Encyklopedia Muzyczna PWM/Lutosławski Witold
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedia Muzyczna PWM |
| Wydawca | Polskie Wydawnictwo Muzyczna |
| Data wyd. | 1979-2012 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Lutosławski Witold, *25 I 1913 Warszawa, †7 II 1994 Warszawa, pol. kompozytor i dyrygent. Pochodził z rodziny ziemiańskiej mającej swą posiadłość w Drozdowie, k. Łomży. Jego przodkowie kształcili się w renomowanych ośrodkach uniw., m.in. stryj Wincenty L. — późniejszy filozof i pisarz — studiował w Dorpacie, Rzymie, Paryżu i Londynie, matka Maria z Olszewskich studiowała medycynę w Zurychu, Berlinie i Krakowie, a ojciec Józef L. — rolnictwo w Zurychu. Dzieciństwo i młodość L. upłynęły w Drozdowie, w Moskwie (1915-18) i w Warszawie. L. wychowywał się w atmosferze muzykowania domowego, co miało wpływ na rozbudzenie jego wyobraźni dźwiękowej. Pierwsze utwory komponował już w dzieciństwie, 1922 napisał Preludium na fortepian. 1919-20 uczył się gry na fort. w Warszawie u H. Hoffman, po 1924 u J. Śmidowicza, a nast. u A. Taubego. 1926-32 pobierał lekcje gry na skrz. u L. Kmitowej. Studia w tym zakresie zaowocowały dwoma[1] sonatami na skrz. i fort. (obie z 1927). 1927/28 uczęszczał do konserw. w Warszawie na wykłady P. Maszyńskiego (zasady muzyki) i ćwiczenia z solfeżu prowadzone przez W. Laskiego. 1928-31 pobierał prywatne lekcje teorii i komp. u W. Maliszewskiego. Pod jego kier. skomponował 1930 Taniec chimery na fort., pierwszy utwór wykonany publicznie na koncercie w konserw. (1932). Wszystkie utwory L. skomponowane przed 1937, z wyjątkiem Sonaty na fort. (1934), zaginęły w czasie wojny. Równolegle z kształceniem muz. przebiegała edukacja ogólna L.; 1924-31 uczył się w gimnazjum matematyczno-przyrodniczym im. Batorego w Warszawie, 1931-33 studiował matematykę na uniw. w Warszawie. Dostrzegał pewne podobieństwa między matematyką i muzyką. W jednym z wywiadów udzielonych wiele lat później powiedział, że tak matematyka jak i muzyka są skomplikowanymi, wysoce zorganizowanymi, abstrakcyjnymi światami; świat muzyki pociągał go jednak silniej. 1932 L. ponownie wstąpił do konserw. w Warszawie, gdzie podjął studia pianistyczne u J. Lefelda i kontynuował naukę komp. u W. Maliszewskiego. L. cenił Maliszewskiego jako pedagoga, wdrażającego swych uczniów w dyscyplinę myślenia muz. i odpowiedzialność za każdą nutę, ale nie podzielał jego krytycznego stosunku do wszelkich „modernizmów”. Z utworów napisanych przez L. w czasach studenckich Sonata na fort. (1934) ukazuje z jednej strony dyscyplinę formalną wymaganą przez profesora, a z drugiej — fascynację twórcy fakturą impresjonistyczną. 1936 L. ukończył studia pianistyczne, 1937 — kompozytorskie. Jako pracę dyplomową przedłożył 2 cz. Requiem na głos sol., chór i ork.: Requiem aeternam i Lacrimosa; ta ostatnia była wykonana 1938 przez H. Warpechowską i Filharmonię Warsz. pod dyr. T. Wilczaka. Trwałe miejsce w repertuarze koncert. zdobyły rozpoczęte w ostatnich l. studiów Wariacje symfoniczne, których prawyk. przyniosło kompozytorowi wielki sukces.
Dobrze zapowiadającą się karierę artystyczną L. przerwała II wojna świat. We IX 1939 L. brał udział w walkach z Niemcami jako dowódca plutonu radiotelegraficznego. W czasie okupacji niem. mieszkał w Warszawie, 1944 w Komorowie k. Warszawy. Pracował zarobkowo jako pianista w kawiarniach warsz.; grał w duecie fort. z A. Panufnikiem i wraz z nim opracował ok. 200 transkr. utworów Bacha, Mozarta, Schuberta, Brahmsa, Ravela i in. Opracowania te spłonęły 1944 w czasie powstania warszawskiego. Zachowała się jedynie dokonana 1941 transkr. 24 kaprysu Paganiniego, 1949 wyd. przez PWM pt. Wariacje na temat Paganiniego na 2 fort. Odrębny nurt twórczości L. stanowią pieśni pisane dla żołnierzy polskiego ruchu oporu (kolportowane w l. okupacji, a po wojnie opubl. w zbiorze Pieśni walki podziemnej na gł. i fort.). W l. 1940-41 powstały Dwie etiudy na fort., a 1941-44 I cz. I Symfonii; zimą 1944/45 napisał Trio na ob., kl. i fg., będące — jak powiadał — poszukiwaniem w zakresie organizacji rytm. i wysokościowej dźwięków.
