Słownik etymologiczny języka polskiego/wysoki
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
wysoki, przymiotnik, ze zdrobniającym przyrostkiem -ki w pierwszym stopniu (por. szeroki, głęboki); nie używa się go w drugim stopniu ani w dalszych urobieniach (por. szerszy, szerzyć); więc pierwotne: wysota, wysić; stopień drugi był *wyszy, Wyszogród (Wyszehrad praski), wysze; przysłówek wysze(j), w 14. i 15. wieku nadwyszej, t. j. ‘więcej niż’; w dalszych przypadkach: wyszszego, wyszszemu itd.; to wysz- zajęło miejsce pierwotnego wys-, więc: wyszyna (wysza, ‘wysokość’, z *wys-ja, jak szerza), wyszyć, wyszka, ‘poddasze’ (r. 1500: »przętr albo wyszka«), a wedle niższy zaczęto pisać i wyższy, najniesłusznej zresztą. Pisownia 14. i 15. wieku nie rozstrzyga co do brzmienia, można ją różnie uważać; w psałterzu: wyszyć się, »na wyszę« (i »na wysoce«), wyszszy, najwyszszy; w biblji: »na wyszszą«, wyszszego, wiszszy, »poczną cię wysycz« (wyszyć?, wysić?). Piszemy zwyżka, jak zniżka; do tego urobiliśmy na nowo: wyżyna. Złożenia: pod-, prze-, wywyższać, itd. Prasłowo; cerk. wysok, wysota, wysiti, wyszĭń, ‘wyższy’; tak samo u innych Słowian: czes. wýsze, wýsz, ‘wyżej’, wýsze, wýszina, ‘wyżyna’, wýsziti, ‘podwyższać’, i t. d. Dalszy wywód mniej pewny; łączą wys- (przed s wypadła spółgłoska, bo inaczej byłoby wych-) z grec. hypsi, ‘wysoko’, hypsēlos, ‘wysoki’; niem. ūf, auf; iryjs. uas, ‘ponad’, z czego uasal, ‘wysoki’ (nasz wasal). Po litewsku nazywa się ‘wysoki’: auksztas, prus. auktas (w urobieniach: auktime, ‘zwierzchnik’), może to samo, jeśli różnica polega tylko na gardłowej, u nich k, u nas s; ale to auktas wywodzą może słuszniej od pnia innego: augti, ‘rosnąć’, więc auktas ‘rosły’, łac. auctus (stąd aukcja) od augēre, ‘róść’(?).
