanbruch). -- Pol. Ludzie, Boh. lide, Ross. люди, Vind. ludi, Croat. lyudi, Germ.Leute, Svec. lyd, Island. liod, Lat. med. lidi, lendes, leudi, leodi, laeti, liti, Graec. λιτον, λαος. -- Pol. Dziad, dziedzic, dziecię, Boh. ďed, ďedic, djťe; Ross. дѣдъ, дѣдичъ, дитя, cf. Pol. tata, Turc. tada, Arab. atta, Slav. Otec, de quo plura sub litera T, ubi de voce Ociec. -- Pol. Dzięka, dziękować, Boh. dika, ďekowati, Germ. Dank, danken, Anglosax. thanc, Angl. thanks, Svec. tacka. -- Pol. Dział, dzielić, Boh. dit, ďeliti, Ross. доля, дѣлити, Niedersächs. Deel, deelen, ap. Ulphil. dail, dailan, ap. Isidor. deil, deilan, Anglosax. dael, daelan, Svec. del, dela, Graec. διειλειν, Vind. deliti, talati, Germ. Theil, theilen, (cf. Svec. taelja, Lat. med. talliare, Ital. tagliare, Gall. tailler, schneiden, zerschneiden).
D przed Z u Polaków często przydatkowe, ile żego niemasz w inszych dyalektach Słowiańskich, n. p.	D vor Z ist bey den Polen oft ein Vorsetzbuchstabe, da er sich in den übrigen Slavischen Mundarten in denselben Wörtern nicht vorfindet: z. B.
dzwoń, dzwonić, Obsol. Zwon, Zwonić, Boh. zwon, zwoniti, Ross. звонъ, звонить, Carn. svun, svonit, Vind. svon, sgon, svonz, svonit; Ital. suonare cf. Lat. sonus, sonare cf. tonus, Pol. ton (Z = s = t, de quo infra). -- Dzban, dzbanek cf. bania.
§. 19.	§. 19.
F. wcale nie Słowiańska głoska, nie masz pod nią ani w słownikach żadnego słowa rodowicie Słowańskiego, ani w abecedle iey postaci; bo Cyryllicko-Rossyyskie Ф źywcem iest Greckie Φ. Jeśli się w iakiém słowie znayduie, albo to bład i za inną podstawiona, iak słowie obfity, zamiat okwity; ktrotofila zamiast krotochwila; albo słowo nie Slowiańskie, n. p. traf, trafić, treić, Germ. treffen, traf; huf, uf, hufiec, ufiec, Germ. Haufe; ufać, dufać, Germ. hoffen.	F. ist gar kein Slavischer Buchstabe, in den Wörterbüchern findet man unter diesem Buchstaben kein echt Slavisches Wort, und in dem Alphabete kein Schriftzeichen dafür; denn das Cyrillisch-Russische Ф, ist nichts anderes, als das Griechische Φ. Findet sich das F in einemWorte,so ist es entweder statt eines andern Buchstaben untergeschoben, wie in dem Worte obfity statt okwity, krotofila statt krotochwila; oder das Wort ist nicht Slavisch, z. B. traf, trafić, trfić,Germ treffen, traf; huf, uf hufiec, ufiec, Germ. Haufe; ufać, dufać, Germ. hoffen.
2) Które głoski w Słowiańskim stoią za Łacińsko-Teurońskie f, i Greckie ph, obiaśniaią następuiące przykłady:	2) Was für Slavische Buchstaben das Lateinisch-Teutonische f und Griechische ph vertreten, zeigen uns folgende Beyspiele:
Lat. phasianus, Lat. med. fasanus, faxanus, Angl. phasant, Germ. Fasan, Polon. bażant. -- Lat. farba, Pol. barwa. -- Lat. frater, (Graec. φρατηρ - curialis) Boh. bratr, Vind. brater, brat, Ross. брать, Polon. brat, obsol. plur. braterzy, brattzyk, apud Otfrid. bruader, ap. Viller. bruoder, Oberdeutsch Bruder, Bruoder, Niedersächs. Broder, Broer, Broor, ap. Ulphil brothr, Island. brodur, Svec. et Dan. broder, Hibern. brutha, Vallis. brawd, Anglosax. et Angl. brother, Crim. Tatar. bruder, Hochdeutsch Bruder, Pers. berader. -- Lat. faba, Pol. bob, Oberdeutsch bobn, Hung. bab, Lith. pupa. -- Germ. fasten, Svec. et Islad. fasta, Holand. vasten, Angl. fast, Goth. fastan, Finland. paaston, Polon. post, poszczę, pościć, paszczać, Boh.* postitise, Ross. постничать, пощусь (cf. Graec. απαςος = ieiunus)
Smiało tedy możemy kłaśdź: f = b = p = ph = w.	Wir können also ganz zuverläßig annehmen: f = b = p = ph = w.
§. 20.
1) G = k: ku, k’ = g’; ku rzeczy, krzeczy, grzeczy, grzeczny. -- Ku woli, kwoli, gwoli. -- Ku myśli, kmyśli,