Po wojnie L. współdziałał w reaktywowaniu działalności Stow. Kompozytorów Polskich. 1945 wszedł w skład zarządu nowo założonego Związku Kompozytorów Polskich, reprezentował Polskę na festiwalach MTMW 1947 w Kopenhadze i 1948 w Amsterdamie. 1945 zamieszkał na stałe w Warszawie. W rok później poślubił Danutę Bogusławską, z domu Dygat. Jego twórczość z powojennego dziesięciolecia obejmuje utwory użytkowe, pisane dla celów zarobkowych oraz komp. powstałe z wewnętrznej potrzeby wypowiadania się poprzez muzykę, będące zarazem przykładem mistrzowskiego warsztatu kompoz., jak ukończ. 1947 I Symfonia i Koncert na orkiestrę (1954), którego wyk. przyniosło L. wielki sukces. Losy obu tych kompozycji były krańcowo różne w okresie tzw. socrealizmu w sztuce. I Symfonia jako utwór neoklasyczny została potępiona za formalizm, 1949 zakazano jej wykonania, natomiast za Koncert na orkiestrę kompozytor otrzymał 1955 Państw. Nagrodę Muz. I st. W 1954 nagrodzone zostały też utwory L. pisane dla dzieci, które stanowią cenny wkład do repertuaru pedagogicznego.
Od 1951 L. działał ponownie w ZKP. Odbył podróże do ZSRR (1951) i do Berlina Wsch. (1952). Uczestniczył w festiwalach w Helsinkach (1955), Salzburgu (1956), Strasburgu (1958) i w Donaueschingen (1959) oraz zasiadał w jury konkursów kompoz. w Rzymie i w Liège. Własne utwory prezentował niemal na każdym Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. Warszawska Jesień: 1956 Małą suitę i Koncert na orkiestrę, a 1958 Muzykę żałobną, która przyniosła kompozytorowi międzynarod. sławę. 1959 była wyk. w Minneapolis, Bostonie, Cleveland i in. miastach Ameryki oraz na Biennale w Wenecji, 1961 w Londynie, Paryżu, Bazylei, Utrechcie, Strasburgu, Pradze i Berlinie. Za utwór ten otrzymał L. 1959 I miejsce na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO.
W l. 60-ych L. rozpoczął działalność dyryg. Stały kontakt dyrygencki L. z orkiestrą datuje się od prawyk. 1963 Trois poèmes d’Henri Michaux. Debiut L. jako dyrygenta przypadł wprawdzie na lata studiów, ale później kompozytor nie występował przez wiele lat; wyjątkowo 1952 poprowadził WOSPR w ramach koncertu rad., wykonując Symfonię Oksfordzką Haydna oraz własne Wariacje symfoniczne. Jego praca z zespołem wykonawców w l. 60-ych polegała m.in. na tym, aby nauczyć gry ad libitum. Muzycy przyzwyczajeni do wymogu jak najdokładniejszej realizacji zapisu nutowego i to w ściśle określonym rytmie i tempie napotykali na pewne trudności w wykonywaniu sekcji aleatorycznych. L. przywiązywał dużą wagę do prób z zespołem ork., gdyż osobiste przygotowanie dawało mu szansę uzyskania idealnego kształtu jego własnych dzieł, a ponadto częsty, „roboczy” kontakt z orkiestrą stwarzał możliwość dogłębnego jej poznania i mógł stać się impulsem dla nowych pomysłów brzmieniowych. Od 1963 kompozytor prowadził wykonania wyłącznie swoich utworów. Jako dyrygent odbył wiele podróży artyst.: m.in. wystąpił 1964 we Francji i 1965 w Czechosłowacji z Trois poèmes d'Henri Michaux, 1965 na festiwalu w Aldeburgh kierował prawyk. Paroles tissées, 1969 odbył tournée po Holandii, Norwegii i Austrii dyrygując własnymi utworami.
