Słownik etymologiczny języka polskiego/żal

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Aleksander Brückner
Tytuł	Słownik etymologiczny języka polskiego
Wydawca	Krakowska Spółka Wydawnicza
Data wyd.	1927
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron
Artykuł w Wikipedii
Strona w Wikisłowniku

›››

[679] żal, żalić się; żałość, żałośny, żałować, pożałowanie; żałba, ‘skarga’; żałoba, żałobny; obżałowany, ‘oskarżony’; dziś tylko z ża-, i tylko w jednem znaczeniu. W 15., a nawet i 16. wieku było jeszcze że-: żela, ‘żal’, ożelać: »wdowiec, gdy żony ożalał«, w Ezopie (poprawka z pierwotnego: »ożelał«). W biblji żałować, żałoba, o ‘skargach, o skarżeniu przed sądem’: »żałowali są na żydy«, »żałując na was«, »ać przestaną żałob«; żałostny, żałościw (i w psałterzu). Prasłowiańskie; cerk. żelěti, żelja, ‘żal’, czes. żeleti, ‘żałować’; cerkiewne żelěti, rus. żełat’, ‘żądać, pragnąć’; cerk. żal, żałost’, żaliti i żałowati, »sŭżali mi sę«, ‘zżaliłem się’; rus. żałkij, ‘nędzny (żałośny)’, czes. żal i żel, żaloba. Ależ to tylko jedna »strona« tego pnia. Drugą objawiają żale i żalniki, ‘cmentarze’ (już w cerk. żaľ, ‘grób’, żaľ jednego rękopisu oddaje drugi grebisztem), por. w Ezopie: »i weszli są miedzy groby, gdzie były zmarłych żałoby«, ‘pomniki’), a to jest prasłowiańskie, i mimowoli pytamy, czy żal (jak łac. urna) nie nazwany od ‘palenia’ zmarłych; żale byłyby więc ‘palowiska’, i żal a żar jedno (oboczność l i r; przecież np. u Łużyczan żarba, żaroba, to samo co żalba, żałoba). Może jednak żelja, ‘żal’, istotnie tylko od ‘żalu, skargi, bolu’, nazwane; por. lit. gelti i gilti, ‘boleć’, Giltinē, ‘śmierć’, gēła, ‘ból’; prus. golis, ‘śmierć’, galintwei, ‘uśmiercać’, gulsenin, ‘ból’; lit. gałas, ‘zgon’, ‘koniec’ (ale i ‘strona’: Ziemgoła, Letgoła, w nazwach miejscowych); niem. quälen, Qual, ‘męka’, dawne cwelan, ‘umierać’, quelan, ‘boleć’. Z żalem nic nie ma spólnego żałomsza: »obchody zaduszne albo żałomsze«, r. 1500, »żałomsze albo pokłady, albo pogrzeby« (tamże), bo to jest niem. Seelmesse, ‘msza za dusze’ (Seele).