Encyklopedja Kościelna/Correctorium
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Correctorium, lub Epanorthotes. Wulgata (ob.), w skutek przepisywania z rękopismów i samowolnego poprawiania przez mniej kompetentnych krytyków, zaciągała coraz więcej błędów. Żeby przeciąć temu drogę i przeszkodzić kopistom w poprawianiu jej samowolnie, i przekład św. Hieronima do pierwotnego przywieść kształtu, poczęli teologowie zbierać różnice, między różnemi kodeksami (ob.) Wulgaty spostrzegane, lub odmiany od tekstu hebr. i greckiego, i takowe w swych egzemplarzach na marginesach, lub między wierszami wypisywali. Zbiór taki nazywał się Correctorium Bibliae, lub Epanorthotes. Correctorium przepisywano albo razem z tekstem Pisma św., albo samo; albo w całości, albo w skróceniu, według upodobania przepisującego, i przez niego często było powiększane glossami, lub warjantami (ob.). W correctorium notowano nietylko odmiany tekstu, ale też odmiany pisowni i podziału w okresach. Zebranie takich odmian już samo przez się dla przepisującego było ostrzeżeniem, że to lub owo miejsce Pisma św., podejrzywane przez niego o błąd, zostawić należy bez poprawy, jako tekst prawdziwy; a przynajmniej dawało mu do wyboru różne poprawki już gotowe, z innych kodeksów zebrane. Pierwszém dotąd znaném tego rodz. dziełem jest Correctorium, sporządzone prawdopodobnie przez uniwersytet paryzki (ok. roku 1226), wspominane pod nazwą Parisius, albo Correctio Bibliae parisiensis, zachowane do dziś w kilku egzemplarzach, potwierdzone przez ówczesnego prymasa Galji, arcbpa senońskiego (Sens), i dla tego zwane także Corr. senonense. Powaga uniwersytetu i prymasa była przyczyną szybkiego jego rozszerzenia. Z akt kapituły jeneralnej zakonu dominik. r. 1236 (ap. Marténe, Thesaur. novus anecdot. t. IV s. 1676) widać, że w tym zakonie była osobna komisja do sporządzenia correctorium, bo nakazano w całej prowincji zakonnej (we Francji) Biblje według tegoż poprawiać. Nie długo jednak Hugon a S. Caro (ob.), prowincjał dominikanów francuzkich, polecił wydać nowe Corr., które znów kapituła jeneralna w roku 1256 zatwierdziła dla zakonu, usuwając poprzednie i senoneńskie. Dominikanie zatém wszędzie nietylko swoje Biblje, ale też Mszały i Brewjarze według tego Corr. poprawiali, a oryginał jego jeszcze dziś się znajduje w bibljotece paryzkiej, cesarską poprzednio zwanej. Odpisy jego skrócone, lub rozszerzone, są również w wielu bibljotekach europejskich. W przedmowie Hugon oświadcza, że korrekturę zebrał z komentarzy św. Hieronima, z tekstu hebr. i z egzemplarzy Biblji, pisanych przed Karolem W. Correctoria paryzkie i dominikańskie miały najwięcej powagi. Mieli też swoje Correctorium franciszkanie i kartuzi. Ci ostatni wybrali recenzję Alkuina (ob. Wulgata) za podstawę. Ze wszystkich jednak najznakomitszém było Correctorium, które sorbona paryzka przechowywała w XIV i w XV w. (ob. Vercellone, Dissert. academiche s. 48). Dziś takie correctoria są tém cenniejsze dla krytyki Wulgaty, że autorowie ich mieli pod ręką starożytne egzemplarze Itali, Wulgaty i oryginalnych tekstów, już zatracone, a przeto dają nie małą pomoc do przywrócenia oryginalnego tekstu Wulgaty ś. Hieronima. Correctoria przyczyniały się wprawdzie do pomnażania, już i tak wielu, istniejących poprzednio odmian tekstu, pomimo że ich cel był przeciwny; jednak kodeksy Wulgaty z XIV i XV w. mniej się różnią między sobą, aniżeli dawniejsze. Różnice są i między niemi, ale w tekstach tylko mniej znaczących; w znaczniejszych zaś prawie zupełna zgodność panuje, gdy tymczasem w dawniejszych i różnice są znaczniejsze i tekstów dotykają ważniejszych (Kaulen, Gesch. der Vulgata s. 271, 274). X. W. K.
