Problem istnienia Boga u Anzelma z Canterbury i problem prawdy u Henryka z Gandawy/Część druga/Appendix
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Appendix Próba zredagowania dowodu istnienia Boga na podstawie teorii u Henryka związku rzeczy z ideą wzorczą |
| Podtytuł | Część druga |
| Pochodzenie | Problem istnienia Boga u Anzelma z Canterbury i problem prawdy u Henryka z Gandawy |
| Wydawca | Towarzystwo Naukowe KUL |
| Data wyd. | 1961 |
| Miejsce wyd. | Lublin |
| Źródło | skany na commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
W związku z problemem proprie scire człowieka, w związku więc z przekonaniem Henryka, że do natury poznania ludzkiego należy poznać prawdę, jako podobieństwo rzeczy do idei wzorczej, daje się ustalić formuła dowodu istnienia Boga. Są to myśli Henryka z pierwszych czterech artykułów jego Sumy. W formie proponowanej tu całości Henryk oczywiście ich nie podał.
Ponieważ w odniesieniu do Henryka obowiązywało dość długo przekonanie, że czystą prawdę człowiek poznaje przy pomocy oświecenia, poznanie istnienia Boga związane było z tym problemem. Jeżeli jednak według Henryka poznanie czystej prawdy należy do proprie scire człowieka i dokonuje się bez pomocy oświecenia poznanie istnienia Boga jest poznaniem, wychodzącym od rzeczy, jako bezpośredniego przedmiotu poznania ludzkiego.
Człowiek siłami naturalnymi bez oświecenia boskiego, a więc intelektem w jego akcie „pierwszego ujęcia“ poznaje rzecz jako prawdziwą, Poznaje także intelektem w akcie „łączenia i rozdzielania“ prawdę o rzeczy według pojęcia, które sobie o podobieństwie rzeczy do jej wzoru urobił[1]. Tym wzorem nie może być wyłącznie urobione przez intelekt pojęcie. Pojęcie jest zmienne, ponieważ pochodzi ze zmiennej rzeczy. A prawda, o ile jest prawdą, jest czymś, co się nie zmienia. Wzorem dla rzeczy, jako prawdziwej, może być coś, co się nie zmienia, po prostu niezmienna idea wzorcza prawdy. Tę ideę wzorczą człowiek więc wykrywa w rozumowaniu, nawiązującym właśnie do pojęcia prawdy, ujętej w rzeczy jako podobieństwo tej rzeczy do wzoru.
Rzecz więc, jako prawdziwa, oddziaływa na duszę. Kształtuje ja w taki sposób, że dusza swym intelektem tworzy sobie pojęcie prawdy o tej rzeczy. Prawda o rzeczy jest oczywiście ujęciem podobieństwa rzeczy do wzoru, według którego jest rzecz stworzona[2]. Rzecz zmienna nie może nadać sobie swego niezmiennego podobieństwa do wzoru. I zmienna dusza nie może tego podobieństwa nadać rzeczy. Intelekt właśnie, to podobieństwo w rzeczy tylko odczytuje. To podobieństwo jest w rzeczy czymś stałym. Rzeczywiście więc nie może go przekazać duszy zmienna rzecz, ani zmienna dusza nie może przekazać go rzeczy. Może to podobieństwo nadać rzeczy jedynie sama niezmienna idea wzorcza prawdy.
Skoro więc jest prawda o rzeczy, musi istnieć idea wzorcza prawdy. Bez niej prawda o rzeczy byłaby zmienna, a przez to nie byłaby prawdą, ponieważ zmienność polega na przechodzeniu z prawdy do fałszu. Skoro jednak jest prawda i jest niezmienna, istnieje idea wzorcza prawdy.
Rzeczy są prawdziwe tylko dzięki niezmiennym ideom wzorczym prawdy. Te idee są więc przyczynami prawdziwości rzeczy i prawdy[3]. Jako przyczyny prawdy idee wzorcze bytują w przedwiecznej prawdzie[4]. Nie mogą przecież bytować same w sobie na sposób ustalony przez Platona. Byłyby wtedy przyczynami pierwszymi. Wynika więc z tego, że „każda prawda wzorcza Bytuje w inteligencji Bożej“[5]. „Ktokolwiek zresztą poznaje tę lub inna prawdę, poznaje prawdę w ogóle, którą jest sam Bóg“[6].