gmyśli. - Rzekę, urzekę, wrok, wróg. -- Gnieść, gniotę, Ross. гнести, гнеиту, Vind. gnietiti, Angl. knead, Anglosax. cnaedan, Dan. knode, Svec. knäda, Germ. kneten (cf. Knoten). -- Gnać, gonić, gontiwa, koń, koniec, konać, zgon, dozgonny, doskonały, zagon, zakon.
2) G = z = ż: Ubogi, ubóztwo, uboższy, ubożyć. -- Drogi, droższy, drożyć. -- trwoga; trwożyć. -- Bóg, boże, bóztwo, bozki.
3) G = Dz: Noga, w nodze. -- Trwoga, w trwodze. -- Rózga, w rózdze.
4) G = Z = S. Gwiazda, Carn. zvesda, Ross. звѣзда, Vind. sviesda, svesda (cf. Pol. świeca, swiecić).
5) G =, Ross. г, = Boh. h = Graec. spiritus asper et lenis. -- Pol. góra, Ross. гора, Carn. gorra, Vind. gora, Boh. hora, Graec. ὁρος, Hebr. הר, har, hor. -- Pol. gość, Ross. гость, Carn. gost, Boh. host, Lat. hostis (significatione obsoleta = hospes. Cicer. Offic.) Ital. hoste, Gall. hòte, Angl. guest, Dan. gest, Svec. et holl. gast, Germ. Gast). -- Pol. głos, Ross. голось, Croat. glasz, Carn. glass, Vind. glass, glasse, Boh. hlas, cf. Polon. hałas, cf. Germ. Hall, hallen, gällen, Gall, Schall, schallen, cf. Pol. giełk, zgiełk, Svec. gaella, Island. gialla, Vallis. galla, Angl. yell, Holl. ghillen, Dan. gale, cf. Graec. καλειν, Svec. kalla, Hebr. et Chald. kol = vox, sonus. -- Polon. ganić, Boh. han’eti, cf. Pol. gańba, hańba, haniebny, Boh. hanba, haтebny, cf. Germ. Hohn, höhnen, cf. Gall. honte, -- Pol. Cug, ciąg, Germ. Zug, ziehen, gezogen, Boh. tahnauti, tahati, Ross. тянуть, потянуть, Carn. potęguiti, Vind. obsol. tegnem, (cf. Germ. dehnen, Niedersächs. tehen, ap. Ulphil. tiuhan, ziuhan, zechan. -- Pol. grod, Ross. городъ, Carn. grad, Boh. hrad, cf. Lat. hortus, Germ. Garten, Svec. gärd, Dan. giarde, Graec. χορτος (septum, quo cincta cohors), Lat. med. curtis, cf. Pol. hurty, Germ. Hürde, Hebr. gored, Chald. koret, Angl. yard, Gall. jardin,, cf. garder.
Wszystkie w znaczeniu grodzy, grodzenia, ogrodzenia; a słowo grod, Slav. grad, znaczy d dyalektach Słowiańskich niekoniecznie zamek, warunek, twierdzę; lecz oraz wszelkie miasto; ztąd Ross. гражданинь, Croat. gradchan = mieszczanin.	Alle diese Wörter haben die Bedeutung der Umzäunung; in vielen Slavischen Dialecten bedeutet aber grod oder grad,nicht sowohl eine Burg, ein Schloß, sondern vielmehr überhaupt jede Stadt; daher Ross. hrażdanin, Croat. gradchan, ein Bürger, Stadtbürger, Städter. --
Pol. Gay, Boh. Hag, Germ. Hain, Gehäge, Hecke, Angl. hedge, Gall. haye, Lat. med. haga, haia, haya, heya, haycium = ogrodopłot, mieysce ogrodzone, ein Gartenzaun, eiene Gartenhecke; sądy gaić, Gericht hägen, Austr. hayen, (z dawnego zwyczaiu,że gdzy sądy pod czystém niebem odprawiano, plac ogrodzono, ociszano. Gayw perwiastkowém znaczeniu: lasek młodociany ogrodzony,zwierzyniec), von der alten Gewohnheit die Gerichte unter freyem Himmel zu halten, da dann der Gerichtsplatz umzäumt und begriedeigt wurde. Gay heißt also eigentlich ein iunges begriedigtes Wäldchen, ein kleiner Thiergarten.--
„Bogatków, gdy się z Mazowieckiego do Litwy przenieśli Bohatkami nazywano; Glińskich innizowią Hlińskiemi” mówi `NIESIECKI.` Otoż i ślad historycznyzamiany g na h: na ten wzórRusini nasi, Smotrzyski, Sakowicz, Pinin, piszą, nawet w Polskim, hruby, hrubo i t. d. zamiast gruby, grubo, Germ. grob, Boh. hruby.	„Die Bohatko’s, sagt Niesiecki, wurden als sie aus Masuren nach Lithauen hinüber zogen, Bohatko’s genannt; die Gliński, heißen bey andern Hliński”. Hier haben wir alle auch einen Geschichtsbeweis von dem Uebergange des G in H. Auf gleiche Art schreiben unsre Reußischen Schriftsteller Smotrzyski,Sakowicz, Pimin, u. s. w. sogar in ihren Polnischen Schriften: hruby, hrubo, statt gruby,grubo, Germ. grob, Boh. hruby.
6) G = H,z początku słowa często tylko przydatkowe czyli przybyszowe.	6) G = H ist im Anfange der Wörter oft ein bloßer Vorsatzbuchstabe, ein Vorsatzguttural.
Polon. Gniazdo, Ross. гнѣздо, Carn. gnęsdu, Vind. gnesdu, gnijesdu, gniesdje, Croat. gnyezdo, Sorab.n’ezdo, Svec. naesta, Germ. Nest, Graec. νεοσσια, νεοττια, Hibern. nead, Vallis. nith, Lat. nidus, Pol. gnieździć, Carn. gnęsditi, Boh. hnizditi, Germ. nisten, Niedersächs. nesten, Anglosax. nistian, Angl. nestle,Svec. naestia, Gall. nicher. -- Pol. grabić, Ross. грабить, граблю (plondrować, rabować plündern, rauben), Boh. hrabati, Vind. grabiti, cf. Germ. grapfen, raffe, rauben, Svec.rappa, Ital. arraffar, Lat. rapere. -- Polon. hrabia, grabia, grof, graf, Germ. Graf, Vind. grof, Boh. hrabie, Angl. grave, Anglosax. refa.
Chociaż pospolicie wyprowadzaią graf z Niemieckiego grau (siwy); atoli zdaie się bydźraczey źrzódlem iego dawne połnonocne reve (Sędzia Ziemski).	Ob man gleich gewöhnlich `Graf` von dem deutschen `Grau` ableitet; so dürfte doch wohl vielmehr das alte mitternächtliche reve (der Landrichter) für die Quelle desselben zu halten seyn.
§. 21.	§. 21.
1) Starszy pisarze częstokroć bez potrzeby kładą, to z początku słów, to w śrzodku, n. p.	H dieser Buchstabe wird von den alten Polnischen Schriftstellern oft überflüßig, sowohl im Anfange, als in der Mitte des Wortes gebraucht, z.B.
haptekarz, zasthawa, then, tha, tho, kthóry, thylko.
2) Przeciwnie zaś nie dokładaią téy głoski, gdzieby powinni, pisząc:	2) dagegen wird er von ihnen oft ausgelassen, wo wir ihn ietzt mit Recht schreiben: z.B.

