Słownik rzeczy starożytnych/Prawodawstwa obowiązujące

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
<<< Dane tekstu >>>
Autor Zygmunt Gloger
Tytuł Słownik rzeczy starożytnych
Wydawca Gebethner i Wolff
Data wyd. 1896
Druk W. L. Anczyc i Spółka
Miejsce wyd. Kraków
Źródło Skany na Commons
Inne Cały słownik
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron

Prawodawstwa obowiązujące w dawnej Polsce. W Koronie obowiązywało ziemian Prawo Ziemskie (Jus Terrestre), którego podstawą był Statut Wiślicki Kazimierza Wielkiego z roku 1347, uzupełniany i zmieniany przez uchwały sejmów późniejszych, zebrane w Voluminach Legum. Uchwały te pisane w języku łacińskim do połowy XVI wieku, nazywają się statutami (ob. Statuty koronne). Od r. 1550 zaczęto je pisać po polsku i nazywać Konstytucyami. Aleksander Jagiellończyk zlecił Janowi Łaskiemu zebrać wszystkie prawa obowiązujące, a zbiór ten pozyskał sankcyą królewską na sejmie radomskim w roku 1505 i znany pod nazwą Statutu Jana Łaskiego, wydrukowany został na pergaminie. Zygmunt I i syn jego Zygmunt August usiłowali utworzyć porządne zbiory praw polskich. Za Zygmunta I była przygotowana w r. 1532 tak zwana korrektura Taszyckiego, jednego z sześciu redaktorów w tym celu postanowionych, ale potwierdzenia urzędowego nie zyskała. Za Zygmunta Augusta dokonane były dwa zbiory praw: systematowy Jakóba Przyłuskiego i abecadłowy Jana Herburta, sankcyi jednak urzędowej nie nabyły i pozostały pracą prywatną, Herburt jednak zyskał powagę w sądach. Za Zygmunta III wyszedł w r. 1600 zbiór Januszowskiego, również jako praca prywatna. O pomnikowem wydawnictwie Woluminów Legum ob. Wolumina. Księstwo Mazowieckie, po wygaśnięciu Piastów do Korony wcielone, chciało zachować niektóre prawa ze swoich Statutów Mazowieckich i takowe pod nazwą Excepta Masoviae zatwierdził dla Mazowsza Stefan Batory w r. 1576. Całe Statuta Mazowieckie wydał Bandtkie r. 1831 w dziele Jus Polonicum. Najporządniej ułożone prawa miała Litwa w tak zwanym Statucie Litewskim (ob. Statut lit.), którego były 3 redakcye, a ostatnia w r. 1588 przez Zygmunta III zatwierdzona, do XIX wieku obowiązywała. Szlachta ziem pruskich, czyli trzech województw: pomorskiego, malborskiego i chełmińskiego, która początkowo sądziła się równem prawem z mieszczanami, zapragnęła na wzór szlachty koronnej mieć inne od mieszczan prawa, i takowe zwane pospolicie Korrekturą Pruską, zatwierdzone zostały przez Zygmunta III w roku 1598. Miasta miały oddzielne prawa, własne sądy, autonomię i ustawy przez Stany Miejskie uchwalane, Wilkirzami zwane. Mogły one czynić pewne zmiany w swoich prawach zasadniczych, jak tego zdarzały się przykłady w Poznaniu i Lwowie. Miasta województw pruskich i księstwa Mazowieckiego rządziły się prawem Chełmińskiem, z wyjątkiem trzech miast pruskich: Elbląga, Frauenburga i Braunsburga, które miały prawo Lubeckie, t. j. takie, jak niemieckie miasto Lubeka. Miasta innych prowincyi rządziły się prawem Magdeburskiem. Źródło prawa Chełmińskiego i Magdeburskiego było jedno. Różnica polegała głównie, że w prawie chełmińskiem była ogólna wspólność majątku między małżonkami zwana „wspólnością chełmińską“, nieznana w prawie Magdeburskiem. Uczeni prawoznawcy polscy po wielu sporach dowiedli, że gdy na ustrój praw miejskich dużo wpłynęło prawo rzymskie, to w prawach ziemskich nie miało ono żadnej przewagi, bo te tworzyły się bezpośrednio ze starego obyczaju polskiego, z ducha i pojęć rdzennie słowiańskich, a tylko pisane były po łacinie, jako w języku przez długie czasy wyłącznie naukowym. Po upadku Rzeczypospolitej rząd austryacki zaprowadził w Galicyi zachodniej prawa cywilne od d. 1 stycznia 1798. W prowincyach, które dostały się pod panowanie pruskie, otrzymał z początku urzędową powagę zbiór praw polskich Herburta i w abecadłowej formie zbiór Antoniego Trębickiego, a w roku 1797 zaprowadzone zostało Prawo Pruskie powszechne (Allgemeines Landrecht) obowiązujące w państwie Pruskiem od roku 1794. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego, przywróconem zostało w departamentach po-pruskich prawo polskie od daty 24 lutego 1807 r. ale na krótko, bo od 1 maja 1808 r. zaczął obowiązywać Kodeks Napoleona, w departamentach zaś poaustryackich, po złączeniu ich z Księstwem Warszawskiem, zaczął tenże kodeks obowiązywać od 15 sierpnia 1810 r.


Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Zygmunt Gloger.