O rymotworstwie i rymotworcach/Część IV/I.
| <<< Dane tekstu >>> | ||
| Autor | ||
| Tytuł | O rymotworstwie i rymotworcach | |
| Pochodzenie | Dzieła Krasickiego dziesięć tomów w jednym | |
| Wydawca | U Barbezata | |
| Data wyd. | 1830 | |
| Miejsce wyd. | Paryż | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
| |
| ||
| Indeks stron | ||
Najdawniejszy rytm językiem polskim, a bardziej z czeska-słowiańskim, jest sławna owa pieśń S. Wojciecha Arcybiskupa Gnieźnieńskiego : — « Boga rodzica dzie-
« wica. »
Zasięga ona początków roku 1000, za Bolesława Chrobrego czasów, gdy Ś. Wojciech na stolicy Gnieźnieńskiej osiadł, wkrótce przed swojem umęczeniem. Pieśń ta była hasłem ojców naszych do boju idących, a gdy od Boga i z Bogiem poczynali, pamiętne nad nieprzyjaciółmi otrzymując zwycięztwa, trwałe państwu urządzili zasady.
Sławny rymotworczym duchem Sarbiewski, czcząc i autora świątobliwość, i starodawnych rycerzów naszych złączone z cnotą męztwo, pieśni tej treść, ozdobnym rytmem łacińskim podał innym narodom ku wiadomości pod takowym tytułem : « Pieśń wojskowa dla Polaków,
« którą święty Wojciech Arcybiskup Gnieźnieński, sło-
« wiański apostoł i męczennik złożył, i testamentem
« królestwu Polskiemu zostawił : a którą Polacy do
« boju uszykowani i z nieprzyjacielem potykać się
« mający, razem śpiewać zwykli.
Diva per latas celebrata terras
Caelibi numen genuisse partu
Mater et virgo, genialis olim
Libera noxae :
Dulce ridentem populis puellum
Prome formosis bona mater ulnis
Expiaturum populos manu de-
Mitte puellum.
Apta dum nostris venit hora votis,
Supplices audi, meliore mentes
Erudi voto; socia puellum,
Voce precamur.
Integram nobis sine labe vitam,
Prosperom nobis sine clade mortem,
Christe, stellatasque Maria divum
Annue sedes.
Numinis natam tibi crede prolem,
Qui prius credi cupis : ille multis
Pressus aerumnis populos ab imo
Eruit orco.
Ille nonunquam pereuntis aevi
Srcipsit haeredes; et inobsequentis
Praesidem leti, cohibet severae
Lege catenae.
Ausus indignum tolerare letum
Sontis Adami memor, ille necdum
Praevius ductor penetrarat alti
Limina cæli.
Donec informi Deus e sepulchro
Prodiit victor : bene jam supremo
Assides Adam solio perennis
Hospes olympi.
Nos tuam plebem sobolemque sanctis
Ad leges campis, ubi regna divum
Gaudii torrens et inundat almi
Flumen amoris.
Saucium nobis latus et cruentas
Ille plantarum manuumque plagas
Sustinet : nobis medicos latus de-
Stillatet imbres.
Hoc fide concors animique major
Turba credamus; scelus eluisse,
Et salutarem patuisse nobis
Vulnere Christum.
Item jam fædam, monet hora, labem,
Ite, mortales prohibete; magno
Carmen, et totam sine fraude mentem
Impendite regi.
Tu tua virgo sobolemque regemque
Ætheris leni prece; ne malorum
Turbo per praeceps cumulosque sese
Explicet omnes.
Siderum cives, facilem precati
Siderum regem, reserate cælum
Cifibus terrae, socialis olim
Turba futuri.
Ille nos Jesu locus, Ula tecum
Regna conjungant, ubi nos canentum
Caelitum pridem vocat in beatam;
Exercitus aulam.
Sic erit; votis iteramus omnes,
Sic erit, septem; bona verba leto
Profer eventu pater, et beatos
Paude penates.
Wspomnionego wyżej Bolesława Chrobrego, pierwszego króla, znajduje się nagrobek w kościele katedralnym Poznańskim, rytmem łacińskim w prostocie owych czasów. W Polszcze, równie jak w innych, nauki a zatem i kunszt rymotworczy byt wówczas w zaniedbaniu :
Hic jacet in tumba princeps, gloriosa columba,
Chrabri tu es dictus, sis in aevum benedictus.