ultay, ańba, usnacht, Germ. Hausknecht; hodie hultay, hańba, husnacht.
3) Także też piszą i zamiast wnet, hnet, Boh. hned.	3) Statt des heutigen wnet (bald) schreibden die alten Polen hnet, so wie die Böhmen hned.
4) A teraz zamiast h piszemy często ch:	4) Heut zu Tage wird statt h oft ch gebraucht:
chaba, haba, habeas (Lat. habere) chap, chapanka. Chabina, habina.
5) H = G. qu. v. 6) H = S = Z. qu. v.
§. 22.	§. 22.
1) j, jota: Ta głoska u Polaków, co u Czechów g, (podobnie iak Polskie g = Boh. h), z początku słow przydatkowa, porzbyszowa, na ten kształt, iak u Greków spiritus asper. W Cyrylicko-Rossyyskim abecadle zgłoski я, ѣ, maią swe własne poiedyncze znaki. Ze j na początku słów przydatkowe, pokazuią następuiące przykłady:	1) j; jota: dieser Buchstabe ist bey den Polen das, was bey den Böhmen g ist, (so wie das Polnische g dem Böhmischen h entspricht); beym Anfange der Wörter, Vorsatzbuchstabe, und wie der Griechische spiritus asper zu betrachten. In dem Cyryllisch-Rußischen Alphabete haben die Sylben ja,je ihre eigenen Schriftzeichen. Daß das j im Anfange der Wörter Vorsatzbuchstabe ist, ergiebt sich aus folgenden Beyspielen:
Adam, Jadam; Ewa, Jewa (vid. Leopolita, Wrobel, Lubelczyk, Walentyn z Brzozowa, Seklucyan, Wuiek etc.), Andrzey, Jędrzey. -- Polon. iabłko, Ross. яблоко, Boh. gablko, Carn. jabelku, Vind. jabuku, jabuka, Crim. Tatar. apel, Vallis. aful, Hibern. aval, Niedersächs. appel, eppel, Svec. aeple, Dan. äble, abild, Lith. Obelis, Holl. appel, Angl. apple, Anglosax. apl. aepple, epl; Alem. aphul, aphol, apfel, epfele, effeli; Germ. Apfel, Aepfel, Aepfelchen.
2) J = y = g: Stoię, stoy, stog. -- Biię, boy, boię się, bóg. -- Pol. Jałowica, Ross. їаловица, Boh. galowice, Germ. gelte Kuh, Kalbe, Pol. Jałowy, Boh. galowy, Germ. gelt, vulg. Oberdetusch et Niederd. galt, gölt, geld, geel, gell, göll, Svec. gall, Dan. göld (cf. Germ. kahl, schaal, Lat. caluus, Pol goły); ergo jałowy = bezzyzuy, bezpłodny, unfruchtbar.
§. 23.
1) K = C = Cz; vide supra. 2) K = G; vide supra.
3) K = Z; etc. Pol. Kwiat, kwiecie, Boh. kwit, kwiti; Ross. цѣть, Croat. czvet, czvit; Vind. zviet, zvietje. -- Pol. Kwilić, Boh. kwiliti, Carn. zviliti. -- Polon. kwiczeć, Boh. kwičeti, Carn. zvizhati, Angl. squeak, Germ. quieken, quieksen.
4) K = kw = qu. - Pol. kwota, Lat. quóta, quotus. - Pol. kilka, Gall. qeulque. -- Polon. ki, z kim, kim, Gall. qui, Lat. qui. -- Polon. kto, abbreviat. pro k -- to, i. e, ki to, który to; in Genit. kogo (ki tego, ktego, ki jego, ki go) cf. Boh. kdo, in Genit. koho, Vind. kdu, kedu, htu; Lat. quis, qui, cuius.
§. 24.	§. 24.
1) l, ł. We względzie etymologicznym obiedwie te głoski są równe; w wymawianiu tylko się różnią, dla dźwięku, gdy tego pewnych głosek przypadkowy zbieg wymaga, n. p. szkoła, z Grecko-Łacińskiego schola, Germ. Schule; w siódmym przypadku, in Locali, traci swoie ł; mówiemy i piszemy: w szkole. Od słowa Pół, idą równi społek, społeczny, społeczeństwo, iak wspólny, spólny. -- ł od Czechów od dwóch wieków zarzucowe; w Cyrylicko-Rossyyskim abecadle wcale nie było; w Polskim musi bydź zachowane, dla rozróżnienia kilku słow do siebie podobnych, b. p. laska, łaska, lep, łep; a w konjugacyach dla różnicy rodzaiu żeńskiego i niiakiego w liczbie mnogiey czasu przeszłego od rodzaiu męskiego, n. p. czytały, czytali. W liczbie poiedyńczey ł stało się istotną cechą czasu przeszłego przes wszystkie rodzaie, n. p. czytał, czytała, czytało.	1) l, ł: Im etymologischer Hinsicht sind diese beyden Buchstaben gleichgültig; in der Aussprache des Polen entsteht ihre Verschiedenheit aus dem zufälligen Zusammentreffen geisser Buchstaben; so sagt und schreibt der Pole im Nominativo Szkoła, Schule, im Locali dagegen w Szkole. Von dem Worte pół werden eben sowohl społek, społeczny, społeczeństwo, als wspólny, spólny abgeleitet. Das ł haben die Böhmen schon seit zweyhundert Jahren abgeschafft; in dem Cyryllisch-Russischen Alphabete befindet sich auch für dasselbe kein Schriftzeichen. Der Pole ist genötigt es zu behalten, um dadurch mehrere, ihrer Gestalt nach ganz gleiche Wörter zu unterschreiden, z. B. laska Stock, łaska Gnade; lep Vogelleim, und łep Kopf; so auch in den Conjugationen, um das weibliche und sächliche Geschlecht des Pluralis Praeteritu vor dem männlichen auszuzeichnen z. B. czytały, czytali. Im Singulari ist das ł das characteristische Zeichen des Praeteriti durch alle Genera, z. B. czytał, czytała, czytało.
2) Jak szło Polakom o to, żeby l od ł było dobrze rozrożniane, pisownia ich dawna pokazuie; gdyż nie tylko ł cechowali kreską poprzeczną, ale żeby l za owe nie było brane, choć iuż tym znaczne, że nie ma owey kreski, warowali go ieszcze przylatywaną zbytecznie pleonastice głoską i, n. p.	2) Wie sehr den Polen darum zu thun war, daß das ł richtig gebraucht würde, zeigt die alte Schreibart, nach welcher nicht nur das ł mit einem Querstiche in der Höhe bezeichnet, sonder auch noch dem l, das sich gleichwohl schon vor jenem durch den Mangel des Querstichs hinlänglich auszeichnete, ein pleonastisches i zugesellt wurde, z. B.
liuby, liubić, liaska iekki:luby, lubić, laska, lekki.

5) L = N = M qu. vid.

4) Południowi Słowianie, Dalmaci, Raguzanie, i t. d. przemieniaią Włoſkim trybem t, l, na j, n. p. człowiek, na cjovek (cf. Florenza, Fiorenza); nawet na o n. p. orio, in Genit. orla, Polon. Orzeł, orla. Kraińczykowie, Windowie na u, n. p. poune, poudni, pouden, Pol. południe, Croat. poldne, poldan. -- Vind. sol, sou, Pol. sól; Vind. solitnoſt, sounoſt, Pol. solność, słoność. Sorabowie w Luzacyi na w, n. p. Swoto, Pol. złoto; kowo, Pol. koło; ſwowo, Pol. słowo (cf. Pol. swoboda, słoboda). U Francuzów odmiana l na u naypospolitsza; z łacińſkiego falsus, Gall. faux; felix, Gall. feu (nieboszczyk); malum, Gall. mal, plur. les maux.

