Encyklopedja Kościelna/Centonarii
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Centonarii (Poëtae), od cento, gr. κέντρων, kilimek, rodzaj nakrycia łatanego, zeszytego z różnokolorowych szmatek; przenośnie: rodzaj nie poezji, a raczej sztuki poetyckiej, której poeta treść swoją ubiera formami poetycznemi drugiego poety. Cento zatém jest jakby mozajką poetycką, bo jak w mozajce dobierają się drobne, lub większe kawałki gotowego, różno-kolorowego materjału, na utworzenie obrazu nowego, tak w centonie poeta utwór swój układa z gotowych już wierszy. Sztuka w centonie zależy na tém, żeby przez zręczne zestawienie pojedyńczych cząstek jednego, lub więcej poetów, nadać im treść obcą, o której tamci poeci ani myśleli. Zbieraniny te, jeżeli z jednego poety wzięte nazwę swą brały od autora poematu, jak np. z Homera: Homerocentones (v. Homerocentonae), z Wirgiljusza: Virgiliocentones (v. Virgiliocentonae). Pierwsze były w modzie dla poezyj greckich, drugie dla łacińskich. Poeci, a raczej fabrykanci centonów, nazywają się centonarii. Moda układania centonów, lubo w wiekach średnich była pospolitą, jednakże nie jest wynalazkiem średniowiecznych pisarzy. Wspomina Tertulljan (De Praescript. c. 39), że niejaki Hosidius Geta (inni nazywają go Nasidius v. Ovidius) ułożył z Wirgiljuszowych wierszy tragedję Medea (ap. Burmann, Antholog. lat. Ep. 178. ap. Wernsdorf, Poetae lat. ed. Paris, VII 441 i u in.), a inny, nawet krewny Tertulljana, Obraz (Pinax) Cebesa ułożył wierszami też Wirgiljuszowemi. O Wirgiliocentonach i Homerocentonach wspomina św. Hieronim (Epist. 103 ad Paulin, nazywając je puerilia haec et circulatorum ludo similia. O homerocentonie, opisującym poselstwo Herkulesa do Cerbera, mówi S. Ireneusz (Cont. haeres. I 9, 10); św. Izydor (Originum I 38) wymienia też jakiegoś centonarjusza, imieniem Pomponius. Decimus Magnus Ausonius (ur. 309 w Bordeaux, † ok. 392 r.) aczkolwiek chrześcjanin, jednakże ułożył między innemi Cento Virgillianus nuptialis et fescennius (w Idyllia n. 13) tak obscoenum, że niektórym pisarzom dał powód do powątpiewania o jego chrześcjaństwie (Ob. Bähr, Gesch. d. röm. liter. t. I § 151 ed. now. § 171). On także na czele wspomnianego centonu podaje przepisy do ukłania centonów. Do więcej znanych centonarjuszów, którzy pod wiersze pogańskich poetów podkładali treść chrześcjańską, należą: Seduljusz (ob.) i Próba Falconia (ob.). Przywodzimy próbkę Wirgiliocentonu z dzieła Proby De rebus divinis, gdzie wierszami Eneidy i Georgik Wirgiliuszowych opisuje De nativitate D. N. J. Chr., treść z Mat. 2, 1.. Luc. 2, 1.. Jamque aderat promissa dies (Aen. 9, 107), quo tempore primum (Geor. 1, 61) Extulit os sacrum (Aen. 8, 591) divinae stirpis origo (Aen. 5, 711) Missa sub imperio venitque in corpore virtus (ib. 5, 344) Mixta Deo (ib. 6, 661) subiit chari Genitoris imago (ib. 2, 560).
