Dyskusja indeksu:PL Cooper - Pionierowie.djvu

ROZDZIAŁ PIERWSZY.
 „Otóż zima nad rokiem panować przybywa — Ponura, smutna, wiedzie orszak uprzykszony: Zamieć, dżdżyste ulewy, śnieg i mroźne szrony.“
 Thomson.
 Prawie w środku wielkiej prowincyi Nowego Yorku znajduje się rozległa część kraju, z gór i równin złożona. W tej to części Delawara bieg swój poczyna; tu także źródła pięknej Suskehanny z tysiąca źródeł i jezior wypływając, dopóty tysiącem wężykowatych strumieni po dolinach płyną, dopóty razem nie utworzą najwspanialszej rzeki Stanów Zjednoczonych Ameryki północnej. Góry niemal wszystkie są tu pokryte ziemią przydatną do uprawy, chociaż stoki niektórych jeżą się skałami, nadającemi okolicy charakter malowniczy. Doliny są szczupłe, żyźne i uprawne, a każdą z nich jednostajnie przerzyna strumyk łagodnie toczący się z przyległego wzgórza. Nad brzegami rzeczek lub niewielkich jezior, w miejscach najdogodniejszych rękodziełom, wznoszą się piękne, kwitnące wioski; u podnóża i nawet u szczytu gór spadzistych, widać tu i owdzie ładny folwark, z samego pozoru zapowiadający pomyślność i dostatek. Drogi w rozmaitym kierunku krzyżują się po dolinach, a nawet wspinają się po stromych wzgórzach. Niepodobna przebyć tu mil kilku, żeby nie trafić na szkołę lub inny jaki naukowy zakład. Liczne kościoły i kaplice rozmaitym
 J. F. Cooper. Pionierowi© Tom I. 1 wyznaniom poświęcone, są świadectwem moralności i religijnego ducha mieszkańców, nie mniej jak zupełnej tole-rancyi w kraju. Słowem, cała ta okolica jest dowodem, ile można dokazać nawet z górzystej i pod surowym klimatem położonej ziemi, jeżeli nad nią panują mądre i łagodne prawa, a każdy czuje, że dobro ogólne społeczności, której sam stanowi odrębną i niepodległą cząstkę, jest bezpośrednio jego własnem dobrem. Po pierwszych usiłowaniach osadników, którzy wytrzebieniem dziewiczych lasów otworzyli przystęp pługowi i rydlowi, dzisiejsi osadnicy wzięli się do stałej pracy w rolnictwie, z postanowieniem, aby grunt użyźniony ich ręką, przykrył kiedyś ich zwłoki. Przed czterdziestu laty jednak ta okolica była pustynią.
 Niedługo po ustaleniu niepodległości Stanów Zjednoczonych, duch przedsiębiorczy mieszkańców puścił się na zdobycie wszelkich korzyści, jakie samo przyrodzenie przygotowało dla nich w tych rozległych krajach. Przed rewo-lucyą kolonia Nowego Yorku w dziesiątej części nie była zamieszkaną. Ważkie pasmo ciągnące się. dosyć daleko po obu stronach Hudsonu, pobrzeża Mohawku podobnież prawie na mil pięćdziesiąt długości, wyspa Nassau, wyspa Stanów, garstka osad pojedynczo rozrzuconych nad niektóremi strumieniami, oto było wszystko, co składało kraj zamieszkany przez ludność ledwo dwa kroć sto tysięcy dusz wynoszącą. W krótkim przeciągu czasu dopiero określonym, ludność ta rozprzestrzeniła się na pięć stopni szerokości i siedm długości geograficznej i dochodzi dzisiaj*) prawie do półtora miliona mieszkańców, którzy żyją w dostatku i na całe wieki przyszłe mogą poglądać bez obawy, aby dziedzina ich stała się kiedykolwiek za ciasną dla ich potomków.
 Opowiadanie nasze zaczyna się z rokiem 1793, to jest prawie siedm lat po powstaniu jednej z pierwszych osad, * ) To dzisiaj, rozumieć należy w r. 1823, w tym bowiem roku pisał Cooper swoją powieść. Obecnie ludność Stanu Nowego Yorku wynosi 4, 382.759 dusz. które w potędze i położeniu tego państwa sprawiły tak dziwną odmianę.
 Ostatnich dni grudnia, o zachodzie słońca, posuwały się zwolna sanie na jednę z gór dopiero opisanego kraju. Wieczór chociaż zimny, jak na tę porę roku bardzo był pogodny i tylko dwa lub trzy grube obłoki ubarwione ga-snącemi promieniami słońca, wisiały w czystem powietrzu nad ubieloną ziemią. Droga idąca po spadzistym boku góry, skopanym do szerokości dostatecznej dla niewielkiej liczby przejeżdżających w owym czasie, miała z jednej strony wysoką ścianę, z drugiej od przepaści na wiele stóp głębokiej, zabezpieczona była zrębem z kłód zarzuconym niedbale. Wszystko cokolwiek nie wznosiło się znacznie nad ziemię, pokrywała gruba warstwa śniegu, a szlak ubity przez koni i pieszych, prawie na łokieć był w niej zagłębiony. W dole o kilkaset kroków można było rozpoznać nowe trzebieże i tym podobne prace, oznaczające zakładanie świeżej osady; boki góry nawet aż do tego miejsca, gdzie droga zawracała się na podniesioną płaszczyznę, były przygotowane do uprawy i tylko wierzchołek jej pokrywał las rozciągający się daleko.
 Piękne kasztanki ciągnące sanie, całe były osypane szronem iskrzącym się w powietrzu, z nozdrzy ich buchała gęsta para; słowem wszystko, aż do ubioru podróżnych było dowodem ostrości zimy w górzystych tych stronach. Szory z czarnego rzemienia, bez połysku jaki dziś na pięknie lakierowanych uprzężach widzieć się daje, zdobił ciężki bronz mosiężny, od ukośnych promieni słońca błyszczący jak złoto. Gunie sukienne okrywały koniom grzbiety, boki i nawet część piersi. U ogromnych chomątów nabijanyck żółtemi, z okrągłą główką ćwieczkami, wisiały wielkie żelazne kółka, przez które były przewleczone lejce. Powoził młody, zaledwo dwudziestoletni murzyn. Mróz marszczył jego twarz lśniącą i z.żywych, czarnych oczu łzy mu wyciskał, nie mogąc pozbawić ich wyrazu wesołości, będącej zapewne l* skutkiem nadziei znalezienia w domu dobrego ognia i tych uciech, jakie zwykle towarzyszą świętom Bożego Narodzenia.
 Sanie, albo właściwie mówiąc slejg, gdyż tak nazywają tutaj tego rodzaju pojazdy, były jednym z owych ogromnych antyków, w których cała rodzina mieścić się może. Tym razem jednak dwie tylko oprócz murzyna jechały osoby, mężczyzna i kobieta. Pierwszy był wysokiego wzrostu, lecz tak opatrzony przeciw zimnu, że właściwej jego postaci trudno było dostrzedz. Cały uwinięty w obszerne futro, miał na głowie uszytą czapkę kunową podwiązaną pod brodę. Z pomiędzy tego ubioru wyglądała tylko twarz szlachetna i męzka, a nadewszystko uderzały wielkie, błękitne oczy, w których malowała się roztropność, wesołość i dobroć. Co do jego towarzyszki, ta, bez przesady mówiąc, była schowana w obfitości rozmaitego rodzaju odzieży. Jeżeli kapotka podszyta flanelą i jak znać było z kroju, robiona dla osoby płci innej, otworzyła się czasem, dawała się tylko ujrzeć materyalna watowana suknia, spięta wstążkami. Wielki kapiszon z czarnego atłasu, pikowany erdredonem, tak całą twarz zakrywał, że ledwo zostawał otwór dla oddechu i wyjrzenia kiedy niekiedy pięknym czarnym oczom, pełnym żywości i ognia.
 Ojciec i córka (tem bowiem byli względem siebie nasi podróżni) zatopieni w swoich myślach, nie przerywali rozmową milczenia panującego dokoła, a sanie lekko i cicho przesuwały się po śniegu. Ojciec rozpamiętywał o żonie, która przed czterema laty ostatni raz uścisnęła ukochaną i jedyną córkę, wysyłając ją dla ukończenia nauk do Nowego Yorku, śmierć bowiem w kilka miesięcy potem wydarła mu tę towarzyszkę prawie odludnego życia. Ojciec jednak kochał zbyt swoją córkę, żeby ją przed ukończeniem wykształcenia miał był odbierać i wcześniej przywozić w tę odludną prawie okolicę. Myśli Elżbiety były mniej posępne. Z zadziwieniem i przyjemnością przypatrywała się licznym odmianom od czasu jej wyjazdu, zaszłym w około ojcowskiego domu.
 Góra, pod którą dojeżdżali, była pokryta odwiecznym borem. Sosny, które dopiero na wysokości około ośmdziesię-ciu stóp od poziomu rozpościerały swe konary do szczytu, drugie tyle mierzącego, nie zasłaniały prawie widoku, gdyby go nie ograniczało przeciwległe wzgórze. Ciemne pnie drzew wynosiły się na śnieżnej pościeli, jak regularnie wzniesiona kolumnada, a ciemna zieloność ich wieńców u szczytu, stanowiła smętną sprzeczność z białym całunem ziemi.
 Chociaż podróżni nie czuli najmniejszego wiatru, wierzchołki drzew jednak chwiały się głuchym szumem, wtórującym zgodnie smutnemu widokowi zimy.
 Wtem nagle ozwała się sfora psów gończych po le-sie. Marmaduk Tempie (tak się nazywa nasz podróżny) zapomniał o przedmiocie swych rozmyślań i zawołał na woźnicę:
 — Stój, Aggy stój! to głos starego Hektora, poznałbym go wśród tysiąca innych. Pewno Kosmaty Kamasz korzystając z pogody, wyszedł na polowanie i psy jego ruszyły daniela. No, Elżusiu, jeżeli nie lękasz się strzału, dostarczę ci zwierzyny na święta.
 Murzyn wstrzymał konie i bijąc rękami po bokach, starał się rozegrzać skrzepłe palce; pan jego tymczasem szybko wyskoczył ze sani, zrzucił parę wielkich futrzanych rękawic, pokrywających mniejsze zamszowe, wydobył z pomiędzy tłumoków, króbek, pudełek i tym podobnych bagażów córki, strzelbę myśliwską i opatrzywszy podsypkę, zbliżył się do lasu. W kilka chwil pokazał się piękny daniel, a lubo sadził rączo między gęstemi drzewami, podróżny jako wprawny strzelec, złożył się mgnieniu oka i dał ognia. Daniel jednak biegł równym pędem i już przeskakiwał drogę, kiedy drugi strzał dał się słyszeć. Na ten huk zwierzę podskoczyło tylko dziwnie wysoko, lecz wnet trzeci cios obalił je na ziemię. Niewidzialny myśliwy wydał okrzyk tryumfu i równie jak jego towarzysz młodszy, ukazał się z za drzewa, gdzie dotąd stał ukryty.
 — To ty Natty? — zawołał Tempie, zbliżając się do ubitego daniela. Gdybym był wiedział, że byłeś tu na przesmyku, pewnobym nie strzelił. Ale słysząc gon starego Hektora, nie mogłem się wstrzymać: jednak nie zupełnie jestem pewny, czy to moja kula ubiła daniela.
 — Nie, nie, panie sędzio — odpowiedział strzelec z pe-wnem ukontentowaniem złośliwem — pan tylko spaliłeś nabój prochu dla ogrzania sobie nosa. Czyż można spodziewać się ubić dorosłego daniela, którego tropią takie psy jak Hektor i moja suka Slut, z tej strzelbeczki na wróble? Dosyć jest bażantów w lesie i drobne ptactwo stadami teraz przylatuje pod same domy; możesz pan codzień nastrzelać ich na pasztet, ale jeźli chcesz ubić daniela, radzę wziąć strzelbę z długą rurą i zamiast kłaków, użyć skóry dobrze natłuszczonej, inaczej pan i rożek wypróżnisz i nie napełnisz brzucha. Kończąc te słowa, otarł wierzchem ręki szerokie swe usta, jak gdyby chciał przez to ukryć szyderski swój uśmiech, który w tej chwili twarz jego ożywił.
 — Moja fuzya bije dobrze, Natty — odpowiedział Tempie z miną dobrego humoru — i nie pierwszy to raz ubiłem z niej daniela. Była teraz nabita glotami; zwierz trafiony w kark i pod łopatkę, cóż więc za dowód, że jedna z tych ran nie jest od mojego strzału?
 — Mniejsza o to, kto ubił — odparł strzelec. Teraz idzie o to, kto go zje. Rzekłszy to, dobył z pochew noża za pasem zatkniętego i przerżnął danielowi gardło. Trafiony dwoma glotami — dodał potem — ale czyż nie było pierwej dwóch strzałów, nim upadł za trzecim, a ten trzeci wymierzyła ręka młodsza i pewniejsza od mojej i pańskiej. Co do mnie, lubo jestem biednym człowiekiem i mogę żyć bez zwierzyny, ale w kraju wolnym nie lubię zrzekać się praw moich, chociaż jak dotychczas i tutaj nieraz równie dobrze jak w starym świecie siła idzie przed prawem. Mówił to wszystko z niechęcią ponurą; lecz ostatnie słowa wyrzekł przez zęby, podobnie jak pies warczy, kiedy nie śmie szczekać.
 — Chodzi mi tylko o chlubę, Natty — odezwał się znowu Marmaduk najspokojniej. Cóż znaczy ten daniel? kilka dolarów go opłaci, ale zabić to rzecz honoru. Miałbym niezmierną rozkosz, gdybym tak zadrwił z tego żartownisia Dika Jones, co to siedm razy tej jesieni wychodził na polowanie, a nic nie ubił prócz jednego bekasa i kilku popielic. >
 — Ba, sędzio — zawołał Natty, wzdychając żałośnie — z łaski waszych trzebieży i upraw, nie łatwo teraz o zwierzynę! Minęły te czasy, kiedy ja nie wychodząc z mojego mieszkania ubijałem na jesień po trzydzieści danieli starych i Bóg wie ile młodych; a jeżeli mi się zachciało szynki z dzika, to dosyć było tylko w noc jasną posiedzieć przy szparze w ścianie mojej chatki, żeby ubić najpiękniejszego odyńcu. Nie trzeba nawet było lękać się zadrzemania, bo wycie wilków wybijało ze snu. Ot i mój stary Hektor ma od nich pamiątkę — dodał głaszcząc wielkiego podżarego psa z białem podgardlem i pstremi łapami, który na huk ostatniego strzału przybiegł spiesznie razem z suką, pierwej przez Strzelca wspomnianą. Widzisz pan jaki znak szeroki, wilki to go tak zraniły, kiedy jednej nocy bronił od nich zwierzyny, wedzącej się na wierzchu mojego komina. Pies ten godzien więcej ufności, niż nie jeden chrześcianin, bo nigdy nie odstępuje przyjaciela i przywiązany jest do tego czyj chleb zjada.
 W słowach i ułożeniu starego Strzelca było coś tak szczególnego, że zwróciło uwagę Elżbiety, skoro go tylko postrzegła. Był to człowiek wysokiego wzrostu, lecz dla niepospolitej chudości wydawał się jeszcze daleko wyższy. Czapka lisia pokrywała mu część długich, wiekiem ubielonych włosów, policzki miał zapadłe; wszystko jednak pokazywało w nim czerstwe i kwitnące zdrowie. Z pod wielkich brwi błyszczały szare, pełne żywości oczy. Wiatr i zimno całą twarz powlekły jednostajnym rumieńcem. Żylasta szyja, również czerwona i spalona od słońca, była naga, osłaniał ją tylko wazki kołnierz od koszuli z krajowego płótna w kraty. Krój jego odzienia mógł wydać się dziwnym każdemu, kto nie wiedział, że sam dla siebie był krawcem. Skóra danielowa nie pozbawiona szerści i podo-bnymże pasem ociśnięta w koło żeber, stanowiła ubiór zwierzchni, spodni był z tejże materyi. Kamasze także ze skóry danielowej szerścią obróconej wewnątrz i zachodzące aż za kolana, osłaniały nogi. Ten to właśnie przemysł zastępowania pończoch, zjednał mu u osadników przezwisko Kosmatego Kamasza. Na rzemieniu tegoż gatunku co wszystka odzież, wisiał mu przez lewe ramię ogromny róg wołowy, wyrobiony tak cienko, że się w nim proch przeświecał, z grubszego końca kawałkiem drzewa a z węższego korkiem zatknięty. Kończąc rzecz swoją, sięgnął do torby po miarkę żelazną, napełnił ją prochem i zaczął nabijać swoją rusznicę tak długą, że kiedy kolba stała na śniegu, koniec rury sięgał mu aż do czapki.
 Tymczasem Tempie pilnie oglądał ubitego daniela i nie zważając na zły humor starego Strzelca, zawołał:
 — Nie chce mi się, Natty, zrzec mojej pretensyi, bo jeżeli to ja trafiłem w szyję, drugi strzał był tylko, jak my nazywamy, złym zamiarem.
 — Możesz pan sędzia dobrać na to jakie chcesz uczone nazwisko — odpowiedział Natty i zamiast pakuł wpędzając w lufę kawał natłuszczonej skóry — ale łatwiej jest znaleźć wyraz, niż w skoku ubić daniela, i mówiłem panu, że tego ubiła ręka młodsza i pewniejsza od naszej.
 — No przyjacielu — rzekł Marmaduk obracając się do drugiego Strzelca — wyrzucim w górę ten dolar, żeby zobaczyć, kto ma większe prawo przyznawać się do daniela. Jeżeli chybisz, na pociechę pieniądz zostanie przy tobie. Co mówisz na to?
 — Ja mówię, że to ja ubiłem daniela — odpowiedział młody myśliwiec, nieco dumnie i od niechcenia opierając się na swojej strzelbie, prawie takiej zupełnie, jaką miał Natty.
 — Was dwóch przeciw mnie jednemu — rzecze sędzia z uśmiechem — macie więc większość głosów, jak mówią u nas w izbie sądowej, bo ani Aggy, ani Elżusia nie mają prawa głosować, ponieważ pierwszy jest niewolnikiem, a druga małoletnią, muszę zatem sam na siebie wydać potępiający wyrok. Ale sprzedajcie mi tego daniela, a ja zmyślę piękną historyę o jego śmierci.
 — Nie mogę tego sprzedać, co nie należy do mnie — odpowiedział Natty, przyjmując od swego towarzysza trochę nadętości. Widziałem nie raz jak daniel strzelony w szyję cały dzień chodził, i nie jestem taki, żebym przywłaszczał sobie cudze prawa.
 Alez szalenie Natty trwasz przy swoich prawach w wieczór tak zimny — rzekł znowu sędzia niezachwiany w dobrym humorze. No młodzieńcze, czy chcecie trzy dolary za tego daniela?
 — Rozstrzygnijmy pierwej, dla zadowolenia nas obu, do kogo on powinien należeć — odpowiedział młody strzelec ze stałością pełną uszanowania, lecz w wyrazach niewłaściwych na pozór jego prostemu stanowi. Wielu glotami pańska fuzya była nabita? ’
 — Pięciu, mospanie — poważnie odpowiedział sędzia, zdziwiony nieco obejściem się młodzieńca. Alboż nie dosyć tylu dla zabicia daniela?
 — Dosyć jednej — odparł młody myśliwy postępując w głąb lasu. Pan wiesz, że nikt prócz pana nie strzelał w tę stronę. Bacz obejrzeć to drzewo, tkwią w niem wszystkie, oto jedna, dwie, trzy, cztery kulki.
 Tempie postrzegłszy cztery świeże znaki w korze, wzruszył głową i rzekł z uśmiechem:
 — Mówisz sam przeciw sobie, mój młody patronie; gdzież jest piąta?
 — Tutaj — odpowiedział młody strzelec odrzuciwszy płaszcz, pokazując przestrzelone odzienie i ramię krwią zlane.
 — Ach Boże! — zawołał Tempie — i ja się bawię gawędą, kiedy ktoś inny, nieszczęściem raniony przezemnie cierpi, bez narzekania nawet! Prędzej mój młody przyjacielu, siadaj do mojego powozu; o milę tylko ztąd jest wieś i chirurg, własnym kosztem każę cię leczyć; będziesz u mnie póki nie wyzdrowiejesz i póki zechcesz potem.
 — Dziękuję panu za jego dobre chęci, ale nie mogę z nich korzystać. Mam przyjaciela, który mocno byłby niespokojny, gdyby nie widząc mię, dowiedział się, że jestem raniony. Prócz tego, rana jest lekka, czuję, że kość nie draśnięta. Teraz, spodziewam się. pan przyznajesz mi zwierzynę?
 — O, przyznaję, przyznaję! i odtąd daję ci pozwolenie polować w moich lasach na daniele, dziki i na co chcesz sobie. Jeden tylko Natty miał odemnie ten przywilej, a może wkrótce przyjdzie czas, kiedy się to nie będzie uważało za fraszkę. Ale przedaj mi tego daniela. Oto masz za twój i za mój nabój. To mówiąc, dobył z kieszeni pugilares^ wyjął bilet bankowy złożony we czworo i podał go młodzieńcowi.
 Tymczasem Natty prostując się dumnie mruczał pod nosem:
 — Są jeszcze ludzie starzy, którzy mogą powiedzieć, że Nataniel Bumpo pierwej miał prawo polować w tych lasach, niż Marmaduk Tempie zabronić mu tego. Któż kiedy słyszał, żeby ustawami nie pozwalano człowiekowi ubić daniela, kiedy mu się zechce. Ot lepiej niechby urzędownie zabroniono strzelać z tych przeklętych fuzyjek, co Bóg wie którędy śrót roznoszą.
 Nie zważając na monolog Nattego, młodzieniec ukłonił się sędziemu i odpowiedział:
 — Niech mi pan daruje; mnie samemu potrzebna ta zwierzyna.
 — Ależ będziesz miał za co kupić sto danielów. Weź, proszę cię — zawołał Tempie i nachylając się mu do ucha szepnął: Jest to bilet na sto dolarów.
 Młodzieniec, zdawało się, nie wiedział w tej chwili ao począć, lecz mimo żywego rumieńca od zimna, wnet mocniej zaczerwienił się ze wstydu, że okazał najmniejszą niepewność i odmówił znowu.
 Elżbieta wychyliła się natenczas ze sani i bez względu na zimno, odrzucając w tył kapiszon, zawołała: —
 Pewno, mój panie, nie zechcesz martwić mojego ojca do tego stopnia, żeby musiał porzucić tutaj ranionego przez się, lubo mimowolnie. Proszę, bardzo proszę, jechać z nami i pozwolić, żebyśmy mogli dać panu ratunek, jakiego potrzebujesz.
 Bądź, że rana zaczęła w tej chwili mocniej dolegać, bądź że w słowach, głosie i twarzy młodej dziewczyny mówiącej za ojcem było coś tak zniewalającego, młodzieniec zachwiał się znowu. Zdawało się, że przyjęcie ofiary kosztowałoby go niezmiernie, a jednak odrzucić jej nie mógł, dumna jego mina złagodniała znacznie. Tempie postrzegłszy to, uprzejmie wziął go za rękę i zaczął znowu nalegać.
 Nigdzie bliżej — rzekł — nie możesz znaleźć pomocy jak w Templetonie, bo ztąd do chaty Nattego trzy dobre mile. Chodź, chodź mój młody przyjacielu, siadaj z nami. Poszlę po lekarza dla ciebie, a Natty podejmie się uspokoić twojego przyjaciela; jutro, jeżeli zechcesz, powrócisz do siebie. %
 Młodzieniec usiłował wydobyć rękę z mocno ściskającej ją dłoni Marmaduka, ale oczy ciągle miał zwrócone na Elżbietę, której twarz urocza niemą, lecz zwycięzką wymową wspierała nalegania ojca.
 Natty tymczasem oparty na swojej długiej strzelbie, z głową schyloną na bok, stojąc w postawie zamyślonego głęboko, wzruszył się nagle jak gdyby już postanowił co ma począć i odezwał się do swego towarzysza:
 — Jakkolwiek bądź, najrozumniej będzie pojechać do Templetonu, bo jeśli kulka została w ranie, to moja ręka nie tak pewna jak niegdyś, nie potrafi dać temu rady. Przy pominam sobie, już to lat trzydzieści minęło,.podczas owej wojny, kiedym służył pod sir Wiliamem, jednego razu sam jeden przez pustynię szedłem mil sześćdziesiąt z kulą w lędźwi i sam wydobyłem ją nożem. Indyanin John bardzo dobrze pamięta o tem, bo właśnie wtenczas zaznajomiliśmy się z sobą. Spotkałem go w towarzystwie Delawarów, którzy się uganiali za Irokezami. Zostawiłem przy tej oka-zyi jednemu z czerwonoskórych Mingów pamiątkę, którą pewnie do grobu poniósł.
 Gdy Natanie] ciągnął dalej opowiadanie, młoda panienka zajęta była tymczasem uprzątaniem miejsca w saniach dla nowego towarzysza.
 Nie mogąc się oprzeć ciągłym prośbom ojca i córki, młody myśliwy skłonił się nakoniec wsiąść do sani. Murzyn przy pomocy pana zarzucił daniela na paki, a gdy się wszyscy umieścili, Tempie zaprosił jeszcze Nattego.
 — Nie, nie — odpowiedział starzec. W wieczór Bożego Narodzenia mam do czynienia w domu. Wieź pan tego młodzieńca i każ mu opatrzyć ramię. Nie potrzeba więcej nic od lekarza, tylko żeby wydobył kulkę, bo ja sam znam zioła, co prędzej zagoją ranę niż jego plastry. Z tem odwrócił się i znowu stanął, poczem, jakby sobie co przypomniał, dodał:
 — Ale, ale, jak mi się zdaje, możesz pan gdzie nad jeziorem spotkać Indyanina Johna, dobrzebyś zrobił w takim razie, gdybyś go zabrał do pomocy chirurgowi, ma on doskonałe lekarstwa na stłuczenia i rany.
 — Stój, stój! — zawołał młodzieniec, wstrzymując, rękę Aggego, który chciał zaciąć konie. Natty, nie mów nic o tem, że jestem raniony, ani gdzie jadę. Pamiętajże!
 — Spuść się na starego Bumpo — odpowiedział Natty, rzucając na niego spojrzenie znaczące. Kto czterdzieści lat przeżył w pustyniach z Indyanami, musiał nauczyć się trzymać język za zębami. Spuść się na mnie i pamiętaj co mówiłem o Johnie, jeśli go spotkasz.
 — Dobrze, dobrze; skoro tylko wyjmą mi kulę, powrócę do was i przyniosę ćwiartkę daniela na święta.
 Przerwał mu Natty, przykładając palee do ust na znak milczenia i ostrożnie schodząc z drogi, z oczyma wlepione-mi na wierzchołek sosny. Upatrzywszy potem dobre stanowisko, stanął, odwiódł kurek i długą swoją rusznicę wymierzył w górę. Podróżni zdjęci ciekawością wysunęli się ze sani i wnet postrzegli cel jego strzału. Był to ptak miernej wielkości, tak ukryty wśród najwyższych gałęzi drzewa, że tylko głowę i szyję postrzedz mogli. W tem Bumpo strzelił, ptak trzepocząc się spadł na ziemię, pies rzucił się po zdobyez.
 — Nazad Hektor! nazad stary łotrze! — zawołał Natty. Posłuszny pies wrócił do nóg swojego pana, ten nabił strzelbę bez najmniejszego pośpiechu, potem podjął ptaka bez głowy i rzekł, pokazując go podróżnym:
 — To lepsze niż pieczeń danielowa na wieczór Bożego Narodzenia dla starca. A co sędzio, czy która wasza fuzya myśliwska dokazałaby tego, żeby z takiej mety zbić ptaka, nie szarpnąwszy ani jeduego piórka? — Słowa te zakończył tryumfującym śmiechem, lecz śmiech jego był tak szczególny, że chociaż otworzył całą swą szeroką gębę, nie słychać było żadnego głosu, prócz jakiegoś świstu podobnego do ciężkiego dyszenia.
 — Bywaj zdrów, młodzieńcze — dodał nakoniec — pamiętaj o Indyaninie; jego zioła lepsze, niż wszystkie plastry lekarzy. To rzekłszy, zawrócił się i drobnym lecz prędkim krokiem poszedł, albo raczej pobiegł w głąb lasu. Sanie także ruszyły z miejsca; podróżni jeszcze czas nie-jakiś’ wiedli wzrok za starym strzelcem, lecz wkrótce na zakręcie drogi Nataniela i psy jego stracili wszyscy z oczu.
 ROZDZIAŁ DRUGI.
 W każdym kraju, pod pieczą niebieskiej rżeniey Mędrzec znajdzie bezpieczny port od nawałnicy: Pomyśl, że nie król ciebie zsyła w obce strony, Lecz ty króla wyganiasz ze swojej uchrony.
 SZEKSPIR, Ryszard II.
 Prawie na lat sto dwadzieścia przed epoką naszego opowiadania, jeden z przodków Marmaduka Temple’a przybył do Pensylwanii ze sławnym założycielem tej osady, z którym łączyła go przyjaźń i jedność religijnego wyznania.
 Stary Marmaduke, który używał tej dziwnej nazwy przydomku do imienia jako prerogatywy rodzinnej, przybył na ziemię dającą opiekę prześladowanym, ze znacznym zapasem kapitału, za który nabył wiele tysięcy morgów ziemi pustej i zaopatrywał nią wielu przybywających nowych osadników. Zażywał on z powodu swej pobożności i wzorowych obyczajów powszechnego szacunku u współwyznawców i piastował wśród nich ważne urzęda. Na szczęście swoje lozstał się z tym światem, nim się dowiedział, że zubożał zupełnie. Nadmienić trzeba, że był to los, który spotkał wielu ludzi, który wnieśli swe majątki do kolonij wewnątrz kraju.
 Nawykły do wygód, niezdolny znosić trudów i kłopotów właściwych nowo tworzącej się społeczności, majętny przychodzeń ledwo przez wyższość oświecenia i fortuny zdołał czas niejaki utrzymać swój stopień, lecz skoro umarł, niedołężni i nieoświeeeni synowie jego nie mogli dotrzymać kroku czynnemu przemysłowi klasy niższej, którą, potrzeba zmuszała do największych wysileń. Taki jest pospolity bieg rzeczy, nawet w teraźniejszym stanie związku amerykańskiego, lecz najczęściej to się zdarzało w spokojnych i nie bardzo przedsiębiorczych prowincjach Pensylwanii.
 Potomstwo Marmaduka nie uniknęło losu wspólnego wszystkim, którzy więcej polegali na swoim majątku niżeli na przemyśle.
 Wnukowie jego przyszli do tego stopnia niedostatku, nad jaki, w tym kraju szczęśliwym, roztropność, poczciwość i oszczędność upaść niżej nie może. Ta sama jednak duma familijna, co podsycając zbytek przyprowadziła ich do upadku, stała się teraz bodźcem do usiłowań, aby odzyskać niepodległość, znaczenie, a może i bogactwa przodków. Ojciec sędziego, któregośmy niedawno poznali, pierwszy zaczął odzyskiwać to wszystko. Wsparty bogatym posagiem żony, mógł już synowi swemu dać lepsze wychowanie, niżeli to, jakie pospolicie odbierano w szkołach Pensylwanii. Młody Marmaduk umieszczony na pensyi, zaprzyjaźnił się ściśle z młodzieńcem równego prawie wieku, a przyjaźń ta bardzo szczęśliwy wpływ miała na jego los przyszły. Rodzice jego przyjaciela, Edwarda Effinghama, posiadali nietylko znaczny majątek,!ecz i wielką wziętość. Należeli oni do bardzo małej liczby w Stanach Zjednoczonych tych fa-milij, które handel uważały za poniżenie i chyba tylko dla przewodniczenia w radzie osady, lub wzięcia oręża na jej obronę, wychodziły za obręb domowego życia. Ojciec Edwarda za młodu wstąpił do służby wojskowej, lecz przed sześćdziesięciu laty nie tak prędko jak dzisiaj otrzymywały się stopnie w wojsku angielskiem. Trzeba było większą część życia spędzie w randze niższej i pocieszać się tylko poważaniem. jakie miał stan wojskowy. Gdy więc stary Effin-gham po czterdziestu leciech służby został majorem i wziąwszy dymisyą, w swoim domu%żył wystawnie, nie dziw, że go uważano za jednę z najznakomitszych osób w osadzie Nowego Yorku. Ministeryum angielskie dla wynagrodzenia jego zasług, ofiarowało mu najprzód połowę płacy, czyli pensyą, a potem rozmaite urzędy równie zaszczytne jak zyskowne. Nie przyjął pierwszej przez szlachetność, drugich przez miłość niepodległości. Wkrótce nawet, skoro się jedyny syn jego ożenił, oddał mu cały swój majątek, składający się ze znacznej sumy na banku publicznym, z domu w Nowym Yorku, wielu folwarków i obszernej przestrzeni ziemi w kraju niezamieszkanym jeszcze, nie zostawując nie zgoła dla siebie i spuszczając się jedynie na przywiązanie synowskie. Kiedy major nie chciał korzystać z hojnych darów ministeryum, ludzie dobijający się łask u dworu, posądzali go o utratę rozumu, lecz gdy się zdał na wolą syna, zaczęto gadać powszechnie, że zdziecinniał, a to wnet pozbawiło go wziętości, jaką miał dotąd. Cokolwiek jednak świat mniemał, major nie żałował swoich postępków. Syn jego tak się sprawował, jak gdyby tylko był rządcą dóbr ojcowskich.
 Skoro Edward objął majątki, pierwszem jego staraniem było znaleźć dawnego przyjaciela swojego Marmaduka i ofiarować mu pomoc, jakiej mógł potrzebować.
