Słownik etymologiczny języka polskiego/sąd
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
sąd, sędzia (z *sędzi, jak pani), sądowy, sądownictwo, przysąd (‘opłata sędziemu’), sądzić, odsądzić, zasądzić i t.d.; »sądny dzień«; dawniej sędzić, podsędek, por. imię Sędziwój, Sandomierz (t.j. Sędomierz z zachowaniem dawnego an). Prasłowiańskie, obce Litwie; cerk. sądiji, ‘sędzia’, sążdenicę nazywały się »rodzanice«, feje, niby Parki, co o losach nowonarodzonego rozstrzygały, osądzały je na zawsze. Dosłownie sąd znaczy ‘wyrok, orzeczenie’, i należy do pnia sen-, ‘mówić’, istniejącego w cerk. sęt’, ‘mówi’, sęt, ‘rzekł’; powtarza się może w słowień. pre-sen-etiti, ‘zamawiać, urzekać’. Inni zestawiają lit. samdas, ‘najem’, ind. samdhi-, ‘złączenie’, i samdhā-, ‘przymierze, obietnica, ślub’, od przyimka sam- i pnia dhā-, dē-, ‘czynić’.
sąd, sędu, sądek, ‘naczynie’, jeszcze w psałterzach stale z podwójnem ss-: ssąd, ssędy, w biblji obie pisownie częste; rus. sosud (por. rus. sosat’, nasze ssać); w 16. wieku stale używane: »drewniane sędy«, »sędy albo faski«, »sześć sędów« (w cudzie w Kana), »przelać w insze sędy«, »zebrali ryby do sędów«. Por. lit. indas, ‘naczynie’, od przyimka in (‘we’) i pnia dē-, ‘wstawić, włożyć’; w lit. i słow. podobnych złożeń z takiem d- więcej, np. obdo, ‘naczynie’. W cerkiewnem jest jeszcze i pierwotne sąd, ‘narzędzie’; od niego rus. sudno, ‘okręt’, a stąd u nas sudno, w 16. i 17. wieku.