Pseudonimy i kryptonimy polskie/Przedmowa
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Pseudonimy i kryptonimy polskie |
| Wydawca | Księgarnia Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego w Wilnie |
| Data wyd. | 1922 |
| Druk | Tłocznia „LUX“ |
| Miejsce wyd. | Wilno |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały zbiór |
| Indeks stron | |
Koniecznem następstwem odzyskania bytu politycznego przez Polskę jest, pomiędzy innemi, ogromny liczebnie wzrost wszelkiego rodzaju bibljotek, a co za tem idzie i zapotrzebowanie książek podręcznych, ułatwiających urządzanie i prowadzenie tych instytucji.
Przy sporządzaniu katalogów nieodzowną jest rzeczą dla bibljotekarza aby miał pod ręką także i wykaz pseudonimów; korzystają zeń również badacze i miłośnicy książek.
W zbiorku niniejszym starałem się, w miarę możności, uczynić zadość tej naglącej potrzebie.
Posiadamy jak dotąd cztery takie zbiorki. Nazwa ta słusznie im się należy, gdy je zestawimy z tem co posiadają inne narody. Nie mówię już o olbrzymach: Anglji, Francji, Włoszech, Niemczech, u których istnieją kilkutomowe podobne wydawnictwa, ale zaledwie mierzyć się możemy z drobną Norwegją[1].
Pierwszy u nas na większą skalę zajął się tą sprawą Edward Minkowiecki, który ogłosił drukiem w r. 1881 w Warszawie nakładem Lewentala „Wykaz pseudonymów używanych przez autorów polskich“. Zawarł w tym wykazie 407 nazwisk, 569 pseudonimów. W r. 1888 „Wykaz” ukazał się w drugiem wydaniu również w Warszawie. Tu już mamy nazwisk 576, pseudonimów 786, na XXXII stronach 12ki. Zaznaczyć trzeba, że Minkowiecki pominął kryptonimy wszystkie, i pseudonimy dziennikarzy.
Po latach 17 dopiero podjęła znów tę pracę p. I.[zabela] Z.[biegniewska]. Zbiorek ten wydał znany nakładca Michał Arct w Warszawie w r. 1905 w „książkach dla wszystkich”, jako N-r 153, p. t.: „Pseudonimy i kryptonimy pisarzy polskich”. Jest tu naogół 1116 nazwisk i 1413 pseudonimów i kryptonimów. (Przez nieuwagę zapewne zabłądził do tego towarzystwa holender, Multatuli = Dekker). Liczba to już pokaźna w dwójnasób prawie przewyższająca podaną przez Minkowieckiego.
Czwartą moją poprzedniczką była p. Helena Dąbczańska-Budzynowska, która w r. 1910 ogłosiła we Lwowie: „Pseudonimy pisarzy polskich, Zebrał (sic!) H. D.” Tu już widnieje znaczny postęp zarówno pod względem jakościowym (układu, dokładności) jak ilościowym. Zarzucić można niegodziwą korektę np. Eug. Bielowski zamiast Aug. (ust.), Cezaryn, zam. Cerazyn, Multaturi zam. Multatuli (i tu bowiem znalazł się ten uprzykrzony holender, nadto p. D. dodała jeszcze moskala: Iskander = Aleksander Hercen) i sporo innych błędów drukarskich. Nazwisk mamy 1185, pseudonimów 1694.
Od tego czasu upłynęło lat jedenaście. Powyższe dziełka — zwłaszcza ostatnie, zostały wyczerpane. Za ten czas przybyło sporo nowych pseudonimów, udało się rozwiązać niejeden dawniejszy.
Pracując od r. 1907 w Bibljotece Wileńskiego T-wa przyjaciół Nauk, od r. zaś 1919-go nadto w Uniwersyteckiej, odczuwałem i odczuwam dotkliwie, jak zresztą każdy kolega bibljotekarz, który zetknie się z tem w praktyce — brak świeżej takiej książki podręcznej. To mnie zniewoliło, że podjąłem tę żmudną pracę. Ułatwiało mi ją co prawda troje wymienionych wyżej moich poprzedników, którzy pierwsi karczowali tę dziewiczą przed nimi glebę.