4) Die ſúdlichen Slaven, die Dalmaten, Raguſaner etc. verándern nach Italiániſcher Art das ł, l in j. z. B Pol. człowiek, Rag. cjovek (cf. Florenza, Fiorenza); ja ſogar in o z. B. orio, im Genit. orla, Pol. orzeł, orla. Die Krainer und Winden in u, z. B. poune, poudni, pouden, Pol. południe, Croat. poldne, poldan. -- Vind. sol, sou, Pol. sól, Salz, Vind. solitnoſt, sounoſt, Pol. solność, sloność, Salzigkeit. Die Wenden in der Lauſiß in w, z. B. Swoto, Pol. złoto; kowo, Pol. koło; ſwowo, Pol. słowo (cf. Pol. swoboda, słoboda). Im Franzóſiſchen iſt die Berwandlung des l in u fehr háuſig; aus dem Lateiniſchen falsus iſt faux, aus felix, feu (der Seelige), aus malum, mal, im plur. les maux, geworden.

§. 25.

M = N Lat. Nicolaus, Ross. николай, Pol. Mikołay. -- Polon. Niesplik, mesplik, Boh. ngßpule, Ital. nespola, Lat. mespilus, Graec. μεδπιλη, Germ. Mispel. -- Pol. Niedźwiedź, Boh. nedwed, obs. Boh. medwed, Vind. nedved, medved, Croat. medved, Hung. medve, Etymon. miód, Ross. медЪ, Boh. med, Lith. meddus, Hung. mez, Finland. mezzi cf. Germ. Meth, Lat. mel, mellis, Graec. μελι. -- Polon. niańka cf. mamka.

§. 26.

N Dawnieysi wierszopisowie podſtawiają częſto za l, ł, n. p. wzieny, wzięły. -- Polon. małżonek, małżonka, małżeńſtwo, Boh. manżel, manżelka, manżelſtwi. "Manżonek, mówi Miączyński, niektórzy piszą, dowodząc, iż to słowo złożone ieſt z Niemieckiego Mann, i z Polſkiego żona". Budny, tłumacz Bibli, pisze: manżeńſtwo, manżonkowie. -- Ktoby chciał wywodzić słowo ielca, (manubrium, rękoieść, furdyment u szpady, miecza), Boh. gilce, mógłby prowadzić od jęcia; podobniey wszakże ten wyraz mógł poyśdź z Włoſkikego elsa (=capulus). 2) Jak M tak i N tkwią w głoſkach ą, ę, n. p.

§. 26.

Das N ſchieben die alten Dichter oft dem l, ł unter, z. B. wzieny ſtatt wzięły. Pol. malżonek, małżonka, małżeńſtwo, Boh. manzel, manzelka, manzelſtwi. "Manżonek ſchreiben einige, ſagt Miączyński, und wollen behaupten, daß dies Wort aus dem Deutſchen Mann und dem Polniſchen żona, .zuſammengeſetzt ſen". Der Bibelúberſetzer Budny ſchreibt manżeńſtwo, manżonkowie. -- Das Wort ielca, Boh. gilce, handgriff, Degengeſáß, kann ſuglich von jąć greifen, abgeleitet werden; doch vielleicht wahrúcheinlicher noch von dem Italieniſchen elsa. 2) M und N ſteat inden begden Buchſtaben ą und ę verborgen, z. B.

iąć, imać, ieniec, imaniec, ieńſtwo, imanſtwo.

3) N u nas dziś wkradło się w słowo wniyśdź, wniyść, wniyście, zamiaſt weyść, weyście, dla dobitnieyszey różnicy od słowa: wyiść, wyiście; przeciwnie dawni zamiaſt wyiść, pisali wyniść, zamiaſt wyidzie, wynidzie.

3) Das N hat ſich beg uns heut zu Tage eingeſchlichen in die Wórter wniyśdź, wniyście, ſtatt weyść, weyście, um ſie deſto beſſer von wyiść, wyiście, zu unterſchreiben; dagegen ſchreiben die áltern Schriftſteller wyniść ſtatt wyiść, wynidzie ſtatt wyidzie.

§. 27.

1) P = B, qu. v.

2) P = F, qu. v.

3) P = W, qu. v.

§. 28.

R przed e, Polſkim uszom zbyt twarde, rozſtworzono nieiako wkładaiąc między nie z głoſkę. Rossyanie dla teyże przyczyny odmieniaią e p r na ѣ. Czechy iuż to piszą rz, iuż zamiaſt tego daią znak nad ṙ. -- Jak proſte r na rz się przerabia, ſkoro e naſtępuie, pokazuią te przykłady:

§. 28.

R vor dem e klingt dem Polen zu hart; er mildert es durch die Dazwiſchenſeßung des Z. Aus eben dieſer Urſache verwandeln die Ruſſen das е nach dem р in ѣ. Die Bóhmen ſchreiben bald ausdrúcklich rz, bald auch nur ṙ. Wie das gewóhnliche r in rz verwandelt werde, ſobald ein e darauf folgt, zeigrn folgende Begſpiele:

wiatr, na wietrze, powietrze; orać, orze.

2) W zbiorze słow Polſkich nie znayduie się żadne rodowite pod re; słowo reż, zkąd rżany chleb, ze słowem ryż, zaſiąga naydawnieyszey azyatczyzny; albowiem :

2) In dem ganzen Wórtervorrathe der Polniſchen Sprache, findet man unter re kein einziges Rationalwort; das Wort reż iſt eben ſo wie ryż dem álteſten Drientalismus zugehórig; denn:

Pol. reż, Boh. reż, Ross. рошъ, Carn. roch, Vind. ersh, hersh, gersh, Svec. rog, Eſthon. ruchet, roet; Dalm. raax, Hung. ros, Valis. rhyg, Lat. med. rogga, Angl. rye, Germ. Rocken, Roggen, Arab. aruz. - Arab. araz, Pol. ryż, Germ. Reiß, Malabar. arisi, Graecolat. oryza, Hispan. arroz, Angl. rice, Ital. reso, Gall. ris.|}