 Zdarzyło się to jak w porę dla młodego Pensylwań-czyka, bo właśnie natenczas umarł mu ojciec, a szczupła część spadku rozdzielonego między liczne rodzeństwo, nie czyniła mu nadziei łatwego pokierowania się na świecie, i pełen zdolności do tego, widział się pozbawionym środków. Znając jednak doskonale charakter swojego przyjaciela, oddawał sprawiedliwość jego przymiotom, ale nie zaślepiał się względem jego słabości. Effingham był ufny i niedbały; Marmaduk posiadał bystrą przenikliwość, niezachwianą je-dnostajność umysłu, czynność i śmiałość w przedsięwzięciach. Zaledwo Edward zaczął mu się oświadczać, zaraz wpadł na projekt równie korzystny dla nich obu. Od słowa zgodzili się między sobą. Wszystkie sumy Effinghama zostały powierzone w ręce Temple’a na założenie handlu w stolicy Pensylwanii, lecz pod jego jednego tylko imieniem, chociaż zysk miał być wspólny. Effingham wymagał tego dla dwóch przyczyn i pierwszą z nich usilnie starał się zataić przed swoim przyjacielem. Była to duma. Zająć się handlem i choeiażby za pośrednictwem innej osoby szukać ztąd dochodów, zdawało się to potomkowi rycerskiego domu rzeczą zbyt poniżającą i gdyby świat dowiedział się o przedsięwziętym dopiero układzie, uważałby siebie za zhańbionego na zawsze.
 Ale prócz miłości własnej, miał drugi słuszniejszy powód żądać tej tajemnicy. Ojciec jego nie tylko że podobnież był uprzedzony względem handlu, nadto jes/cze szczególnie nie cierpiał Pensylwańczyków, dla tego, że będąc jednego razu z częścią swojego pułku wysłany na granice Pensylwanii dla zatrzymania postępu Francuzów, z kilku pokoleniami indyjskiemi połączonych, nie mógł skłonić spokojnych kwakrów do wzięcia oręża na obronę ich kraju. Gdy więc zmuszony o własnych tylko siłach walczyć z nieprzyjacielem, drogo opłacił zwycięztwo, samo imię kwa-kra, stało się u niego przedmiotem wzgardy.
 Stary żołnierz nie był nigdy zwolennikiem miłujących pokój uczniów Foxa. Ci ludzie prowadzący wzorowe i spokojne życie, zawsze z pogodnym umysłem w świat poglą-dający, rozwijali się także fizycznie; kiedy więc weteran patrzyłj na zbudowanych silnie i rosłych kolonistów, wyrażał się o nich z pogardą, mniemał bowiem, że takich olbrzymów powstrzymywał od wzięcia broni w rękę tylko upadek ducha i moralności. Zdawało mu się równie, że pod pokrywką ścisłego przestrzegania form religijnych, nie mogło się ukrywać głębokie nabożeństwo i żyć prawdziwy duch religijny. Edward znając wstręt ojca ku tym ludziom, nie chciał aby się dowiedział o spółce zawartej z kwakrem, bez żadnej innejporęki, prócz jego uczciwości.
 Ojciec Marmaduka, jakeśmy już powiedzieli, był potomkiem towarzysza i spółwyznawcy Penna; lecz pojąwszy
 J. F. Cooper. Pionierowie. Tom I. 2 żonę innej religii stał się mniej gorliwym zwolennikiem tej sekty. Tempie jednak odebrał z pierwszem wychowaniem zasady religijne panujące w jego prowincyi, a lubo odbywając dalsze nauki w Nowym Yorku, przejął się innem mniemaniem i później w pożyciu z małżonką innego wyznania, bardziej jeszcze odstąpił od swojej sekty; zawsze jednak z jego postępkow i rozmów można było poznać kwakra, a wtenczas, kiedy zawierał umowę z Edwardem, na pozór przynajmniej, był nim zupełnie.
 W skutek tej umowy, prowadząc handel czynnie i roztropnie, po kilku leciech przyszedł do znacznego majątku. Edward odwiedzał go często i zawsze widział w swoim towarzyszu tak chlubną dla siebie uczciwość i ścisłość, że już skłaniał się podnieść zasłonę pokrywającą ich spółkę, kiedy w tem pierwsze wzburzenia rewolucyjne wybuchneły widoczniej.
 Od dzieciństwa nauczany przez ojca ślepo ulegać władzy rządowej, Edward Effingham w samym początku kłótni między osadami a koroną angielską, okazał się gorliwym obrońcą sprawiedliwych według niego, przywilejów tronu; przeciwnie zaś, zdrowy rozsądek i umysł niepodległy skłoniły Temple’a do wspierania słusznych, jak mniemał, praw ludu. Wrażenia odebrane w młodości rządziły w tym wypadku czynami ich obu. Jeżeli bowiem syn oddanego królowi żołnierza uważał za powinność ścisłe posłuszeństwo rozkazom monarchy; potomek prześladowanego towarzysza Penna, mógł z goryczą przypominać sobie, ile przodkowie jego ucierpieli od władzy królewskiej. Ta różność zdań stawała się częściej powodem do przyjacielskich między nimi sprzeczek, lecz wkrótce rzeczy wzięły, taki obrót, że bez narażenia dawnej przyjaźni nie mogąc się rozprawiać w tej mierze, przyrzekli sobie nawzajem nie wspominać o tem. Z iskier rychło zajął się pożar i osady w owym czasie, kiedy przyjęły nazwisko Stanów Zjednoczonych, stały się widownią wieloletniej wojny.
 Kilku miesiącami przed bitwą pod Lexingtonem, owdowiały Edward Effingham, przesławszy w ręce Marmaduka swoje papiery i droższe sprzęty dla przechowania do końca zamieszek, zostawił ojca i opuścił Amerykę. Kiedy jednak wojna wybuchnęła zupełnie, ukazał się znowu w Nowym Torku, jako dowódzca oddziału wojsk królewskich. Tempie zaś natenczas całkiem już należał do tak zwanej strony buntowniczej, wszelkie więc stosunki między dwoma przyjaciółmi musiały być przerwane. Marmaduk przesławszy dalej w głąb kraju żonę i córkę z papierami, kosztowniej-szemi ruchomościami tak swojemi jak i powierzonemi przez przyjaciela, poświęcił się usługom publicznym i spełniał rozmaite obowiązki cywilne z poczciwością i zdolnością jemu właściwą. Starając się wszakże być jak najużyteczniejszym ojczyźnie, uie zapominał o interesach swoich własnych. Skoro ogłoszono konfiskatę dóbr Amerykanów, broniących sprawy króla angielskiego w wolnych Stanach, pośpieszył do Nowego Yorku, gdzie sprzedawano je za bardzo małą cenę i kupił znaczną przestrzeń nad źródłami Suskehanny, a ponieważ nie zajmował się już handlem, skoro więc tylko niepodległość Stanów Zjednoczonych została uznana, przemysł swój zwrócił do uprawy roli. Przy pieniądzach, staraniu i wytrwałości, przedsięwzięcie to udało mu się daleko lepiej, niż klimat i górzyste grunta obiecywać mogły. Wkrótce podwoił wartość swoich posiadłości i w epoce naszego opowiadania uchodził za najbogatszego obywatela Stanów Zjednoczonych. Dziedziczką i jedyną jego córką była Elżbieta, którą pierwszy raz ukazaliśmy czytelnikom naszym wracającą z pensyi do domu. Miała ona teraz po śmierci matki, zastąpić gospodynią i panią domu.
 Kiedy kanton, w którym leżały dobra Temple’a, zaludnił się tyle, że mógł być urządzony jako powiat, Marmaduk został w nim mianowany najwyższym sędzią. Młody uczeń prawa może uśmiechnąć się na to, lecz oprócz potrzeby, zdolność, doświadczenie i poczciwość jego usprawiedliwiały ten wybór. Jakoż wyroki jego nie tylko były 2* sprawiedliwe, ale nadto mógł zawsze zdać sprawę z pobudek do nich, czegobyśmy życzyli wszystkim sędziom. Zresztą, taki był zwyczaj w nowych osadach, że powierzano nrzędy sądownicze obywatelom, którzy przy znakomitszym majątku, mieli opinią nieskalaną i wiadomości ogólne przynajmniej.
 Kończąc na tem krótki rys historyi i charakteru niektórych osób niniejszego romansu, przystępujemy do dalszego toku opowiadania, żeby lepiej poznać je z własnych słów i — postępków.
 ROZDZIAŁ III.
 Do tych wszystkich pomników, możne przyrodzenie Rozmnożyło swą dłonią wzory nieskończenie;
 Patrz na skały strzelnicą groźną uwieńczone,
 Nie sąż to dawnych zamków baszty zasępione?
 Ten rosochatych dębów strop w sklepienia gięty,
 Stawi z zielonych cieniów nam przybytek święty.
 Ale i groźna zima chętnie swemi dary
 Tych złupionych monarchów przystraja konary;
 Kiedy ich wierzch dostojny w obłokach ukryty Oświeci promień słońca bJadawo odbity,
 Rzekłbyś, że boga zimy, powstając gmach dumny, Przybrał puszczę samotną w tysiączne kolumny. Potrzebaź, by obecność śmiertelnych zachwała Tych miejsc świętych milczenie błogie przerywała. (Duo.)
 Minęła długa chwila, zanim Marmaduke Tempie zwrócił uwagę na nowego towarzysza podróży. Skoro jednak rzucił baczniej okiem, spostrzegł, że młody człowiek mógł mieć najwięcej dwadzieścia dwa do trzech lat i był wzrostu więcej nieco niż średniego. Odzienie jego okrywał płaszcz z grubego sukna, przytrzymywany w stanie pasem z wełnianej tkaniny. Po zmierzeniu okiem całej postaci, spojrzał Tempie na oblicze młodzieńca, na którem w chwili wstępowania do sanek, malowała się pewna niechęć. Zwió-ciło to równie uwagę Elżbiety i zastanawiała się w duchu, co mogło być pobudką tego uczucia w młodzieńcu. Wido-cznem było, że rozstając się ze starym strzelcem, był w kłopocie i że byłby chętniej udał się z nim pieszo, wsiadł zaś do sani, ulegając tylko natarczywej prośbie sędziego i jego córki. Wkrótce jednak rysy twarzy młodzieńca przybrały wyraz spokojnej równowagi. Siedział odtąd, jakby pogrążony w głębokiej zadumie.
 Marmaduk wpatrzywszy się wen przez czas niejakiś, tak nakoniec uśmiechając się przemówił:
 — Zdaje mi się mój młody przyjacielu, że przestrach, jakim byłem zdjęty postrzegłszy, żem ciebie ranił, pozbawił mię pamięci. Twarz twoja nie jest mi obca, z tem wszystkiem, zeby chodziło o zaszczyt ozdobienia mojej czapki dwudziestu danielowemi ogonami, nie umiałbym imienia twojego wymienić.
 Bawię dopiero od trzech tygodni w tej okolicy ’ — odparł młodzieniec a pan, jak słyszałem, przynajmniej sześć tygodni byłeś tu nieobecny.
 — Jutro będzie pięć tygodni, jak wyjechałem z domu — odpowiedział sędzia — ale pomimo to wszystko, rysy jego twarzy są mi znajome, widziałem je chyba choć przez sen, tak, widziałem niewątpliwie, albo mi się w głowie pomieszało. — Co ty na to Elżusiu? Czy nie zaczynam pleść od rzeczy? jestżem zdolny rozważać sprawę sądu, albo co w obecnej chwili jest ważniejsza, ugościć naszych przyjaciół, pizybyłych do Templetonu w Wigilią Bożego Narodzenia?
 Uda ci się mój ojcze, jedno i drugie snadniej — odpowiedział głos ożywiony z — wesołością, z pod ogromnego z jedwabnej materyi kapiszona — niżeli zabicie daniela z myśliwskiej strzelby.
 Nastąpiła chwila milczenia, sędzia zamyślił się głęboko, wkrótce jednak ocknął się na nowo postrzegłszy cztery słupy dymu, unoszące się z kominów jego własnego domostwa. Zaledwo ujrzał dom swój w dolinie, zagadnął z żywą radością do córki:
 — Patrz, Elżusiu. oto przystań spokojna na całe życie dla ciebie — i dla ciebie, młody przyjacielu, skoro zechcesz pozostać z nami.
 Oczy młodych osób spotkały się w tej chwili pomimo woli. Elżbieta zarumieniła się, ale obojętny wyraz jej oczu stanowił sprzeczność z pozornie żywszem uczuciem..
 Na ustach młodzieńca pojawił się uśmiech dwuznaczny, który zdawał się przeczyć prawdopodobieństwu, żeby mógł kiedyś należeć do kółka rodzinnego pana Tempie.
 Widok zresztą, który się odsłaniał w tej chwili podróżnym, był tak wspaniały i zajmujący, że mógł wzniecić żywsze uczucia i w sercu nie tak głęboko odczuwającem, jak było Marmaduka Tempie. Wkrótce też oczy podróżnych zwróciły się na równinę, rozciągającą się u stoku góry, z której sunęły się sani.
 Chociaż góra, na której się nasi podróżni znajdowali, nie była całkowicie stroma, spuszczanie się atoli z niej dosyć było szybkie i wymagało, ażeby woźnica całą swoją baczność zwrócił na drogę, dosyć wówczas ciasną, która je. dnym brzegiem z przepaściami się stykała. Murzyn powściągał lejce rumaków niecierpliwych, przez co zostawiał Elżbiecie dosyć czasu do przypatrywania się widokowi, który ręka ludzka tak w ciągu czterech lat odmieniła, iż zaledwo miejsca, w których młodość swoją przepędziła, rozpoznać mogła. Na prawo rozciągała się dolina, o mil kilka ku północy, otoczona górami rozmaitej wysokości, pokrytemi drzewem sosnowem, kasztanami i brzozą. Posępna barwa drzew zielonych, tworzyła sprzeczność z białością świetną równiny, w całej swej rozciągłości przedstawiającej obrus ze śniegu, na którym żadnej plamy dostrzedz nie można było. Od strony zachodniej góry, chociaż równie wysokie, mniej były strome, ich boki tworzyły grunt zdatny do uprawy, przedzielały je doliny w rozmaitym kształcie, mniej lub więcej rozległe. Na gór tych wierzchołkach sosny dumne swoje pierwszeństwo utrzymywały, lecz w oddaleniu ukazywały się inne wyniosłości, okryte brzozowemi i jaworowemi lasami na których oko przyjemniej spoczywało, i które grunt przyjaźniejszy uprawie obiecywały. W niektórych miejscach tych lasów widać było wznoszącą się po nad drzewami lekką mgłę dymu, co zwiastowało pomieszkanie ludzi i początek wydobywania gruntu z pod lasu. W powszechności te nowe osady z początku były odosobnione i w niewielkiej liczbie, ale ta szybko się pomnażała i dom samotny stawał się w końcu lat kilku, punktem środkowym małego miasteczka. Ledwo nie pod stopami podróżnych, u podstawy góry, z której się spuszczali, rozległość kilkomorgowa dawała znać przez swoją doskonałą równość, że to, coby ktoś mógł wziąć za małą płaszczyznę, było jeziorem, którego powierzchnią zima pokryła kryształem potrząśnionym śniegiem. Strumień spadający z góry pobliskiej, a którego bieg oko mogłoby skreślić za pomocą krzewów rosnących nad jego brzegami, wpadał do tego jeziora, przerżnąwszy wężykiem całą dolinę. Na południu tego pięknego stawu, rozciągała się równina nie bardzo szeroka, ale wzdłuż mil kilka zajmowała, na której ukazywały się rozmaite pomieszkania, świadczące o żyzności ziemi. Nad brzegięm jeziora widzieć się dawało miasteczko Templtone.
 Pięćdziesiąt zabudowań rozmaitego kształtu, po większej części drewnianych, składały to miasteczko. Budowa ich odznaczała się, nie tylko przez brak zachowania wszelkich prawideł architektonicznych, i zupełny niedostatek dobrego gustu, co dowodziło także, że budowle te wzniesione były z ogromnym pośpiechem. Na pierwszy rzut oka przedstawiała się wielka różnorodność barw. Niektóre domy były obielone, do upiększenia innych użyto tej kosztownej barwy tylko od frontu. Inne pokostowane były na czerwono. Wiele domów starszych przybrało pod wpływem czasu i powietrza barwę orzechową. Ugrupowanie domów pokazywało niby chęć naśladowania ulic większego miasta. We wszystkiem zresztą widać było, że architekt myślał raczej o potrzebach przyszłych pokoleń, niż o wygodach współczesnego.
 Trzy albo cztery piękne budowy wznosiły się pysznie jednem piętrem nad inne, które jedno z nich tylko nad pomieszkaniami dolnemi miały, okna zaś ich opatrzone były okiennicami malowanemi zielono. Przede drzwiami tych domów, roszczących sobie prawo do pierwszeństwa, wznosiło się kilka drzewek młodych, ogołoconych z gałęzi albo słabo okazujących konary, po jednej lub też dwóch wiosnach; drzewa te porównaćby można do grenadyerów stojących na straży przed pałacem.
 W rzeczy samej, właściciele tych wspaniałych domów składali szlachtę templtońską, a Marmaduk nad nią królował. Tam dwóch mieszkeło młodzieńców, najniższych słu-żeczek Temidy, znających doskonale labirynt, który prowadził do jej świątyni; dwie inne osoby, które pod skroinnem nazwaniem kupców, i jedynie przez miłość bliźniego, dostarczały temu szczupłemu stowarzyszeniu wszystkiego co było potrzeba, i uczeń Eskulapa, który szczególniejszem zdarzeniem, więcej wprowadzał na świat ludzi, niż z niego wysyłał.
 W pośród skupienia dziwacznego tam i owdzie tych pomieszkań, wznosił się dom sędziego, który wszystkie inne i w wielkości i w wysokości przechodził; postawiony był we środku obwodu zawierającego wiele morgów ziemi, w znacznej części drzewami owocowemi okrytej. Niektóre z nich zrodziły się na tem samem miejscu, a mech je okrywający o starości ich dawał niezaprzeczone świadectwo. Drzewa te wystawiały uderzającą sprzeczność z młodszemi, posadzone-mi w ich sąsiedztwie. Podwójny szereg młodych topoli’ których wprowadzenie do Ameryki było jeszcze bardzo niedawne, tworzył ulicę prowadzącą od bramy obwodowej, wychodzącej na najpierwszą ulicę, aż do przysionka pomieszkania.
 Wystawienie tej budowy dokonało się pod przewodnictwem Ryszarda Jones, którego imię jużeśmy wzmiankowali. Pewną zręczność jaką miał w sprawach podrzędnych, jego próżność, przez którą wmówił w siebie, że nic dziać się nie może dobrego bez jego pomocy, skłonność, którą miał do wścibiania się wszędzie i ta okoliczność, iż był bratem przyrodnim p. Templea, wystarczały, ażeby sir Jones wyszedł na gatunek totumfackiego w sędziowskim domu.
 Lubił przypominać, iż zbudował dwa domy dla Mar-maduka; jeden naprędce tymczasowy, a drugi stały. Pierwszy był tylko przestronną szopą drewnianą, pod którą przez lat trzy rodzina przemieszkiwała, wtenczas kiedy pod jego przewodnictwem wznoszono dom drugi. W tem przedsięwzięciu nie mało mu pomogło doświadczenie pewnego cieśli angielskiego, który opanował jego umysł, pokazując mu niektóre architektoniczne rysunki, i rozprawiając uczenie o gzymsach, floresach, kapitelach; zachwalał przed nim na-dewszystko porządek złożony, który jak powiadał cieśla Hiram Doolittle, był zbiorem wszystkich innych i najpożyteczniejszym ze wszystkich, gdyż pozwalał wszelkich odmian i wszelkich dodatków, których potrzeba lub dziwactwo mogły wymagać. Ryszard udawał, jakoby Doolittla miał tylko za istnego ompiryka w swojej sztuce, atoli żawsze na przyjęciu wszystkich jego widoków kończył. Wspólnie tedy uradzili plan budowy mieszkania dla Marmaduke’a, a budynek ten służył odtąd za pierwowzór dla całej okolicy. ,, Pana Doolittla „struktura rzymska“ była mieszaniną roznorodnych stylów, ale uznana została za dogodną, bo pozwalała na wszelkie dowolne zmiany.
 Dom zbudowany pod kierownictwem Ryszarda, był regularnym czworobokiem, był z kamienia, przestronny i wygodny. Od warunków tych nie chciał odstąpić Marmaduk, resztę pozostawiając inwencyi Ryszarda. , Kierownicy artystyczni martwili się najbardziej tem, ze dom z kamienia był zbyt twardym materyałem, żeby można robić upiększenia architektoniczne. Był to materyał W istocie za twardy dla narzędzi robotników, którzy obrabiali tylko sosny i klony w górach, o których strzelcy utrzy mywali, że są to drzewa tak miękkie, iż mogą śmiało służyć dla myśliwych za poduszki.
 Zmysł tedy estetyczny budowniczych nie mogąc sobie dać rady z twardym kamieniem, wpadł na pomysł, ażeby wszelkie piękno skoncentrować w dachu i perestylu. Jedno i drugie miało być czemś nie tylko nowem, ale i prze-ślicznem.
 Ryszard chciał koniecznie, ażeby dach był płaski i rozkładał się na cztery fronty. Tempie zrobił uwagę, że w kraju, w którym pada wiele śniegu, takie urządzenie nakrycia groziło domowi załamaniem się dachu. Dzięki porządkowi składanemu i płodności geniuszu dwóch architektów, zaradzono tej niedogodności, przedłużając okapy dachowe na stóp kilka, ażeby zsuwujący się śnieg, spadać mógł na ziemię w znacznej od budynku odległości, co zrobiło niezmierną strzechę naokoło całego domu i ledwo niezupełnie zasłoniło przed światłem okna trzeciego piętra, ale ponieważ to najwyższe piętro przeznaczone było dla służących, mniej na to zważano.
 Tym sposobem dach stał się najwydatniejszą częścią budynku, i najpierwej każdego w oczy uderzał. Ryszard pochlebiał sobie, że środkowe nakrycie nie dopuści dostrzedz tej wady, lecz to bardziej ją jeszcze wydatną czyniło, i ze wszystkich apartamentów domu nic nie było śmieszniejszego, nad widok tramów, które tworzyły tę niezmierną strzechę i belek wpuszczonych do muru dla ich podparcia.
 Architekt przyzwał w pomoc malarstwa, chcąc tej nie-przyzwoitości zaradzić, i użył następnie swojemi własnemi rękami czterech kolorów odmiennych. Naprzód błękitu niebieskiego, w nadziei że się zleje w jedno z barwą firmamentu; następnie brunatno-popielatego, przez cć by za mgłę albo za dym wziąć można go było; potem zielonego, który on nazywał niezwyciężonym, ażeby się mógł pomięszać z masami sosen które postrzegano w oddaleniu; nakoniec gdy się żaden z tych dowcipnych sposobów nie nadał, nasi artyści zaprzestali starać się o utajenie vice-dachu, który się tak szczególniejszym sposobem z pod głównego nakrycia wysforował, i tylko już o przyozdobieniu jego myśleli. Hiram pizystroił architektonicznie podpory, które zarywały nieco na kolumny fugowane postawione ukośnie, a Ryszard żółto je pomalował, dla naśladowania, jak mówił promieni słonecznych.,
 Szczyt płaski, którym się dach kończył, obwiedziony był balustradą drewnianą, dla której geniusz ciesielski nie skąpił ozdób architektonicznych, i cztery kominy zniżono w tym stosunku, ażeby się jako narożne upiększenia balustrady wydały. Na nieszczęście, skoro zapróbowano rozłożyć ogień, tizeba się było dusić od dymu, i niepodobna było zaradzić tej niedogodności, jak wznosząc kominy znacznie ponad dachem. Postrzegano je w znacznej od Templ-tonu odległości, i był to rzeczywiście przedmiot, który ściągał uwfagę podróżujących, równie jak kopuła świętego Piotra albo Inwalidów, zastanawia uwagę przybywających do Londynu lub Paryża.
 Ponieważ to było przedsięwzięcie najważniejsze, jakiego w całem swojem życiu dokonał Ryszard Jones, usterk ten boleśnie go dotknął. Z razu szukał on pociechy dla swojej miłości własnej, powiadając do ucha każdemu ze swoich znajomych, iż winić o to należało tylko jednego Hi-lama Doolittla, który doskonałego czworogranu prawideł nie pojmował; ale wkrótce oczy oswoiły się z tą nieforemno-scią; wtenczas daleki nawet od myśli usprawiedliwiania się, myślał tylko jak się najczęściej popisywać z pięknościami reszty budynku, którego wewnętrzne rozporządzenie dosyć wygodne było, co było zasługą po większej części samego właściciela, który nad tem czuwał. Znaleźli się powolni słuchacze, a ponieważ dostatek zawsze wpływ niejaki na gust wywiera, dom ten stał się niezadługo wzorem; i nim minęło dwa lata niespełna, p. Jones pozierając z wysokości dachu wsparty o balustradę, z pociechą widział wznoszące się dwa czy trzy skromne naśladowania pałacu
 » & z ro dłamj^S u s k eh an ny. wystawionego przez jsiebie/’’ T^jto rzeczy na tym świecie idą; moda bogaeżów ’nawet w ich błędach naśladuje.
 Marmaduk bez szemrania znosił tę nieforemność w budownictwie swojego domu; a nawet przez ulepszenia zdziałane w okolicach, potrafił mu nadać postawę okazałą i poważną. Założył plantacye topoli, tudzież drzew innych sprowadzonych z Europy; a z tem wszystkiem w niewielkiej odległości od jego pomieszkania widziano pewne wzgórza śnieżne, co świadczyło o obecności karczów, oszczędzonych przez płomienie w czasie trzebienia i oczyszczania gruntu, o których wyrwaniu dotychczas nie pomyślano.
 Ukazywały się podobnież, tu i owdzie, pnie starych sosen, których pożar nie strawił, wznoszące się od piętnastu do dwudziestu stóp po nad śniegiem, nakształt hebanowych kolumn.
 Ale nie te przedmioty zatrzymywały uwagę Elżbiety w chwili kiedy konie hamowane przez woźnicę, zwolna zstępowały z góry. Starała się ona rozpoznawać przedmioty, które pamięć jej przechowała, a piękne jezioro którego powierzchnia lodem i śniegiem teraz pokryta była, śliczny strumień podobny do wstążki niedbale rozwiniętej na dolinie, góry, na które tylekrotnie się była wdrapała, nakoniec wszystkie sceny tak miłe z jej lat dziecięcych.
 Pięć lat więcej sprawiło w tem miejscu odmian, niżby je zrządzić mógł wiek cały w kraju od dawna zaludnionym.
 Takiego powabu nowości nie miał widok ten dla młodego myśliwca i dla sędziego. Ale któż może wyjść z po-środka ponurego lasu, albo posępnej pustyni na dolinę uśmiechającą się i zamieszkana, żeby nie doświadczyć rozkosznego uczucia? Pierwszy rzucił wzrokiem podziwienia z północy na południe i spuszczając potem głowę zdawał się zapadać w swoje dumania. Sędzia przypatrywał się rzewnem uczuciem pięknościom, których był twórcą i myślał z wewnętrzną pociechą, że wielka liczba podobnych mu ludzi napawała się przezeń szczęściem w tej spokojnej osadzie.
 Znagła brzęk wielkiej liczby dzwonków zwrócił uwagę podróżnych i oznajmił o zbliżaniu się drugich sani, brzęk głośny i szybko powtarzany nie pozwalał wątpić, że woźnica pędził czwałem. W tem właśnie miejscu droga była na zawrocie, a że ją otaczały po stronach obu gęste zarośle, nie można było zgadnąć kto się z takim pośpiechem zblizał, aż poki się sanie nie spotkały.
 ROZDZIAŁ IV.
 Cóż to? dla czego z takim wrzeszczycie hałasem?
 Azali z was którego klacz nie padła czasem?...
 Falstaff.
 Wielkie sanie, które się zbliżyły za strony przeciwnej ciągnione były przez piękną czwórkę, parę siwych lejcowych koni i parę czarnych. Liczne dzwonki i żele poprzyczepia-ne do szorów, gdzie tylko się miejsce znalazło, jakoteż pospieszna jazda mimo przykrej góry, świadczyła, że kierownikowi tego pociągu szło głównie o rozkołysanie dzwonków i raźną muzykę, którą brzęk ich sprawiał.
 Na pierwszy rzut oka, poznał sędzia towarzystwo, które się składało z czterech mężczyzn.
 Na czole wielkich sani przymocowany był jeden z owych wysokich stołków, używanych przy pulpitach w kantorach. Na wysokości tego improwizowanego kozła siedział człowiek małego wzrostu, odziany opończą futrem wykładaną, twarz tylko jego widzieć można było, której zimno nadało jednostajną czerwoną barwę. Trzymał zwykle głowę zadartą, zwracając oblicze ku niebu, jak gdyby chciał mu czynić wyrzuty, że go przez wzrost mały, nadto Jtu ziemi zniżyło.
 Za nim z twarzą obróconą do dwóch innych, siedział mężczyzna wysokiego wzrostu z postawą żołnierską, dość podeszły wiekiem, ale taki wywiędły, taki chudy, że ciało jego zdaje się na urząd robione było w celu przerżnięcia powietrza z najmniejszym ile to być może oporem. Cerę jego wybladłą broniła od wszelkiej odmiany skóra tak stwardniała, że nawet mroźne powietrze nie mogło na niej żadnego rumieńca wywabić.
 Naprzeciwko niego siedział inny mężczyzna, którego wzrostu i składu ciała trudno się było domyśleć, pod bekieszą i płaszczem futrzanym, któremi był odziany; ale oczy miał żywe, twarz pełną, wyraz jej był przyjemny i okazywał skłonność do uśmiechu niczem nie zmięszaną. Miał na głowie równie jak i jego towarzysze, kunią czapkę nasuniętą na uszy.
 Czwarty w średnim wieku, z twarzą podługowatą, nie miał innej przed chłodem obrony, prócz sukni czarnej nieco wytartej i kapelusza tak chędogiego, iż łatwo się domyśleć, jeżeli był wytarty, to przyczyną było po większej części ustawne szczotki używanie. Przebijała się na twarzy jego melancholia, ale tak lekka, iż trudno było zgadnąć, czyli ją przypisać należało cierpieniom fizycznym, czy też moralnemu jakiemu uczuciu. Zwykle był blady, ale zimno policzki jego pokryło rumieńcem, któryby za gorączkowy poczytać można było.
 Jak tylko sanie zbliżyły się ku sobie o taką odległość, iż można było dać się słyszeć, woźnica nadjeżdżający z opi-sanemi dopiero osobami zawołał:
 Z drogi Aggy, z drogi, na bok, bo ja się tu nie potrafię wyminąć.
 — Jak się masz braciszku Marmaduku, jak się masz moja kuzynko czarnooka. A widzicie z jakim to ja oddziałem wystąpiłem na wyprawę, ażebym was spotkał. P. Le Quoi nie miał czasu drugą czapką obwarować swojej głowy. Stary Fryc nie dokończył swej flaszy; a wielebny Grant nie miał czasu skończyć kazania, które pisał. Dla pośpiechu czwórkę zaprządz kazałem. Ale mówiąc o koniach trzeba koniecznie braciszku przedać tę parę wronych, narowiste są i w za przęgu najgorzej idą. Kto inny a nie ja, nicby z niemi nie dokazał; mam już na nich kupca.
 — Przedawaj co ci się podoba Ryszardzie — odpowiedział uśmiechając się sędzia — bylebyś mi tylko moją córkę i moje grunta zostawił. Frycu, mój stary przyjacielu, kiedy siedmdziesiąt lat wychodzi, na spotkanie czterdziestu pięciu, jest to rzetelny dowód życzliwości. Jakże się miewasz p. Le Quoi. Panie Grant, jego uprzejmość mię rozczula. Mości panowie, oto moja córka, znacie już ją i dla niej nie jesteście obcymi.
 — Witam pana mości panie Tempie — rzekł najstarszy z przybywających podróżnych, z wybitnym niemieckim akcentem. Miss Betty będzie mi winna pocałunek.
 — I zapłacę go bardzo chętnie mój szanowny panie — odpowiedziała Elżbieta z uśmiechem — nie zbędzie mi nigdy na pocałunku dla mojego dawnego przyjaciela majora Hartmanna.
 Gdy się to dzieje, człowiek do którego sędzia przemówił pod nazwiskiem p. Le Quoi, powstał, nie bez trudności wszakże, z przyczyny mnóstwa odzieży, w którą był owinięty, a trzymając swoją czapkę w jednej ręce, podczas gdy się drugą wspierał o ramię woźnicy, przemówił mięszaniną języka angielskiego z francuzkim:
 — Widok pana mości panie Tempie, ujmuje mię, porywa, zachwyca, unosi. Mości panno Elizo, najniższy jej sługa.
 — Przykryj twą pałkę Gallu, przykryj twą pałkę — zawołał Ryszard Jones, który kierował saniami — inaczej zimno wytrzebi ci resztę włosów, które ją pokrywają. Gdyby ich Absalon uie miał więcej, żyłby może po dziś dzień.
 Żarty Ryszarda wzbudzały wesołość, bo choć słuchacze jego zachowywali powagę, sam on śmiał się do rozpuku, czego i w tem zdarzeniu zrobić nie omieszkał. Pastor (to było powołanie Granta) skromnie powinszował Templowi i córce jego szczęśliwego przybycia, a Ryszard Jones sposobił się do zawrócenia koni dla udania się z powrotem do Templtonu.