Niemniej przeto za ostatnie 11 — 12 lat musiałem iść o własnych siłach i niemało podanych już pseudonimów np. w Bibljografji Estrejchera rozwiązywać samodzielnie, poszukując po innych źródłach. Skontrolowałem też wszystkie mniej rozgłośne.
Za przewodnika służył mi nieoceniony Estrejcher zwłaszcza w tych tomach Bibljografji, które ukazały się po r. 1910 — więc nie mogły być znane moim poprzednikom. Kilkanaście pseudonimów nierozwiązanych przez Estrejchera znalazłem w Wielkiej Encyklopedji Illustrowanej. Dla przykladu przytoczę: Racławicki Tadeusz, pseudonim Antoniego Gustawa Bema, wykryty przez prof. Ignacego Chrzanowskiego w artykule o Stanisławie Krzemińskim. Korzystałem też z rozmaitych czasopism, kilkadziesiąt mam od samych autorów-pisarzy lub od ludzi wiarogodnych, zblizka daną osobę znających np. Romski Juljusz.
Nie pominąłem pseudonimów i kryptonimów dziennikarzy, o których Estrejcher wspomina tylko wyjątkowo o ile prace ich nie ukazały się w postaci odbitek, broszur, książek. Dotyczy to zwłaszcza Wilnian i w ogólności pochodzących z b. kraju zabranego. Estrejcher nie zna np. (a przynajmniej nie umieszcza) pseudonimu Ewy Felińskiej: Weneranda Kokosz, podanego przez p. J. Z. bez wzmianki, że to jest pseudonim dziennikarski. Sprawdzilem go w „Autorkach Polskich XIX wieku” — Chmielowskiego — za którego wskazówkami idąc znalazłem tym pseudonimem podpisany artykuł o tem: „Co to jest postęp” — w Tygodniku Petersburskim.
Lwią część nowych (t.j. po r. 1904-ym wznowieniu prasy polskiej) pseudonimów dziennikarskich w Wilnie zawdzięczam uprzejmości p. Michała Brensztejna. Jest ich 130 zanotowanych w swoim czasie przez p. Br., który sam od r. 1909-go czynny brał udział w czasopiśmiennictwie wileńskiem, więc podane przezeń są najzupełniej pewne. Składam za tę rzadką koleżeńską uczynność Panu Brensztejnowi serdeczne podziękowanie. Umieściłem tu 2594 pseudonimów i kryptonimów należących do 1733-ch pisarzy. Przybytek więc w zestawieniu z ostatnią pracą o pseudonimach p. H. D. wynosi 900 pseudonimów i 548 pisarzy[2]. Pomimo to nie wątpię ani chwili, że przedmiotu całkowicie nie wyczerpałem. Należałoby jeszcze przewertować od nazwiska do nazwiska odpowiednie artykuły biograficzne w Wielkiej Encyklopedji Illustrowanej, co dla braku czasu mogłem tylko częściowo wykonać.
W zakończeniu tej pracy podaję wykaz pseudonimów, których nie udało mi się rozwiązać, a to w tym celu, aby czytelnik mógł je sobie przy nadarzonej sposobności uzupełnić.
Układu trzymałem się abecadłowego zarówno w nazwiskach rzeczywistych jak w przybranych. W tych ostatnich nie zawsze można określić co jest imieniem a co nazwiskiem, wtedy umieszczałem pod pierwszą głoską, np. Berlicz Sas pod B; gdzie jest imię i miejscowość, umieściłem pod imieniem np. Juljan z Poradowa pod J nie pod P (z Poradowa Juljan) kierując się tą zasadą praktyczną, że prawie wszystkie pseudonimy tego rodzaju łatwiej jest odnaleść pod imieniem osób, niż pod nazwami miejscowości, zwłaszcza że pierwszych może być i kilka, np. Janów z rozmaitych miejscowości jest 17, gdy miejscowości się nie powtarzają.
Anonimów nie tykalem. Pole to jeszcze leży odłogiem.
Żałuję bardzo, że niedostępną mi była tu w Wilnie praca Botwińskiego: „Zagadki literackie”, drukowana w „Tygodniu” lwowskim w latach 1893, 1896 i 1899 - zawierająca spis pseudonimów. Wzmiankuje o niej prof. Hahn (ob.: Pamiętnik Literacki, Lwów 1905, str. 381 i 382).
Wilno, 8-go września 1921 r.