Słowa tedy od re zaczynaiące się, nie są Słowiańſko-Polskie.	Die mit re anſangenden Wórter ſind alſo nicht Slaviſch-Polniſch.
3) Rze = re, Rz = r; n.p. pre, prze, parł, party, odeprzeć, odpierać, prza, odeprza, odpor. -- Pol. Rzecz, Boh. rzec, Ross. рѣчь, cf. Lat. res (significatione sermonis), Graec. ϱημα. Verbum. rzec, rzeknąć, Boh. rzeciti, Fccl. рещи, рѣчь, рѣку, cf. Graec. ϱεειν, Lat. reor, ratus, Obſol. Germ. rechen, indie ſprechen, Island. röda, Svec. reda, Germ. reden.
Ze zaś Greckie ϱεειν, Ross. рѣши, znaczą także płynienie, cieczenie; niby to fluvium sermonis; tedy i słowo rzéka, rzeczny, można pod toż źrzódło podciągnąć, cf. Germ. Rhein, rinnen. -- Zaſtanowiwszy się, że słowo nasze rzeſki (=rzeźwy, raźny), u Rossyan рѣзкїй, рѣзокъ znaczy rażący, zkąd Rossyanie mówią: rzeſki wiatr, rzeſkie piwo, rzeſki głos, i t. d., uderza zaraz w myśl, że pierwiaſtek owego rzeſki (=raźny) ieſt raz. Podobny też zbieg głosek upatrzyć można i w obcych słowach, wydawaiących szybkość, prędkość, żwawość; zgoła iakowyś ruch przygwałtownieyszy, iako to:	Da nun aber das Griechiſche reein , Ruſſ. rieti, auch fließen, rinnen, bedeuten, gleichſam den fluvium sermonis, ſo kann auch, das Wort rzéka (Fluß) rzeczny, aus dieſer Quelle abgeleitet werden, cf. Germ. Rhein, rinnen. Erwágt man, daß das Polniſche rzeſki = rzeźwy, raźny, (ſchnell, flink, raſch) im Rußiſchen ſchneidend, ſcharf, bedeutet; und daß der Ruſſe z. B. dem ſchneidenden Winde, dem ſcharfen Biere, einer ſchneidenden durchdringenden Stimme, das Prádikat рѣзкїй giebt; ſo kommt man leicht auf die Entdeckung des Wurzelworts raz (hieb, Wunde) fúr das derivatum rzeſki = raźny. Ganz dieſelben Buchſtaben finden wir auch in den Wórtern, womit in andern Sprachen reißende ſchneidende Schnelligkeit, eine gewaltſame Bewegung ausgedrukt wird, z. B.
Germ. raſch, Svec. rash, ryſk, Angl. rash, cf, Graec. ϱαδιος, ϱαςος, ϱαιςος, Ital, ratto, Arab. raaschan. --
Pol. Rzepa, Boh. repa, Ross. рѣпа, Vind. repa, Graec. ϱαπυς, Lat. rapa, Hung. repa, Ital. rapa, rava, Gall. rave, Angl. rape, Svec. roſwa, Germ. Rúbe. - Pol. Rzemień, Boh. rzemen, Ross. ременъ, Vind. erjemen, jermen, jeremen, Croat. remen, Germ. Riemen, Graec. ϱυμα, Finland. ruoma, Svec. rem, Lat. remus, (apud Servium significatione lori).
Gdy razem rozbieram słowo rzemiosło, rzemiesło, rzemięsło, Boh. rzemeslo, Ross. ремесло, i słowo ramie, Boh. ram'e, rameno, Eccl. рамо, рамена, ap. Keron: arame, ap. Otfrid. arim, ariem, ap. Ulphil. arms, Graec. αϱμος, Lat. armus, Germ. Arm; cóś mi się snuie, azali pierwsze rzemięsło nie wszczyna się z drugiego ramię, i nie są w obudwoch iſtotne głoski r = m.	Halt ich das Wort rzemiosło, rzemięsło Boh. rzemesło, Ross. ремесло, (das handwerk), und das Wort ramię, Boh. etc. etc., Germ. der Arm, gegen einander, ſo ſcheint es mir nicht ungereimt, rzemięsło von ramię abzuleiten, und in benden fúr Wurzelbuchſtaben r - m anzunehmen.
4) Nie tylko przed e, ale bywa, że i przed inszemi samogłoſkami, (wyjąwszy i, które nie przypada po r, ani po rz) Polacy r na rz zmieniaią:	4) Richt bloß vor dem e, ſondern auch vor andern Gelkſtlautern (das i ausgenommen, das niemals nach dem r oder rz folgen kann), verwandeln die Polen r in rz:
Lat. Roma, German. Rom, Polon. Rzym; Lat. Romanus, Ger. Rómer, Rómiſch; Polon. Rzymianin, Rzymſki. -- Polon. Rząd, rzęd, Boh. rzad, Ross. рядъ, рядокъ, Vind. red, Croat. red, Hung. read, Svec. rad, Lith. redas, Lapp. raido, Eſthon. ridda, Angl. ridge, Pers. rege, Gall. raye, Lat. riga, cf. Polon. ryza ( w ryzie co trzymać in Ordnung, im Saume halten), Germ. Reigen, Reihe, Polon. rey; - które to wszyſtkie namykaią znaczenie przeciągu mieyscowego, linii, liſtwy, pasma; alle dieſe Wórter drúcken eine Strecke, eine Linie, eine beſtimmte órtliche Richtung aus. -- Polon. Rzodkiew, Boh. rzetkew, Ross. рѣдка, рѣдчица; Vind. redkou, redkva, Croat. rotkva, Hung. retek, Germ. Rettich, Graecolat. radix, Ital. radicchio, Angl. reddisch.
Pol. Rzucić, w inszych dyalektach Słowiańſkich nie znalazłem, podobnież i w naydawnieyszych przekładach biblii na Polſkie; zamiaſt niego wszędzie miotać, mieść; bydź możę, że rzucić poszło od Słowiańſkiego ruka, Polon. ręka; z iadnego źrźódła wynikły i poruczyć, i porzucić.	Das Polniſche rzucić (werfen) habe ich in andern Slaviſchen Dialecten nicht gefunden; in den álteſten Polniſchen Bibelúberſeßungen kommt es auch nicht vor; ſondern ſtatt ſeiner miotać, mieść. Dieſes rzucić kann von dem Slaviſchen ruka, Poln - ręka (hand) geformt worden ſenn; poruczyć (úbertragen, auftragen) und porzucić (hinwerfen, verlaſſen), hátten alſo einerlen Stammwort.
5) Ze to rz, które tak bardzo Polaków i Czechów różni od Rossyan etc., co do dźwięku zaś wcale niedosadnie wyraża się dwiema Łacińſkiemi czy Niemieckiemi głoſkami r i z, ieſt szczególną Polszczyzny i Czeszczyzny właściwością, przekonać się łatwo ze słowników dyalektów pobratymczych naszemu. Gdyby tedy Polacy z Czechami mieli osobne swoie dyalektowe abecadło, mieliby i poiedyńczy znak na tę dwóykę rz. -- Serbowie w Lu	5) Daß dieſes rz, das die Polen und Bóhmen von den Ruſſen, u. ſ. w., ſo ſehr unterſcheidet, ſeinem Klange nach hingegen durch die benden Lateiniſchen oder Deutſchen Buchſtaben r und z ſehr unvollkommen ausgedrúckt wird, eine ganz beúondere Eigenthúmlichkeit des Polniſchen und Bóhmicchen Dialekts iſt, beweiſet die Bergleichung der Wórterbúcher dieſer Dialecte mit einander augenſcheinlich. hátten alſo Polen und Bóhmen ihr beſonderes Dialeckt-Alphabet, ſo múßten ſie fúr dieſen Dop