 J. F. Cooper. Pionierowie. Tom I. 3
 Droga, jakeśmy to już powiedzieli, była tak ciasna, iż nie można było zawrócić w tem miejscu, nie naraziwszy konie na wpadnięcie do kamieniołomu, który tam powstał w skutek wydobywania kamieni, służących na budowę miasteczka. Kamieniołom był zbyt głęboki i przytykał do brzegu drogi, ale zostawiouo drożynę dla wozów, któremi po kamienie zjeżdzano. Chodziło więc o to, ażeby przy zawrocie nie kierować koni na tę drożynę, która dosyć stromo na dół spadała, co nie było bardzo łatwo, kierując czterema końmi. Aggy radził wyprządz dwa przednie, i Marmaduk bardzo nalegał o tę ostrożnosc. Ale tych uwag Ryszard ze wzgardą słuchał.
 I na cożby się to zdało, proszę, bracie Marmaduku, konie są tak spokojne jak baranki. Wszakże ja sam ujeżdżałem siwoszów, co zaś do wronych, te są pod biczem, i jakkolwiek narowiste, potrafię ja niemi kierować, pójdą pro-ściuteńko gdzie zechcę. Oto p. Le Quoi, który wie dobrze jak ja wożę, ponieważ niejednokrotnieśmy razem przejażdżki odbywali. Niech powie, jeżeli tu cień jaki jest niebezpieczeństwa..
 Grzeczność francuzka nie pozwoliła mu zaprzeczać pewności, z jaką R. Jones wynosił swoje talenta furmań-skie, jednakże nic nie odpowiedział, ale ze zgrozą i przerażeniem wpatrywał się w przepaść na dwa tylko kroki odległą. Na twarzy majora niemieckiego malował się spokój pozorny, ale żadne poruszenie nie uszło jego baczności. P. Grant trzymał się oburącz za brzeg sani, jak gdyby gotów był wyskoczyć na ziemię, ale bojaźń przeszkadzała mu chwycić się zbawienego środka, który podawała chęć ujścia niebezpieczeństwa.
 Tymczasem Ryszard, za pomocą bicza zmusił konie do porzucenia bitego gościńca i dwa lejcowe skierował na drożynę wiodącą do kopanicy., Ale za każdym krokiem nogi ich coraz głębiej tonęły w śniegu, a skorupa która go pokrywała, jakeśmy to już powiedzieli, gruba na dwa albo trzy palce, łamała się pod ich nogami i boleśnie je kale czyła, cofały się przeto wstecz ku koniom dyszlowym, a tem cofaniem się swojem odpychały w tył sanie do połowy już zawrócone, nadając im wsteczny ciągle kierunek. Tylko jedno drzewo obalone w poprzek nad przepaścią, stanowić mogło pewną baryerę, ale drzewo to pokryte było obecnie śniegiem. Sanie przesunęły się lekko po tej zaporze i nim Ryszard dostrzegł niebezpieczeństwo, wystawała część ka-dłubu sani nad przepaścią do sto stóp głęboką.
 Francuz, który z miejsca w saniach wystającego nad przepaścią, widział lepiej, niż inni grożące niebezpieczeństwo, wcisnął się o ile możności ku czołu sanek i zawołał:
 — Ah, mon cher monsieur Dikk! mon Dieu! que fai-tes-vous!
 — Donner und Blits! Ryszardzie! — zawołał Niemiec wychylając się bokiem — chceszże zepchnąć w przepaść sanie razem z końmi?
 — Kochany p. Jones, bądź roztropnym — odezwał się p. Grant, tracąc ostatki rumieńca, którego był nieco nabył od zimna.
 — Nuże więc dyabły wcielone, naprzód! — zawołał Ryszard podwajając razy bicza, żeby się co rychlej wydobyć z położenia, którego sam całe niebezpieczeństwo zmierzyć mógł oczyma. Nuże! Bracie Marmaduku, mówiłem, że potrzeba przedać siwoszów i wronych; to są prawdziwe szatany. P. Le Quoi, uwolnij mi proszę nogę. Jeśli mi ją tak będziesz ciągnął, jakże chcesz, ażebym temi szalonemi końmi kierować potrafił?
 — Boska Opatrzności — zawołał p. Tempie, podnosząc się na nogi w swoich saniach — oni wszyscy zginą!
 Elżbieta wydała okrzyk przeraźliwy, a nawet na czarnej Aggego skórze dała się postrzedz widoczna zmiana.
 Tymczasem konie krnąbrne ciągle się cofały, pomimo całej usilności Ryszarda i każda chwila pomnażała niebezpieczeństwo wpadnięcia do przepaści, na które podróżni byli wystawieni. W tej stanowczej chwili młody 3* myśliwiec wyskoczył ze sani sędziowskich, pobiegł ku koniom uporczywym i mocno je pociągnął naprzód ku sobie, ażeby wyprowadzić na bity gościniec.
 Szarpnięcie to wyprowadziło wprawdzie sanie z niebezpiecznego położenia, ale spowodowało zarazem nagły wywrót. Gdy bowiem konie uskoczyły w bok, poszły sanie za niemi, ale odbiły się od przeciwnego wązkiego toru i to tak nagle, że przewrócenie się było nieuchronne.
 Niemiec i p. Grant bez ceremonii rzuceni byli na drogę grzbietami, co ich niewątpliwie uchroniło od kontuzyi. Byszard ukazał się przez chwilę na powietrzu opisując łuk koła i upadł o piętnaście blisko stóp na drogę, kędy chciał skierować konie. Jeszcze trzymał mocuo wodze w ręku, powodowany tymże samym instynktem, który sprawia, że człowiek tonący chwyta się źdźbła pływającego; tym sposobem ciało jego służyło niejako za kotwicę, utrzymująca konie. Francuz, który się gotował do wyskoczenia ze sani w chwili, kiedy się te wywracały, silniejszego doświadczył ruchu, a przez wstrząśnienie, które ztąd wyniknęło, wykreślił prawie cięciwę łuku opisanego przez Eyszarda i głową zanurzył się w śniegu.
 Żaden się nie skaleczył, ale major Hartmann, który najwięcej zachował krwi zimnej podczas tych wszystkich obertasów, najpierwszy podjął się na nogi i przemówił:
 — Der Teufel, Ryszardzie! — zawołał tonem w części poważnym, w części komicznym — osobliwszy masz sposób wyładowywania pasażerów ze sani.
 Nie możemy z pewnością powiedzieć, czyli postawa, w jakiej p. Grant przez czas pewny pozostał, była taż sama w której wypadł z pojazdu, czy też dobrowolnie powstając ukląkł dla złożenia dziękczynień niebu za opiekę, której mu udzieliło.
 Byszad Jones zdawał się być przez czas niejakiś po-mięszany i zgnębiony, skoro się tylko otrząsnął ze śniegu, który go pokrywał, skoro poczuł, iż uniknął wszelkiego szwanku i postrzegł, że dwaj z jego towarzyszów byli już na no gach, zawołał głosem pełnym ukontentowania z samego siebie:
 — A cóż! wywinęliśmy się gładko, z innym woźnicą sanie zamiast wywrócenia się na drogę, byłyby poleciały na łeb do kopanicy. Uważałeś braciszku Marmaduku, jak zręcznie i w miejscu, raz ostatni śmignąłem biczem? A co za przytomność miałem zatrzymać lejce w ręku! Bez tej ostrożności, te szalone koniska uniosłyby sanie i w kawałki je podruzgotały.
 — Twoje śmignienie biczem! twoja przytomność umysłu! — odpowiedział sędzia. — Powiedz raczej, że bez tego dzielnego młodziana, nasi przyjaciele, ty i twoje, albo raczej moje konie, j-użbyście me byli na święcie. Ale gdzież jest Le Quoi?
 — Oli! rnou cher juge! Mon ami! odezwał się głos stłumiony. Żyję dzięki Bogu! Ale drogi Agameinnome, bądź tak uprzejmy i dopomóż wydobyć się.
 Był to głos uprzejmego Francuza, który się dostał w takie miejsce, gdzie wiatr nagromadził śniegu na sześć stóp wysokości, i za każdym razem, kiedy się poruszył do wyjścia z dołu w którym się znajdował, otaczające go ściany śnieżne waliły się na niego i zmuszały do nowych usiłowań, które się zawsze kończyły podobnemże zapadnięciem w puchowe łoże śnieżne.
 P. Grant i.major udali się na jego ratunek i wydobyli z kłopotu. Nie zdarzyło mu się ani kalectwo, ani nawet stłuczenie, i wnet powrócił do dobrego humoru. Podniósł oczy, chcąc zmierzyć przestrzeń którą przeleciał i spotkał się ze wzrokiem Jonesa, który pomagał Aggemu do odprzężenia dwóch siwoszów, uznawszy choć za późno konieczną tego środka potrzebę.
 — Cóż to! pan tu, panie Le Quoi — odezwał się Ryszard — mnie się zdaje, żem widział szybującego ku wierzchołkowi góry?
 — Ja błogosławię niebu, że mi nie wskazało lotu na dno kopanicy — odpowiedział Francuz dla otarcia kilku kropel l krwi, dobywających się z czoła draśniętego wtenczas, kiedy na głowę zleciał do śniegu. Otarłszy krew dodał:
 — No! cóż teraz czynić zamyślasz, mości Ryszardzie? Zostaje ci jeszcze zapróbować czegokolwiek?
 — Pierwsza rzecz, którą mu radzę, jest nauczenie się powozić — rzekł sędzia, wyrzucając na śnieg’ daniela i cały ładunek, którym sanie jego były napakowane. Siadajcie tu panowie, siadajcie, znajdzie się miejsce dla wszystkich. Ja będę waszym woźnicą, a tu zostawimy Aggego z Jonesem, niechaj się zajmą podniesieniem sani, poczem zabiorą wszystko co tu zostawiamy. Aggy, pilnuj mojego daniela — rzekł do murzyna, wymawiając w sposób znaczący, wyraz mojego, a dając mu znak gestami nakazujący dyskrecyą. Tego zaś wieczora, ja z mojej strony będę miał staranie o tobie.
 Aggy zrozumiał bardzo dobrze, iż mu sędzia obiecywał nagrodę, byleby nie mówił, jakim sposobem daniel ubity został i uśmiechnął się, albo raczej zmarszczył się na obiecankę za milczenie, kiedy Ryszard tak z sobą rozmawiał.
 — Nauczyć się powozić, bracie Marmaduku! Któż lepiej w kraju to nademnie posiada? A któż to ujeździł twoją klacz kasztanowatą, której się nikt dosiąść nie odważył? Prawda, że twój stangret utrzymywał, iż dobrze już ją uchodził, nim się dostała w moje ręce, ale wszyscy wiedzą że to jest wierutne kłamstwo.
 — Cóż to daniel! — dodał w chwili kiedy się sanie Tempie^ oddalały. Zbliżył się tedy dla przypatrzenia mu się. Tak, w rzeczy samej — zawołał — daniel i pyszny! Ugodziły go wprawdzie dwa postrzały i oba dobrze trafione. Jakże się Marmaduk będzie przechwalał! To nie sposób będzie wyżyć z autorem takiego czynu. W istocie zaś, jest to przypadek, czysty przypadek. Co do mnie, ja nigdy nie wystrzeliłem dwa razy do daniela, albo go położę za pierwszym wystrzałem, albo bieży sobie gdzie go oczy wiodą. Kiedy chodzi o dzika lub też o panterę, można wtenczas dwóch kul potrzebować; ale daniel! Słuchaj! Aggy! W jakiej odległości znajdował się sędzia kiedy zabił tego daniela?
 — Ja nie wiem dobrze, mości Ryszardzie — odpowiedział murzyn, nachylając się po?a koniem, jak gdyby przy-szpilał sprzążkę do rzędów, lecz rzeczywiście, dla ukrycia pokusy śmiechu, poczem dodał — może o dziesięć prętów.
 — O dziesięć prętów! piękna osobliwość! Ja nie chciałbym z tak bliska strzelec do daniela, jest to jedno co go zamordować. Ja znajdowałem się więcej niż o dwadzieścia prętów od tego, któregom zabił ostatniej zimy. Tak, mogłem się znajdować o trzydzieści, a położyłem go przecież od jednego wystrzału.. Czy przypominasz to sobie Aggy?
 — Doskonale to sobie przypominam panie Ryszardzie. Natty Bumpo wystrzelił w tymże czasie, i wielu utrzymywało, że on zabił daniela.
 — Jest to kłamstwo, czarny djabelku! Zdaje mi się, że od lat czterech nie zabiłem wiewiórki, ażeby zaraz chwały z tego nie przyznano temn staremu niegodziwcowi, albo komu innemu. Jakże świat ten jest pełny zawistnych zazdrośników. Im się zdaje, że podniosą własne zalety poniżając cudze. Czyż nie rozgłaszają dzisiaj, że to Hiram Doolittle nie ja, podał plan na dzwonicę naszego kościoła świętego Pawła, wtenczas kiedy to ja sam jeden tego dokonałem? Zgadzam się, że mi był niejaką pomocą plan dzwonicy londyńskiej, która nosi toż samo imię, ale wszystko zresztą jest mojego wynalazku.
 — Ja nie wiedziałem kto go zrobił panie Ryszardzie, ale go znajduję dziwnie przepysznym.
 — I słusznie Aggy, mogę powiedzieć bez chluby, że to jest kościół najpiękniejszy i najuczeniej zbudowany w całej Ameryce. Mieszkańcy Konnektikutu, zachwalają bardzo swoją kaplice Wirterfilsa, ale ja nie wierzę i połowie tego co o niej mówią, bo to są samochwały i jeżeli im kto powiada o pięknym pomniku w jednej z naszych prowincyj, jak to naprzykład o moim kościele, zawsze mają coś do wymienienia u siebie, co piękniejszem jeszcze być sądzą. Wszędzie spotkasz ludzi, którzy chcą żyć kosztem cudzej sławy. Przypominasz sobie, kiedym malował wiechę Śmiałego Smoka dla kapitana Hollistera; chłystek, którego ca-łem rzemiosłem było tynkowanie domów na czerwono, narzucił mi się dnia pewnego do rozcierania czarnej farby dla odmalowania ogona i grzywy końskiej. Cóż dalej? ponieważ on machnął kilka razy pęzlem dla zapróbowania koloru, czyż nie utrzymuje dziś bezczelnie, że mnie pomagał malować wiechę. Jeżeli Marmaduk nie wypędzi go z miasteczka, ja się nie dotknę pęzla przez całe życie, a wtenczas zobaczymy gdzie się malarz-dekorator znajdzie.
 Ryszard zamilkł na chwilę i odkaszlnął z poważna miną, kiedy młody murzyn, zachowując milczenie połączone z uszanowaniem, pracował nad przysposobieniem do podróży sani. Marmaduk zachowując jeszcze ostatki zasad religii kwakrow, nie chciał na swoich usługach mieć niewolników, stąd wypadło, że Aggy, z nazwiska tylko, był niewolnikiem Ryszarda Jonesa, który od niego uszanowania i nieograniczonego posłuszeństwa wymagał. Jednakże ilekroć zachodziła różnica w mniemaniach pomiędzy jego imiennym panem a rzeczywistym, murzyn, jako biegły polityk, uchylał się od dawania swojej opinii. Ryszard zagadnął po chwili znowu:
 — Nie będę się dziwił, że ten młodzieniec, który był z sędzią, i który jak szalony rzucił się przed moje konie, zechce utrzymywać, że nam wszystkim życie uratował, lecz żeby on pozostał na miejscu spokojnie, w pół minuty zawróciłbym sanie bez wywrócenia. Nic tak nie kaleczy pyska końskiego, jak ciągnienie naprzód za cugle.
 Tu znowu przerwał, sumienie bowiem obwiniało go wewnętrznie za taką mowę o człowieku, któremu czuł, że był winien życie.
 — Kto to jest ten młodzieniec, Aggy? ja nie przypominam sobie, żebym go kiedykolwiek widział.
 Murzyn nie chcąc stracić nagrody, której mu sędzia kazał się spodziewać, nie chciał się wdawać w żadne szczegóły i tylko przestał na powiedzeniu, iż go mniemał być obcym i że on wsiadł do sani na samej górze. Ponieważ to był zwyczaj dosyć powszechny w prowincyi, że ci, którzy odbywali podróż końmi, chętnie przyjmowali pieszych, zdybanych w czasie złej pogody, odpowiedź ta zdawała mu się wystarczającą.
 — Wreszcie — rzekł Ryszard — ma on minę uczciwego chłopaka, i gdyby go nie zepsuto przez niewczesne pochwały, miałbym dla niego jakieś względy. Ale co on robił na drodze? Czy to wędrowny kramarz? czy wyszedł na przechadzkę? czy polował?
 Biedny murzyn w wielkich kłopotach, podnosił, spuszczał oczy na przemiany i milczał.
 — No cóż, przemówisz przecie czarny dyable? czy miał króbkę na plecach? kij w ręku?
 — Nie panie Ryszardzie, on miał tylko fuzyę.
 — Fuzyę — zawołał Ryszard, postrzegając zmięszanie murzyna — więc to on niezawodnie zabił daniela. Założyłbym się, że nie Marmaduk. Jak to było, Aggy. Ah! braciszku, naśmiejemy się do woli twoim kosztem. No gadaj! ten młodzieniec zabił daniela, a sędzia u niego odkupił, czy tak?
 Radość z tego odkrycia, w tak dobry humor wprawiła Ryszarda, że obawy murzyna w części zniknęły; jednakże chcąc zachować dla Marmaduka część zaszczytu po jaki sięgał, odpowiedział:
 — Wszak uważałeś mości Ryszardzie, że daniel zabity był dwoma postrzałami.
 — Nie kłamać mi murzynku — zawołał Ryszard — ale oto tem z ciebie wydobędę prawdę. Wziąwszy swój bicz klasnął mocno zbliżając się do murzyna, jak gdyby mu chciał nim plecy pogłaskać. Murzyn z bojaźni drżący, upadł na kolana, i całą historyę w krótkich mu słowach opowiedział, prosząc oraz, ażeby raczył go zasłonić swoją opieką od gniewu sędziowskiego.
 — Nie lękaj się nic Aggy, włos ci nie spadnie — odpowiedział Ryszard, zacierając ręce — ale nic nie mów; zostaw mi przyjemność naśmiania się z brata Marmaduka. Jakże się ja ubawię! Ale ruszajmy i ruszajmy prędko, potrzeba, ażebym wczas przybył pomagać doktorowi do wydobycia kuli, ponieważ nie bardzo się on zna na chirurgii. Ja to trzymałem nogę starego Milligana wtenczas, kiedy mu ją odejmował.
 Tak mówiąc, wsiadł do sanek, Aggy wziął lejce i sporym puścili się kłusem. Jadąc, Ryszard ciągle mówił do woźnicy, ale przybrał już ton serdeczny.
 — To jest nowym — izekł — dowodem, że ja odpowie-dniem pociągnięciem lejc, dobrze skierowałem do biegu konie. Albowiem, jak można przypuścić, ażeby młodziam który miał w ramieniu kulę, zdobył się na tyle siły, iżby tych szatanów wcielonych pomknąć potrafił. Prędzej Aggy, zacinaj dobrze biczem. Więc on to i stary Natty Bumpo którzy położyli daniela A brat Marmaduk nic lepszego nie zrobił, tylko że niezręcznie wpakował kulę w ramię człowieka ukrytego za sosną! Przewyborna historya! Tak bez wątpienia, będę pomagał doktorowi do wydobycia kuli.
 Kiedy wjeżdżali do miasteczka, postrzegł, że mężczyźni, białogłowy i dzieci, spieszyli do drzwi i okien, ażeby obaczyć przejeżdżającego sędziego. Wydzierając natychmiast wodze z rąk murzyna, sam zajął miejsce woźnicy, a klaskając z bicza, wjechał tryumfalnie do Templtonu. \
 ROZDZIAŁ V.
 Oprócz Ralfa, Adama, Jakóba i Grzeli Inni wszyscy do krawca prośbę będą mieli; Nieskończona mospanie suknia Gabryela, Trzewiki trzeba zrobić dla Nataniela; Kapelusza pięknego czeka Piotra głowa... Zapomniałem... bez pochew szabla Walterowa.
 Żeby wejść do Templtonu, potrzeba przebyć strumień, o którymeśmy już mówili, i który nie był czem innem, tylko jednem ze źródeł okazałej Suskehanny. Prowadził przezeń most grubej roboty, ale gruntowny, a ilość drzewa, która do jego zbudowania posłużyła, dowodziła, że w tym kraju materyały, równie jak ręka rzemieślnicza, nie były zbyt drogiemi.
 W tem to właśnie miejscu, rumaki Ryszarda Jonesa sanie sędziowskie dognały, które postępowały krokiem zgo-dniejszym z powagą urzędniczą. Szerokość ulicy mogła stóp do sta wynosić, ale droga utorowana przez jadących była tylko taką, jakiej konieczna potrzeba wymaga. W oddaleniu widok rozległy, tysiące morgów puszczy przedstawiał, która innych mieszkańców nad zwierza dzikiego nie miała. Mnóstwo kłod drzewa nawalonych przed każdym domem, dowodziło, że się wszyscy przeciwko zimie obwarowali.
 Ostatnie promienie słoneczne oświecały naszych podróżnych, kiedy spuszczali się z góry po rozstaniu się z Ryszardem. Światło tej gwiazdy jeszcze jaśniało na wierzchołkach i zgasło naostatek, kiedy most przejeżdżali, ale ciemność już się po całej dolinie rozlegała.
 Drwale z siekierą, na ramieniu powracali do domu, dla wytchnienia przy kominie po trudach dziennych.
 Witali sędziego z uszanowaniem, a Ryszarda skinieniem ponfałem głowy, podczas gdy żony ich z dziećmi kupiły się u drzwi i okien, dla oglądania przejazdu urzędnika.
 Zbliżono się nakoniec do bramy zewnętrznej domu p. Templa, i konie weszły w ulicę topolową, ogołoconą naów-czas z zieloności. Śnieg, którym ziemia była przywalona, nie pozwalał słyszeć tententu koni, ale dzwonki nieprzeliczone wiszące u rzędów na rumakach p. Jonesa, roznosiły brzęk daleko, który stał się habłem pobudki w domu i wszystkich wprawił w poruszenie.
 Na podniesieniu plaskiem, nader szczupłem do całej budowy, Ryszard i Hiram oparli cztery nie wielkie kolumny drewniane, które podpierały dach pokryty łatami, co oni portykiem nazywali. Wstępowało się tam po pięciu, czy też sześciu stopniach kamiennych, które z sobą spojone, skutkiem tej nieopatrzności, albo od wpływu mrozów zimowych, wyboczyły znacznie ze swojego pierwotnego położenia. Lecz to nie była jedyna nieprzyzwoitość, która ze złego budowania wyniknęła.
 Budownicy nasi na ziemi tylko, bez żadnego fundamentu położyli kamienie, pod ich ciężarem ziemia ustąpiła i całe podmurowanie poszło na dół, tak, że portyk zdawał się wisieć w powietrzu, zostawując pół stopy miejsca wolnego między spodem słupów a kamieniami, btóre im służyły za podstawę. Na szczęście cieśla, któremu część mechaniczna roboty była poruczona, tak mocno przytwierdził do budynku wiązania dachu, że ten zamiast opierania się na kolumnach, przeciwnie sam je utrzymywał.
 Ta nieprzyzwoitość nie zraziła bynajmniej płodnego jeniuszu Ryszarda i Hirama, a porządek rzymski, będąc w każdej trudności nieomylną ucieczką, wskazał im środek, przez który zapobiegli przygodzie, na dawnej podstawie wznosząc nową, i na niej opierając kolumny. Jednakże ziemia znowu jeszcze ustąpiła i na krótko przed powrotem Elżbiety do rodzicielskiego domu, potrzeba było podłożyć drewniane podwaliny pod drugą podstawę kolumn, przez ostrożność, ażeby ich ciężar nie pociągnął za sobą dachu, który miały utrzymywać i podpierać. l^rzez wielkie podwoje, które się otwierały pod tym portykiem, wyszły trzy służące i jeden sługa. Ten ostatni miał głowę odkrytą, widocznie czyściej się ubrał niż zwyczajnie, i zasługuje na szczegółowe opisanie.
 Wzrost jego ledwo pięciu stóp dochodził, lecz miał formy atletyczne, a barki jego szerokie zaszczytby grena-dyerowi przyniosły. Mniejszym się jeszcze wydawał, aniżeli był w istocie, co pochodziło z nałogu nachylania głowy i piersi naprzód, może dla nadania większej swobody swoim ramionom, które zawsze odbywały ruch podobny do wahadła, ile razy pan ich stąpił krokiem. Twarz miał długą, której skórę żywy rumieniec.pokrywał, nos płaski jak u małpy, gęba szeroka od ucha do ucha, z której dwa rzędy pięknych wyglądało zębów, a oczy błękitne, na wszystko co go otaczało, zdawały się ze wzgardą poglądać. Głowa jego, stanowiła porządną ćwierć długości ciała, włosy zaś związane w harcap, zabierały przynajmniej drugie tyle. Odzież jego z sukna bardzo lekkiego, która mu sięgała aż do połowy kolan, a której szerokość w stosunku do długości zbytnią się wydawała, zapięta była guzikami wielkości dolara, na których wyryta była kotwica. Jego kamizelka i spodnie z pluszu czerwonego, straciły oddawna swą pierwiastkową świeżość, nakoniec miał na nogach trzewiki z ogromnemi sprzążkami i pończochy bawełniane, w pasy błękitne z białym.
 Oryginała tego, wydało w Anglii hrabstwo Kornwal-skie, w sąsiedztwie kopalni ołowianych dzieciństwo swoję przepędził, a w młodości był pachołkiem na statku przemycającym kontrabandę między Falmut i Guernesey. Werbunek przymuszony majtków wyzwolił go z tej służby i przeniósł do królewskiej. Umieszczono go na jednej z fregat, kapitan wziął do swoich domowych usług, a potem 21 obił intendentem okrętowym, co, jak się lubił często przechwalać, dało mu sposoboość obaczenia świata; chociaż w rzeczy samej nie więcej go tam poznał, jak żeby pozostawszy w Kornwallii, jeździł od kopalni do kopalni na osiełku; ponieważ nigdy nic więcej nie wid ział jak Ports-mouth, Plymouth i kilka portow francuzkich. Dostawszy uwolnienie przy zawarciu pokoju 1783, oświadczył, iż zwiedziwszy wszystkie części świata cywilizowanego, chciał jeszcze udać się do Ameryki, Nie pójdziemy za nim we wszystkich tej podróży przygodach, i tem się tylko w powieści naszej ograniczymy, iż dostawszy się nakoniec na służbę do Mar-maduka Templa, na dwa lata przed wysłaniem Elżbiety do pensyonu, sprawował tam pod marszałkowstwem Jonesa, obowiązek starszego ochmistrza nad służbą. Zacny ten mąż nazywał się Beniamin Penguillan, ale ponieważ opowiadał często historyą trudów jakich doznawał, pracując przy pompach okrętu, na którym się znajdował dla zapobieżenia zatonięciu, dawano mu w powszechności przezwisko Ben-Pompa. ’
 Obok Beniamina, stała kobieta średniego wieku, która wszelkiemi sposobami usiłowała wysforować się na czoło i zwrócić na siebie uwagę. Ubrana była w suknią z bawełny, której białość toczyła sprzeczkę uderzającą z barwą jej skóry. Nos miała i brodę śpiczastą, czoło płaskie, jagody bardzo wydatne, gębę wielką, a reszta zębów które w niej pozostały, była żółtości szafranowej. Zażywała tabakę obficie, lecz byłoby to potwarzą na ten proszek, ażebyśmy jemu przypisywali barwę wargi wyższej, u piękności która go lubiła, ponieważ taka sama cera zdobiła całą jej twarz. Nikt się jeszcze nie znalazł dotąd, któryby ją wyswobodził z niewinnego panieńskiego stanu. Remarąuable Pettibona, takie bowiem było jej nazwisko, sprawowała obowiązek ochmistrzyni i w domu p. Templa nad wszystkiemi szcze gółami czuwała, ale dostawszy się tam od śmierci nieboszczki jego żony, nie znała jeszcze Elżbiety.
 W chwili przybycia podróżnych, dała się słyszeć muzyka oryginalna, wyprawiona przez wszystkich mieszkańców psiarni, których Ryszard Jones był przełożonym. Przyjął on powitania wrzaskliwe sam je przedrzeźniając podobnemże szczekaniem, co mu się tak szczęśliwie udało, że wstyd widzenia się przewyższonemi przez artystę, którego natura nie usposobiła, był zapewne przyczyną zmuszającą psy do milczenia. Jeden tylko pies największego wzrostu, mający obrożę miedzianą, na której były wyryte litery M. T. nie przerywał milczenia.
 W pośród tego zamieszania, przechadzał się on raz w jednę, znowu w inną stronę, pilnując zawsze kroków sędziego, którego głaskania przyjmował, ruszając ogonem. Elżbieta pogłaskała go także, nazywając swoim dzi’elnym staruszkiem, a pies zdawał się ją poznawać, patrzał się za nią wstępującą po schodach przedsionka, opartą z jednej strony na ramieniu pana Le Quoi, a z drugiej na ojcowskiem, który ją podtrzymywał, lękając się, ażeby się na lodzie pokrywającym stopnie nie pośliznęła, poczem położył się przy drzwiach samych, jak gdyby myślał, że się w tym czasie znajdował w domu skarb nowy, którego z większą aniżeli kiedykolwiek pilnością strzedz należało.
 Elżbieta postępowała za ojcem, który zatrzymawszy się chwilę pod kolumnami dla dania rozkazów jednemu ze służących, wszedł do wielkiej sali, gdzie ledwo dwie świece słaby blask rozrzucały w wielkim staroświeckim,; miedzianym lichtarzu.
 Skoro tylko całe towarzystwo Jweszło, drzwi zamknięto. Po wytrzymaniu w podróży temperatury niższej niż zera, znaleźli się nasi goście w cieple na sześćdziesiąt stopni Farenheita..
 W środku tego apartamentu, był wielki piec z lanego żelaza, którego boki prawie do czerwoności rozpalono, po nad nim wybiegł ku górze gruby cylinder, w linnii prostej do sufitu dla wyprowadzenia dymu. Wielkie naczynie napełnione wodą, postawione było na wierzchu tej huty (godzi się bowiem użyć tego nazwania) dla zapobieżenia zbytecznej suchości powietrza.
 Meble tego salonu składały si€ po części z przedmio-ow sprowadzonych z miasta, po części robionych w Templ-tome. Dawał się tam widzieć kredens z krajowego drzewa słoniową kością wysadzany, obwiedziony po brzegach miedzią wyzłacaną i pełen srebrnych naczyń.
 Obok znajdował się stół do jedzenia z wiśni dzikiej, skromne naśladowanie droższego kredensowego drzewa. Da-ej stoł me tak szeroki, jaśniejszego koloru, dawał poznać we fladrach foremnych swojej politury, drzewo jaworu górskiego. W jednym kącie był wielki staroświecki zegar z tarczą miedzianą, w szafce z orzechowego czarnego drzewa.
 W innym kącie z przeciwnej strony znajdował się termometr Farenheita wraz z barometrem, przedmioty wyłącznej czci Beniamina, który nie radząc sie tej wyroczni rzadko godziny przepędził. Ogromna sofa przykryta materyi indyjską, rozciągała się przez całą długość ściany, prawie na stóp dwadzieścia, a przedziały pomiędzy meblami przy innych ścianach, były zapełnione krzesłami drewnianemi. malowanemi kolorem blado-żółtawym, z liniami krzyżujace-mi się poprzecznie czarnego koloru, nakreślonemi niewpra-. wną i niepewną ręką.
 Dwa małe zwierciadła zawieszone były w niewielkiej odległości pomiędzy piecem i drzwiami, pająki przytwierdzone do filtrowania drewnianego w równych od siebie odległościach, w przedziałach tych stały podnóża utrzymujące biusty z czarnego gipsu
 Wyborowi tych biustów przewodniczył gust p. Ryszarda Jonesa, jeden z nich wyobrażał Homera i podobieństwo, jak twierdził p. Ryszard, było uderzające, albowiem ojciec poetów był ślepy. P0 brodzie drugiego, spiczasto podstrzy-zonej, me można było nie poznać Szekspira. Trzeci wysta wiał ozdobną, urnę i rzecz łatwiuteńka do pojęcia, że to były popioły Dydony. Po czwartego okularach i dostojnej piątego postawie, któżby nie poznał Franklina i Washingtona? Co się zaś tycze ostatniego, którym był mężczyzna z piersiami odsłonionemi, i uwieńczony laurami, Ryszard o nim w mniej pewny sposób twierdził, i nie mógł wyrzec z pewnością, czy wyobrażał Juliusza Cezara, czy też doktora Fausta.
 On to wszedł ostatni do salonu i najpierwszy przerwał milczenie.
 — Cóż to, Beniaminie? cóż to, Pompo! tak że to dziedziczkę przyjmujecie? Przebacz mu kuzynko Elżbieto, nie wszystkim dano czuć co jest przyzwoitego; ale otom ja przybył i wszystko pójdzie porządniej. Dalejże p. Penguil-lanie, zapalaj światło, zapalaj, żebyśmy przecie mogli widzieć jeden drugiego. Jakże tedy, braciszku Marmaduku, przywiozłem ci twego daniela, co z nim zrobimy?
 — Bóg mi świadkiem — odparł Beniamin, że gdybyś pan był cokolwiek wcześniej wydał rozkazy, nie byłby ucierpiał porządek. Wszystkich rąk wezwałem, rozdzieliłem świece, ale kobiety, jak tylko usłyszały dzwonki, nie mogły się oprzeć, i jeżeli jest kto w całym domu, któryby mógł ster utrzymać przeciwko zastępowi niewieściemu, nim one skręcą swoję linę, tym ktosiem nie jest Beniamin. Ale miss Elżbieta odmieniłaby się bardziej niż korsarz pod fałszywą banderą, żeby się na starego sługę, za kilka świec mniej lub więcej miała oburzać.