W l. 60-ych L. rozpoczął też działalność jako wykładowca. 1962 prowadził 8-tygodniowy kurs komp. w Berkshire Music Center w Tanglewood (Massachusetts). Podczas tego pobytu w Stanach Zjedn. odwiedził też in. ośrodki muz., m.in. Los Angeles, San Francisco, Minneapolis. Miał wówczas sposobność poznać wielu wybitnych muzyków, a wśród nich także kompozytorów, m.in. E. Varèse'a, M. Babbita, L. Hillera. 1963 i 1964 wykładał w Summer School of Music w Darlington (Anglia). 1963 radio BBC nadało wypowiedź L. pt. Czy to jest muzyka?, w której kompozytor przedstawił podstawowe problemy w muzyce XX w. dot. stosunku twórców do systemu dwunastodźwiękowego równomiernie temperowanego, mówił również o dążeniu do wzbogacenia barw brzmieniowych przez rozszerzenie instrumentarium. W tymże r. wygłosił w Zagrzebiu wykład o nurtach w polskiej muzyce współcz.; 1965 wykładał w Kungliga Svenska Musikaliska Akademien w Sztokholmie o technice kontrapunktu aleatorycznego; 1966 prowadził seminarium na uniw. w Austin (Teksas), a 1968 miał wykład w Londynie oraz prowadził 4-tygodniowy kurs komp. w Århus (Dania). L. nie związał się nigdy na stałe z żadną uczelnią muz.; jego wykłady o muzyce czy sztuce komponowania ograniczały się do pojedynczych wystąpień lub krótkich kursów, w czasie których przekazywał studentom swe doświadczenia kompozytorskie. W l. 70-ych i 80-ych jeszcze bardziej zawęził działalność w tym zakresie, sporadycznie przyjmował zaproszenia na wykłady poświęcone jego własnej twórczości. Coraz aktywniej udzielał się natomiast jako dyrygent prowadząc wyk. i prawyk. swoich dzieł. Dyrygował znakomitymi zespołami, m.in. Los Angeles Philharmonic Orch., San Francisco Symphony Orch., BBC Symphony Orch., London Sinfonietta, Orchestre de Paris i WOSPRiT.
Każdego roku występował w wielu ośrodkach muz. świata i tak np. 1973 dyrygował w Londynie, Aldeburghu, Witten, Amsterdamie, Hadze, Wiedniu, Düsseldorfie, Bukareszcie i Warszawie; 1978 odbył pierwsze podróże koncert. do ZSRR (Moskwa, Leningrad), a 1988 do Izraela. Uczestniczył też jako dyrygent w festiwalach poświęconych wyłącznie własnej twórczości, m.in. 1987 w Szwecji. Prezentowane na festiwalach kompozycje ukazywały L. jako twórcę stale rozwijającego swój język muz., i tak na festiwalu w Sztokholmie wykonano utwory, które odzwierciedlały przemiany stylu i techniki kompozytora; w programie znalazły się m.in. młodzieńcze Wariacje na temat Paganiniego i najnowszy wówczas Łańcuch III. Twórczość L. spotykała się od l. 60-ych z licznymi dowodami wielkiego uznania. Wyrazem autorytetu kompozytora, jakim cieszył się na arenie międzynarod., było przyznanie mu 1969 członkostwa w MTMW (SIMC), w którym był uprzednio członkiem zarządu (od 1959) i wiceprezesem (1960-65). Członkostwo honor. przyznały L. stowarzyszenia kompozytorów oraz liczne akademie; otrzymał wiele nagród oraz odznaczeń pol. i zagr.; pol., ang. i amer. uniwersytety przyznały mu tytuł dra h.c. (zob. wykaz). Od 1990 odbywa się Międzynarod. Konkurs Kompoz. im. W. L., organizowany przez FN w Warszawie.
L. wspierał swym autorytetem ważkie poczynania artyst. i społ. w Polsce. Pełnił ważne funkcje w ZKP: 1945-46 był sekretarzem i skarbnikiem, 1946-47 skarbnikiem, 1947-48 członkiem zarządu, 1975-79 wiceprezesem, 1979-85 członkiem zarządu, 1985-93 członkiem prezydium. 1959-60 i 1963-66 był przewodn. Komisji Kwalifikacyjnej ZKP. Był członkiem indywidualnym Międzynarod. Rady Muzycznej przy UNESCO. 1945 współtworzył Polskie Wydawnictwo Muzyczne w Krakowie, od początku był członkiem, a od l. 60-ych przewodn. Rady Programowej PWM i Komitetu Redakcyjnego Encyklopedii Muzycznej PWM. PWM było pierwszym i do lat 60-ych wyłącznym wydawcą L.; od 1968 utwory L. wydaje również Chester.
L. uczestniczył w pracach komisji repertuarowej Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. Warszawska Jesień. Na Kongresie Kultury Polskiej (11-12 XII 1981) mówił o sytuacji artysty w okresie tzw. socrealizmu. 1989 wszedł w skład Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”, a 1990 w skład Polskiej Rady Kultury.