zacyi zamiaſt rz, opuściwszy r, przeſtaią na samém z, n. p. pzi = prze; pzez = przez.	pelconſonans rz ein eignes einfaches Zeichen haben. -- Die Wenden in der Lauſiß ſchreiben ſtatt rz, mit Weglaſſung des r, bloß z z. B. pzi ſtatt przy, etc.
§. 29. S. Zmieszanie tey litery, i głoſki z, wiele zamatwiało etymologią Polſką. Miączyńſki uczy:	§. 29. S. Die Berwechſelung dieſes Buchtabens mit dem z hat in die Polniſche Wortforſchung viel Berwirrung gebracht. Miączyńſki lehrt námlich:
"Praeposito Latinorum cum in noſtra lingua unica litera s exprimitur, et non z, ut quidam scribunt; z enim eſt ex."
Tak Białobrzeʃki, Bielʃki etc. piszą: " ty ieſteś semną"; a nie iak my dziś "zemną." Czechy i po dziś dzień na ten sam kształt: s otcem alt - s oycem iśdź; z wozu padnaut - z wozu spaśdź. Rossyanie, Windowie, etc. nigdy nie mieszaią s, ś, se (cum), a is (ex, Pers. ez, Germ. aus, Aleman. uz, Goth. us, ut, uta, Angl. out, Holl. uyt). Zatém należałoby pisać: do kupy sganiać, spędzać, Boh. ſhaniti, Ross. сгоняшь, согнашь (compellere); zaś z góry zpędzać, zganiać (depellere). Lecz gdy iuż i pronuncyacya zmieszała się, i przeciwny pisania nałóg iuż się zakrzewił, niech się iuż i błąd zoſtanie; Etymolog atoli niech się ogląda na to, iak bywało. Podług tego poſtrzeżenia, zamiaſt że dziś piszemy: "Zjąć, zjęty, zeymować" dawni; "sjąć, sjęty, seymować;" Boh. (z wtrąconem n, iak w naszem wniyśdź) ſaiti, ſnimati, ſn'emowati, ztąd poszło seym, Obs. syem, Boh. ſniem = zbór albo sbór, zebranie, schadzka, zjazd; u Kraińczyków zaś: sem, semeni = kiermasz, iarmark; u Kroatów: szajam, szejm, szeniem (=iarmark); szejmujem, na szejmu tersim nundinor; szejumvanye, szenymuvanye = nundinatio. -- Szpuntuiemy zaś niepotrzebnie naſtępuiące słowa: zdjąć, zdeymować, gdy w nie wtrącamy d; nie wkładali go dawni, lecz pisali: Zjąć, zeymować, n. p. zjął pierścień z palca; czytay Seklucyana, Leopolitę, Budnego, Wuyka, i t. d.	So ſchreiben Białobrzeʃki, Bielʃki etc. etc. "ty ieſteś semną, nicht wie man ießt ſchreibt: zemną." die Bóhmen unterſcheiden bis auf den heutigen Tag: s otcem (=mit dem Bater); z wozu (=aus dem Wagen). Die Ruſſen, Winden, u. ſ. w. verwechſeln nie s, ś, se (=mit) und is (=Lat. ex, Pers. es, Germ. aus; Aleman uz, Goth. us, ut, uta, Angl. out, Holl. uyt). Zuſammen treiben, Boh. ſhaniti, Ross. sgoniat, sognat, ſallte daher der Pole sganiać, spędzać ſchreiben; herab-, oder heraustreiben; dagegen: zpędzać, zganiać. Doch da gegenwártig auch die Ausſprache dieſen eingeriſſenen Irrthum authoriſirt hat, ſo muß man ihn ießt ſchon der gewóhnlichen Schreibart hingehen laſſen; nur in der Wortforſchung hat man den alten gegrúndeten Unterſcheid des s und z wohl zu beachten. Zu Folge dieſer Bemerkung findet man, ſtatt unſerer ießigen Schreibart: zjąć, zjęty, zeymować, ben den alten Schriftſtellern: sjąć, sjęty, seymować, Boh. (mit eingeſchobnem Raſenlaute, wie in dem Polniſche Worte wniyśdź) ſniti, ſnémowati; daher das Polniſche Wort seym, Obsol. seym = Reichstag), Boh. ſnem (=Zuſammenkunſt, Berſammlung); Carn. sem, semeni (=Kirchweihfeſt, Kirmeß, Iahrmarkt) Croa. szajam, szejem, szeniem (=Iahrmarkt), szejmujem, na szejmu tersim (=nundinor), szejmuvanye, szehymuvanye (nundinatio). Unnóthin war daher das Einſchiebſel des d in den Wórtern zdjąć, zdeymować (abnehmen); die áltern Schriftſteller ſchreiben ohne d in derfelben Bedeutung: zjąć, zeymować, z. B. zjął pierścień z palca (=er nahm den Ring vom Finger). Man leſe den Seklucyan, Leopolita, Budny, Wuiek u. a. m.
2. S przed T u nas ginie, czego przykład:	2) Das s geht ben uns vor dem t oft verloren, z. B.
Pol. Trznadel, Boh. ſtrnadl. - Pol. trzewa, ſtrzewa, Boh. ſtrewa; -- Pol. trzewik, Boh. ſtrewic. -- Pol. trzeźwy, Boh. ſtrizwn; -- Pol. trzonek, Boh. ſtrenka; -- Pol. tram, Boh. ſtrom = drzewo arbor). -- Pol. trzepiotać, trzepać cf. Lat. ſtrepere, ſtrepitare, ſtrepitus. --
3. Częſtokroć też przeciwnie s do t przyraſta; tak:	3) Dagegen wird auch wieder oft vor das t ein s geſeßt, als:
Pol. Tąpać, tupać, ſtąpić, ſtępować, ſtopa, ſtopień, i t. d. cf. Germ. tappen, ſtapfen, Gall. tapper, Svec. tappa, cf. Pol. deptać, Hebr. dabab.
4. s, ś, równie iąk sz, (sch) w ięzykach Europeyſkich częſto sibilus, ksyk przybyszowy, n. p.	4) s, ś, sz, (=ſch) ſind in den Europáiſchen Sprachen oft nur ein vorgeſeßter Ziſchlaut, z. B.
Pol. Snieg, Boh. ſnih, ſnehu, Ross. снѣгъ, Vind. snieg, sneg, Croat. szneg, Island. snio, Svec. snö, Angl. snow, Germ. Schnee, apud venatores Germ. das Neue, Ital. neve, nive, obsol. Gall. noif, nois, Francogall. neige, Lat. nix, nivis, Graec. νιφας, νιψ, νιφος. Polon. Snieg, Boh. ßnura, Ross. снуръ, Vind. shnura, Croat. snora, Hunga. sinor, Germ. Schnur, Niederſáchf. Snoor, Angl. snare, Svec. snara, snöre, Finland. nuora, cf. Graec. νευϱον, Lat. neruus.
5. Słowa w Greckim ięzyku a spiritu aspero (h) zaczynaiące się, w pożnieyszych ięzykach Europeyſkich nadrosły głoſką s, n. p.	5) Die Wórter welche im Griechiſchen von einem spiritus asper (=h) anfangen, haben in den ſpátern Europáiſchen Sprachen zu ihrem Anfangsbuchſtaben ein s erhalten, z. B.
Graec. άλς, άλος, Lat. sal, salis, Germ. Salz, (imiona zaś miaſt Niemieckich halle, hall, iako to, Schwábiſch