 Elżbieta, równie jak i p. Tempie milczeli oboje. Pierwszy to raz bowiem po śmierci matczynej wstąpiła do domu, a ta okoliczność, ojcu i córce żywo przypomniała stratę, którą ponieśli.
 Tymczasem słudzy ochłonąwszy z pierwszego wrażenia, u zwierciadeł i pająków zapalali świece, i w przeciągu minut kilku, apartament doskonale był oświetlony.
 Całe towarzystwo zaczęło naówczas rozbierać się z odzieży dodatkowej, którą każdy przywdział dla obwaro-
 J. F. Cooper. Pionierowie. Tom I. 4 wania się przed zimnem, i Remarąuable Pettibona przybliżyła się do Elżbiety, rzekomo dla przyjęcia jej odzienia które zrzucała, w istocie zaś dla przypatrzenia się z ciekawością. z zawiścią, pomieszaną,, postawie i rysom twarzy młodej osoby, która jej wewnętrzne rządy domu miała odebrać.
 To uczucie bynajmniej się nie zatarło, kiedy jej młoda pani zdjęła płaszcz wielki, jeden czy dwa szale i wielki kaptur czarny, który spadając dał widzieć piękne sploty długich, czarnych włosów, lśniących się jak skrzydło krucze. Nic nie było piękniejszego nad jej czoło. Nos jej doskonale byłby greckim bez małego wgięcia, które jeżeli zmniejszało jego foremność, to dla przyczynienia nowych wdzięków. Usta jej, na pierwszy rzut oka, zdawały się być utworzone dla samej tylko miłości, ale skoro je otworzyła, dziwiono się wdziękowi i powadze jej głosu. Wdzięczny wyraz jej twarzy nie mniej zachwycał, żywym była swej matki wizerunkiem i po niej odziedziczyła kibić kształtną, nie była zbytecznie wysoka, miała otyłość na wiek swój dosyć wydatną i doskonałą szykowność we wszystkich członkach. Wzięła także po matce brwi pięknego luku, oczy pełne ognia, i długie rzęsy które je ocieniały. Było prócz tego w jej rysach nieco podobieństwa do ojcowskich. Zwykle sama słodycz i dobroć w rysach jej się mieściła, lecz przy tem zdolna była wpadać w żywość, a wtenczas widziano w niej piękność dostojną i okazałą.
 Kiedy zrzuciła z siebie szal ostatni, została tylko w ubiorze do konnej jazdy, z najpiękniejszego sukna błękitnego, który dodawał jeszcze wdzięku jej kibici. Na jej licach rozkwitały róże, których barwę ciepło salonu żywszą, czyniło, a jej oczy nieco jeszcze zwilżone, od wpływu zimna którego doświadczyła w podróży, świetniejszym nad zwyczaj blaskiem pałały.
 Kiedy się każdy z nadzwyczajnego swego odzienia oswobodził, Marmaduk ukazał się w ubiorze zupełnym z czarnego sukna; suknia pana Le Quoi była koloru tabaczkowego, kamizelka haftowana, spodnie i pończochy jedwabne, trzewiki ze sprzążkami. Major Hartman wystąpił w butach, w peruce z harcapem i w sukni koloru niebieskiego. Pan Ryszard Jones ’ był we fraku zapiętym na pękatym brzuchu, a na piersiach otwartym, tak, że można było widzieć jedną kamizelkę z sukna czerwonego, która pokrywała drugą flanelową, obłożoną po brzegach aksamitem; miał spodnie zamszowe danielowe i buty faledrowe z ostrogami.
 Elżbieta znalazłszy się w lżejszym ubiorze, miała na-koniec sposobność rzucenia okiem po apartamencie, w którym się znajdowała, a którego umeblowanie jeżeli nie było w najlepszym guście, przynajmniej we wszystkiem najstaranniejsze ochędóstwo panowało i na niczem, co tylko mogło stać się przyjemnem lub do wygody służącem, nie schodziło. Oczy jej jeszcze nie miały czasu zatrzymywać się nad drobnemi uchybieniami, które mogłaby postrzedz, kiedy zwróciły się na człowieka przedstawiającego sprzeczność uderzającą z wesołemi twarzami osób, zgromadzonych dla obchodzenia powrotu dziedziczki Templtonu do ojcowskiego domu.
 W kącie sali, blisko głównego wejścia, znajdował się młody myśliwiec, o którym wszyscy zdawali się zapominać, i który sam powszechne roztargnienie zdawał się podzielać. Wszedłszy do pokoju, zdjął machinalnie z głowy czapkę i odkrył włosy, których czarny, lśniący się kolor nie ustępował w niczem splotom Elżbiety. Jeżeli w rysach jego twarzy było coś uprzejmego, nie można było także nie rozeznać szlachetności na jego czole, a sposób trzymania głowy okazywał człowieka, dla którego świetność, jakiej nic równego w tej nowej osadzie nie znajdowano, nie przedstawiała nic nadzwyczajnego i który zdawał się nawet nią pogardzać.
 Ręka, w której trzymał czapkę z lekka się opierała na małym fortepianie Elżbiety, wysadzanym kością słoniową, a jego palce oparte na klawiszach, zdawały się na nich zwykle spoczywać. Przypadkiem oczywiście znalazł się w takiej postawie, która nie oznaczała ani bojaźliwości niezgrabnej, ani zuchwałości nie na swojem miejscu. Elżbieta zaledwo rzuciła na niego okiem, wnet zawołała:
 — Mój ojcze! zapominamy o młodym nieznajomym, któregośmy z sobą, przywieźli, żeby mu dać tu ratunek, a który do naszej usłużności nabył prawa.
 Wszystkie wejrzenia zwróciły się wówczas na młodego myśliwca, który odpowiedział, podnosząc głowę z godnością:
 — Moja rana jest fraszką, i zdaje mi się, że p. Tempie za przybyciem posłał po chirurga.
 — Tak, bez wątpienia — odpowiedział Marmaduk — nie zapomniałem o przyczynie przybycia pańskiego do nas, ani o naturze długu jaki względem niego zaciągnąłem.
 — Och! Och! — zawołał ^Ryszard, zacierając ręce — a więc jesteś coś winien temu młodzieńcowi, bracie Marmaduku. Bezwątpienia, za daniela którego ubiłeś. Pięknaś skomponował historyą swojego myśliwskiego czynu! Słuchaj młodzieńcze, ja ci dam dwa dollary za daniela, a sędzia mniej nie może uczynić jak zapłacie doktora. Za moje usługi, które ci niemniej wiele dobrego przyniosą, nic od ciebie nie wymagam. Nie masz nad czem ubolewać, bracie Marmaduku, jeżeliś chybił daniela, to ugodziłeś tego człowieka i tym razem pokonałoś mię, albowiem nigdy mi się coś podobnego zrobić nie przytrafiło.
 — I spodziewam się, że to się nie przytrafi tobie nigdy, jeżeliby miało przynieść tyle umartwienia i żalu, ile ja doznaję. Ale bądź dobrej myśli mój młody przyjacielu; rana nie powinna być niebezpieczna, ponieważ władniesz z łatwością ramieniem.
 — Nie psuj gorzej, niż są w istocie rzeczy, mieszając się nie w swoje, i rozprawiając o chirurgii — zawołał Jones z miną pogardliwą. Jest to umiejętność która się tylko przez praktykę nabywa. Wiesz dobrze, że mój dziad był doktorem, w twoich zaś żyłach ani się jedna kropla krwi doktorskiej nie znajduje. Ten gatunek wiadomości wiekuje w rodzinach, moja cała po mieczu ma powołanie do medycyny; i mój stryj, który został zabity pod Brandywinem umarł dwakroć łatwiej niżeli którykolwiek inny z żołnierzy jego pułku, jedynie dla tego, że wiedział jak się to odbywać powinno.
 Nie wątpię Ryszardzie — odpowiedział sędzia tonem wesołym, gdy młody myśliwiec nie mógł powstrzymać się od uśmiechu, na przekor samemu sobie — że twoja rodzina posiada bardzo doskonale sztukę nauczenia swoich pa-cyentów opuszczania z łatwościa życia.
 Ryszard słuchał go z miną oznaczającą krew zimną, włożył ręce do kieszeni udając wiele pogardy, i zaczął gwizdać. Ale żądza odpowiedzenia wzięła górę nad jego filozofią i zawołał z zapałem:
 Mozesz sobie śmiać się ile ci się podoba, ale nie masz człowieka w całej rozległości twoich gruntów, któryby nie wiedział, że są talenta i cnoty dziedziczne. Ten sam młodzieniec. chociaż nigdy nie widział prócz niedźwiedzi, da-nielów i kuropatw, przyzna, że nie wątpi o tem. Nie praw-daż mój przyjacielu?
 — Zdaje mi się przynajmniej, że błędy pospolite nie są dziedziczne — odpowiedział obcy, którego wzrok sz3-bko sie przeniósł z ojca na córkę, kiedy to mówił.
 P. Ryszard ma słuszność za sobą, panie sędzio — rzekł Beniamin, dając znak skiuieniem głowy p. Jonesowi, który okazywał serdeczność jaka pomiędzy nimi zachodziła. W starym kraju*) król się dotyka wola, a to jest chorobą której ńajpierwszy doktor marynarki i sam nawet admirał nie potrafi ślęczyć; to jest tylko pozwolone Najjaśniejszemu * ) Tak Amerykanie nazywają Anglią. Przypisywano królom angielskim cudowną moc leczenia wola. Sławny doktor Samuel Johnson, z natury skrofułom podległy, będąc dzieckiem przybył do Londynu w celu tak nadzwyczajnej kuracyi.
 Panu i ręee wisielca.**) Tak, tak, panRyszard ma słuszność, gdyż bez tego, jakżeby się stać mogło, że syn siódmy wychodzi zawsze na doktora? Owoż kiedyśmy zwiedli tę pamiętną bitwę z Francuzami pod admirałem Grossem, mieliśmy na okręcie doktora...
 — Bardzo dobrze Beniaminie — rzekła Elżbieta — opowiesz mi twoją historyę i wszystkie dalsze przygody w innym czasie. Teraz zaś trzeba przygotować izbę, w którejby można opatrzyć ramię tego pana.
 — Sam nad tem czuwać będę, kuzynko — rzekł Ryszard z miną znaczącą. Nie godzi się, ażeby ten młody człowiek cierpiał, ponieważ podobało się p. sędziemu być upartym. Pójdź za mną przyjacielu, opatrzę twoją ranę.
 — Sądzę, że lepiej się zatrzymać do przybycia chirurga, zimno odpowiedział młody myśliwiec. Nie będziemy długo czekali, a to pana uwolni od próżnego zachodu.
 Ryszard przez chwilę utopił w nim oczy, jak gdyby z trudnością uszom swoim dawał wiary, ale nie wątpiąc, że słyszał doskonale, odmówienie to poczytał za krok nieprzyjacielski, wkładając zatem napowrót ręee do kieszeni, nagłe się odwrócił. Podchodząc ku p. Grantowi, i twarz w twarz, nachylając się z bliska ku niemu, rzekł półgłosem:
 — Chciej dobrze uważać co powiem: rozpuszczą wieść po eałej okolicy, że bez tego młodego chłystka wszyscy-byśmy karki połamali. Jak gdybym ja powozić nie umiał. Panbyś sam zawrócił konie, nic łatwjejszego nie było; należało tylko silnie skręcić cuglami na lewo i zaciąć porządnie biczem po bokach z prawej strony. Spodziewam się, że pan nic nie cierpisz od wywrotu?
 Przybycie doktora nie dozwoliło p. Grantowi odpowiedzieć.

• • ) Gdy wisielec żyć już przestanie, zbiegają się pod szubienicę tłumy ludu, które błagają kata o pozwolenie otarcia się ręką nieszczęśliwego.

Tej ręee przyznają w Anglii najdziwniejsze skutki.
 ROZDZIAŁ YI.
 Na półkach jego kramiku,
 Broni aptecznej bez liku,
 Wzrok mój zdumiały uderza; Niepodopełniane puszki,
 Z nędzną polewą garnuszki,
 I etykiety z pęcherza.
 Borneo.
 Doktor Elnatan Todd, albowiem tak się nazywał chirurg miasteczkowy, uchodził w powszechności pomiędzy kolonistami za człowieka wielce uposażonego od uatury, i w rzeczy samej, wzrost jego był niepospolity, sześć bowiem stóp wynosił. Jego ręce, nogi i kolana odpowiadały tej niezwykłej postawie, ale wszystkie inne części ciała, zdawały się być przeznaczone dla człowieka mniejszych rozmiarów. Pleczystość jego miała się zupełnie w stosunku opacznym, barki bowiem leżące względem siebie w linii prostej, tak były wązkie, że długie ramiona, które utrzymywały, zdawały mu się z grzbietu wyrastać. Na jego szyi, długiej jak u bociana, wznosiła się mah-ńka główka okrągła, na której z jednej strony jeżył się krzak włosów ciemnych, a z drugiej wystawała maleńka twarzyczka, marszcząca się co chwila, która zdawała się ciągle wysilać, ażeby nadać mu postawę poważną i dostojną.
 Był synem najmłodszym bogatego dzierżawcy z Mas-saehusett, który z przyczyny dostatków w jakie opływał, pozwolił mu tak nad miarę przeróść, nigdy go nie zażywając do pracy trzebienia i wydobywania gruntu, do czego ciągle używał reszty swojego rodzeństwa.
 Winien był po części to wyłączenie swojemu nadzwyczajnemu wzrostowi, który pozbawiając go rumieńca, bez sił, bez energii, skłonił matkę do oświadczenia, że to było dziecię delikatne, któremu robota ręczna nie przystała, ale które może zarobić sobie chleba dosyć spokojnie, zostawszy prawnikiem, duchownym, doktorem, albo chwytając się jakiego bądź innego powołania, któreby nie było bardziej nadto uciążliwe. Wątpliwość zostawała do rozstrzygnięcia, które z tych powołań mogłoby najwięcej przynieść mu zaszczytu i pożytku; trwała pod tym względem przez czas długi niepewność, a i tu oko bystre matki odkryło zdolności synala.
 Dostrzegła ona, że jej pieszczony drągal nie wiedząc co począć ze swoim czasem, zawsze prawie w sadzie przebywał, jedząc niedojrzałe jabłka, oraz inne owoce według pory roku, szukając ziół dziko rosnących, zdatnych na kuchnię i aromatycznych: zaraz więc z tego wniosła, że był przeznaczony od natury na doktora, ponieważ widziała go zawsze jak zbierał lekarskie rośliny, kosztując wszystkiego, co mu się nawinęło, a wreszcie jakże i wątpić było, że on nie miał do medycyny wyłącznego powołania, kiedy zostawione raz na stole pigułki dobrze ocukrowane, które mąż jej zażyć był powinien, Elnatan połknął, jak gdyby rzecz najzwyczajniejszą, kiedy mąż jej Jehabod nie mógł nigdy jednej nawet połknąć, żeby się nie marszczył jak opętaniec.
 Odkrycie to rozstrzygnęło rzecz całą. Elnatana wówczas mającego lat piętnaście, opatrzono Nowym Testamentem i Syllabaryuszem Webstera, potem wyprawiono do szkoły. Tam, ponieważ nie był bez zdatności i bez pewnych pozorów umiejętności, to jest, czytania, pisania i arytmetyki, wkrótce odznaczył się przez postępy. Matka zachwycona, miała pociechę słyszeć z ust własnych nauczyciela, że Elnatan dokazywał cudów i przewyższał wszystkich swoich rówieimików. Ten nauczyciel również był z nią, jednego mniemania, że Elnatan miał wrodzoną skłonność do medycyny, albowiem słyszał go nie raz jak radził dzieciom od siebie młodszym, ażeby nazbyt nie opychały żołądków, a kiedy te drobne nieuki nie chciały słuchać jego rady, posuwał gorliwość swoję aż do zjedzenia cząstki im wydzielonej, w celu zapobieżenia szkodliwym skutkom i przez wzgląd jedynie na ich zdrowie.
 Vo niejakim czasie od tego przyjemnego oświadczenia, oddano go na naukę do miasteczkowego doktora, któiego lekarski zawód tymże się prawie rozpoczął sposobem, co i Elnatana.
 Tam widziano go jak rozcierał i tłukł w moździerzu lekarstwa, dawał zalewanie koniowi, a niekiedy siadywał pod jabłonią z gramatyką łacińską Rudimana w ręku, pod pachą zaś ze sztuką położniczą Denmana; albowiem życzeniem*’było jego instruktora, iżby się pierwej nauczył sztuki wprowadzania ludzi na świat, nim zostanie wtajemniczony do tej, która ich ze świata wyprawia.
 Po wyterminowaniu roku, zaczął golić szczerbatą brzytwą. Po kilku miesiącach przysłano po jego nauczyciela do kobiety w bolach, ten nie znajdował się w domu, a rzecz nie cierpiała zwłoki, i Elnatan w największym pośpiechu wyjechał z posłańcem.
 Nie wiemy z pewnością, ażali w tem zdarzeniu sztuka wsparła naturę, czy też natura pośpieszyła na pomoc sztuce, ale to pewna, że pierwsze doświadczenie młodego ucznia, nie tylko nie kosztowało nikogo życia, ale jeszcze nowego członka społeczności przysporzyło. W miesiąc później, ló-wnem się powodzeniem uwieńczył i pierwszy raz w życiu swojem tytuł doktora otrzymał; matka przed wszystkiemi przyznała mu ten uczony stopień, a za nią potem każdy nabył zwyczaju witać go dostojnością doktora Todda
 Przepędziwszy trzy lata u swojego nauczyciela, mniemał, że już“ o swojej mocy latać potrafi. Udał się do Bostonu, jedni mówili, że dla zakupienia lekarstw, inni utrzy mywali, ze dla doskonalenia się przy szpitalach, ale pod tym ostatnim względem, jeżeli postał kiedy w szpitalu, to tylko dla przejścia sal jego, albowiem w przeciągu dni piętnastu^ widziano^ go z powrotem, przywożącego z sobą sporą skrzynię, straszliwie woniejącą siarką.
 W niedzielę następną zabrał się do świętego stanu małżeńskiego, a nazajutrz z rana, jak ze swoją nową połowicą wsiadł do pojazdu jednym konikiem zaprzężonego, który nadto pomimo wielkiej skrzyni woniejącej siarką, zawierał dwa niewielkie tłomoki, pud^o z tektury i parasol z materyi czerwonej jedwabnej. Fajpierwsza wiadomość, która o nim powzięli jego przyjaciele, była, iż w dostojności me-dyko-chirurgo-aptekarza, osiadł w Templtonie, miasteczku Nowego Yorku, i że tam był na drodze do pomyślności.
 Uczeń prawa w Tempie*) możeby się uśmiechnął, widząc Marmaduka zostającego sędzią bez podrzedniej nauki-lecz bez zaprzeczenia, ten, który otrzymał stopnie medyczne w Lejdzie albo w Edymburgu, ma prawo śmiać się z całego serca, słuchając tego rzetelnego opowiedzenia sposobu, jakim Elnatan wszedł do przybytku Eskulapa. Z tem wszystkiem jest rzeczą niezaprzeczoną, że doktor Todd stanął na rowm ze swoją bracią Stanów Zjednoczonych w nauce lekarskiej, jak p. Tempie ze swoją w prawnictwie.
 Czas i doświadczenie cudów dokazały z uczniem Galena Był z przyrodzenia ludzkim, ale przytem niepoślednia cząstkę odwagi moralnej posiadał. ’Żeby się wytłumaczyć jaśniej nigdy on nie czynił pewnego doświadczenia na tym, kto przez swoją fortunę i znaczenie, wydawał mu się oz onkiem pozytecznym społeczności, ale kiedy mu się dos a w ręce^ jaki nieszczęśliwy włóczęga, nie wzdragał się doswiadczyc na nim dzielności rozmaitych leków, które po adwokItót0TuoyznrmPlU(innSOf the TempIe)’ ^ raezeJ bąkaniem siadał, a które na szczęście w niewielkiej były liczbie i w ogólności niewinnej natury.
 Tym sposobem doszedł do pewnego stopnia znajomości gorączek i chorób chronicznych, ale co się tycze leczenia chorób skórnych, uważany był za nieomylnego, zwłaszcza, że te powszechnie panowały w nowych osadach i w całej rozległości powiatu pana Templa.
 Ponieważ chirurgia sama do zmysłów przemawia, a w tej mniej miał doświadczenia, nie ufał w jej sposoby, i z wielką w tej mierze działał ostrożnością. Jednakże maściami swojemi wyleczył mnóstwo osób oparzonych i nie mało wyrwał zębów szczęśliwie, zachowując jednak tę ostrożność, że je poprzednio aż do korzenia z dziąseł ogołacał; goił mnóstwo ran, które sobie cięciem siekiery zadawali drwale niezręczni, nadewszystko, kiedy jeden z nich na imię Milligan, miał tak nogę zgruchotaną, od upadku drzewa, że amputacya została jedynym do ratunku sposobem.
 Elnatan sam, nigdy podobnej operacyi nie robił, ale wielokrotnie odbywaniu się jej przypatrywał, wtenczas to jego czułość i odwaga moralna twardemu doświadczeniu poddane były. Z pewnym rodzajem rozpaczy wziął się do roboty, ale zachowując zupełną powagę powierzchowną i całkowity pozór zaufania w sobie. O tej właśnie operacyi wspominał Ryszard Jones, powiadając, iż pomagał doktorowi w robieniu amputacyi, jakoż jest rzeczą niezapizec-zo-ną, że trzymał nogę pacyenta....,
 Cóżkolwiek bądź, noga odjęta została, i Milligan wyżył po operacyi, ale długi czas jeszcze potem uskarżał się, iż doświadczał w części uogi, której już nie było, boleści, która się udzielała części pozostałej. P. Marmaduk przypisywał to nerwom i arteryom tej części, ale Ryszard lękał się, ażeby tego nie przyznano uchybieniu jakiemuś materyalne-mu w amputacyi, której on mniemał się uczestnikiem, i wmówił Milliganowi, że pochowano jego nogę odjętą w nazbyt ciasnej skrzynce i że ten członek będąc tam ściśnięty, sprawował mu boleści, na które się uskarżał. Nogę przeto odkopano, umieszczono ją w skrzynce przestronniejszej i pogrzebiono na nowo. Od tego czasu nie słyszano, żeby się MUligan uskarżał na jakiekolwiek boleści. Kuracya ta wiele przyniosła zaszczytu doktorowi Toddowi i znacznie jego sławę pomnożyła. J 8
 Pomimo sześcioletniej praktyki Elnatana i powodzenia jakie amputacyą nogi uwieńczyło, wszakże z niejakiem drżeniem wszedł on do salonu pysznie oświetlonego i którego umeblowanie tak było różne od sprzętów i ruchomości chałup, gdzie jego posługi najczęściej wzywano.
 Już mu powiedziano, że tu chodziło o’ranę od broni ognistej. Uzbroił się dwoma futerałami zawierajacemi wszystkie narzędzia chirurgiczne, jakie tylko posiadał, przez cała drogę myślał tylko o rozmaitych kalectwach, jakie sprawie’ może kula w częściach mięsnych i kościstych ciała ludzkiego, w brzuchu, albo w piersiach, i drżał na sama myśl jeżeliby ^ mu wypadło popisywać się ze swoją sztuka, na kimkolwiek z rodźmy sędziowskiej, albo też na którym z jego przyjaciół. J
 Najpierwszym przedmiotem, który oczy jego gdy wchodził do salonu spotkały, była Elżbieta w ubiorze do konnej jazdy, szamerowanym złotemi sznurkami. Na ten widok doktorskie kolana zadygotały uderzając z drżeniem jedno o drugie, albowiem z niespokojności, która opanowała jej umysł, a która się na rysach jej nadobnej twarzy malowa olS“ “ Ofl0em’ ktÓry “ pomoc
 Błąd tón atoli uie trwał długo, spoglądał więc na zTlT/i “ >is ku „.orno zbliżał ln n! u j’ \ ’ioslojoośfr i spokój wyrażającą, ton. Ryszarda Jonesa, który sie.ieIkiemi kroki przecŁa-
 S Pr“k°rJ’ 2 j»go talentów, jakie miody mysl.w.ec zdawał się okazywać, to na p Le tobie Hibieclk’tlkn “ kr“!, el“ podanem przez siebte Elibiec.eto na majora Hartmana, który z największa krw, ą zimną u jednego ze zwierciadeł, zapalał f, k/* osa dzoną na długim do trzech stóp cybuchu, to nareszcie na p. Granta, który przewracał z uwagą jakiś rękopism; tona Pettibonę, która skrzyżowawszy ręce na piersiach, przypatrywała się ubiorowi swojej młodej pani, z miną razem zazdrość z podziwieniem wyrażającą, to wreszcie na Beniamina, który rozstawiwszy nogi i chwiejąc ramionami, kołysał swoją niziutką kwadratową urodę, z obojętnością człowieka, z widokiem ran oswojonego,.
 Żadna z tych osób nie zdawała się być raniona; operator zaczął wolniej oddychać, a sędzia zbliżywszy się ku niemu, rzekł, biorąc go za rękę.
 — W porę przybywasz, zacny doktorze, istotnie w porę, albowiem, oto jest młodzieniec, którego ja, strzeliwszy do daniela, miałem nieszczęście ranić i który potrzebuje pomocy pańskiej.
 Oczy Todda poszły w kierunku wskazanym mu ręką Marmaduka, i postrzegł młodego myśliwca, zdejmującego z siebie surdut, pod którym miał odzież z grubego sukna fabryki krajowej, która nową się prawie być zdawała, ’zabierał się już do zdięcia jej także, kiedy rzuciwszy trafem oczy na Elżbietę, nieco się zarumienił, odmieniając natychmiast postawę.
 — Widok krwi — rzekł — może zatrwożyć tę młodą damę. Lepiejbyśmy zrobili, wynosząc się do innego pokoju. Bynajmniej — zawołał doktor, który widząc że pa cyent jego nie był człowiekiem znaczącym, zaczął odzyskiwać całą swoją śmiałość; piękne światło tego apartamentu będzie bardzo dogodnem dla operacyi.
 Uwaga zrobiona przez młodego myśliwca, wyprowadziła Elżbietę z zamyślenia, w którem była pogrążona. Zarumieniła się nieco i skinąwszy na młodą dziewczynę, która jej miała służyć za pokojówkę, wyszła z salonu. ^
 Wtenczas został się plac wolny doktorowi, który się do ranionego przybliżył; a różne osoby składające towarzystwo, otoczyły ich z wyrazem na twarzy, który okazywał mniej lub więcej uczucia, jakiego każdy z nich doznawał na widok cierpieli młodego myśliwca. Sam tylko major Haitman pozostał na swojem miejscu i palił fajkę, raz wznosząc oczy ku sufitowi, jak człowiek, który duma nad niepewnością życia ludzkiego, drugi raz zwracając je ku ranionemu, z twarzą, na której widać było uczestnictwo w jego cierpieniach.
 Tymczasem Elnatan, dla którego widok rany zadanej ognistą bronią, zupełnie był rzeczą nową, rozpoczął swoje przygotowania z troskliwością uroczystą, godną takiego wypadku. Beniamin przyniósł mu starą koszulę, doktor pokrajał z mej bandaże, z baczeniem, które dowodziło ważności mającej się odbyć operacyi.
 Jak tylko Ryszard spostrzegł, iż bandaże były gotowe, przybliżył się do doktora z miną pewną człowieka znającego się na sobie, i który wie, że obecność jego nieod-bicie jest potrzebna, a Elnatan obracając si§ ku niemu i podając kawałek koszuli, rzekł z powagą niezachwianą:
 — Proszę, panie Jonesie, pan który nie jesteś nowicyu-szem w operacyach chirurgicznych, będziesz raczył zapewne naskubac mi szarpii? Zechcesz tylko dać na to pilne baczenie, ze płótno tej koszuli składa si§ z lannych i bawełnianych nitek, nie wmięszaj więc, broń Boże do szarpii ani jednego włókna bawełny, albowiem to wystarczyłoby na zatrucie rany. J J — Komuż to waszmość mówisz? — odpowiedział Ry r;w7 ^.lem J®0 tem d^konale. I rzucając na Marma-duka wzrokiem, który zdawał się mówić:
 Widzisz dobrze, iż on się bezemnie obejść nie może! — usiadł i zaczął ^ przygotowywać skubankę na swoich kolanach ze szczególniejszą troskliwością. nn, Podsunięto stół doktorowi, który tam rozkładał, jedne po drugich flaszki zawierające płyny różno-kolorowe, i narzędzia wszelkiego rodzaju, piłki, skalpele, lancety, sądy i. p. które z czerwonego safianowego futerału wydobywał Przypatrzywszy się jednemu po drugiem z największa uwagą, ocierał troskliwie chustką czerwoną jedwabną, obracając się od czasu do czasu, dla obaczenia, co za skutek to przygotowanie straszliwe na widzach sprawiało.
 — Słowo daję doktorze — rzekł major Hartman, wyjmując na chwilę fajkę z zębów — macie bardzo piękny sztu-ciec instrumentów, a wasze lekarstwa przyjemniejsze są dla oka, niżeli dla gęby.
 — Słusznie majorze — odpowiedział Elnatan — bardzo słus-znie. Roztropny człowiek stara się zawsze, ażeby jego lekarstwa przyjemnie wpadały w oko, chociaż się bardzo często trafia, że ich smak przykry jest dla podniebienia, Nie jest to jeden z mniej ważnych punktów naszej sztuki dodał tonem oznaczającym pewność człowieka znającego się na swojej rzeczy — potrafić nakłonić pacyenta do czynienia tego, czego zdrowie wymaga, chociażby i największego wstrętu mógł ztąd doznawać..
 — Nic pewniejszego — przymówiła się Pettibona — i biblia nas naucza, że gorycz dla gęby, jest słodyczą serca.
 — Bardzo dobrze, bardzo dobrze! — zawołał sędzia z niecierpliwością. Ale oto młodzieniec, który potrzebuje ratunku i czytam z jego oczu, że nic go tak nie utrudza jak oczekiwanie..,.
 Raniony, bez niczyjej pomocy zdjął z siebie odziez i obnażył swoje ramię, wtenczas postrzeżono ranę zadaną od kuli. Zbyteczne wieczorne zimno krew zatamowało^ a doktor już odważniejszy, od czasu w którym się dowiedział z kim ma do czynienia, poznał od pierwszego rzutu oka, iż okoliczność nie będzie tak straszna, jak się zrazu zdawało. Przybliżając się do pacyenta z miną coraz pewniejsza wybrał jedno ze swoich narzędzi, i zdawał się zabierać po lądowania rany. Ale zaledwo przybliżył sądę, młodzieniec obcy odtrącił jego rękę z pewnym — rodzajem wzgardy, okazującym przeciwne, mocne postanowienie. ^ Zdaje mi się — rzekł młody człowiek — że sądowa nie wcale tu niepotrzebne. Kula przeszyła części mięsne, czuje ją dostatecznie pod skórą z przeciwnej strony ramienia, i łatwo panu zrobiwszy tam incyzyą, będzie ją wydobyć.
 — Zapewne — odpowiedział doktor i położył sądę na s ole, jakby ją wziął był tylko jedynie dla formy. Potem obracając się do Ryszarda, wziął szarpie, które tamten przysposobił, przypatrzył się jej z pilnością i rzekł — Owoż przedziwnie, panie Jones, jest to najlepsza sku banka, jakąm kiedykolwiek widział w życiu moiem. Teraz potrzebować będę pańskiej pomocy, dla potrzymania ramienia pacyentowi, podczas kiedy sam robić będęincyzya. Ro-Że mkt w świecie Jepszej szarpii przygotować nie
 — To jest we krwi doktorze — odezwał się Ryszard, powstając żwawo i zabierając się do czynności, która mu pan Todd przeznaczył. Mój ojciec i dziad słynęli ze swoich wiadomości chirurgicznych.
 — Bez wątpienia, bez wątpienia — rzecze Beniamin — ja podobnież widziałem dzieci flisów, włażące na wierzchołek wielkiego masztu, pierwej nim się chodzić nauczyły.
 Io co powiedział Beniamin, bardzo jest w porę — rze i Ryszard zadowolony. Pewny jestem, że on niejedno 16 >WliZlał Wyjm°Wanie kuli na krętach, — na których o1 wał. Można mu poruczyć trzymanie miednicy, musiał się z widokiem krwi oswoić.
 — Tak utrzymując bynajmniej się pan nie mylisz — odpowiedział Beniamin — byłem obecny kiedy wydobywano kulę dwunasto-funtowa z uda kapitanowi okrętu zwanego Piorumi/r, ziomkowi, oto tu obecnego pana Le Quoi.
 — Kula dwunasto-funtowa wydobyta z uda u człowieka’ — zawołał Grant, upuszczając kazanie które czytał i okulary na czoło podnosząc.
 — Tak, kula dwunasto-funtowa — odpowiedział Beniamin z miną pełną zaufania — i trudniej by nie było wydo yc dwudziesto — czterofuntową byleby tylko chirurg znał swoję rzemiosło. Wolno się zapytać p. doktora, czy się nie z arzają rzeczy bardziej jeszcze zadziwiające.
 Tak rozmawiając, doktor zrobił lekką incyzyą w skórze zranionego i kula się ukazała. Nic mu nie było sna dniejszego jak wyjąć ją palcami, ale przez wzgląd na prawidła sztuki, chciał użyć swoich szczypców, i kiedy je brał ze stolika, poruszenie się młodego Strzelca sprawiło to, iż kula wypadła na ziemię. Długie ręce Elnatana wielce mu się w tem zdarzeniu przydały, albowiem w chwili kiedy się jedna kwapiła z wielkim pośpiechem podjąć kulę, drugiej tak zgrabne było poruszenie, iż widzowie w niepewności pozostali. Nie mogli oni wyrzec z pewnością, ażali doktor tę kulę wydobył.