Dowód Henryka opiera się na określeniu prawdy, jako podobieństwa rzeczy do idei wzorczej. Prawda jest tak okre ślona, że intelekt wychodząc z rzeczy poznawanej naturalnymi władzami poznawczymi, dochodzi do idei wzorczej. Idea wzorcza jawi się jako racja niezmienności prawdy o rzeczy. Ponieważ prawda jest prawdą, czyli ponieważ jest niezmienna, istnieje jej wzorcza idea jako przyczyna tej niezmienności. Idea wzorcza jest idea intelektu boskiego. Wykrywając więc ideę człowiek wykrywa poznawczo także Boga.
Obok poznania Boga na drodze czysto naturalnej, naturalnymi władzami poznawczymi człowieka bez pomocy oświecenia, obok więc stwierdzenia, że Bóg istnieje, możliwe jest poznanie jeszcze w tym życiu boskiej istoty samej w sobie. Poznaje się istotę Boga, czystą prawdę samą w sobie, jedynie dzięki specjalnemu oświeceniu[7], na drodze więc pozanaturalnej.
Wynika z tego, że prawdziwie filozoficzne poznanie jest poznaniem, które wychodzi od rzeczy i poprzez jej prawdę i ideę wzorczą prawdy dochodzi do stwierdzenia podmiotu idei, do stwierdzenia właśnie istnienia Boga.
- ↑ Homo ex puris naturalibus suis sine omni illustratione divini luminis vel exemplaris assistentis potest solum cognoscere per intellectum id quod est de re suquendo sensum, quod veritatem ipsam rei nequaquam sine illustratione divini exemplaris possit percipere, et quod exemplar abstractum a re: ad hoc non sufficiat per se. Sed oportet conceptum de re exemplar acceptum a re determinari per divinum exemplar. Al q2 in opp, f8S.
- ↑ Intantum enim vera est quaecunquae res. inquantum in se continet quod exemplar eius repraesentat. A1 q2 resp, f5D. Veritas rei non potest cognosci nisi ex cognitione conformitatis rei cognitae ad suum exemplar. A1 q2 resp, f5E.
- ↑ exemplar aeternum: quod erat causa rei [...]. A1 q4, opinio media, f12vE.
- ↑ De universis quae intelligimus, intus praesentem ipsi menti consulimus veritatem [...] ad hoc quod aliqua conceptio in nobis de veritate rei extra sit syncera veritate, oportet quod anima inquantum per eam est informata sit similis veritati rei extra: cum veritas est quaedam adaequatio rei et intellectus [...] anima de se sit mutabilis a veritate in falsitatem: et ita inquantum est de se non sit veritate cuiusquaequae rei informata, sed informabilis, nulla autem res seipsam formare potest: quia nulla res potest dare quod non habet: oportet ergo quod aliquo alio syncera veritate de re informetur, hoc autem non potest fieri per exemplar aliquod acceptum a re ipsa [...]. Necesse est ergo quod ad exemplari incommutabilis veritatis formetur [...] sicut eius veritate vera sunt quaecunquae vera sunt [...]. Necesse est igitur quod illa veritas increata in conceptu nostro se imprimat: et ad characterem suum conceptum nostrum transformet: et sic mentem nostram expressa veritate de re informet similitudine illa quam res ipsa habet apud primam veritatem. A1 q2 resp, f7L.
- ↑ quantum vero ex parte dei, ratio [...] conceptus rei [...] est exemplar aeternum lucens in eius intelligentia. A1 q3 resp, f10vG.
- ↑ Quicunque videt verum hoc aut verum illud videt verum simpliciter in universali quod deus est. Sicut qui videt bonum hoc vel bonum ïllud in universali videt bonum simpliciter quod deus est. A1 q2 ad5, f8R.
- ↑ In raptu autem ex gratia privilegiata bene potest videri et in vita ista: sicut viderunt eum Paulus et Moyses. A24 q2 resp, f138J. Quidditas autem divina nulla necessitate: sed sua mera voluntate visibilis est creaturae. A24 q1 resp, f137B.