hall, Magdeburgiſch halle, Reicgenhall, hallſtadt, solne kopalnie wtykaią; die Namen der Stádte hall, halle etc. bezeichnen Salzwerke); ſatar. Crim. salz, Svec. et Island. salt, Angl. sealt, Niederdeutſch ſolt; Holl. sout, Gall. sel, Boh. ſul, ſoli, Polon. sól, soli. Ross. солъ, Carn. sol, Vind. sol, sou. Graec. έλιος (=słońce, Sonne), Graec. έλη (=blaſk Glanz) Ger. hell (=iasny), Vallis. haul (=słońce Sonne), Hebr. הלל halal (=świecił, lśnił się, leuchten, glánzen);
Z tych tedy słów zdaie się, iakoby zwykle te dwie głoſki h - l służyły do wyrażenia iasności; a ponieważ h - l = s - l = s - ln = s - n zaſtanowmyż się nad naſtępuiącym szeregiem:	Aus dieſen Wórtern ergiebt ſich, daß die Buchſtaben h-l gewóhnlich das helle zu bezeichnen dienten; da nun aber h - l = s - l = s - ln = s - n, ſo wollen wir nun folgende Wórterreihe beachten:
Graec. ἑλιος, Vallis. haul, Litt. saule, Dan. soel, Svec. sol, Lat. sol, solis, Ross. солнце, Pol. słońce, Boh. ſlunce, Vind. sunze, sonze, Carn. sonze, Croat. szuncze, Crim. Tatar. sune, son, Angl. sun, Germ. Sonne.
6. Równie i słowa Greckie zaczynające się a spiritu leni, przybrały w inszych ięzykach s = h, n. p.	6) Auch die mit dem spiritu leni anfangenden Griechiſchen Wórter haben in andern Sprachen s = h angenommen; z. B.
Graec. ἀιχιςω, ἀιχια, ἀιχη, Ital. acciare, Germ. hacken, hacke; Angl. hack, Svec. hacka, Lat. seco, secare, securis; Boh. ſekati, ſekawati, ſeknauti, Carn. sękati, sęzhi, Dalm. sichi, sikao, Croat. szuchem, Ross. сѣку, сѣчешъ, сѣчь, Pol. siekę, sieczesz, siec.
7. Datąd się mówiło o s, że częſtokroć zaſtępuie głoſkę h; teraz przydaię, że się kładzie i za k = c = h, n. p.	7) Das s iſt nicht bloß, wie bisher bemerkt worden, ein Stellvertreter des h, ſondern auch oft des k, und c; z. B.
Pol. Serce, Boh. ſrdce, Ross. сердце, Vind. serze, Croat. szercze, Germ. herz, Svec. hierte, Angl. heart, Graec. χαϱδια, χεαϱ, χηϱ, Gall. coeur, Lat. cor, cordis.
§. 30. T ieſt głoſka iedna z naytwardszych w abecadle Polſkiem, tak że po niey i żadną miarą naſtępować nie może; gdzie tedy w inszych dyalektach Słowiańskich, lub też w inszych ięzykach, miękkie t przed i się zdarza, tam w Polszczyznie pisze się ć; ztąd wszyſtkie Polſkie słowa od ć, w słownikach Słowiańskich pod t się znayduią; a tryb bezokoliczny, który się u Polaków na ć kończy, w inszych dyalektach na t lub ti. 2) Chociaż o pokrewieńſtwie głoſki t z głoſką ć, iuż pod ć wzmiankowało się, atoli tu ieszcze wyłuszczmy słowo:	§. 30. T iſt einer der hárteſten Buchſtaben des Polniſchen Alphabets, ſo daß niemals i auf ihn folgen kann. Wo daher in andern Slaviſchen Dialecten, oder in andern Sprachen, ein weiches t mit i vorkommt, da ſteht im Polniſchen ć; alle Wórter alſo, die im Polniſchen mit ć anfangen, hat man in den úbrigen Slaviſchen Dialecten unter t zu ſuchen. Der Infinitiv, der ſich im Polniſchen in ć endigt, geht in den andern Mundarten auf t oder ti aus.
Ociec, in Genit. per contract. oyca; Boh. otec, otce, Ross. ошецъ, Carn. ozha, Croat. otecz, otacz, oche, Vind. ozha, atei, Sorab. eyda, Lapp. atzhie, atye, Hung. atya, Turk. ata, Roman. atta, Graec. αττα, Lat. tata. (cf. cum praefixo t Turc.tada, Hisp. taita, Angl.dad, dadde, Niederſáchſ. teite, Pol. tata, Graec. τεττα, Lat. tata. (cf. Pol. dziad, dziedzic, dziecię, dziatwa, cf. Dz = D.). §. 31. 1) W = B; qu. v.
2) w częſtokroć na początku słow Polſkich (co w Niemieckim bywa) przybyszowe, niby to iak spiritus asper, gdyż w inszych dyalektach i ięzykach nie znayduie się.	2) W iſt im Anfange der Polniſchen Wórter, was auch im Deutſchen der Fall zu ſenn pflegt, oft Borſaßbuchſtabe, gleichſam spiritus asper, und in andern Mundarten und Sprachen nicht vorhanden:
Pol. Węgieł, Germ. Winkel, Vind. vogel, Carn. ogel, ogal, Croat. vugel, Hung. szugoly, Boh. uhel, Ross. уголЪ, Lat. angulus, cf. Pol. Wązki, Carn. vosek, Croat. vuzek, Boh. auzkn, Ross. узкїй, ap. Keron. enke, enga, ap. Otfrid. ango, Germ. enge, Vallis. ing; Bretan. anc, Lett. ank, Goth. aggon, Lat. anguſtus, ango, anxi, anctus, cf. Graec. αγχω, αγξω; αγχι. -- Pol. Wnętrze, Ross. нушро, нушрЪ, cf. Gall. interieur, Lat. interius, intus, cf. Pol. nadro, Eccl. нѢдро, -- Polon. Węgry, Węgrzyn, Boh. Uhrn, Germ. Ungarn, hungarn, Ross. унгариа, венгрїїа, Vind. Voger, Croat. Vugrin.
3. W częſto zaymuie mieysce samogłosek, osobliwie u, y, i, o;	3) W vertritt oft die Stelle der Selbſtlauter, beſonders des u, y, i, und o:
Lat. Sus, suis, Graec. συς, συος, συον, Vind. svine, Carn. svina, Croat. szvinya, Boh. ſwine, Ross. свиня, Eccl. свиня, Pol. świnia, Svec. swin, Angl. swine, Germ. Schwein. -- Lat. suus, sua, suum, Graec. σος, σοη, σον, Vind. svoi, svoin, Ross. свой, Boh. ſwug, ſwa, ſwe, Polon. swoy, swoia, swa, swoie, swe, cf. Pol. sobie, Lat.