 — Przedziwnie! — zawołał Ryszard — nigdym nie widział kuli tak zręcznie wydobytej, i śmiem powiedzieć, że Beniamin na toż się samo zgodzi. Jako prawdziwemu chirurgowi służby morskiej — rzekł Beniamin — teraz nic nie pozostaje, tylko zatknąć dziurę, a okręt może się puścić pod żagle bez niebezpieczeństwa.
 Doktor przybliżył się z szarpią, ale młodzieniec odpychając go, powiedział:
 — Dziękuję panu za staranie, któreś podjął, ale postrzegam kogoś, co mu nowych oszczędzi.
 Wszyscy odwrócili głowy i postrzeżono u drzwi salonu człowieka, znajomego pod imieniem Johna Indyanina.
 J. F. Cooper. Pionierowie. Tom I.
 ROZDZIAŁ VII.
 Od nurtów Suskekanny chłodnego ponika Gdzie własne wody dziki ród spotyka,
 Hoży pasterz tych. lasów z pośpiechem przybywa; Pas żółty spina, szatę co mu z wiatrem pływa.
 Freneau.
 Przed zajęciem przez Europejczyków, albo iż użyję wyrazu lepiej znaczącego, przed opanowaniem przez chrześcian ziemi, należącej do dawnych właścicieli, z której ich wypędzono, cała ta przestrzeń kraju która dziś składa stany Nowej Anglii, oraz te, które się w głąb na zachód góry posuwają, przez dwa wielkie narody indyjskie zamieszkana była. Wielkie te dwa narody, które nieskończonej liczbie ludów dały początek, mówiły, każdy odmiennym językiem; pomiędzy sobą zawsze prawie staczały wojny, i nigdy się w jeden z sobą zlewek się połączyły, póki przywłaszczenia białych, większej częs’ci ich pokoleń do stanu zależności nie przywiodły.
 Wielkie te dwie dzielnice, złożone były z jednej strony, z pięciu, albo jak je nazwano potem z sześciu narodów, tudzież z ich sprzymierzeńców, z drugiej zaś strony, Lenni-Lenapowie, albo Delawarowie i liczne a możne pokolenia które od tego narodu pochodzenie swoje wyprowadzały. Anglo-Amerykanie zwali pospolicie pierwszych Irokanami, albo sześcią Narodów a niekiedy Mingami, lecz ich rywale dawali im przezwisko Mengwów albo Makwów. Dzielili się oni jeszcze na mnóstwo pokoleń, albo jak sami mówili, dla nadania sobie większej ważności, na mnóstwo narodów: Mohawkowie, Onejdowie, Onondagowie, Kajugatowie i Sene kasowie, którzy zajmowali w związku stopień, w jakimeśmy ich wymienili. Tuskarorowie, do tego zjednoczenia byli przypuszczeni w wiek prawie po jego się zawiązaniu, i liczby sześciu narodów dopełnili.
 Lenni-Lenapowie, których biali Delawarami mienili, ponieważ obrady swoje na brzegach rzeki Delawara odbywali, również jak inni, jeszcze się na wiele ludów podzielali, jak Mahikanni, Mohikanie, albo Moheganie, i Nantiko-kowie, albo Nantigowie. Ci ostatni, kraj nad brzegami Czy-spiku położony i wzdłuż brzegów morskich zajmowali, kiedy Moheganowie, byli się osiedlili w krainie od rzeki Hudsonu aż do Oceanu rozległej i która wielką cześć Nowej Anglii zajmuje. Te dwa pokolenia były przeto najpierwszemi, które europejczycy z ich posiadłości wyzuli. Wojny przeciwko narodom dzikim, równie w Ameryce, jak wojny króla Filipa słyną. Lecz polityka Wilhelma Penna, albo Mikona, jak go krajowcy nazywali, do swojego celu z mniejszą trudnością trafiła, chociaż z równem powodzeniem. Moheganowie zniknęli zwolna z posady kraju pierwej przez siebie zamieszkanego, a pewna liczba ich rodzin, na łonie macierzystego ludu udała się szukać schronienia pomiędzy Len-ni-Lenapami, albo Delawarami.
 To pokolenie ostatnie cierpiało, że ich dawni nieprzyjaciele Mengwowie, albo Irokani, dawali im przezwisko niewiast, zgodzili się oni bowiem nie prowadzić więcej wojny, ograniczyć się spokojnemi zatrudnieniami i zostawić pieczą o ich obronie mężczyznom, to jest ludom bitnym sześciu Narodów.
 Taki stan rzeczy przetrwał aż do początku wojny o niepodległość Ameryki. W epoce tej, wielu wojowników sławnych z Moheganów, widząc, że byłoby rzeczą niepoży-teczną walczyć dłużej o kraj z białymi, połączyli się z po 5* koleniem, które jak przodków swoich uważali, i tam zaszczepili uczucie odwagi i męztwa, które ich ożywiało. Wtenczas Lenni Lenapowie za niepodległych się ogłosili, oświadczyli iż zostali mężczyznami, a biorąc za dowódzców najwaleczniejszych i najdoświadczeńszych z tych Moheganów, zaczęli od czasu do czasu, przeciwko dawnym swoim nieprzyjaciołom robić wyprawy, a niekiedy nawet przeciwko sa-mymże Europejczykom.
 Pomiędzy tymi Moheganami, znajdowała się rodzina znakomitsza, niż wszystkie inne, przez swoją dzielność, tudzież przez wszystkie inne zalety, które bohatera pomiędzy wojownikami dzikiego narodu czynią. Ale czas, wojny, oraz niedostatki wszelkiego rodzaju wyniszczyły nakoniec ten ród ledwo nie zupełnie, albowiem reprezentantem jego, niegdyś znakomitego i licznego plemienia był Indyanin, który wszedł do salonu Marmaduka Templa. Długi on czas z białymi przebywał, prowadził z nimi wspólnie wojnę, a znalazłszy uprzejme przyjęcie dla przysług im wyświadczonych, został chrześcianinem i pod imieniem Jana, czyli Johna był ochrzczony,
 Srodze bardzo w ostatniej wojnie ucierpiał, albowiem gdy został pochwycony ze swoim oddziałem przez nieprzyjaciela, cała jego rodzina została wymordowana, a kiedy niedobitki jego pokolenia doścignęły brzegów Delawaru, dla zapuszczenia się dalej w głąb kraju, nie chciał iść z nimi, pragnąc, ażeby jego zwłoki taż sama ziemia pokryła, pod którą przodkowie jego spoczywali, i gdzie on sam tak długo w sposób niejaki panował.
 Bawił on jednak w górach Templetonu dopiero od kilku miesięcy. W chacie starego strzelca był mile widziany i chętnie tam przebywał, ponieważ usposobienie starego Nata-niela zgadzało się ze zwyczajami dzikich. Bazem więc zamieszkali, pożywali z jednej misy i jednakowe mieli zatrudnienie, oddając się łowom po lasach.
 Wspomnieliśmy już o imieniu chrzestnem dawnego naczelnika Moheganów, lecz ile razy on sam o sobie mówił, dawał sobie miano Szyngaszguk, co w jego języku wąs wielki oznaczało. Imię to w młodości otrzymał przez swoje męztwo i roztropność, ale kiedy czas czoło mu poradlił i kiedy został ostatnim ze swojej rodziny a nawet ze swego pokolenia, niewielka liczba dzikich, która jeszcze wzdłuż brzegów Delawaru mieszkała, nadała dau imię znaczące, mianując go Moheganem. Dźwięk tego imienia, przypominając mu jego rodzinę zniszczoną i naród rozprószony, może głębokie wrażenie na sercu tego starego dowódzcy robił, albowiem tylko w uroczystych zdarzeniach dawał je sam sobie. Co się zaś tycze kolonistów, pomiędzy nimi, znany był pod imieniem Johna Mohegana, a jeszcze poufałej Johnem Indyaninem go nazywano.
 Dla długich stosunków, które miał z białymi, zwyczaje Mohegana, były czemś pośredniem między dzikim stanem a cywilizacyą, chociaż do dzikiego jawne upodobanie okazywał llbiór jego, w części narodowy, w części europejski-Nie zważając na ostrość zimna, miał głowę odkrytą, ale ją odziewał, pomimo jego wieku, las włosów czarnych i gęstych. Szlachetne miał i otwarte czoło, nos takiego kształtu, jaki nazywają rzymskim, usta wielkie, lecz kształtne; a kiedy się otwierały, dawały widzieć dwa rzędy zębów zdrowych i białych, pomimo siedmdziesięciu lat jego. Brodę miał zaokrągloną, a rozeznać można było z kości wydatnych jego jagód, znaki charakterystyczne jego pokolenia. Oczy jego nie były wielkie, ale źrenice czarne, j«k gwiazdy błyszczały, w chwili, kiedy je zwracał na wszystkich po kólei, którzy się znajdowali w salonie.
 Skoro ujrzał, że wszystkich się oczy wlepiły w niego, fartuch, którym miał opasaną wyższą część ciała, opuścił na pantalony swoje ze skóry danielowej nie wyprawionej, i zbliżył się z postawą poważną i śmiałą, ku gromadzie, śród której młody się myśliwiec znajdował.
 Jego ramiona i ciało, aż do pasa, nagie zupełnie były, wyjąwszy medal srebrny, wyobrażający Was>hyngtona, u jego szyi na pasku ze skóry zawieszony, który wahał się po jego pieitsLichj si oJ blizn i r;iu dawniejszych Jego burki sze** rokie i muskularne były, ale ramiona chociaż proporcyonal-ne, nie miały tego pozoru krzepkości, którą praca dać może jedynie. Ten medal jedyną tylko noszoną przez niego był ozdobą, chociaż głębokie nacięcia pozostałe w chrząstkach uszu, bark prawie dotykających, świadczyły, że w nich inne ozdoby nosił za czasów szczęśliwszych. Trzymał w ręku niewielki koszyk, z giętkich jesionu gałązek, odartych z kory uplecionej, a których część jedna, dziwacznie czerwoną i białą farb^ powleczona, stanowiła sprzeczność z białością drzewa.
 Kiedy się ten potomek lasów do towarzystwa przybliżył, cofnięto się, ażeby mógł przystąpić do tego, który widocznie był jego przedmiotem odwiedzin. Zatrzymał się przed nim, ale nic do niego nieprzemawiając, wlepił oczy błyszczące w jego ranę, i zwrócił je potem ku sędziemu znacząco.
 Pan Tempie był zdziwiony tą niemą grą Indyanina, który był pospolicie spokojny, uległy i udający poniekąd obojętność. Wszakżeż przemówił do niego, podajac mu rękę;
 — Witam cię Johnie. Ten młodzieniec zdaje się o twojej biegłości wysokie mieć mniemanie, ponieważ cię przekłada nawet nad doktora Todda, w opatrzeniu jego rany.
 Mohegan mu odpowiedział w czystym angielskim języku, ale tonem cichym, jednostajnym i gardłowym:
 — Dzieci Mikona widoku krwi nie lubią, a przecież młody ten orzeł ugodzony został ręką, która się od zrobienia mu najmniejszego złego powinna była wstrzymywać.
 — Moheganie! starcze! — zawołał sędzia z pewnym rodzajem zgrozy, i obracając swoją twarz otwartą i szczerą ku ranionemu, jak gdyby się do niego samego odnosząc — alboż ty mniemasz, że moja ręka kiedykolwiek ludzką krew dobrowolnie wytoczyła? Fi! fi! religia powinna była cię nauczyć, lepszy o twoim bliźnim sąd wydawać.
 — Zły duch zakrada się niekiedy do najlepszego serca — powiedział John w sposób wyrazisty, wlepiając zawsze oczy w sędziego, jak gdyby usiłował czytać w głębi jego myśli. Ale brat mój powiada prawdę, ręka jego nie pozbawiła życia nikogo, tak, nikogo, nawet wtenczas, kiedy dzieci naszego potężnego ojca angielskiego rumieniły wody rzek naszych krwią jego ludu.
 — Zapewne Johnie — rzekł p. Grant ze słodyczą tyś nie zapomniał przepisów naszego boskiego Zbawiciela. „Nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni?“ Jaki mógł mieć powód sędzia Templ ranienia młodzieńca nieznanego sobie bynajmniej, od którego nic dobrego ani złego spodziewać się nie może? >
 Indyanin słuchał go z uszanowaniem, nieprzestając wpatrywać się z uwagą w oblicze p. Templa i skoro Grant przestał mówić, wyciągnął rękę ku sędziemu i rzekł z naciskiem:;
 — Niewinnym jest, brat mój nie miał złych zamysłów. Marmaduk przyjął z uśmiechem dobrotliwym rękę, która mu była podana, dowodząc przez to, że chociaż był zdziwiony podejrzeniami przez Indyanina powzięlemi, wszakże najmniejszej za to urazy ku niemu nie żywił. Przez ten czas raniony poglądał na przemian na sędziego i naMohe-gana z miną politowanie i wzgardę oznaczającą. Wreszcie po ukończonem pojednaniu się, John pomyślał o spełnieniu zajęcia się, którego dopełnić przybywał. Doktorowi Todd nie było bynajmniej markotno widząc, że dziki starzec na jego prawa następował. Ustąpił mu miejsca bez trudności i przestał na przemówieniu pół głosem do pan Le Quoi:
 — Szczęściem się zdarzyło, żeśmy wyjęcie kuli odbyli przed tego starca przybyciem, ale teraz każda baba ranę te opatrzyć potrafi. Rozumiem, że młodzieniec ten mieszka z Johnem i Nattym Bumpo, a lepiej jest zawsze przystać na zachcenia chorego, kiedy to można bez niebezpieczeństwa uczynić.
 — Tak doktorze, tak — odpowiedział Francuz — widziałem jakeś z wielką zręcznością kulę wydobył, i wierzę, iż baba potrafi operacyą tak szczęśliwie rozpoczętą zakończyć.
 Ale Ryszard, w gruncie miał wiele uszanowania ku wiadomościom Indyanina, a nadewszystko co do leczenia ran i nie chciał płazem puścić tej zręczności nabycia nowej chwały.
 Jak się miewasz Moheganie — rzekł przybliżając się do Indyanina jak się miewasz poczciwcze. Miło mi widzieć ciebie i kiedy chodzi o rozcięcie skóry, dawaj mi chirurga po formie jak doktor Todd; ale kiedy potrzeba zagoić ranę, zdaj to na tych stron krajowca. Pamiętasz o dniu owym, kiedyśmy spoinie z tobą nastawiali zwichnięty u lewej ręki palec Nattemu Bumpo, który on wywinął, spadając ze skały, kiedy się na nią wdiapywał dla wzięcia zapadłego tam bażanta? Nigdy nie mogłem wyrzec, ja czy też Natty go zastrzeliliśmy. Strzelił on pierwszy, a ptak upadł; ale to może ze strachu, albowiem już podlatywał kiedy ja do niego palnąłem. Natty utrzymywał, że rana była nazbyt szeroka i nie mogła od mojego pochodzić wystrzału, z uwagi, że strzelba moja drobnym śrótem nabita była, kiedy jego fuzyi nabój, składał się z jednej tylko kuli. Ale moja fuzya nie góruje, i strzelałem o kroków dwadzieścia do deski, jednę tylko w niej robiąc dziurę i śrót stawał się kulą. Czy nie pozwolisz Johnie, żebym ci dopomógł? wiesz jak mam lekką rękę w tych wszystkich operacyach.
 Mohegan całej tej przedmowy z cierpliwością wielką wysłuchał, a kiedy Ryszard ją zakończył, dał°mu do potrzymania koszyk, w którym się jego lekarstwa znajdowały. Panu Jones bardzo się podobała rola, jaką mu wyznaczono i każdego razu, ilekroć mówił o tem zdarzeniu w przyszłości, nie zapomniał dodać, iż kulę wydobywał z doktorem Toddem, a ranę z Johnem Indyaninem opatrywał.
 Zdaje się, że pacyent będący już w ręku Mohegana, więcej na to nazwisko zasługiwał, znajdując się pod skalpelem prawdziwego chirurga. Gdyż Indyanin nie długo mor dował cierpliwość ranionego, całe bowiem jego leki skończyły się na przyłożeniu do rany kory utłuczonej z sokiem pewnych roślin, których w lasach nazbierał. ^
 Pomiędzy mieszkańcami dzikimi lasów amerykańskich, zawsze się lekarze dwojakiego gatunku znajdowali: jedni zdawali sie leczyć swoich chorych przez środki inucy nadprzyrodzonej, i ci jednali dla siebie więcej czci i zaufania, niżeli na to zasługiwali; drudzy, z liczby których był Mo-hegan, posiadali znajomość roślin leczących, które się w ich lasach znajdowały, a te im służyły często pomyślnie ku leczeniu chorób rozmaitych, a nadewszystko ran i stłuczeń.
 Kiedy Jones obwiązywał ranę, p. Jones starający się zawsze dodać sobie ważności, oddał koszyk doktorowi, sam zaś ujął się końca bandaża, którym Mohegan obwijał ramię ranionego. Elnatan korzystał z tego zdarzenia, bo mógł rzucić okiem ciekawie na to, co się znajdowało w powierzonym mu koszyku. Nie przestał nawet na tym powierzchownym rzucie oka. albowiem ręka jego idąc taż samą co i oczy drogą, wścibiła się ukradkiem do koszyka, i zręcznie przeniosła do jego kieszeni próbki kor, i znajdujących się tam roślin. Postrzegł wszakże, iż oczy sędziego szły za nim w tej nowej operacyi, zbliżając się więc ku niemu, rzekł mu do ucha:
 — Zaprzeczać mości sędzio nie można, ażeby ci Indya-nie byli pozbawieni pewnych pożytecznych znajomości w drugim nauk medycznych rzędzie; ’naprzykład mają oni skuteczne lekarstwa na raka i wodną puchlinę, sekreta podobne przeszły do nich z tradycyi. Owoż wziąłem nieco tej kory i tych roślin, ażeby je rozebrać i zastanowić się nad niemi z większą bacznością, albowiem lekarstwo, które może się nie zdać na nic dla ramienia tego młodzieńca, może być skuteczne na ból zębów, suche bole, lub też inną jaką chorobę. Nie można nigdy brać za rzecz poniżającą nauczenia się czegoś, choćby i od dzikiego człowieka.
 Szczęśliwie zdarzyło się doktorowi Toddowi, iż miał tak liberalno zasady, im to bowiem i swojej codziennej prak tyce, wszystkie swoje wiadomości był winien, i od czasu do czasu zdolniejszym stawał się do pełnienia powinności stanu, którego się chwycił, wcale go nie znając. Jak tylko znalazł się w domu, natychmiast zasiadł do rozbierania specyfiku Mohegana; ale doświadczenia pod jakie go poddał, nic z prawidłami pospolitemi chemii spólnego nie miały, albowiem zamiast rozdzielenia części z których były złożone, pracował nad ich połączeniem, w celu poznania drzew i roślin, z których były wydobyte, jakoż tego dokazał.
 W dziesięć blisko lat od zdarzenia któreśmy opowiedzieli, wezwano Elnatana dla dania pomocy oficerowi, w pojedynku ranionemu. Użył on lekarstwa starego Indyanina, kforego doświadczył skuteczności, a powodzenie, które otrzymał, do tego stopnia powiększyło jego wziętość, iż w kilka lat później, kiedy wojna między Stanami Zjednoczonemi oiaz Anglią nastała, otrzymał stopień starszego chirurga w milicyjnej brygadzie.
 John ukończywszy obwinięcie bandażu, zostawił Ryszardowi zszycie jego, ażeby się nie odwinął, albowiem krajowcy z igłą obchodzić się nie umieli, a to nie było małym hyumfem dla Ryszarda, iż dokonał tak ważnego dzieła.
 Podać mi nozyczek — zawołał po zszyciu bandaża, tak mocno, jakby miał pozostać przez miesiąc lub też więcej podać mi nożyczek, oto nić, krórą przeciąć potrzeba, albowiem gdyby się dostała przypadkiem pod bandaż, mogłaby zatruć ranę. Johnie, proszę tylko uważać, że ja to wszystko dwoma podkładami szarpii okryłem, pakując je między dwa płótna; nie dla tego, ażebym powątpiewał o skuteczności twojego lekarstwa, ale ta ostrożność „stanie się pożyteczna przeciwko zimnemu powietrzu, i jeżeli jest na święcie dobra szarpia, to ta niewątpliwie, albowiem sam ją robiłem, a znać się na tem powinienem, dziad mój bowiem był doktorem, a mój ojciec, instynktowy miał do medycyny talent.
 Otóż i nożyczki, panie Jones — rzekła ochmistrzyni przystępując ku niemu i podając ogromną parę nożyc, którą odwiązała z pod pasa swojej spódnicy — doprawdy, jak to pr/ewybornie zaszyto, kobieta lepiejby nie potrafiła.
 — Kobieta nie potrafiłaby lepiej! — powtórzył Ryszard z gniewem — cóż tu w podobnej robocie kobieta umie? Sama jesteś oczywistym tego dowodem: kto widział używać podobnych nożyc przy opatrywaniu rany? Doktorze! musisz mieć w swoim sztućcu stosowne nożyczki, proszę mi ich pozwolić. Dobrze. Teraz panie możesz być spokojnym, i powinszować sobie szczęścia, kula została wyjęta biegle, chociażby mi nie wypadało mówić o tem, ponieważ przyłożyłem do tego ręki, ’ twoja rana przyzwoicie jest opatrzona. Tak, tak, wszystko pójdzie szczęśliwie, chociaż silenie się, jakiegoś doznał cofając moje konie, może się do zapalenia rany przyczynić. Nadtoś się pokwapił, i ja wnoszę, iż do koni przyzwyczajony nie jesteś, ale wybaczam ci przygodę, przez wzgląd na chęć dobrą, albowiem pewny jestem że innej nie miałeś.
 — Teraz panowie moi — rzecze młodzieniec, przyodzie-wając się — — nie nadużyję dłużej waszej cierpliwości. Jedua tylko rzecz do załatwienia pozostaje, mości sędzio, są to nasze zobopólne prawa do daniela.
 — On do was należy — odpowiedział Marmaduk — ja się wszelkich moich pretensyj zrzekam, a mamy jeszcze inną okoliczność do zaspokojenia, ale zechcesz odwiedzić nas dnia jutrzejszego z rana, więc pomówimy o tem. Elżbieto — rzekł do swojej córki, która powróciła do salonu dowiedziawszy się, że opatrzenie rany już się odbyło — każ dać jaki posiłek temu młodzieńcowi pierwej, niźli się do kościoła udamy i niechaj Aggy przygotuje powóz dla dostawienia go tam, gdzie sobie będzie życzył.
 — Ale panie, nie mogę odjechać nie zabrawszy z sobą przynajmniej części daniela; jużem panu oświadczył że potrzebowałem zwierzyny.
 — O to się nie troszcz — rzekł Ryszard — sędzia zapłaci za daniela, a tymczasem będziesz mógł zabrać tyle, iż się uczęstujecie dosytu ze swojemi przyjaciołami, my tylko zatrzymamy u siebie ćwiartkę tylną. Możesz uważać jak gdybyś odbył dzisiaj grę szczęśliwą. Odebrałeś postrzał a wszelako ani zabitym ani ranionym nie jesteś. Ranę mu tutaj w pośród lasów tak dobrze opatrzono, jakby nie lepiej w szpitalu filadelfickim, a może i lepiej. Przedałeś za dobrą cenę swojego daniela, i jeszcze ci zostawią część jego większą z całą skórą. Słuchajno pani ochmistrzyni, dopilnuj, ażeby mu oddano skórę. A jeżeli zechcesz mi ją przedać> to połowę dollara zapłacę, bo jej potrzebuję dla przykrycia siodła, które dla mojej kuzynki Elżbiety robię. ^zi§ku.ję panu za jego szczodrobliwość i dziękuję niebu iż mię od większego nieszczęścia uchowało. Ale część daniela, którą zachowujesz dla siebie, jest właśnie taż sama co i mnie potrzebna.
 — Która panu potrzebna! — rzekł Ryszard — to słowo trudniejsze jest do strawienia, niż rogi danielowe.
 Ta, która mi potrzebna — odpowiedział młodzieniec podnosząc głowę z dumą, jak gdyby chciał’się przekonać, kto mu zaprzeczy tego, czego wymagał, ale spotkawszy w tejże chwili oczy Elżbiety, która patrzyła nań z podzi-wieniem, dodał tonem łagodniejszym:. ~ JeżeI‘ myśliwiec ma prawo do zwierzyny którą zabił, i jeżeli ustawy są za utrzymaniem tego prawa...
 I ustawy będą za tych praw utrzymaniem — rzekł Marmaduk, z twarzą podziwienie i smutek oznaczającą. Beniaminie, każ włożyć do powozu całego daniela. Ale potrzeba żebyśmy się jutro zobaczyli dla wynagrodzenia panu pizygody, której się stałem niedobrowolną przyczyna. Jak go nazywają?
 — Nazywam się Edward, panie, Olmer Edward. Nie trudno jest ze mną się widzieć, mieszkam ztąd niedaleko, i nie lękam się ukazać nie zraniwszy nikogo.
 — Myśmy to pana zranili — rzekła Elżbieta — i jeżeli odmówisz przyjęcia dowodów naszego żalu, wiele mojemu ojcu umartwienia przyczynisz, miło mu będzie obaczyć się z panem jutro rano.
 Policzki młodego-Strzelca pokrył najżywszy rumieniec, kiedy córka sędziego przemówiła doń w ten sposób, zwrócił na nią oczy pełne ognia i pełne zadziwienia, lecz spuścił je na dół skromnie odpowiadając: Powrócę więc jutro rano dla widzenia się z sędzią
 Templ, przyjmuję posługę ofiarowanego mi pojazdu, ażebym dowiódł, że nie mam żadnej urazy...... Urazy? — zawołał sędzia — nie powinieneś miec jej nawet, ponieważ mimowolnie pana raniłem.
 — I odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom — rzekł p. Grant; to są słowa mo dlitwy, którą ułożył boski nasz zbawiciel, a ona służyć za prawidło powinna jego poziomym stworzeniom.
 Olmer Edward, pozostał przez chwilę w pewnym rodzaju osłupienia, poczem powiódłszy wzrokiem po wszystkich znajdujących się w salonie, wyszedł z pomieszkania z twarzą posępna i smutną, co nie pozwoliło kusić się o ieffo zatrzymywanie..
 — Jest rzeczą dziwną, ażeby w tak młodym wieku m — żna było powziąć niechęć tak zawziętą rzekł Marina u po jego odejściu. Ale musi mu rana dolegać; uczucie krzywdy, której doznał jest jeszcze zupełnie świeże, ujrzymy go jednak poranku jutrzejszego spokojniejszego i pizys ę pniejszego.. Jak sobie chcecie, braciszku Marmaduku a jabymna twojem miejscu nigdy temu młodzieńcowi, całego danie a łatwo nie ustąpił. Te góry, te doliny, te lasy alboz to do was nie należą? Jakie prawo ten chłystek i Natty mają i polować. Jeszcze Moheganowi, jako rodowitemu miesz aż cowi tej ziemi, możnaby i pozwolić, bdybym by na wa szem miejscu, wydałbym od jutra obwieszczenie za lania jące wszystkim na mojej ziemi i w moich lasach po owac. Jeżeli pozwolicie, ja ułożę takie, które pójdzie w s uc każdemu, nie trzeba mi na to więcej jak godziny czasu.
 — Ryszardzie — rzekł major Hartman, strząsając popio swojej fajki w kominie — ja żyłem siedmdziesiąt piec lat z Mohawkami, i w lasach, a wolałbym więcej z dyabłem niż z myśliwymi miec do czyuienia. Fuzya jest dla nich większym nad prawo panem. — Alboż to Marmaduk nie jest sędzią. A do czegóż się zdało byc sędzią i mieć sędziów, jeżeli nie ma prawa? Niech dyabh porwą chłystka! Ja sam gotów go jestem pozwać do prawa, ze się wtrącił do moich koni i wywrócił moje ZZ Rozumiecie że się lękam jego fuzyi, umiem się ja doskonale z moją obchodzić. Wieleż to razy przeszyłem dollara kulą o sto kroków odległości. — Więcejeś chybił, niż trafi! dollarów — zawołał sędzia, który zaczął powracać do swojego dobrego humoru — * tr rTm na, tWarZy ochmistrzyni; że wieczerzę dano. ame Lę Quoi, ręka mojej córki na pańskie usługi. Czy chcesz narn pokazać drogę moje dziecię? ścia — mTi — i r;-fteze Francuz, podając jej rękę z grzeczno ‘ J chwili bardzo jestem szczęśliwy. Jest to pociecha dla wygnańca, kiedy zjedna sobie uśmiech piękności. *, Całe towarzystwo weszło do sali jadalnej, z salonu oprócz p. Granta, który pozostał przez chwilę z Indyaninem i Beniaminem, oczekującym na wyjście wszystkich, ażeby mógł drzwi zamknąć.
 — Johnie! — rzekł kapłan — jutro jest uroczystość narodzenia naszego Zbawiciela. Kościół wzywa swoje dzieci na mo ltwy i składanie dzięk niebu. Ponieważ nawróciłeś się na prawą wiarę, spodziewam się, że cię ujrzę upokorzonego przed ołtarzem, i że tam przyjdziesz Ż sercem SKruszonem.. — John tam przyjdzie — odpowiedział stary dowódzca.
 Bardzo dobrze — mówił p. Grant, opierając swa rękę na jeg° ramieniu — ale niedość jest, żebyś się “tam znajdował cieleśnie, potrzeba tam być w duchu i wprawdzie Odkupiciel umarł za wszystkich ludzi, za Indyanina i za białego; a w niebie nie masz różnicy kolorów. Chwalebnie jest znajdować się na modlitwach i obrzędach ko ścielnych, ale najważniejszą jest rzeczą przynieść tam serce dobrze przysposobione i pełne pobożności i pokory.
 — Oko wielkiego dueha przenika obłoki — odpowiedział Mohegan — serce Jolma nic przed nim utaić nie zdoła.
 — Bardzo dobrze Johnie — rzecze kapłan — spodziewam się, że znajdziesz rozkosz i pociechę w wypełnieniu swoich powinności. Duch wielki nie zapomina o zadnem ze swoich dzieci. Człowiek mieszkaniec lasów, jest również przedmiotem jego miłosierdzia, jak i mieszkaniec pałaców.
 Mohegan pozdrowił go skinieniem głowy i tak się rozstali, jeden udał się do swojej chałupy, a drugi poszedł zasiąść do stołu ze swoimi przyjaciółmi.
 — Kapłan ma słuszność — powiedział Beniamin, otwierając drzwi staremu dowódzcy. Gdyby zważano w niebie na barwę skóry, mogliby wykreślić z gromady ekwipażu, tak dobrego naprzykład chrześcianina jakim ja sam jestem, którego skóra nieco się wygarbowała, krążąc pod szerokoscią skwarną. A tymczasem ten przeklęty wiatr północno-zachodni, mógłby wystarczyć na wyblechowanie skóry murzyńskiej. A tak więc podnieś swoją zasłonę poczciwy człowieku i obwiń dobrze żagle naokoło masztu, w przeciwnym razie lękaj się zimna na swoją czerwoną skórę.
 ROZDZIAŁ VIII.
 W tem miejscu się zebrała wygnańców gromada;
 Każdy po przyjacielsku swym językiem gada.
 Th. Campbell.
 Dopiero co przedstawiliśmy naszym czytelnikom główniejsze osoby naszej historyi, ale ponieważ charaktery ich, oraz nawyknienia, stanowią między niemi tyle różnicy, ile się znajduje odległości pomiędzy krajami ich urodzenia, zdaje nam się rzeczą konieczną, w celu uzasadnienia naszego opowiadania, przedstawić zwięźle przyczyny, które sprowadziły razem tak różnorodne żywioły osób działających.
 W okresie, w którym się opowiadanie nasze zaczyna, rozpoczął się był w Europie ów ruch wielki, który następnie wstrząsnął aż do głębi wszystkie jej instytucye polityczne.
 Spadła na rusztowaniu głowa Ludwika XVI, a charakter narodu, który uchodził za naród najwyżej ucywilizowany, uległ tak niezmiernej zmianie, że miejsce szacunku, wspaniałomyślności i odwagi, zajęły srogość, podejście i barbarzyństwo.
 Tysiące Francuzów przymuszonych było szukać schronienia w krajach obcych, a Le Quoi był z liczby tych, którzy wyszli do Stanów Zjednoczonych. Polecił go panu Tempie naczelnik pewnego handlowego domu w Nowym Yorku, z którym sędzia miewał stosunki częste i poufałe, i od swojego pierwszego widzenia się z Francuzem, Marmaduk uznał w nim człowieka z dobrem wychowaniem, który dni pomyślniejsze w rodzinnym swoim kraju oglądał.
 Z razu uważał go za osadnika z St.-Domingo, alboli też z innych wysp francuzkich, których wielka liczba schroniwszy się do Ameryki, żyła tam w niedostatku, a niekiedy w nędzy zupełnej. P. Le Quoi nie był całkowicie pizywie-dziony do tak opłakanego położenia. Ocalił on, jak sam to powiadał, bardzo mało ze szczątków swojej fortuny, ale pragnął tylko wiedzieć, jakby najkorzystniej tego co mu pozostało użyć można było.
 Znajomości Marmaduka były w wysokim stopniu praktyczne, nikt nadeń nie mógł nowemu przybyszowi wskazać środków, wyciągnięcia największej ile ^ można korzyści z małych, czy też znaczniejszych zapasów, jakiemi mógł rozporządzić.