1993 odbył podróże artystyczne, m.in. do Stanów Zjedn., Kanady i Japonii oraz dyrygował na festiwalach Wratislavia Cantans i Warszawska Jesień. Do ostatnich dni życia prowadził intensywną działalność kompozytorską, pozostawił nie ukończony Koncert skrzypcowy. 16 II 1994 został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Nagrody i odznaczenia pol. — nagr.: m. Warszawy 1948, 1976; państwowa II st. 1952; Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci 1954; państwowa I st. 1955, 1964, 1978; ZKP 1959, 1973; MKiS I st. 1962; Nagr. Artystyczna Komitetu Kultury Niezależnej NSZZ „Solidarność” 1983 □ odznaczenia: Krzyż Kawal. Orderu Odrodzenia Polski 1953; Order Sztandaru Pracy II kl. 1955; Medal X-lecia PRL 1955; Order Sztandaru Pracy I kl. 1959; Złota Odznaka Honorowa m. Warszawy 1967; Odznaka Honorowa m. Poznania 1973; Medal XXX-lecia PRL 1974; Order Budowniczego Polski Ludowej 1977; Order Orła Białego 1994.
Nagrody i odznaczenia zagr. — nagr.: I nagr. Tribune Internationale des Compositeurs UNESCO, Paryż 1959, 1962, 1964, 1968; IMC i Gesellschaft der Musikfreunde, Wiedeń 1963; im. S. Kusewickiego (Koussevitzky Prix Mondial du Disque), 1964, 1976, 1986; Grand Prix du Disque de l'Académie Ch. Cross, Paryż 1965, 1971; im. A. Jurzykowskiego, N. Jork 1966; im. G. von Herdera, Wiedeń 1967; im. L. Sonning, Kopenhaga 1967; im. M. Ravela, Paryż 1971; im. J. Sibeliusa, Helsinki 1973; International Record Critic's Award, Genewa 1979; im. E. von Siemensa, Monachium 1983; im. Ch. Grawemeyera, Louisville 1985; królowej Zofii Hiszpańskiej, Madryt 1985; International Record Critic's Award, Londyn 1986; Signature Award of the Pittsburgh Symphony Orch., Pittsburgh 1991; Incorporated Society of Musicians, Manchester 1992; Polar Music Prize, Sztokholm 1993; Kyoto Prize w dziedzinie sztuki, Kioto 1993; Royal Philharmonic Society, Londyn 1993; Classical Music Award, Londyn 1994 □ odznaczenia: złoty medal Royal Philharmonie Society, 1985; medal Stockholm Concert Hall Foundation, Sztokholm 1992; medal Rady Europy, Strasburg 1993; order Pour le Mérite, Bonn 1993.
Doktoraty h.c.: Cleveland Inst. of Music, 1971 (Doctor of Music); UW, 1973; Northwestern Univ. Evanston, Chicago 1974 (Doctor of Fine Arts); Lancaster Univ., 1975 (Doctor of Music); Univ. of Glasgow, 1977; Uniw. im. M. Kopernika, Toruń 1980; Univ. of Durham, 1983; UJ, 1984; Baldwin-Wallace College, Berea (Ohio) 1987 (Doctor of Human Letters); Univ. of Cambridge, 1987; Queen's Univ. of Belfast, 1987; Akad. Muzyczna im. F. Chopina, Warszawa 1988; New England Conserv. of Music, Boston 1990; Université des Sciences Humaines, Strasburg 1990; Duquesne Univ., Pittsburgh 1991 (Doctor of Music); Univ. McGill, Montreal 1993.
Członkostwa honor. stowarzyszeń muz.: ZKP, Polskie Tow. Muzyki Współczesnej, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS; Association des Artistes Musiciens Polonais en France; ISCM; IMC; Association of Professional Composers w Londynie; stow. kompozytorów norw.; Konzerthausgesellschaft w Wiedniu; Guildhall School of Music and Drama w Londynie.
Członkostwa akademii artyst. i nauk. — członek honor.: Freie Akad. der Künste, Hamburg 1966; American Acad. of Arts and Letters, N. Jork 1974; National Inst. of Arts and Letters, N. Jork 1974; Royal Acad. of Music, Londyn 1976; Accad. Nazionale di Santa Cecilia, Rzym □ członek korespondent: Deutsche Akad. der Künste, Berlin Wsch., 1971; Bayerische Akad. der Schönen Künste, Monachium 1973; Acad. des Beaux-Arts, Paryż 1978 (associé étranger); członek nadzwyczajny: Akad. der Künste, Berlin Zach., 1968; członek: Kungliga Svenska Musikaliska Akademien, Sztokholm 1963, i in.
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.