sibi, sui. -- Lat. durare, Gall. durer, Germ. dauern, Svec. dura, Hebr. דךר, Graec. δηϱος (=diuturnus) cf. Pol. trwać, Boh. trwati, cf. Pol. obs. drzewiey, Boh. driw, driwegi, cf. Lat. durus, Boh. twrd, twrdn, Ross. швердый, Pol. twardy, Vind. terd, Croat. tverd, cf. Pol. drzewo (=lignum) Boh. driwi. §. 32 1) Z=S, qu. v.
2) Z Równie iak s zamieniane bywa z głoſką h, n. p. Lat. veho, vexi, porównane bydź może z naszém: wiezie, wiozę, wieźć, Boh. wezu, wezl, wezti, Ross. везу, везешЪ, везши.	2) Z nimmt eben ſo wie s die Stelle des h ein: man kann daher das Lateiniſche veho, vexi, fúglich mit dem Polniſchen wiezie, wiozę, wieźć, etc. vergleichen.
3) Z=ż=G, qu. v.
4) Z-, praepositio inseparabilis, (p. niżey, w drugiey części, gdzie będzie o przyimkach), częſto od dawnych zbytnie używane do wyrażenia uzupełnionego czasu czynności, Praeteriti perfecti, n. p. zſtało się, zuprzywileiował go; lecz dzisieysze: ſtało się, uprzywileiował, które używanie kładzie za Perfecta, w samey rzeczy też nie są tylko Imperfecta. - Przeciwnie znowu ciż dawni pisarze z częſtokroć opuszczaią, gdzie go teraz piszemy, n. p. upełny, zamiaſt zupełny; uffału, zamiaſt zuchwały; piszą także zuffały.	4) Z-, das Zuſammenſeßungsvorwort, (man ſehe weiter unten im zwenten Theile, wo von den Worwórtern gehandelt werden ſoil), wird von den áltern Schriftſtellern oft úberflúßig, bloß um die vollendete Handlungszeit, das Praeteritum Perfectum auszudrúcken, gebraucht, z. B. zſtało się, zuprzywileiował go; doch in der That iſt unſer heutiges ſtało się, uprzywileiował, da ießt als Perfectum gebraucht wird, nichts anders, als ein Imperfectum. - Dagegen laſſen eben dieſe alten Schriftſteller das z oft aus, wo man es ießt ſchreibt, z. B. upełny, ſtatt zupełny; uffały, ſtatt zuchwały, doch ſchreiben ſie auch zuffały.
§. 33. Przebiegłszy tedy poczet spółgłosek naszych, pokazawszy między niemi pokrewieńſtwo, na dobitkę przyłożę tu znakomity przykład wielkiey przemienności spółgłosek iedney w drugą w różnych ięzykach:	§. 33. Nachdem wir nun ſo unſre Mitlauter nach einander durchgegangen, und ihre Werwarndtſchaften kennen gelernt haben; ſo will ich nun hier noch zur Zugabe ein ſehr auffallendes Benſpiel der großen Werwandelbarkeit der Mitlauter in eiander in den verßchiedenen Sprachen, hinzufúgen:
Pol. Towalia, tuwalia, tuwalnia, Ital. toyaglia, Gall. touaille, Hisp. toualla, Angl. towel, Lat. med. toaillia, toalia, toalha, toagla, toacula, toballa, tobale, toella, togilla, tuabola, tualla, cuullia, Niederdeutſch Dwehle, Oberdeutſch Zwehle, Oberſáchſ. Onehle.
§. 34. Po takim przykładzie rozumiałby kto, że przemiany spółgłosek nie podległe są żadnym prawidłom, że więc każde słowo wolno i można wywódzić, zkąd chcieć. Przeto ieśli kogo poprzednicze wyłuszczenie pokrewieńſtwa spółgłosek nie przekonało, że w tém zachodzą pewne ſtosunki, o które pewne prawidła etymologii opieraią się, izaliś ieszcze on się nie przekona, gdy go zaſtanowiemy nad temi spółgłoſkami, które się, przynaymniey w naszym ięzyku, wzaiemnie w siebie nie przemieniaią.	§. 34. Nach einem ſolchen Benſpiele kónnte man wáhnen, daß die Werwandlungen der Mitlauter gar keinen Geſetzen unterworfen, und die Wortableitungen daher áußerſt willkúhrlich wáren. Sollte nun alſo die vorhergehende Werwandtſchaftsdarſtellung der Mitlauter iemanden noch nicht davon úberzeugt haben, daß daben gewiſſe Werháltniſſe, die gewiſſen Grundſátzen der Wortforſchung zum Grunde liegen, Statt haben; ſo dúrfte ſich ein ſolcher davon vielleicht ießt uberzeugen, wenn wir ihm darſtellen, welche Mitlauter, wenigſtens in unſrer Polniſchen Mundart, nicht in einander úbergehen.
Rozdział III. Podział II.	Kapitel III. Abſchnitt II.
Które spółgłoſki w które nie przemieniaią się (negative).	Welche Mitlauter nicht in einander úbergehen (negative).
§. 35.
3) B. nie przemieniaia się w głoſki geht nicht úber in 2) C. -- -- -- -- -- -- -- 3) D. -- -- -- -- -- -- -- 4) F. -- -- -- -- -- -- -- 5) G. -- -- -- -- -- -- --	c, d, g, h, j, k, l, m, n, r, s, t, z: b, f, l, m, n, p, r, w. b, f, l, m, n, p, r, w. c, d, g, h, j, k, l, m, n, r, s, t, z. b, f, l, m, n, p, r, w.