 Według jego porady, p. Le Quoi zakupił dużo materyi, herbaty, tabaki, sprzęcików metalicznych, fajansu, słowem, tego wszystkiego, co jest nieodbicie do użycia codziennego potrzebne, a czego za cenę małą dostać można. Przyłączył do tego niektóre przedmioty zbytkowe, jako to: maleńkie źwiereiadełka, wstążki, oraz kilka jedwabnych szalów. Opatrzony w te wszystkie towary, otworzył handel w Templ-tonie, gdzie tego jeszcze nie było i figurował za kantorem z tąż samą wytwornością, jakąby w każdym innem położeniu rozwinął.
 Jego sposób obejścia się miły, grzeczny i uprzejmy, przyczynił się do dania mu wziętości, a damy wkrótce odkryły, iż był z gustem, że jego materye były najlepsze, a przynajmniej najpiękniejsze z tych wszystkich, jakie tylko widziano w kraju, i że niepodobieństwem było targować się z człowiekiem, którego usta miały taką obfitość pięknych słówek. Zjednoczywszy te przymioty, interesa pana Le Quoi zakwitły, i powszechnie go uważano za najważniejszą po panu Tempie osobę znajdującą się w całym patencie. 6
 J. F. Cooper. Pionierowie. Tom I.
 Wyraz ten patent, któregośmy tu użyli i którego może jeszcze nam się użyć nadarzy, znaczy tu przestrzeń ziemi, jaka niegdyś nadana była majorowi Effinghamowi za patentem królewskim, a teraz należała do pana Tempie, na mocy nabycia, które zaszło w czasie konfiskaty wszystkich dóbr majora. Dawano pospolicie tę nazwę ziemiom przez rząd ustąpionym prywatnym osobom w nowych osadach, przyłączając do nich zwykle imię właściciela, jak naprzykład patent Templa, albo Effinghama.
 Majoi Hartman był potomkiem człowieka, który podobnie jak wielka liczba jego współobywateli, opuścił brzegi Eenu, dla osiedlenia się na brzegach Mohawku. Ta emi-gracya zaszła w czasach królowej Anny; potomkowie tych wychodźców, żyli w pokoju i obfitości na żyźnych tej rzeki brzegach. . Fryc albo Fryderyk Hartman, posiadał wszystkie wady i wszystkie cnoty, wszystkie błędy i wszystkie przymioty przypisywane ludziom wspólnego z nim pochodzenia. Był gniewliwy, milczący, uparty i bardzo nie ufał cudzoziemcom. Męztwo jego było niezachwiane, honor nieskazitelny, przy jazn stateczna, jedyna odmiana jaką w nim postrzegano, była niestałość jego humoru posępnego, lub też rozwese-onego. Przez miesiące bywał poważny, przez tygodnie
 Od czasu już dawnego poufale zażyły był z panem lemple, jedynym człowiekiem, który nieumiejąc po niemiecku, pozyskał jego zaufanie. Czterykroć na rok, we czterech epokach równie od siebie odległych, opuszczał swój dom postawiony z kamienia nad brzegami Mohawku, i trzydzieści mil śród gór przebywał, dla odwiedzenia sedziego. Bawił zwyczajnie przez tydzień w Templtonie, i większa częse ego czasu na biesiadowaniu z Ryszardem Jonesem przepędzał. Jednakże wszyscy go kochali, nawet znamienita ochmistrzyni Pettibona, tyle on posiadał otwartej duszy i serdeczności, a niekiedy nawet humoru. Odprawiał eraz swoję zwykłe kolendowe odwiedziny, i nie minęła godzina od jego do Templtonu przybycia, kiedy Ryszard zaprosił’ go do swoich sani, ażeby się udać razem na spotkanie pana Templa i jego córki.
 Nim zaczniemy mówić o charakterze p. Granta i położeniu w jakiem się znajdował, potrzebna jest cofnąć się do początku pierwszych osad utworzonych w okręgu, gdzie był położony patent pana Templa.
 Zdaje się, że jest to właściwością natury ludzkiej zajmować się pierwej potrzebami doczesnego życia, nim pomyśli, czego po nas wymaga to. które po doczesnem nastanie. Religia była rzeczą, o której nie myślano bynajmniej w czasach najpierwszego wyrąbywania lasów i uprawy gruntu. Lecz gdy największa część tych, którzy się osiedlili w tym kantonie, pochodziła ze stanów Kounektikutu i Mas-sachusetu, gdzie zasady religijne i moralne były w całej mocy, jak tylko zaradzili swoim fizycznym potrzebom, zwrócili uwagę rzetelną na religijne obowiązki, które spełniali ich przodkowie. Znajdowała się zapewne pomiędzy nimi wielka różnica mniemań, co do łaski i wolnej woli, lecz jeżeli się weźmie na uwagę różnice nauk religijnych, które odebrali, nie będzie powodu się temu dziwić.
 Jak tylko ulice Templtonu zostały nakreślone, w sposób dający osadzie pozór małego miasta, i kiedy pewna liczba domów tam się wzniosła, zgromadzenie mieszkańców zostało zwołane, dla rozważenia projektu, ustanowienia akademii*); projektu, który się wylągł w głowie Ryszarda Jones, wolącego raczej nadać temu zakładowi imię uniwersytetu, albo przynajmniej kolegium. Nic na tem zgromadzeniu nie utwierdzono, chociaż Marmaduk był jego prezydentem, a Ryszard Jones sekretarzem; inne też zgromadzenia, które się odbyły w latach następnych, szczęśliwszego wyniku nie dały. Nakoniec p. Templ postrzegł, iż ażeby ten plan przywieść do skutku, potrzeba było mu wyznaczyć i darować * ) Wyraz ten w jeżyku angielskim oznacza szkołę początkową, nie zaś akademią podług przyjętego u nas znaczenia. na to ziemię, oraz dom swoim kosztem wystawie, na co też się i zgodził. Talenta Hirama Doolittla, któremu dawano tytuł koniuszego (sąuire) od czasu jak sędzią pokoju został mianowany, na nowo zostały użyte, a Ryszard podjął się mu dopomagać całą wagą swojej umiejętności.
 Nie będziemy rozprawiać o planach, które układali dwaj architekci w tem zdarzeniu, toby sie stało jeszcze mepożyteczniejszem, gdyż te poddane były nadzwyczajnemu zgiomadzeniu wolnych mularzy. Było to starożytne i zacne towarzystwo, mające Ryszarda Jonesa za wielkiego mistrza: w tem więc zgromadzeniu, plany architektów naszych były rozbierane z uwagami, jak zwykle, pro i contra, a nakoniec jednozgodnie potwierdzone.
 W kilka dni po tem, zacna ta korporacya zestąpiła z pod strychu Śmiałego Smoka, które to poddasze służyło jej za lożę, i udało się w pochód z największą okazałością, poprzedzone chorągwiami, w godła mistyczne ozdobionemi, brat każdy z przypasanym małym fartuszkiem skórzanym i udali się wszyscy na miejsce przeznaczone do wzniesienia przyszłej akademii, której Ryszard węgielny kamień położył, w obecności wszystkich prawie kolonistów, mężczyzn i niewiast, o dziesięć mil odległości od Templtonu mieszkających.
 Cray płaca robotnikom została z pewnością zabezpieczona, i odbywała się z największą gorliwością, w ciągu jednego lata zaczęła się i dokończyła budowa, która się stała chlubą miasteczka, wzorem do naśladowania tym, którzy wzdychali do jakiejkolwiek chwały w architekturze, i przedmiotem podziwienia mieszkańców znajdujących sie w obrębie patentu. ’
 Był to dom wybudowany z drzewa i pobielony, równie długi jak wazki i tyle mający okien, iż kiedy sie kto znajdował na jego zachodzie o świtaniu, bynajmniej’ widokowi słońca wschodzącego, w całym swoim blasku nig przegzka. bt^d też ^większą zaletą całej tej budowy było, iż przepuszczała światło z łatwością. Faeyata jej była upię kszona wielu ozdobami z drzewa, rytemi przez Hirama, do których Ryszard podawał szkice. Lecz co było największą tego gmachu zaletą, to wielkie nad głównem wejściem okno i dzwonnica. Okno to było najpewniej w porządku składanym, dla wielkiej liczby ozdób rozmaitych, które w skład jego wchodziły, a dzieliło się na trzy kompartymenta środkowy od swoich sąsiadów wynioślejśzy, kończył się łukiem, a dwa inne liniami prostemi, ramy sosnowe były miązsze i rozmaitemi ozdobami natkane, tak, że ich żadna sztuka osobno wzięta, nie była do drugiej w mczem podobna, szyby zaś były ze szkła koloru zielonawego. 1 Okiennice zabezpieczały te okna od wszelkiego przypadku, miano zamiar zielono je pomalować ale względy ekonomiczne nakazywały przenieść nad ten kolor, lub ołowiany. Dzwonica była me wielka kopu a, budowy wzniesiona, czterma słupkami sosnowemi podparta, zaokrąglonemi i przyozdobionemi. Na tych kolumnach opierała sTę kopuła, której kształt do przewróconego talerza zupełnie był podobny. Ze środka wznosiła się inna kolumna iŁa prętem Maznym, na której się ryba drewnu*, snycerskiej roboty, ręki Byszarda, pomalowana barwą zawiej skorupy, i zupełnie podobna do tej, klór, ep.kurejczycy ”po“to było się upatrzyć, albowiem ebociaż przeznaczona słuzyc za ch“, sie“ ^ ta statecznie miała głowę zwroconą na piękną taflę wody, leżącej wśród * które rza w^ailepszem „kolegium Stanów Zjednoczonych, i poru — ^dSiw=rpzjg ^yrer»“wLd^i“w‘za^gdy SStaby mil szkaAców nie miała, ebociaż od ezasu de czasu słyszano z ’ ’ okien wychodzące głosy: Nominatuu.», pennae, na większa nn, i„„i, 0,, x ’ Sen^twus, ktAfy O^i rachowania początków ’ pi&ae>01 ^fh, oraz pierwszych się wiernych ko »d.iiigi^T ’me, SCe fpz SES
 U na^pnie jedno, kazań gLn. ’ P‘ «*
 Wynikiem tak niedostatecznej czci reiieiinei kMrei przewodniczyli częstokroć kapłani, Lad „i, S’ brffwiefk h’ „le “„rtl’J,:lj zuPelnie. wbrew sobie przeciwnych jrgu niaiżonka L jjy tejże sanie relioii i ipypi; ™ n.. przyJ?ł wszystkich jej dogmatów, przynajmniej wstst szt,:1!^form bB w5, ret“ V — i *. bjJ °n JóJ zarliwjm stronnikiem. Nieugięty w swo ich mniemaniach, staraj się nawet wielokrotnie, o wprowadzenie ubrzędiw kościoła episkopolnego w tych dniach, kiedy kazalnica nie była zajęta przez “du6«““ ntena regularnego; ale ponieważ nawykł we Wittach rzeczach nie trzymać się przyzwoitej miary, ii zmierzał do papiezmn. Po drugim razie przez najwięk^ ^ swoich słuchaczów ~ ^
 ’“^“m^Tczeniu, wracamy do toku przerwanego opowiadania..
 ROZDZIAŁ IX.
 Każdy biesiadnik wielbi kosztowne nakrycie,
 Jak wytworne potrawy pachną wyśmienicie!
 Każdy u stołu miejsce według stopnia bierze Wybornego kucharza wszyscy chwalą szczerz^
 Każdy z gory używa rozkosznej biesiady ie poznasz za godzinę gdzie były jej ślady. (Heliogabal). 1 sak jadalna, do której gośeie weszli, st.
 Byszart “7’ » gińskiej. Z7oL \ T? “„Ki ‘*rt ale wszystko, n dawało pozaawać tenż^l^Z-y tnicj PeTaboni?* w>, W“J!ca’. i>os, użJ’» na zrobienie sposobie Stół bij t 7 K W,““ie miała na żgadnaf!;, t “% W “*ki nie można b, ło gadnąc z jakiego był drzewa, ale był bardzo wielki i 7L kiego komina wTr °U6 na murze na przeciwko wiel-draewkami cuWoweg^L™ tol/ca^. P’°m
 Był to najpierwszy przedmiot, który uderzył oczy sędziego, za wejściem jego do sali jadalnej; obracając się więc do Ryszarda poniekąd z gniewem, zawołał:
 — Ileżto razy zabraniałem, ażeby nie używano u mnie jaworu cukrowego do opału, i żeby bez potrzeby tyle drzewa nie palono. Widok soku wychodzącego z każdego końca tych polan, prawdziwą sprawia mi przykrość. Nie przystało właścicielowi lasów tak rozległych, jak są moje, dawać złego przykładu innym mieszkańcom, którzy i bez tego aż nadto są pochopni do pustoszenia lasów, jak gdyby ten ich skarb był nigdy nie wyczerpanym. Jeżeli się puścimy podobnym szlakiem, w ciągu lat dwudziestu, opałowego drzewa mieć nie będziemy.
 — Drzewa na opał? w tych górach, bracie Marmaduku! — zawołał Ryszard — takąbyś prawdę powiedział, żebyś wyrzekł, iż ryby wymrą w jeziorze z niedostatku wody, ponieważ ja mam zamiar, jak tylko śniegi stopnieją, zwrócić bieg dwóch strumyków, żeby sprowadzić wodę do miasteczka, ale masz zawsze wyobrażenia osobliwsze o podobnych przedmiotach.
 — Cóż w tem jest osobliwszego — odpowiedział sędzia z powagą — kiedy naganiam postępowanie niebaczne, dążące do pozbawienia następców naszych zapasów, których im lasy dostarczyć powinny, postępowanie oddające na pastwę płomieni drzewa pożyteczne i które za źródło szacowne pożytków i bogactw uważać należy. Skoro tylko śniegi uwolnią ziemię, każę robić poszukiwania w górach okolicznych, ażali się tam nie da odkryć jaka mina węgla ziemnego.
 — Węgla? — powtórzył Ryszard — a któż u licha zechce się bawić kopaniem ziemi, ażeby tam szukał węgla, kiedy ją odgrzebując, pierwej, niż się jego korzec uzbiera, więcej można znaleźć gałęzi i korzeni, aniżeli na cały rok potrzeba? Daj pokój bracie Marmaduku, zostaw mi pieczę o tem wszystkiem, nikt tego lepiej nademnie znać nie może.
 Ja to urządziłem to piękne ognisko, dla ogrzania krwi krążącej w żyłach pięknej mojej kuzynki Elżbiety.
 — Pobudka może ci za wymówkę posłużyć Ryszardzie — odpowiedział sędzia. Ale moi panowie, my wam każemy na siebie czekać. Elżbieto, moje dziecię, zajmij wyższy koniec stołu. Postrzegam, że Ryszard chce mi oszczędzić pracy krajania, na drugim się końcu sadowiąc.
 Bez wątpienia, ten jest mój zamiar — zawołał Ryszard — owoż i indyk do rozebrania. A któż tak dobrze jak ja zdoła pokrajać indyka lub gąskę? Panie Grant! i gdzież to się pan Grant podział? Proszę pana, słówko błogosławieństwa, tylko to niech będzie krótko, albowiem wszystko przestygnie. W czasie takiego, jak dziś jest mrozu, dosyć pięciu minut, ażeby ostudzić potrawę, wziętą prosto z ognia. Dalej panie Grant, niech Najwyższy natchnie nas wdzięcznością za te dary, które ze szczodrobliwości jego pożywać będziemy, i wszystko czego potrzeba. Siadajcie panowie, siadajcie; kuzynko, Elżusiu, mamże ci dać skrzydełko, albo kawałek od piersi?
 Lecz Elżbieta jeszcze nie była usiadła, i przypatrywała się zbytecznej obfitości potraw, któremi stół był zastawiony. Ojciec postrzegłszy jej uśmiech, rów7nież z uśmiechem przemówił:
 Widzisz moje dziecię, że Pettibona sama siebie dziś przewyższyła. Mniemała, że zimno, równie nam jak i naszym przyjaciołom, silnego apetytu doda.
 Szczęśliwą jestem, że pan ze mnie kontent — rzekła ochmistrzyni — sądziłam, żem powinna była dobrze się wziąć do rzeczy na przybycie Elżusi. — Moja córka jest panią w moim domu — powiedział p. Templ tonem nieco surowszym. Wszyscy ci, którzv są na moich usługach, nie inaczej jak miss Templ, nazywać ją powinni.
 Ach moj Boże! — zawołała Pettibona — kto kiedy słyszał podobną mowę, ażeby wspominając o młodej panience, potrzeba ją było inaczej nazywać, jak po jej wła snem imieniu chrzestnem? Gdyby pan miał żonę, wiem, iż powinnabym ją była nazywać, mistress Templ, ale..;
 — Ale ponieważ mam tylko córkę, żądam więc, ażebyś nie inaczej, tylko z uszanowaniem, któreś jej winna, mówiła o niej.
 Wymówił te słów kilka z twarzą tak surową i tonem tak stanowczym, iż roztropna ochmistrzyni zmiarkowała, że nic na to odpowiadać nie powinna. Każdy zasiadł do stołu, a ponieważ rozporządzenie tej biesiady, może służyć do poznania gustu, który panował wówczas w tym kraju, będziemy się starali dać jej krótkie opisanie.
 Stół obrusem z najpiękniejszego lnianego adamaszku był pokryty, półmiski zaś i talerze były porcellanowe, zbytek wówczas w Stanach Zjednoczonych prawie nieznany. Noże i grabki były ze stali najdoskonalej polerowanej, a trzonki ich w najbielszą kość słoniową oprawne. Ale z najistotniejszego artykułu sława należała się ochmistrzyni, za wybór potraw i pomieszczenie ich na stole. Przed Elżbietą znajdował się ogromny indyk pieczony, a przed Ryszardem stał drugi ugotowany równego z pierwszym wzrostu.
 Na środku stołu pomieszczony był ogromny castor*) srebrny, otoczony czterma danielami, dwa były z ryb smażonych i gotowanych, i dwa frykasy, jeden z wiewiórek szarych, a drugi ze zrazów zwierzyny. Pomiędzy temi dwoma daniami naczelnemi, oraz indykami, stał z jednej strony grzbiet niedźwiedzi, z drugiej zaś spory udziec barani uwarzony. Półmiski legumin były tam nieprzeliczone i widziano tam wszystkie te, których pora roku i kraj mogły dostarczyć. Cztery półmiski ciast rozmaitego rodzaju wznosiły się w piramidach, na czterech rogach stołu, ośm naczyń do sosu, postawionych w równych względem siebie odległościach, napełnione były sosami równie rozmaitemi * ) Tak w Anglii nazywają naczynie podobne do karafki: w około niego znajduje się od sześciu do dziesięciu flaszek kryształowych, z oliwa., octem, cukrem, pieprzem i wszelkiego rodzaju przyprawami. co do smaku jak i co do koloru, nakoniec karafki wódki, rumu, rozmaitych wiu i dzbany piwa, jabłeczniku i flipu*) napełniały tak dobrze wszystkie miejsca, iż zaledwie pokrywający stół obrus widzieć można było. Celem rozporządzi-cielki zdawała się być obfitość, i tego dostąpiła kosztem porządku i gustu.
 Ani sędzia, ani żaden z gości nie był zdziwiony rozporządzeniem tej uczty; zwyczaj ich z tem spoufalił, każdy więc zaczął dawać dowody apetytu, który świadczył, iż przyprawieniem ochmistrzyni nie pogardzano. Było to wszakże prawdą, że major i Ryszard już objadowali przed wyjazdem na spotkanie p. Templa, ale major w swoich wyprawach zawsze łaknął i pragnął, a Ryszard miał sobie za punkt honoru dotrzymać placu każdemu, o cobykolwiek chodziło.
 Przez kilka minut, dawał się tylko słyszeć szczęk no-żów i widelców, i Marmaduk najpierwszy przerwał nakoniec milczenie.
 Ryszardzie — rzekł, obracając się do Jonesa — mo —. gęż czegokolwiek dowiedzieć się od ciebie względem młodzieńca, którego ranić miałem nieszczęście? Znalazłem go na polowaniu w górach z Nattym Burnpo, właśnie jakby przyjaciół i krewnych, ale w ich ułożeniu, postawie i sposobie postępowania, dotykalna się różnica okazuje. Ten młodzieniec zawsze się doborowemi wyrazami tłumaczy, czegom się nigdy nie mógł spodziewać, widząc go w takiem towarzystwie i w tak pospolitej odzieży. Zdaje się znać go John Mohegan, Mieszka niewątpliwie w chałupie Nattego. Czy uważałeś panie Le Quoi, jak on pięknie mówi?
 Bez wątpienia panie Templ — odpowiedział Francuz; — rozmawia on wybornie angielskim językiem i bez żadnego akcentu.
 Tobież to właśnie o tem sądzić Gallu — odezwał się Ryszard. Ja panom powiem, ja, który się znam na tem bardzo dobrze, iż ten młodzieniec nie jest żadnem dziwem.

• ) Napój składający się z mieszaniny piwa, gorzałki i cukru.
  

 Nie mówię, ażeby on źle miał się tłumaczyć, ale ja znałem dzieci wysłane zawczasu do szkół, które we dwunastu leciech lepiej od niego mówiły. Zared Koe naprzykład, syn starego Nehemiasza, który się pierwszy osiedlił na dolinie śluzy bobrowej, nie miał lat czternastu, a pisał piawie tak doskonale jak ja sam. Prawda że podczas długich wieczorów dałem mu kilka lekcyj. Co zaś do tego młodego strzelca, on zasłuży na uwiązanie do pręgierza, jeżeli mu się jeszcze raz przytrafi ująć konia za wodze. Jest to największy mazgaj, jakiegom kiedykolwiek w życiu oglądał. On niema wyobrażenia co to jest koń. Założyłbym się, że on samemi tylko wołami pówodowal..
 — Rozumiem Ryszardzie, że mu nie oddajesz sprawiedliwości — powiedział sędzia — on w tem zdarzeniu tyle krwi zimnej, ile niezachwianej odwagi pokazał. Elżbieto, ty zapewne równie jak ja o tem utrzymujesz.
 Ani to zapytanie, ani sposób w jaki było uczynione, nie miały nic w sohie nadzwyczajnego, a jednakże bez zarumienienia się aż do czoła, nie mogła na nie odpowiedzieć.
 — Tak, bez wątpienia, mój ojcze, a sposób jego postępowania, okazuje młodzieńca dobrze urodzonego i dobrze wychowanego.
 — Czy to na swoim pensyonacie, moja piękna kuzynka — zapytał się Ryszard z miną szyderską — nauczyła się sądzić o dobrem wychowaniu mężczyzny?
 — Można mieć prawo do takiego rozumienia — odpowiedziała nieco tknięta — widząc jego postępowanie względem kobiety pełne uszanowania i przyzwoitości.
 — Widzę co to znaczy — ’ zawołał Ryszard — pozyskał panny względy, wahając się rozbierać przed mą, kiedy ramię potrzeba było opatrywać. Niech sobie i tak będzie. Lecz co do mnie, nigdy nie mogę powiedzieć, ażeby się on dobrze wychowanym zdawał. Gotów, jestem do przyznania tego, co mu się należy właściwie, dobrym jest strzelcem, ani słowa, albowiem zabił tego daniela bardzo przy^ zwoicie. Czyż nie prawda, bracie Marmaduku? wszak ty już do tego prawa sobie nie rościsz?
 — Ryszardzie — rzekł major Hartman, patrzae nań z miną poważną i surową — jest to zacny młodzieniec, on uratował twoje życie, moje, p. Granfa i p. Le Quoi. Póki Fryc Hartman będzie miał chałupę do schronienia swojej głowy i jemu nio zabraknie przytułku.
 — Bardzo dobrze, bardzo dobrze, jak tam sobie chcesz moj dawny przyjacielu — odpowiedział Jones, udajac rnine obojętną. Umiesc go w swoim domu kamiennym, jeżeli sie tak podoba, nikt się temu bardziej nadeń dziwić nie bedzie albowiem ja zaręczam iż on nigdy nie mial lepszego przytułku nad budę podobną do tej, w której podobnież jak on dziki Natty Bumpo raczył go przyjąć. Co więcej, jeżeli on jeszcze wart czegokolwiek, przepowiadam wam że — o-0 do reszty popsujecie. Czyż nie widzieliście, jaka przybrać hardą minę, rzucając się płocho przed moje konie, w chwili kiedy je zwrócić na dobrą drogę usiłowałem?
 — Ja to, majorze Hartmanie — rzekł Marmaduk, niezwa-zając na to, co Ryszard powiedział — ja nad tem czuwać będę, ażeby temu zacnemu młodzieńcowi na niczem nie schodziło. Bez względu na przysługę jaką mi wyświadczył, ocalając niewątpliwie życie moim przyjaciołom, dziś oso biscie dług wielki względem niego zaciągnąłem. Ale sie boję żeby mi się udało z łatwością z tego uiścić. Zdaje sie nie byc skłonnym do przyjęcia oświadczenia moich usług! Odpowiedział ze wstrętem jawnym na wezwanie, ażeby pozostał u mnie przez całe życie, jeżeliby się to jemu podobało. Czy uważałaś to równie jak ja Elżbieto’. ~ W rZeCZ? sameJ móJ ojcze — odpowiedziała spuszcza ~ me m0głam d0Sy“ CZytaÓ w JeS° twarzy ażeby sądzie z jej rysów o wewnętrznych uczuciach. Ale leżeli ar*“.* ni“ „W jakich wiadomości, zapyta, s, e Beniamina. Niepodobieństwem jest, ażeby ten młodzieniec me Ijyt przez niego widziany, jeżeli w tych okolicach czas już jakiś przepędził.
 — Bez wątpienia, bez wątpienia, jużem go widział — rzekł Beniamin, który zawsze był rad zdarzeniu wyjechania ze swojem słówkiem. On zawsze żegluje na jednej łodzi z Nattym Bumpo, to jest, chodząc z nim na polowanie w góry. I nikt lepiej nie umie celować, nigdy kanouier służby morskiej lepiej nie kierował działa. O tem właśnie mówił mi sam Natty Bumpo w ostatni czwartek, kiedyśmy zasiedli dla ogrzania się przed komiuem u Betty Holister, i dodał, że ile on razy strzela do dzikich zwierząt, tyle z nich trupów. Jeżeli to prawda, chciałbym bardzo żeby się spotkał z panterą, której wycie słyszano w lesie od strony jeziora. Jest to korsarz, którego krążenie po naszym odmęcie nie podoba mi się.
 — Ale czy on mieszka z Nattym Bumpo? — zapytał sędzia z niejakim interesem, gdy czarne oczy jego córki wlepione były z ciekawością w twarz Beniamina, oczekując na jego odpowiedź.
 — Oni się nigdy z sobą nie rozdzielają — odpowiedział intendent. Będzie we środę trzeci tydzień, jak przybył do tego brzegu, pod zasłoną Nattego. Zabili razem wilka i Natty przyniósł głowę i skórę dla odebrania nagrody przyrzeczonej za niszczenie zwierząt szkodliwych. Nikt zręczniej od niego nie zdejmuje skóry z głowy wilczej i to nie jest rzeczą dziwną, jeżeli prawda co mówią, iż się wyćwiczył w tem rzemiośle skalpelując chrześcian. W takiem zdarzeniu zasługiwałby na przywiązanie do wielkiego masztu i chłostę od całej osady; i jeżeli pan rozkaże...
 — Nie potrzeba wierzyć wszystkim niedorzecznym pogłoskom, które puszczają w obieg o Nattym — rzekł pan Templ — jest rodzaj prawa przyrodzonego zarabiania na życie w tych górach; prawo nim się opiekować będzie, jeżeli jaki miasteczkowy próżniak odważy się mu robić przykrość.
 — Fuzya lepiej się opiekuje niżeli prawo — rzekł major sentencyjnym tonem.
 Pionierowie nad
 Co się tycze fuzyi — zawołał Ryszard — można potrafić lepiej od niego z tą się obejść i jam...
 Tu przerwał odgłos dzwonka zawieszonego w dzwonnicy akademickiej, który zwiastował iż godzina służby bożej już wybiła, zgromadzenie zatem wstając od stołu, gotowało się iść do kościoła, czyli raczej do akademii.
 ROZDZIAŁ X.
 Świętych dzwonów brzęk weselny,
 Na modlitwę wiernych woła.
 Burger, tłum. A. E. Odyńca.
 Kiedy Ryszard, pan Łe Quoi i Beniamin zmierzali do kościoła ścieżką prostszą, lecz gdzie śnieg zaledwo był’ udeptany, sędzia, jego córka, p. Grant i major Hartman, obrali drogę nieco dłuższą, lecz wygodniejszą, idącą przez miasteczko.
 Gdy jeszcze nasi podróżni byli za stołem, podniósł się księżyc, a blask jego oświecił lasy sosnowe, wieńczące góry od strony wschodu. W innym klimacie, niebo wydałoby się tak jasnem, jak o samem południu. Lśniły się słabym blaskiem gwiazdy rozsiane na przestrzeni niebios, jak mdłe światełka, tyluż ogniów zapalonych w oddaleniu, przed zupełnem zgaśnięciem, tak ich blask ćmiły promienie księżyca odbite od śniegu pokrywającego jezioro i okoliczne pola.
 Ponieważ konie zaprzężone do sani ruszały zwolna i spokojnie, Elżbieta zajmowała się czytaniem znaków, wywieszonych nade drzwiami każdego prawie domu. Na każdym kroku spotykała nazwiska nieznajome sobie, same nawet mieszkania zaledwo rozeznać mogła. Ten dom był przemalowany, ów znacznie powiększony, inny świeżo wzniesiony 7
 J. F. Cooper. Pionierowie. Tom I. na szczątkach dawniejszego. Lecz wszyscy mieszkańcy szli do kościoła, niektórzy z nabożeństwa, większa zaś część samą tylko powodowana ciekawością.
 Kiedy tak Elżbieta przypatrywała się budowom, dosyć dobrze wyglądającym, przyjasnem a łagodnem świetle księżyca, oczy jej szukały także osób znajomych między przechodzącymi.
 Ale rodzaj ubioru jakiego zimno wymagało, sprawiał, iż wszyscy do sieeie byli podobni; mężczyźni w długich surdutach i obszernych płaszczach, pokrywających ich od stóp do głowy; kobiety w szerokich wierzchnich sukniach, któremi się starannie otulały, miały głowy okryte kapiszonami futrem podszytemi. Nadto każdy szedł ścieżką wzdłuż domów utorowaną na śniegu, który tym sposobem zwalony na drugą stionę, stanowił jakby mur do połowy wysokości człowieka sięgający. Kilka razy zdawało się jej, iż poznaje postać lub chód tej albo owej osoby, nim się jednak przekonała, ażali się nie myli, już ta osoba zniknęła po za stosem drzewa, przed każdemi drzwiami złożonego.
 Nieprędzej przeto, aż zawracając się na rogu głównej ulicy i wjeżdżając w drugą przecinającą ją pod kątem prostym, spostrzegła dom i postać, którą natychmiast poznała.
 Dom ten, jakeśmy powiedzieli, stał na rogu wielkiej ulicy. Znak okazywał oberżę a śnieg mocno ubity przede-drzwiami i znacznie wydeptany, wyraźnie świadczył, iż wielce była uczęszczaną. Budowa miała tylko jedno piętro nad dolnem mieszkaniem, lecz ściany porządnie wybielone, szyby czyste, okiennice we wszystkich oknach, dawały jej niezaprzeczone pierwszeństwo nad wszystkiemi domy sąsiednie-mi. Wiecha wyobrażała jeźdźca uzbrojonego w szablę i pistolety, w czapce niedźwiedziej, a światło księżyca dozwalało widzieć wyrazy u dołu dosyć niezgrabnie wielkiemi czar-nemi literami skreślone: Śmiały dragon.
 Właśnie mężczyzna i niewiasta wychodzili z tego domu, gdy sanie mijały bramę. Pierwszy chociaż kulawy postępował atoli z postawą dzielną, zupełnie wojskową; nie wiasta szła z miną swobodną i krokiem zapowiadającym, iż mało się o to frasuje, co ją na drodze spotkać może. Promienie księżyca padając prosto na jej twarz pełną, szeroką, jasno purpurowego koloru, ukazywały fizyognomię męz-ką, pod czepkiem oszytym lichemi koronkami i wstążkami wypłowiałemu
 Z umysłu dobrano podobny czepek, aby nieco złagodzić ostrość jej rysów. Na nim był czarny materyalny kapelusik, który włożyła, dla nadania większej wytworności ubiorowi; był on w tył nieco przechylony, co ją wystawiało na pęd wiatru. W oczach poety z pięknemi frazesami w ustach, twarz jej naprzeciw księżyca wznoszącego się podówczas na wschodzie, mogłaby się wydać słońcem wschodzącem na zachodzie. Szybkiemi stąpała krokami, aby się zbliżyć do sani, co p. Templ postrzegłszy, kazał woźnicy zatrzymać konie na chwilę. Dobry dzień sędzio, witam szczęśliwie wracającego — zawołała kobieta głosem, w którym się akcent irlandzki mocno przebijał. Ja przynajmniej z równą was zawsze przyjemnością oglądam, a oto i miss Elżbieta, piękna i urodziwa dziewica bezwątpienia. Serce młodych oficerów, winnoby się mieć na baczności, gdybyśmy tak pułk jaki w naszej osadzie mieli. Lecz nie pora mówić o tych próżnościach, gdy dzwon nas wzywa na modlitwę, jak kiedyś powołani będziemy tam wyżej bez wątpienia, w chwili gdy zupełnie o tem myśleć nie będziemy. Dobry dzień majorze. Mamże dzisiejszego wieczora przygotować dla was wazę toddy?*) Oh! zapewne pozostaniecie w wielkim domu; dziś zaledwo przybyliście, a to właśnie wigilia Bożego Narodzenia.
 — Miło mi was widzieć, mistress Hollister — rzekła Elżbieta. Od chwili jakeśmy wyjechali z domu, szukam osoby znajomej mi i ledwie ciebie pierwszą spotykam. Dom wasz w niczem się nie odmienił, kiedy inne poznać tylko * ) Gatunek ponczu który się robi z whisky. mogę z miejsca, jakie dawniej zajmowały. Zatrzymaliście także i znak, który widziałam jak Ryszard malował i tenże sam napis u spodu, który, jak pewnie o tem pamiętasz, małej pomiędzy wami zwady był przyczyną.