Fonte sacro lotus, servus domini pula totus,
Praecidens comam septenni tempore Romom,
Tu possedisti, velut Athleta Christi,
Regnum Sclavorum, Gothorum, seu Polonorum :
Caesar praecellens a te ducalia pellens
Plurima dona sibi quae placuere tibi
Huic dedisti quia divitias habuisti.
Inclyte dux tibi laus serenissime Boleslae :
Perfido patre natus sed credula matre,
Vicisti terras faciens bellum quoque guerras,
Ob famam bonom tibi contulit Otto coronam,
Propter luctamen; sit tibi salus, Amen.
« Tu leży w grobie monarcha, sławna gołębica,
« Chrobrym byłeś zwany; bądź błogosławiony,
« Chrztem jesteś odrodzon, sługą bożym cały,
« W siedm lat postrzyżyn złączyłeś się Rzymem :
« I posiadłeś wiarę jako zapastnik Chrystusów.
« Dzierżałeś państwo Słowaków, Gotów albo Polaków,
« Cesarz wyniosły odrzucił od ciebie znaki xiążęce,
« Temu dałeś dary, które mu się podobały
« A dary mnogie, boś miał z czego dawać.
« Zacny wodzu, tobie chwała najjaśniejszy Bolesławie,
« Urodzon z ojca bałwochwalcy, a matki wiernej,
« Dla dobrej sławy dał ci Otton koronę.
« Żeś dzielnie walczył; bądź uwielbion, Amen[1].
Bielski w kronice swojej opisując przybycie do Krakowa Kazimierza z Kluniaku od mnichów przybywającego, tak to wyraża : « Gdy tedy do granic polskich
« przyjechał, wyszedł przeciw niemu pospolity człowiek
« z żonami i dziećmi, z wielką radością ku takiemu kró-
« lowi którego kilka lat pożądali. Przyjęli go jako za
« jednego świętego, czyniąc mu wielką poczciwość,
« śpiewając po staroświecku :
« A witajże witaj! nasz miły gospodynie. »
Tenże opisując śmierć Ludgardy, albo Lukierdy, żony Przemysława króla, z rozkazu jego zabitej, świadectwo Długosza przywodzi : « pisze Długosz, iż je-
« szcze pieśń staroświecką zastał, którą złożono o tej
« Lukierdzie a o Przemysławie, i śpiewano ją w Wiel-
« kiej Polszcze, w której go prosiła żona jego, aby ją by « w jednej koszulce do domu odesłał, a okrucieństwa i tego nad nią nie czynił. »
Tenże sam o sobie tak mówi : « za mojej jeszcze pa-
« mięci był ten obyczaj po wsiach, iż na białą niedzielę
« w poście topili bałwan jeden, ubrawszy snop konopi
« albo słomy w odzieże człowiecze, który, wszystka
« wieś prowadziła, gdzie najbliżej było jakie jeziorko,
« albo kałuża : tamże zebrawszy z niego odzienie, rzu-
« cali do wody, śpiewając żałobliwie :
« Śmierć się wije po płotu,
« Szukający kłopotu, etc. »
Działo się to na pamiątkę, przy wszczynającem się chrześciaństwie, topienia bożków za Mieczysława, co snadź w czas postny przypadło.
Za Kazimierza Jagiełłowicza, nauki wprowadzone od Kazimierza wielkiego, wzmagać się zaczęły, i jeżeli dawnemu podaniu wierzyć można, syn tego króla S. Kazimierz, uczeń Długosza, złożył hymn rytmem łacińskim na cześć N. M. P.
Omni die
Dic Mariae
Mea laudes anima,
Ejus festa,
Ejus gesta
Cole devotissima.
Najdawniejsze w języku polskim wiersze te się być zdają, które z hymnów kościelnych łacińskich przełożone są, i dotąd w obrządkach używane zostają, między innemi ów hymn kościelny : O gloriosa domina; jeden z najdawniejszych w polskiem przełożeniu : « O gospodzie uwielbiona : » który bywał hasłem Czarnieckiego.
- ↑ Że ten nagrobek we trzy dopiero wieki po śmierci Bolesława został napisany, dowiodł Joachim Lelewel w uczonych swoich postrzeżeniach nad historyą polską, które były umieszczone w Tygodniku Wileńskim 1816 roku.