 — Czy to o Śmiałym dragonie mówicie, miss Elżbieto? W istocie jakie inne dać mu nazwisko? Pod niem był ou znany jako mój mąż, i sierżant o tem może zaświadczyć. Prawdziwa to była rozkosz służyć jemu, i w razie potrzeby zawsze go pierwszego widziano. Wielka szkoda że tak prędko skończył. Lecz sprawa której służył, zjednała mu zbawienie, a oto i p. Grant, szanowny kapłan, który mi bynajmniej nie zaprzeczy. Najniższa sługa, panie Grant. Tak jest, tak, p. Jones chciał odmalować wiechę, jam zaś w nim chciała uwielbić tego, który tak często z nami dobro i złe podzielał. Nie spieram się o to, iż oczy nie są ani tak duże, ani czarne jak jego, lecz co się tycze wąsów i czapki, niezawodnie tak są podobne, jak dwa ziarnka grochu do siebie. Lecz dłużej nie chcę zatrzymywać na mrozie, jutro nie zaniecham się dowiedzieć jak się macie, bo to jest moja powinność. Jakże więc majorze, mamże dla was przygotować toddy na dzisiejszy wieczór?
 Na to zapytanie odpowiedział Niemiec niemym znakiem potwierdzenia, nienaruszając swej niezachwianej powagi. Po chwili rozmowy między sędzią a małżonkiem niewiasty o płomienistej twarzy, ruszyły naprzód sanie. Wkrótce zatrzymały się przed bramą akademii; osoby w nich będące wysiadły i weszły do gmachu.
 Pan Jones i dwaj jego towarzysze, mając krótszą do przebycia drogę, znajdowali się tam od chwil kilku. Zamiast wejścia do wielkiej sali i zabawienia się zdumieniem kolonistów, Ryszard włożywszy ręce w kieszenie, przechadzał się wzdłuż i w szerz przede drzwiami niby z miną obojętną.
 Tymczasem mieszkańcy przybywali z wielką przystoj-nością i powagą, jakich okoliczność wymagała, lecz krokiem tak szybkim, iż łacno było dorozumieć się, że do tego pobudzała ciekawość. Przyjeżdżający z mieszkań odleglejszych, uie pierwej wchodzili, aż po okryciu swych koni oponami białemi lub granatowemi, roboty fabryk krajowych. Do wielu z nich przybliżał się Ryszard i rozpytywał się o zdrowiu familii. Łatwość z jaką przypominał imiona wszystkich ich dzieci, dowodziła że każde z nich znał z osobna, a sposób witania go okazywał, iż patrzano nań powszechnie przyjaznem okiem.
 Nakoniec jeden z liczby pieszo idących, zatrzymał się przed bramą i z uwagą począł się przyglądać nowej budowie z cegieł, która rzucała długi cień na pola śniegiem okryte, wznosząc się w pięknem stopniowaniu światła i cienia, przed świecącym w całej okazałości księżycem. Tuż przed akademią rozciągała się znaczna przestrzeń ziemi nieuprawnej, przeznaczona na plac publiczny, naprzeciw zaś z drugiej strony dawała się widzieć budowa, o której mówimy, niezupełnie skończona, którą nazwano kościołem
 Świętego Pawła. “ Zaczęto go budować przeszłego lata z dobrowolnych jakoby ofiar, które jednak pochodziły z samej tylko kieszeni Marmaduka, albowiem co raz dawała się czuć większa potrzeba domu, dla odbywania służby bożej dogodniejszego od sali na szkołę przeznaczonej. Chociaż nie było wyraźnego zastrzeżenia, zgodzono się przecie czekać, nim całkiem nie zostanie ukończonym, aby wówczas postanowić, do jakiej sekty kościół ten będzie należał, a to oczekiwanie było powodem pewnej fermentacyi pomiędzy żarliwszymi lóżnych sekt wyznawcami, jakkolwiek o tem jawnie wystrzegali się rozprawiać.
 Jeżeliby pan Templ oświadczył się za którąkolwiek sektą, wkrótce pytanie byłoby rozwiązane, wpływ jego bowiem był tak wielki, iż trudno byłoby mu się oprzeć, lecz on się stanowczo uchylił od wdania się w całą tę rzecz, nie użyczył nawet powagi swego imienia Ryszaidowi, któiy tajemnie zapewnił dyecezyalnego biskupa, iż kościół i kon-gregacya znajdować się będzie w wiedzy kościoła episko-palnego protestanckiego. Lecz skoro sędzia oświadczył swą neutralność, postrzegł wkrótee pan Jones, że mu nie łatwo przyjdzie pokonać opór mieszkańców. Pierwszy środek jakiego się chwycił, był, iż każdego z nich obszedł po kolei, używając namowy i rozumowania dla przyprowadzenia do jednego z sobą sposobu myślenia. Wszyscy go słuchali cierpliwie, nikt nie powstał przeciw jego dowodom, a gdy tym sposobem wszystkich obiegł w koło, pewny już był wygranej.
 Nie puszczając rzeczy w odwlokę, w kilka dni potem zwołał walne zgromadzenie dla rozstrzygnięcia pytania. Miało się ono odbyć w oberży pod Śmiałym Dragonem. Lecz nikt nie przybył, i Ryszard cały wieczór nieznośniejszy od wszystkich innych, strawił na próżnem rozprawianiu z mistress Hollister, dzielnie utrzymującą, że kościół metodystów do którego ona należała, winien był posiadać nową budowę i że żadna inna sekta ani zasługiwała, ani tyle do tego praw nie miała. Ryszard naówczas przekonał się, iż zbyt wiele sobie pochlebiał, i że dzielił błąd wspólny wszystkim, co rzecz mają z ludźmi złośliwymi, upartymi i skrytymi. I sam się też ukrywać zaczął, o ile tylko był do tego zdolnym, a przedsięwziąwszy dopiąć zamierzonego celur postanowił zbliżać się doń powoli.
 Staranie względem wystawienia tego gmachu, jednogłośnie powierzono Ryszardowi Jones i Hiramowi Doolittle. Oni wespół zbudowali dom sędziego, akademią, więzienie; oni jedni byli w stanie pojąć i wykonać plan podobnej budowy. Ci więc dwaj architekci następny między sobą uło li podział pracy, pierwszy przyjął na siebie wygotowywanie planów, drugi obowiązał się czuwać nad ich wykonaniem.
 Korzystając z tego korzystnego układu, Ryszard zamierzył skrycie dać oknom kształt lękowaty rzymski, co mogło być pierwszym krokiem mającym go doprowadzić do uskutecznienia jego chęci, nadając budowie formę zewnętrzną kościołów religii episkopalnej protestanckiej. Pouieważ budowę murowano z cegieł, łatwo mu było przed towarzyszem ukrywać dalsze zamiary aż do czasu, gdy wypadało pomyśleć o ramach do tych okien. Natenczas należało wy jawić je Hiramowi, lecz i w tem poczynał z wielką ostrożnością, nie odkrywając przed nim wyższych, że tak powiem duchownych widoków, ograniczył się jedynie wystawieniem piękności architektonicznej, jaka ztąd wyniknąć miała.
 Hiram w niczem się nie sprzeciwił, miał się w odwodzie, nie zrobił żadnego zarzutu, lecz liczne a nieprzewidziane okazały się trudności, gdy wypadło przystąpić do wykonania. Najprzód dowodził, iż gdy okna mają być tak wielkiego wymiaru, jak chce Ryszard, trudno byłoby znaleźć w kraju stosowne, materyały do zrobienia ram. Zarzut ten ani na chwilę nie zatrzymał Ryszarda; trzykrotnem po-ciągnieniem ołówka, zmniejszył o dwie stopy okna we wszelkim kierunku. Potem Hiram nadmienił o powiększonym z tego powodu koszcie, Ryszard na to dał mu poznać, iż pan Templ płacił, a on tylko był jego podskarbim. Odpowiedź ta okazała się ważną i po kilku innych zarzutach równie zręcznie odpartych, robota dalsza odbywała się zupełnie podług planu Jonesa.
 Do niemniej wielkich trudności dzwonnica dała powód. Ryszard skreślił jej plan, naśladując najmniejszą z tych, jakie zdobią piękną londyńską katedrę. Wprawdzie niezupełne było naśladowanie, gdyż architekt nie poczytywał za obowiązujące dla siebie prawidło, zachować dokładnie wszelkie stosunki. Lecz po wielu przeszkodach szczęśliwie uprzą-tnionych, cieszył się nakoniec, ujrzawszy, iż się wzniosło coś dziwnie podobne do starej flaszki z octu. I dzwonnica ta równie jak okna, nie doznała żadnego oporu, albowiem mieszkańcy lubili nowość, a przyznać należało, iż nigdy nie widziano podobnej dzwonnicy.
 Roboty do tego doszły kresu, a nic jeszcze nie zrobiono co do urządzenia i ozdoby wewnątrz, a to właśnie wprawiało w największe kłopoty i niespokojność Ryszarda. Wiedział dobrze, iż zaproponować ambonę i chór, byłoby to jedno, co zrzucić z siebie maskę, albowiem mieszczono je w Ameryce tylko w kościołach religii episkopalnej. Korzy stając jednak ze zdziałanych już postępów, postanowił dalej się posunąć i śmiało budowie onej dał nazwanie świętego Pawła. Przystał na nie Hiram, zalecając jednak mały do tego nazwiska dodatek i ostatecznie nazwano ja nowym kościołem świętego Pawła, wolał on bowiem pożyczyć nazwanie katedry angielskiej, aniżeli od świętego z kalendarza. , } Czł°wieklem, który się zatrzymał przed tą budowa, ył to właśnie tylekroć wspomniany Hiram Doolittle koniuszy, sędzia pokoju i architekt. Mężczyzna wysoki, suchy
 LtlUi ’ * 1 poSpollte J’eg° twarzy, wyrażały za-dowoleme, powagę i chytrość.
 Byszard zbliżył się do niego razem z panem Le Quoi i Beniaminem. ^
 — Dobry wieczór panie Doolittle — rzekł skinąwszy gtową i nie wyjmując rąk z kieszeni. Ł
 — Dobry wieczór panie Jones — odpowiedział Hiram obiaeając się ku memu całą postawą i głową, bowiem pierwsza zawsze się stosowała do ruchu drugiej.
 — A to noc zimna, panie Doolittle, noc bardzo zimna. iNieco chłodna panie Jones, nieco chłodna.
 A wy tu przypatrujecie się naszemu kościołowi. Cale dobrą ma on minę przy świetle księżyca. Jak błyszczy bla-c a opu y. Ręczę, że szczyt kopuły świętego Pawła nigdy tak me połyskuje śród mgły i dymów Londynu.
 — Jest to prawdziwie piękny dom modlitwy. Aż miło pa-toc. jestem pewny ie pan Le Q„oi i pan Pengeillan, jednego są ze mną zdania.
 — Bez wątpienia — odpaił uprzejmy zawsze Francuz — piawdziwie wspaniała budowa. -Byłem pewny, iż jegomość temu nie zaprzeczy. Cukier oiys nam przedał ostatnim razem, był wybornym. Panie — L-e yuoi, zapewne nie masz więcej takiego?
 Ah! oui, sir, przepraszam, przepraszam, mam go jeszcze. Nadzwyczaj się cieszę, iż się wam podobał. Zdrowie pani Doolitle, w dobrym zapewne jest stanie?
 — Dosyć w dobrym, iż wyjść mogła, bardzo panu, dziękuję. Czy pan Jones jeszcze nie skończył planów wewnętrznych urządzeń?
 — Nie, nie, jeszcze nie zupełnie — odpowiedział Ryszard, czyniąc znaczne przestanki między każdem przeczeniem — to wymaga zastanowienia się. Znaczną przestrzeń zepełnić wypada, a idzie o to, by w tem najlepiej postąpić. Znaczna przestrzeń pozostanie próżną w około ambony, nie mam bowiem zamiaru o ścianę jej oprzeć, jak budkę żołnierza na straży stojącego.
 — Zwyczajem jest pod chórem stawić ławę dla starszych i duchownych osób — rzekł Hiram — zresztą — dodał, jak gdyby się lękał, iżby za wiele nie powiedział — podług krajów zmieniają się zwyczaje.
 — To, to,.właśnie — rzekł Beniamiu. Krążąc wzdłuż brzegów Hiszpanii i Portugalii, na każdym prawie przylądku można widzieć klasztor, na którym się daleko więcej wznosi wieżyczek, niżeli masztów na okręcie liniowym pierwszego rzędu. Co do mnie, raojem jest zdaniem, chcąc należycie porządny wyposażyć kościół, w starej Anglii szukać wzorów do tego potrzeba. Co się zaś tycze świętego Pawła, chociażem go nigdy nie widział, gdyż bardzo daleko od Ratchffe Highway*) do tej katedry, każdemu wiadomo, iż to jest najpiękniejszy kościół w świecie. Przeto podług mnie, oto ten kościół, który przed sobą widzimy, całkiem jest do niego podobny, jak delfin do wieloryba; cała różnica tylko w postawie. Owoż pan Le Quoi co bywał w krajach zagranicznych, chociaż to nie wszystko jedno, co być w Anglii, musiał widzieć kościoły we Francyi i może o tem mieć wyobrażenie, jakim być kościół powinien. Pytam go więc tedy, czyli wszystko zważywszy, ten oto nie jest co do ogółu, małą korwetą dobrze zbudowaną? * ) Bateliffe Highway leży za wieżą, londyńską. Jest to ezęść miasta przez pospólstwo zamieszkana.
 — Nie od rzeczy będzie uczynić uwagę — odparł Francuz — iż tylko w krajach katolickich, można znaleźć wielkie i piękne kościoły. Bez wątpienia, katedra świętego Pawła londyńska, jest bardzo piękną, znacznej wielkości, to co wy nazywacie big, lecz wybaczcie mi panie Beniaminie, jeśli powiem, że święty Paweł nie może się równać z naszym kościołem Najświętszej Panny.
 Co tam pleciesz? — — zawołał Beniamin — święty Paweł nie wart jednego Goddam! Może powiesz także, że okręt królewski „Billy“ nie jest równie dobrym okrętem, jak miasto Paryż, chociaż on skruszyłby dwa takie w każdym czasie i przy jakimbądź wietrze.
 Beniamin kończąc to mówić, groźną przybrał postawę i ścisnął pięść tak wielką, jak głowa pana Le Quoi, Ryszard tedy za potrzebne uznał wdać się swą powagą.
 Milcz Beniaminie — rzekł mu — nie zrozumiałeś p. Le Quoi i zapomniałeś się. Lecz oto pan Grant przybywa, nabożeństwo się rozpocznie, czas już żebyśmy weszli.
 Francuz, który bez gniewu przyjął odpowiedź Beniamina, uśmiechając się rzekł do Ryszarda, iż niewiadomość intendenta, obudzała w nim tylko politowanie i z nim razem wszedł do akademii.
 Hiram i Beniamin składali straż tylną, ostatni idąc mruczał półgłosem:
 — Jeśliby król francuzki za mieszkanie miał dom, któryby można było stawić obok świętego Pawła, możnaby było wybaczyć tę chełpliwość. Lecz słuchać Francuza miotającego rozpalone kule tym sposobem na kościół angielski, tego ciało i krew ścierpieć nie mogą. Nie widziałemże jak niegdyś dwie ich fregaty dobrze zbudowane, porządnie uzbrojone, należycie osadzone, poszły na dno; fregaty, którym tylko brakło Anglików, by z samym dyabłem próbować się mogły.
 Z tym wyrazem złej wróżby na uściech wszedł do tymczasowego kościoła.
 ROZDZIAŁ XI.
 Usta jego dokładniej słów prawdy dowiodły,
 Trzpiot eo wyszydzać przyszedł, został się na modły.
 Goldsmith, tłum. J. Kcimińskiego.
 Pomimo starań i połączonych usiłowań Ryszarda i Beniamina, długa sala była miejscem bardzo skromnem dla nabożeństwa, nie bardzo i nie świetnie przyozdobionem sztuką. Ławki nie heblowane, prosto] tylko do siedzenia urządzone, rozstawione były w całej długości tej sali, tak, iż tylko środek był niezajęty. Część trzecia całej przestrzeni od ściany, przedzielona balustradą roboty nie gładszej od ławek, przeznaczoną była za miejsce katedry dla ministra. Naprzeciw i w pośród tego rostrum, wznosił się oparty o balustradę pulpit, a nieco dalej mały stół z akacyi, przyniesiony z iciellriego domu i pokryty sztuką z białego adamaszku, był niejako ołtarzem. Ściany grubo na żółto pociągnione, przystrojone były festonami z gałęzi sosnowych i innych drzew zielonych, dzieło misterne Ryszarda i Beniamina. Tak obszerna sala, oświecona była tylko dwuua-stą lub piętnastą nędznych świec, nie zbyt więc wielkie w niej panowałoby światło, gdyby ogień w kominach na dwóch końcach znajdujących się zapalony, nie rozlewał żywszego światła.
 Obie płcie były rozdzielone, każda z nich zajmowała przeciwną stronę sali. Tuż przed miejscem dla ministra przeznaczonem, stały ławy dla znakomitszych osób miasteczka i okolic, co raczej poczytywać należało za dobrowolne ustąpienie części najpokorniejszej zgromadzenia, niż za prawo wymagane od małej liczby osób, do których się to odróżnienie ściągało. Sędzia Temp], jego córka i przyjaciele na pierwszej z nich zajęli miejsca, lecz oprócz doktora Todda, nikt się nie chciał wystawić na pomówienie 0 Pychę, zasiadając w tem miejscu, które się dosłownie nazwać mogło wysohiem w arce miejscem.
 Ryszard spełniający obowiązek sługi kościelnego przy ministrze, siedział na stołku przed małym stolikiem przy balustradzie, oddzielającej pasterza od jego owieczek; Beniamin zaś przyrzuciwszy drzewa na obu kominach, stał obok Ryszarda, jak lekka korweta, gotowa do wyruszenia wszędzie, gdzie ją tylko admirał posłać zechce.
 Chcieć opisywać zgromadzenie, byłoby to się rozsze-lzać za granice nam zakreślone, albowiem tyle w niem dawało się widzieć różnych rodzajów ubioru, ile było osób: lecz w ogólności w ubiorze płci obojej, można było dostrzedz przynajmniej chęć, z jaką każdy starał się najwykwintniej ustroić, jak na święto. Obok niewiasty w grubych wełnianych, czarnych pończochach, w sukni jedwabnej, starannie przechowanej od trzech pokoleń, pyszniła się druga szalem jaśniejącym wszystkiemi kolory tęczy, w sukni, utrzymanej w stanie całości przemyślną igiełką, na przekorę wszystko niszczącego czasu.
 Ten mężczyzna miał na sobie stary mundur ochotników od artyleryi, dla wznowienia pamięci, iż niegdyś służył w tym korpusie, ów piękną kurtkę strzelecką, której białość i lekka osnowa przejmowały dreszczem patrzących, chociaż kamizelka pod nią będąca, z grubej materyi czarnej wełnianej w kraju wyrobionej, dostatecznie zabezpieczała od zimna jej właściciela.
 Można było widzieć wielu młodych chłopców, w pan. talonach błękitnych, suknem czerwonem naszywanych, ostatki żołnierskiego stroju, lekkiej piechoty Nowego Yorku.
 Fizyognomia wszystkich słuchaczów, przedstawiała wyraźną jednostajność, co widocznem było mianowicie obok tych, którzy nie mieszkając w Templtonie, nie mieli tego ogładzenia, jakie miasteczko nadaje swoim mieszkańcom. Wszyscy mieli skórę ogorzałą, co było skutkiem zimna i upału, jakie naprzemian znosili w odbywaniu prac codziennych; postawę pełną przyzwoitości i powagi, z wyraźnemi oznakami rozsądku i ciekawości.
 Można było jednak tu i owdzie spostrzegać niektóre osoby i ubiory, do których ta ogólna uwaga nie stosowała się. Jeśli oko napotykało twarz rumianą i ospą poradloną, na nogach sztyblety, suknią zupełnie w stan wpadającą, można było być pewnym, że to emigrant angielski, eo zawędrował do tej oddalonej strony świata. Rysy twarzy bez-kolorowe i kości policzków wydatne, zdradzały Szkota. Człowiek niewielkiej urody, z oczyma czarnemi, cery prawie oliwkowej, był Irlandczykiem, co przestawszy roznosić w króbce towary, jak handlarz do miejsca przywiązany osiadł w Templtonie. Słowem, połowa prawie narodów północnej Europy, miała swych reprezentantów w tem zgromadzeniu, z których wszyscy przyjęli ubiór i obyczaje krajowe, wyjąwszy Anglika. Teu nietylko upornie się trzymał zwyczajów rodzinnego kraju tak w odziewaniu jak w pokarmach, lecz nawet tymże samym spogobem chciał orać grunta pełne starych karczów, jakiego się pilnował niegdyś uprawiając równiny Norfolskie, nim drogo okupione doświadczenie nie dało mu pożytecznej przestrogi, iż lud pracowity i roztropny, daleko lepiej wiedział czego wymagały okoliczności w jakich się znajdował, niżeli o tem mógł sądzić nowo przybyły, któremu przesądy porównywać, a zbytnia duma uczyć się nie dozwalały.
 Elżbieta wkrótce postrzegła, iż równie jak pan Grant ściągała uwagę zgromadzenia, a skromność nie pozwalała jej inaczej rozpoznać składających je osób tylko ukradkiem zwracając wzrok na nie. Szmer, jaki sprawiali nowo przybywający zmniejszał się i nakoniec zupełnie ustał. Kaszla no no, ucierano nosy, słowem, dawano wszystkie poprzednicze znaki, zwykłe zebraniu gotującemu się do słuchania kaznodziei ze szczególniejszą uwagą. Nakoniec głębokie nastąpiło milczenie, wszystkich oczy obróciły się ku ministrowi.
 W tejże chwili dało się słyszeć mocne tupanie w przedsionku, jak gdyby nowo przybywający otrzęsali śnieg do obuwia przylgnięty, i wnet weszli do sali stary Indyanin, Natty Bumpo i młody strzelec.
 John Mohegan poważnie postąpił na środek zgromadzenia i widząc miejsce próżne na ławie sędziego, zajął je z miną zdającą się mówić, iż stopień, jaki miał w swej kaście, nadawał mu prawo do tego zaszczytu. Osłoniwszy się^ starannie swojem wierzchniem okryciem, przez całe nabożeństwo był nieruchomym i zdawał się. głęboką zajęty być uwagą. Natty zatrzymał się przy kominku, usiadł na pniu drzewa, którego drugi koniec ogień podsycał i oparłszy strzelbę, pogrążony był w dumaniach, jak miarkować można było, niezbyt przyjemnej treści. Młodzieniec zajął pierwsze wolne na ławkach miejsce.
 Jak skoro usiedli i spokojność została przywróconą, pan Grant się podniósł i rozpoczął nabożeństwo wzniosłem ^powiedzeniem proroka hebrajskiego: „Pan jest w swej Świątyni; niech wszystka ziemia przed nim umilknie.“
 Nie^ trzeba było przykładu pana Jones dla ostrzeżenia słuchaczów, iż mieli w tej chwili powstać; uroczysta postawa ministra jakby magicznie sprawiła ten skutek. Po krót-lem milczeniu, pan Grant zaczął patetyczną przemowę, zwy e popizedzającą modlitwę; w tem nagle powstał pan Jones, jak gdyby nowa myśl zabłysła w jego wyobraźni, bez szelestu opuścił swe miejsce i na palcach wyszedł z sali.
 Duchowny całkiem zajęty odbywanym obrzędem, nie uważał na wyjście Ryszarda. Rozpoczął modlitwy, ale gdy doszedł do pierwszego miejsca, wymagającego odpowiedzi, ujrzał, iz me było kościelnego sługi dla dania onej; nastąpi^ chwilowa przerwa i Elżbieta uczuła, jak podobne położenie musi dla pana Granta być nieprzyjemnem, kiedy w tem głos łagodny kobiety bojaźliwie wyrzekł oczekiwaną odpowiedź.
 Oczy Elżbiety zwracając się w kierunku głosu, postrzegły naówczas młodą cudzoziemkę, jaką przynajmniej dla niej była, w postawie najpokorniejszej pobożności, trzymającą wzrok wlepiony w książkę. Odzież jej nie bogata, ani modna, była czystą i dziwnie przypadała do twarzy. Cera blada i łagodność w całej postawie, obudzały interes jaki wzmagał melancholijny wyraz jej rysów. Gdy druga odpowiedź była potrzebną, znowu ją powtórzyła młoda nieznajoma, lecz głos nie mniej harmonijny, chociaż więcej sten-torowy razem dał się słyszeć; miss Templ poznała w nim do razu głos młodego Strzelca. Natenczas starała się przezwyciężyć swą bojaźliwość i za trzecią odpowiedzią, głos jej dał się słyszeć z dwoma innemi.
 Przez cały ten czas Beniamin śpiesznie przewracał karty w swej książce do nabożeństwa, aby zastąpić miejsce nieobecnego sługi duchownego, lecz było mu niepodobnem znaleźć rzeczy o którą mu chodziło. Tymczasem modlitwa ciągnęła się dalej, a przed jej zakończeniem znowu się zjawił Ryszard i przechodząc salę bez najmniejszego szelestu, dawał potrzebne odpowiedzi tonem, w którym się inna nie wyrażała niespokojność, tylko, iż może nie jest zupełnie słyszanym. Niósł z sobą skrzynkę nie więcej nad ośm cali wysoką, którą postawił przed panem Grantem, by mu za podnóżek służyła, albowiem ta myśl go uderzyła, iż wypadało aby minister nie zostawał na równi ze słuchaczami i wrócił na swe miejsce, właśnie w sam czas, dla wyrzeczenia głosem donośnym Amen.
 Długie doświadczenie p. Granta posłużyło mu do porządnego wypełnienia przyjętego na siebie obowiązku. Znał doskonale charakter swych słuchaczów, którzy ze względu na obyczaje, byli ludem prawie pierwiastkowym, a w opiniach religijnych skłonni po większej części do subtelnych rozróżnień scholastycznych, z niespokojnością a nawet niechęcią, pa trzyli na dodatki światowe form, do wiary w znaczeniu swem zupełnie duchownej. Kapłan ten winien był większą część swych wiadomości nauce, jaką czerpał z wielkiej księgi przyrodzenia, otwartej dla wszystkich, którzy chcą w niej czytać, a znając jak niebezpiecznie było wchodzić w zapasy z ciemnotą, zamiast przybierania nakazującego tonu wyższości, przemawiał tylko językiem rozumu i przekonania. Pobożność jego nie zależała od sukni. Mógł odprawiać modlitwy z równąż wiarą i żarliwością, bez swego pomocnika, jeśliby okoliczności wymagały, a nawet nie raz prawdziwie ewangieliczne miewał kazania, wygłaszane z prawdziwem namaszczeniem. ^ okoliczności pofolgował nieco przesądom swoich słuchaczów i chociaż był przywiązany do kościoła przypuszczającego zewnętrzne formy w wierze, te jednak nie tyle obraziły zdania przeciwników, ile się oni spodziewali. Ey-szard więc tego wieczora znalazł w nim przeważnego pomocnika do swych zamiarów.
 Pan Grant w kazaniu swem starał się zachować ścisłe rownowagę, między mistyczną nauką tych wzniosłych systematow wiary, co każdodziennie swych zwolenników rzucają w odmęt najniedorzeczniejszych sprzeczności, a owe-mi dydaktycznemi zaleceniami, które naszego boskiego Zbawcę stawiłyby na równi z nauczycielem moralności.
 Potrzeba wymagała, by mówił o wierze, albowiem nic ar ziej nie mogło zadowolnić słuchaczów przywiązanych do dyalektyki religijnej, którzyby milczenie jego “w tym wzB — ęc zie uważali za bezpośrednie uznanie powierzchowności wiary, lub niezdolności do jej obrony. Powiedzieliśmy już bowiem, iż śród mnóstwa sekt, jakich opowiadacze wę-c równi przebiegali nowe osady, każdy z nich starał się za-.ac dogmata przez się wyznawane i poniżać dogmata sekt innych; przeto pokazać się obojętnym względem tak interesowanego przedmiotu, byłoby jedno, co nie chcieć sprawić żadnego wrażenia..
 Pan Grant szczęśliwie potrafił w jedno zlać mniemania powszechnie przyjęte, przez wszystkich noszących nazwisko chrześcian, z zasadami kościoła, którego sam był członkiem, iż nikt zupełnie nie mógł się zawarować od jego wpływu, a bardzo mało gniewało się z powodu wprowadzonych przezeń nowości.
 — Jeżeli się zastanowimy — końezył pan Grant — jak odmiennie rozwija się charakter ludzki pod wpływem wychowania, stosunków, jakoteż naturalnych i obyczajowych wpływów, to dziwić się wcale nie będziemy, że powstało tyle odmiennych wyznań z jednego źródła religii objawionej, której prawdy w ciągu wieków pod wpływem odmiennych obyczajów, inaczej często zostały pojęte i inaczej w mowie nieraz obrazowej wytłumaczone.
 W wielu zagadnieniach, w których uczeni nawet w dobrej woli podejmując prace, przyszli do innych zapatrywań^ musiały powstać rozdwojenia i pomiędzy ogółem wierzącym. Lecz na szczęście nasze, bracia moi, potok miłości bożej, nadto czystem płynie źródłem, iżby bieg jego mógł być zmąconym, on obiecuje dla czerpających zeń ożywcze wody, pokój sprawiedliwego i życie wieczne. Jeżeli jest tajemnica w sposobie działania jego, jest to tajemnica bóztwa. Gdybyśmy jasno pojmować mogli naturę, potęgę i wszystkie przymioty Boga, dostąpilibyśmy przekonania, lecz nie byłoby w tem wiary.
 Jeżeli obowiązani jesteśmy wierzyć w naukę, jaka się nie zdaje zgadzać z dociekaniami rozumu ludzkiego, nie zapominajmy nigdy, iż taka jest wola nieskończonej mądrości. Dosyć dla nas, gdy ona nam dostatecznem przyświeca światłem, byśmy mogli widzieć dobrą drogę i obia-cać błędne nasze kroki ku tej bramie, jaka się otworzy za nadejściem dnia, któremu końca nie będzie. Naówczas, z pokorą spodziewać się można, iż światło duchowne nieba, rozprószy ciemności naokoło nas rozciągnięte pizez niedołęstwo ziemskich argumentów.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom I.
 — Wielka tkwi nauka w niedołęztwie sił naszych i naszego umysłu, bo słabość ta zwraca uwagę na liczne nasze ułomności, które są największym naszym nieprzyjacielem. Dowodzi ona i przypomina, że jesteśmy najbliżsi upadku? gdy nas opanuje prożność i pycha i gdy pozorne mniemanie o sile własnej usypia lepsze nasze intencye. Jedyną drogą dziś i zawsze i wszędzie, jest droga miłości bliźniego, której nas nauczył Zbawiciel.
 W gminie dawały się widzieć pewne porozumienia pomiędzy wybitniejszymi sekciarzami, szczególniej Hiram dawał pewne znaki swoim współwyznawcom, ale zresztą wysłuchano z przykładnem nabożeństwem nauki i wszyscy rozeszli się dość zadowoleni do domów.
 ROZDZIAŁ XII.
 Mądre dogmata wasze, nauka pobożna.
 Zbawienną księgę wiary z niob ułożyć’ można,
 Lecz szatana, co w sercach naszych ma mieszkanie, Jeden Bóg tylko wygnać i pogromie w stanie.
 Duo.
 Kiedy się rozchodzili słuchacze, pan Grant wziąwszy rękę młodej osoby, o której w poprzednim mówiliśmy rozdziale, zbliżył się do Marmaduka i Elżbiety i przedstawił im ia/iako swą córkę. Miss Templ powitała ją otwarcie i uprzejmie, obie uczuły, jak pożądaną jest ta znajomość i ile na wzajemnem skorzystają towarzystwie.
 Sędzia, który nie znał jeszcze córki duchownego, wielce był rad, iż Elżbieta zaraz znalazła towarzyszkę równego wieku, która mogła jej dopomódz do zapomnienia różnicy zachodzacej miedzy wioską zaledwo zamieszkaną, a ludnym Nowym Yorkiem. Uprzejme i serdeczne powitanie przez Elżbietę panny Grant, wkrótce ośmieliło ostatnią i wyprowadziło z obawy, jakiej zrazu doznawała. Kilka minut, których potrzebowało zgromadzenie na wyjście z sali, wystarczyło do zupełnego między niemi zaznajomienia się. Ułożyły wnet z soba, jak mają razem przepędzać dzień jutrzejszy i już poczynały mówić o dniach następnych, kiedy duchowny przerwał ich rozmowę.
 — Powoli, powoli moja miła miss Templ — rzekł uśmiechając się — pamiętajcie, iż Ludwika jest moją gospodynią, jeśli zatem połowę przyjmie propozycyi, jakie raczyłyście jej uczynić, sprawy moje domowe wielce na tem ucierpią.
 — I na cóż się zdadzą te sprawy domowe — odpowiedziała wesoło Elżbieta — was jest tylko dwoje, czemuż się na mieszkanie nie przenieść do mego ojca? Dom obszerny, mógłby i was zmieścić, a drzwi same się otworzą na przyjęcie podobnych gości. Czyliż wzgląd na zimne formy, ma nas pozbawiać powabu miłego towarzystwa, we dwójnasób szacowniejszego jeszcze na pustyni. Przypominam sobie ojca mawiającego, że gościnność nie jest wielką zaletą w kraju zamieszkanym, gdzie wszelka grzeczność jest na stronie tych, co odosobnienie nam uprzyjemniają.
 — Sposób w jaki pan Templ gości przyjmuje — rzekł pastor — potwierdza to mniemanie, lecz nie powinniśmy nadużywać tych uprzejmych jego skłonności. Zapewniam was, iż często nas oglądać będziecie, mianowicie córkę moj?n podczas licznych wycieczek, jakie stan mój czyni niezbędnemi. Lecz, by mieć wpływ jakikolwiek na lud podobny — dodał, zwracając oko na kilku mieszkańców będących jeszcze w sali — nie należy, iżby duchowny budził zawiść, przebywając pod dachem tak okazałym, jak jest szanownego sędziego.
 — Co, więc dach się wam podoba panie Grant? — zawołał Ryszard, który zajęty rozkazami gaszenia ognia i nowemi jeszcze rozporządzeniami w sali, zasłyszał tylko ostatnie słowa ministra — rad jestem, żem znalazł człowieka z dobrym smakiem. Otóż braciszek Marmaduk rad zawsze stosować do tego dachu obelżywe przezwiska, ile ich tylko w sobie mieści język angielski. Powtarzam mu zawsze, że nic a nie się nie zna na sztuce ciesielskiej, jakkolwiek jest sędzią znośnym... Cóż tedy, mości Grant, mniemam, iż bez chluby można powiedzieć, że odbyliśmy tego wieczora tak dobrze nabożenstwo, jak się lepiej to nie dzieje w ża dnym innym kościele, gdzie nie ma organu. Bakałarz dosyć czysto śpiewa psalmy. Mógłbym wziąć to na siebie, lecz od niejakiego czasu śpiewam tylko basem. Pewnej zaś trzeba nauki, aby śpiewać basem, co daje sposobność popisania się z głosem pełnym i dźwięcznym. Beniamin także śpiewa basem, lecz nie nadto się pilnuje miary. Słyszeliście go śpiewającego o biskajskiej odnodze?
 C Sądzę, że dzisiejszego wieczora da nam tego próbkę — rzekł Marmaduk śmiejąc się — takie ma bowiem wyłączne upodobanie w tym śpiewie, iż skoro tylko nucić pocznie, zaraz na ten śpiew wpada. Lecz dalej panowie, droga już wolna i powóz na nas czeka. Dobrej nocy ministrze; dobranoc miss Grant, nie zapomnijcie, iż jutro macie obiadować z Elżbietą pod dachem korynckim.
 To rzekłszy pan Templ podał rękę swej córce i pojechał z przyjaciółmi, Ryszard zatrzymał nieco pana Le Quoi, by mu obszerną wyłożyć rozprawę o śpiewie kościelnym i sposobie, jakim Beniamin opiewa odnogę Biskajską.
 W czasie toczącej się rozmowy, John Mohegan siedział ua swojem miejscu^ z głową osłonioną i zdawał się mało dawać baczenia na otaczających, którzy mu się pilnie przypatrywali. Natty także nie zmienił swego położenia na pniu drzewa obranym za miejsce siedzenia, oparłszy głowę na jednej ręce, gdy druga niedbale spoczywała na strzelbie w poprzek na kolanach położonej. Fizyognomia jego wyrażała niespokojnośe, a spojrzenia jakie od czasu do czasu rzucał na około siebie w czasie nabożeństwa, kazały się domniemywać, iż była jakaś tajna przyczyna w tak niemiły stan go wprawiająca. W takiem położeniu pozostawał przez wzgląd na starego wodza, którego oczekiwał i któremu w każdenT zdarzeniu okazywał największe uszanowanie, chociaż w tem nieco się mięszała opryskliwosc właściwa strzelcowi.,,
 Młody towarzysz dwóch starożytnych mieszkańców lasu, stał przed jednym ze dwu kominków, nie chcąc zapewne oddalić się bez przyjaciół.
 Te tylko trzy osoby pozostały w sali, z duchownym i jego córką, kiedy sędzia odszedł ze swojem towarzystwem. John Mohegan natenczas wstając, zrzucił na ramiona okrycie będące na głowie, wstrząsł czarnemi włosy, by w tył odpadły i zbliżył się do pana Grant podając mu rękę:
 — Ojcze — rzekł tonem poważnym i uroczystym — dziękuję wam. Słowa wasze od czasu jak się księżyc podniósł, wzbiły się wysoko i zadowolniły wielkiego Ducha. Dzieci wasze przypomną to, o czemeś mówił i staną się dobremi.
 Po chwili umilkł, raźno się wyprostował i przybierając postawę wielkości naczelnika indyjskiego dodał:
 Jeżeli Szyngaszguk kiedykolwiek wróci do swego na-i°du, tam kędy słońce zachodzi, a wielki Duch tchnąwszy weń życie, dozwoli mu przebyć jeziora i góry, opowie on swym towarzyszom, o czem sam dopiero słyszał, a towarzysze uwieizą mu, bowiem któż powiedzieć może iż Szyngaszguk kiedykolwiek zmyślał?
 Niech Szyngaszguk pokłada swe zaufanie w dobroci boskiej — rzekł pan Grant, któremu śmiałość starego naczelnika nie nadto się prawowierną wydała — a ta go nigdy nie opuści. Kiedy serce jest pełne miłości Boga, nie ma w niem miejsca dla grzechu. Lecz względem ciebie młodzieńcze, poczuwam się do wdzięczności, wspólnie ze wszystkimi, którym tego ranku ocaliłeś życie; nadto winienem ci jeszcze podziękować za pobożną uczynność, z jaką mi przybyłeś na pomoc podczas nabożeństwa, w chwili dosyć dla mnie trudnej. Pragnąłbym cię niekiedy widzieć u siebie, a rozmowa możeby cię utwierdziła na drodze, jaką zdaje się, iż wybrałeś. Nie powinniśmy być obcymi dla siebie. Zdajesz się znać dokładnie służbę bożą kościoła episkopal-nego, odpowiadałeś bowiem, nie mając książki, chociaż dobry pan Jones poumieszczał je w rozmaitych częściach sali.
 Nic dziwnego panie — odparł młodzieniec — iż znam obrządek kościoła, na łonie którego urodziłem się i żyję aż dotąd, jak toż samo czynili przodkowie moi przedemną.
 — Wielce rad jestem, słysząc cię podobnie mówiącego — zawołał pastor, ściskając mu serdecznie rękę. Bardzo proszę, abyś zechciał teraz wstąpić do mego domu. Córka moja także winna dziękczynienia temu, który uratował życie jej ojca; nie wyszukuj wymówek, żadnej nie przyjmę. Szanowny Indyanin i twój przyjaciel zechcą towarzyszyć tobie.
 — Nie, nie — zawołał Natty — ja koniecznie^ muszę wrócić do wigwanu*); tam mię wzywa sprawa, której ani kościół, ani dobra strawa, wybić z głowy nie powinny. Niech młodzieniec rusza z wami, i owszem, on przywykł zostawać w towarzystwie z ministrami i jest w stanie rozprawiać z nimi. Stary John także może wam towarzyszyć, gdy ma ochotę, bo jest naczelnikiem i został chr/eściani-nem przez braci Morawskich, za czasów dawnej wojny. Co do mnie, nie znam ani zwyczajów świata, ani posiadam nauki. W swoim czasie służyłem królowi i ojczyznie przeciw Francuzom i dzikim, lecz odkąd żyję na swiecie, ni-o-dym nie wścibił nosa do książki i nie wieny do czegoby to posłużyć mogło. Chociaż zaś ani pisać, ani czytau nie umiem, ubiłem jednak do dwiestu bobrów w jednej porze roku, nie licząc w to innej zwierzyny, a jeśli o tem wątpicie, pytajcie oto tego Szyngaszguka, było to bowiem w głębi kraju Delawara, a on wie, iż nigdy się nie mijam z prawdą.
 — Nie wątpię, miły przyjacielu — rzekł minister iż nie mniej byłeś dzielnym żołnierzem, jak dobrym myśliwym, lecz więcej czegoś potrzeba do przygotowania się do bliskiego końca. Znajome bowiem przysłowie, iz młody może umrzeć, a stary musi.
 — Nigdym do tyla nie był głupim, bym sobie wyobrażał, iż zawsze żyć będę — odparł Natty, śmiejąc się swoim sposobem, to jest, ściskając usta. Nie można podobnej byc myśli, żyjąc w lasach z dzikimi, jak to ze mną było, i mieszkając podczas miesiąców upału nad brzegami jezioi. Wprawdzie mogę powiedzieć o sobie, iż mocnego jes em składu, stokroć bowiem piłem wodę z Onondagu, gdymtro * ) Takie nazwisko dają Indyanie swoim chatom. pił daniele tamże przybywające dla ugaszenia pragnienia, gdzie można widzieć rosnące ziele febrowe w takiej obfitości, ile wężów grzechotników na starym Kramkorne. Mimo to wszystko, ^ nigdy mi do głowy nie przyszła myśl, bym miał zyc wieki wieków, chociaż są jeszcze ludzie, co widzieli wznoszące się gęste lasy na polach dziś uprawnych, na których przez cały tydzień szukając, nie znaleźlibyście karczu sosnowego. Rzec można, że tylko drzewo samo przez większą część wieku w ziemi przebywa.
 — Wszystko to doczesne, miły mój przyjacielu — rzekł pan Grant, co raz z większym interesem zajmujac sie tym nowym znajomym — a tobie właśnie do wieczności wypadałoby się gotować. Powinność ta nakazuje znajdować sie przy odbywamu obrzędu wiary publicznej, i wielce sie cieszę iz jej dopełniłoś tego wieczoru. Chciałżebyś wychodzić na fowy ze strzelbą bez sztęfla i skałki.
 — Trzebaby wielce być niezręcznym — odpowiedział a ty, znowu się śmiejąc — aby nie umieć zrobić sztęfla z latorośli jasionowej i nie znaleźć krzemienia na skałkę w górach. Lecz co raz bardziej postrzegam, iż się zmieniły czasy; gory te już nie są więcej tem, czem były przed laty i zydziestą, przed dziesięcią, siła bierze górę nad prawem, a ustawa mocniejszą od starca, czyli to on uczony, czyli do mnie podobny, co dopiero tylko strzelać może na zasadzce, me zas pędzić z psami, jak niegdyś czyniłem. Ha! UJ. ° Jakiegokolwiek tylko nowo zamieszkanego okręgu wn ziałem przybywającego apostołującego kapłana, wnet am zwierzyna stawała się rzadszą, a proch droższym, to lub’skałka ^ ^ d0 ZnaIezienia’ Jak sz^l
 Grant postrzegłszy, iż nietrafny wybór porównania astięczył argumenta jego przeciwnikowi, postanowił zanie-cnac na teraz sporu, odkładając to do dogodniejszej ku temu c wili. Obrócił się więc do młodzieńca, znowu z naleganiem, powtarzając zaproszenie, jakoż równie jak stary ndyanin, zgodzili się towarzyszyć mu i córce jego do do mu, staraniem Ryszarda Jonesa przyrządzonego na ich tymczasowe pomieszkanie. Natty Bumpo nie zmienił swego postanowienia i oddzielił się od nich przy wyjściu z akademii.
 Przeszedłszy jednę z ulic wsi prawie w całkowitej jej długości, pan Grant, jako przewodnik, zwrócił się na lewo i udał się ścieżką z obu stron ogrodzoną parkanem, której ważkość nie dozwalała dwom osobom postępować. Księżyc naówczas do takiej wzbił się wysokości, iż promienie jego prostopadle prawie padały na równinę, a cień każdego z nich wyraźnie rysując się na śniegu, zdawał się przedstawiać tyleż napowietrznych istot, dążących na nocne zgromadzenie. Zimno było przejmujące, chociaż się pęd wiatru czuć nie dawał, ścieżka zaś tak dobrze była ubita, iż młoda osoba składająca część orszaku, nie doznawała najmniejszej trudności stąpając po śniegu, który jednakże skrzypiał pod jej lekkiemi stopy.
 Na czele tej dosyć szczególnej gromady postępował Grant w sukni czarnej, oglądając się od czasu do czasu za siebie, z wyrazem uprzejmości dla prowadzenia rozmowy z towarzyszami. Za nim szedł Indyanin owinięty opończą, z głową odkrytą gęstemi włosy porosłą, które mu spadały na barki. Patrząc na jego twarz ogorzałą, postawę spokojną i muszkuły przez wiek stężałe, zdawało się, że widzisz przy świetle księżyca, którego promienie ukośnie na niego padały, obraz wytrwałej starości niezłamanej przebyciem wielu już zim. Lec* gdy za zwróceniem głowy, postać jego była w prostym kierunku jaśniejącego światła, oczy czarne i żywo objawiały namiętności nie znające żadnego hamulca, myśli tak swobodne jak powietrze, którem oddychał. Kibić wysmukła panny Grant, tuż za nim idącej, nieco za lekko ubranej w noc tak chłodną, przedstawiała rażącą sprzeczność z ubiorem dzikim i silną jeszcze postawą starego Mohegana; a młody strzelec straż tylną trzymający, niejednokrotnie rozmyślał nad wielką różnicą, jaką przedstawia postać ludzka, gdy Ludwika, której oczy mogły się z błękitem niebios o lepsze ubiegać i stary John, ku niemu się zwracali, by rzucić okiem na piękne światło im przyświe-Ccijące#
 Grant pierwszy przerwał milczenie.
 — Zaiste — rzekł do młodego Strzelca — tak mię to zadziwia, żem w tym okręgu spotkał młodzieńca, z porza-dnenn w religii zasadami, iż z wielką ciekawością radbym był poznać wasze dzieje. Musiałeś dobre odebrać wychowanie, wasz bowiem tryb postępowania i sposób obejścia sie oczywistym są tego dowodem. W którym z naszych Stanów urodziłeś się panie Edwardzie? zdaje mi się bowiem, żem słyszał jakes przed sędzią Templ, takie sobie dawał imię.
 — W tutejszym — odpowiedział Edward.
 — W tutejszym — powtórzył Grant. Nie wiedziałem co t7 ani d°vnW w mowie naszej ani akcen tu, ani dyalektu żadnego ze Stanów Zjednoczonych, które zwiedziłem. Zapewne’musiałeś przebywać ciągle w jakiem bowiem ^ — Młody strzelec uśmiechnął się, lecz milczał z wiadomych sobie przyczyn, nie chcąc odpowiedzieć na to pytanie. ^ tem wszystkiem młody mój przyjacielu — dalei rzecz ciągnął Grant, nadto grzeczny by chciał się wdzierać cudze tajemnice — mocno się cieszę, że was w tym ręgu spotykam. Przykład wasz, jak się spodziewam, okaże rei‘sT, eb ms ~vch. tz widzieć, iż nawet tego wieczora, musiałem się meco zastosować do skłonności moich słuchaczów. Poczci!7 JT °n?S Ządał’ bym odPrawił modlitwy i całe poranne nabożeństwo; lecz ponieważ to nie jest koniecznością, zaniechałem więc tego z obawy, bym nie zmordował mojej owej owczarni. Jutro zamierzam rozdawać sakramenta wiernym naszej gminy, zechceszże do tego należeć, młody mói przyjacielu? ’ y J — Nie sądzę panie, bym tego mógł dopełnić-odpowie-ział Edward z niejakiem pomięszaniem, które sie bardziej zwiększyło, gdy postrzegł, iż panna Grant mimowolnie się zatrzymawszy, spojrzała nań z zadziwieniem — nie ku temu obecnie skierowany mój umysł, a myśli jakie mię w tej chwili zajmują, zbyt są światowe, by mi dozwoliły przystępu do ołtarza.
 — Każdy w tej mierze powinien być sędzią siebie — rzekł Grant — a wyznam nawet, iż zauważyłem w waszym sposobie obejścia się z sędzią Templ, gniew cale niezgodny z tem, co nam przepisuje ewangelia. Zawsześmy winni, gdy idziemy za popędem gniewu w jakiejkolwiekbądź okoliczności, lecz dwakroć większej ulegamy naganie, jeśli krzywda nam wyrządzona, zadaną została bez złego zamiaru.
 — Nie od rzeczy mówi mój ojciec — rzekł John Mohe-gan — sa to słowa Mikona*). Człowiek biały może to robić czego ojcowie go nauczyli, lecz w żyłach młodego orła krąży krew naczelnika delawarskiego. Krew ta jest czerwoną, a plama przez nią zrobiona, tylko krwią Mingo**) zmyta być może.
 Zdziwiony tem przerwaniem pan Grant zatrzymał się i obrócił się do starego Indyanina, spoglądającego nań hardo.
 — Johnie — zawołał wznosząc ręce ku niebu — czyliż takiej religii nauczyli cię bracia Morawscy? Nie będę do tyla niepobożnym, bym miał w to wierzyć; są to ludzie łagodni i pobożni, ani ich przykład, ani nauki, nie mogły ci natchnąć podobnych uczuć. Posłuchaj słów naszego Zbawiciela: Kochajcie waszych nieprzyjaciół; błogosławcie tych, co wam złorzeczą; czyńcie dobrze tym, co was nienawidzą i módlcie się za tych, którzy was trapią i prześladują. To * ) Nie trzeba zapominać, iż pod tem nazwiskiem Indyanin zawsze mówi o Pennie, gdy zaś wymienia dzieci lub braci Mikona, przez to zawsze oznacza Kwakrów.

• • ) Mingo jest to ogólne nazwanie, pod którem Indyanie dela-warscy rozumieją swych nieprzyjaciół.

jest Boskie przykazanie, a nikt, co mu posłusznym nie będzie, nie może się spodziewać oglądać Boga.
 Indyanin słuchał Granta z uwagą. Ogień pałający w jego oczach uśmierzył się powoli a musknły wróciły “do stanu zwykłego spokoju, lecz zlekka ruszając głową, dał znak panu Grant do poczęcia na nowo drogi, i w milczeniu szedł za nim. Silne poruszenie, jakiego doznał pan Grant, dodało chyżości jego krokom, stary wódz nie opóźniał się także, lecz Edward postrzegł, iż Ludwika przeciwnie, nie tak żwawo postępowała, wkrótce też zostali o kilka kroków od swych towarzyszów. Że zaś ścieżka była nieco szerszą, zbliżył się więc do niej i szedł obok, mówiąc:
 Zmęczyłaś się pani, śnieg się usuwa pod waszemi stopy i utrudnia drogę. Chciej się pani oprzeć na mem ramieniu. Postrzegam naprzeciw nas światło, jest to zapewne dom ojca waszego, lecz jeszcze odeń jesteśmy w pewnej odległości.
 Mogę jeszcze iść dalej — odpowiedziała głosem słabym i drżącym lecz ten stary Indyanin mnie przestraszył. Straszliwe było jego spojrzenie, gdy się odwrócił do mego ojca... Zapominam, iż to jest wasz przyjaciel, nfoże krewny, podług tego co dopiero powiedział, a jednak wy nie nabawiacie mię takiej bojaźni.
 Nie znacie dobrze panno Grant, pokolenia tych ludzi — odpowiedział Edward — wiedziałabyś bowiem, iż zemsta uchodzi za cnotę pomiędzy Indyanami. Pierwsza nauka, jaką odbierają w dzieciństwie, jest, aby nigdy nie zapominali i nigdy nie przebaczali krzywdy... Jedne tylko prawa gościnności, biorą górę nad ich gniewem.
 Spodziewam się panie — rzecze Ludwika mimowolnie usuwając swe ramię — iż nie byłeś wychowanym w takich zasadach.
 Jeśliby szanowny wasz ojciec uczynił mi podobne zapytanie — odpowiedział — dosyć byłoby przypomnieć, iż byłem wychowany na łonie kościoła. Lecz wam panno
 Grant odpowiem, iż nie jedną odebrałem naukę praktyczną przebaczenia i puszczenia w niepamięć krzywdy. Mniemam* iż nie wiele co sobie mam do wyrzucenia w tym względzie a mniej jeszcze mieć będę na przyszłość.
 To mówiąc, znowu podał rękę i teraz Ludwika ją przyjęła. W ten sposób rozmawiając później o rzeczach obojętnych, przybyli do domu duchownego.
 Fan Grant i John Mohegan oczekując na nich zatrzymali się u drzwi; pierwszy religijnemi i moralnemi naukami starał się wykorzenić nie nader ehrześciańskie zasady odkryte w drugim, stary zaś Indyanin słuchał uważnie wydając się przekonanym, tylko przez pełne uszanowania milczenie.
 Skoro młode osoby przybyły, w tej chwili wszyscy weszli do domu. Był on położony dalej nieco ode wsi, na polu pełnem jeszcze pniaków sosnowych, łatwo się przez to widzieć dających, iż tworzyły górki śniegu, wznoszące się do wysokości dwóch stóp. Zewnętrzna postać domu, przedstawiała wielkie ślady zaniedbania i pośpiechu, z ja kim budowano pierwsze domy w kraju nowo zamieszkanym; lecz wewnętrzne urządzenie dosyć wygodne, a przynajmniej wielka w nim czystość panowała.
 Pierwszy pokój, do którego weszli zdawał się być przeznaczonym na izbę jadalną, chociaż urządzenie wielkiego pieca okazywało, że niekiedy zastępował kuchnię. Ogień na nim rozpalony, wydawał światło, które czyniło niepotize-bną pomoc świecy zapalonej przez Ludwikę. Środek sali okrywał kobierzec rękodzielni krajowej, prócz stołu do 10-boty i szafy na książki starożytnej formy z akacyi, spizęt wszelki był najprostszy i najtańszy. Na ścianach dawały się widzieć zawieszone w ramach z czarnego drzewa widoki wiejskie, igłą haftowane.
 Jeden z tych obiazów przedstawiał grób, na którym młoda dziewica łzy wylewała. Na tym grobie wypisane były imiona wielu osób, noszących nazwisko brant. Tym sposobem Edward się dowiedział, iż Grant był wdowcem, i że dziewica, która podczas drogi wspierała się na jego ramieniu, jedna mu tylko ze sześciorga dzieci pozostała. Wszyscy się usadowili przed ogniem palącym się na kominie. Ludwika zrzuciła szlafroczek materyalny nieco już wypłowiały i słomkowy kapelusz, więcej odpowiedni jej skromnym i niewinnym rysom twarzy, niżeli ostrej porze roku, i usiadła między swym ojcem i Edwardem. Pan Grant rozpoczął znowu rozmowę z młodzieńcem.
 Przypuszczam młody przyjacielu, że wychowanie które odebrałeś, musiało uśmierzyć w tobie owe mściwe zasady, które mogłeś odziedziczyć z krwią po przodkach. Jeżeli bowiem dobrze rozumiem niektóre napomknienia Indyanina, to płynie w twoich żyłaeh nieco krwi plemienia Delawarów! Proszę mię dobrze rozumieć. Ani kolor, ani urodzenie nie stanowią zasługi, i nie wiem, czyli połączony węzłem pokrewieństwa z dawnymi właścicielami tej ziemi, nie ma większych praw do przebywania w tych górach, od tych, co go przywłaszczyli.
 — Ojcze rzekł stary wódz, obracając się do Granta i przydając mowie wyraziste gęsta właściwe Indyanom — nie przebyłeś jeszcze lata życia; członki twe są jeszcze rześkie; wejdź na najwyższą z tych gór i rzuć okiem na około siebie. Wszystko co ujrzysz pomiędzy słońcem wscho dzącem i zachodząeem, od obszernego łożyska wód, aż do miejsca, gdzie rzeka kryje się po za górami, wszystko to, powiadam, należy do młodego orła. Krew jego, jest krwią Delawarów, a prawo jego przemożne. Lecz brat Mikona jest sprawiedliwy, równie jak rękę rozdzieli on i ziemię na dwie części i powie: Potomku Delawarów, weźmij to i trzymaj i bądź naczelnikiem w kraju twych ojców.
 Nigdy zawołał młodzieniec z energią, która nań ściągnęła uwagę pana Granta i jego córki, zwróconą do starego Indyanina. Wilk w ostępie nie łaknie chciwiej łupu od tego człowieka pożeranego żądzą złota, chociaż dla pozyskania bogactw, czołga się on z całą przebiegłością węża.
 — Strzeż się, mój synu, pilnie się strzeż — rzekł pan Grant. Powściągać należy owe gwałtowne poruszenia gniewu. Przypadkiem wyrządzona krzywda przez pana Templ, żywiej w tobie obudzą pamięć krzywd przez twych przodków poniesionych. Lecz pierwsza mimowolnie zaszła, drugie zaś były skutkiem jednej z tych wielkich zmian politycznych, które w kolei przemijającego czasu, upokarzają dumę królów i zmiatają potężne narody z powierzchni świata. Gdzież są dziś owi Filistynowie, co tak często dzieci Izraela trzymali w poddaństwie? Cóż się stało z owym wyniosłym Babilonem, siedliskiem zbytku i nieprawości, który w upojeniu dumy zwał się królem narodów? Pamiętaj, iż tyle tylko mamy prawa do otrzymania przebaczenia od naszego ojca niebieskiego, ile go sami udzielamy tym, co nas obrazili. Nadto, obraza wyrządzona ci przez sędziego, stała się nie dobrowolnie, i ramię już wkrótce się zagoi.
 — Moje ramię — powtórzył Edward tonem pogardy — mniemacież-li, żte o tem pamiętam? Sądzicież, iż myślę, że on mię chciał zamordować? Nie, nie, nadto jest ostrożny, nadto bojaźliwy, by się mógł podobnej dopuścić zbrodni. Niech sobie on i córka jego radują się ze swych bogactw, przyjdzie jednak dzień rozrachunku. Nie, nie, Mohegan może go podejrzywać o zabójcze zamysły, ja mu nie przypisuję tego zamiaru, nie obwiniam go o ten występek.
 Tak mówiąc, wstał i w najsilniejszem wzruszeniu wielkim krokiem chodził po pokoju. Przestraszona Ludwika przybliżyła się do ojca, ręką swą jego ramię obejmując,
 — Taka jest gwałtowność dziedziczna urodzonych w tym kraju, córko moja — rzekł do niej Grant. Krew euiopej-ska zmieszana w tym młodzieńcu ze krwią indyjską, jakeś o tem dopiero słyszała, i ani wyższość wychowania, ani religia nie mogły wykorzenić tej zgubnej skłonności. Czas i moje starania, może w tem cokolwiek zdziałają.
 Chociaż to powiedział głosem stłumionym, słyszał go Edward i wznosząc głowę z uśmiechem, wyraz którego był nie do opisania, tonem spokojniejszym w te się odezwał słowa:.
 — Nie lękaj się panno Grant, uniosłem się poruszeniem, którem powinien był powściągnąć. Powinienem podobnie jak wasz ojciec, przypisać to krwi krążącej w mych żyłach, na to jednak nieprzystając, iżbym się miał. wstydzić mego urodzenia, jedynej rzeczy, z której się mi chełpić dozwolono. Tak jest, wynoszę się z tego, że pochodzę od wodza Delawarów, wojownika, co przyniósł zaszczyt ludzkiej naturze. Stary Mohegan był jego przyjacielem i odda cnotom jego sprawiedliwość.
 Pan Grant widząc, iż młodzieniec uspokoił się, a stary Indyanin jednostajnie był uważnym, rozpoczął rozprawę teologiczną o powinności odpuszczania win; po upływie godziny na tej przyjacielskiej rozmowie, dwaj słuchacze wstali i pożegnali się z gospodarzami.
 Wyszedłszy, Mohegan ruszył drogą prowadzącą do wsi, młody zaś człowiek udał się ku jezioru. Pastor przeprowadziwszy ich aż za drzwi, zatrzymał się nieco, ścigając wzrokiem starego wodza, dosyć żwawo idącego ścieżką, którą przyszli, czego się nie można było spodziewać po jego wieku; jego włosy czarne dawały się wyraźnie postrzegać po nad szatą białą, osłaniającą barki, której barwa mięszała się ze śniegiem.
 Wróciwszy do domu pan Grant zastał córkę stojącą przed oknem, z przeciwnej strony domu, z którego się odsłaniał widok na jezioro. Zbliżył się i ujrzał w odległości blisko pół mili, młodego Strzelca wielkiemi kroki przebywającego jezioro, które od zimna zamieniło się w powierzchnią stałą, zmierzającego ku miejscu, gdzie była chata Nattego Bumpo, nad brzegiem jeziora, u stóp skały uwieńczonej sosną.
 — Rzecz dziwna — rzekł on, — jak skłonności dzikich niczem się nie zacierają i długo zachowują swą przewagę, w tem godnem uwagi pokoleniu. Lecz jeżeli się ciągle będzie trzymać drogi, którą iść zaczął, niezawodnie tryumf odniesie. Pierwszego razu, skoro nas odwiedzi, to pamiętaj dziecię moje mi przypomnieć, bym mu pożyczył moją homilią przeciw bałwochwalstwu.
 — Jakto! mój ojcze, mniemasz-li, iż mu grozi niebezpieczeństwo odpadnięcia w błędy jego przodków? Nie córko moja, dosyć on jest oświecony, bym się miał podobnego obawiać niebezpieczeństwa Lecz jest drugie nie mniej straszne bałwochwalstwo, własnych naszych namiętności.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Toni I.
 EOZ DZIAŁ XIII.
 Nuż przyjaciele nalać szklanki żywo!
 Jakże się pieni to wyborne piwo!
 Ja całą beczkę wypić jestem gotów;
 Idźcie więc torem tak zacnych przymiotów.
 Pieśń pijacka.
 W jednym z punktów przecięcia się dwóch głównych ulic Templtonu, stała jakeśmy już powiedzieli oberża pod Śmiałym dragonem. W początkach było zamiarem, ażeby wieś się rozciągała wzdłuż małego strumyka płynącego w dolinie, a ulica prowadząca od jeziora do akademii, winna była stanowić jej granice od strony zachodniej. Łecz przypadek częstokroć niweczy najlepiej ułożone plany. Chociaż dom pana Hollister, albo kapitana Hollister, jak go zwykle nazywano, był bowiem sierżantem milicyi okolicznej, wystawiony był wprost naprzeciw wielkiej ulicy w taki sposób, iż nie dozwalał jej się dalej rozciągać, przebywający jednak tę drogę pieszo, konno, a nawet powozem, poczytali za dogodniejsze w prostszej zmierzać linii, zamiast nakładania drogi, udając się przez boczną ulicę. Ztąd wynikło, że gdy ta droga więcej była uczęszczana, wkrótce więc stanęło kilka domów za oberżą, tudzież z drugiej strony ulicy, która tym sposobem dalej się rozciągnęła, aniżeli zrazu zamierzano.
 Dwie niedogodności pociągnęła za sobą ta zmiana w planach założyciela Templtonu. Pierwszą z nich była, iż główna ulica stała się nagle zacieśnioną, ku środkowi; druga, iż Śmiały Dragon, po mieszkaniu sędziego, został budowlą najwięcej bijącą w oczy w całem miasteczku.
 Ta okoliczność za dzielnym także wpływem charakteru gospodarza i gospodyni, zapewniła tej oberży wyższość, której wszelkie usiłowania jakiegokolwiek spółzawodnika odjąć nie mogły, a wszakże się kuszono o to właśnie w domu położonym na drugim rogu tejże samej ulicy. Był on drewniany, a co do budowy jego trzymano się rodzaju architektury będącego w modzie w Templtonie: dach i balustrada były naśladowaniem sędziowskiego pomieszkania. Okna wyz-szych pięter zabite deskami, gdyż budowla daleką była od zupełnego ukończenia, okna zaś dolnego mieszkania już opatrzone były szybami, a porządny ogień wewnątrz się widzieć dający, przekonywał o zamieszkaniu domu. ściana od przodu była wybieloną, lecz boczne i tylno grubo poeią-gnione na czarno. Przede drzwiami wznosiły się dwa wielkie słupy połączone w górze belką, u której był zawieszony ogromnej wielkości znak z drzewa w płaskorzeźbie wyro** biony, przedstawiający rozmaite emblemata wolnego mular* stwa. Nad temi tajemniczemi znakami, widzieć się dawał-wielkiemi litery napis:
 Kawiarnia Templtońska i dom zajezdny dla podróżnych.
 A niżej: Habakuk Foot i Jozue Knapp.
 To współzawodnictwo tem niebezpieczniejsze było dla Śmiałego Dragona, iż te straszne nazwiska widzieć się jeszcze dawały nad bramą, dwóch innych nowych w miasteczku zakładów, nad kramem kapelusznika i garbarnią. Lecz, czyli to prawda, jak niesie przysłowie: Ho wiele obejmuje mało utrzymać zdoła, czyli też, że Śmiały Dragon zrobił sobie wziętość, jakiej nic na przyszłość zachwiać nie mogło, dosyć, że ta ostatnia oberża nie tylko mogła uważać za statecznie ją nawiedzających, sędziego Templa i jego przyjaciół, lecz utrzymała przy sobie prawie wszystkich fiiieszkańców, którzy nie figurowali jako dłużnicy w rejestrach Habakuka i Jozuego.
 W wieczór, o którym mówimy, sierżant kulawy przezwany kapitanem Hollister i jego połowica, prawdziwy dragon, zaledwo wrócili z akademii, kiedy szelest nóg otrząsających śnieg przede drzwiami oznajmił przybycie kilku gości, co się zbierali bez wątpienia, aby obszernie pomówić o obrzędzie religijnym, na którym tylko co obecni byli.
 Sala otwarta dla publiczności w oberży pod Śmiałym Dragonem, stanowiła przestronny pokój, ostawiony ze trzech stron ławkami, czwartą zaś prawie zupełnie zajmowały dwa kominy, ogromnego rozmiaru, zapełniając cały przedział, wyjąwszy po środku drzwi wejścia, i otwór bez drzwi, strzeżony palissadą w miniaturze, prowadzący do gabinetu przyzwoicie opatrzonego w szklanki i butelki. Pani Hollister t wielką powagą siedziała u wejścia do tej świątyni, kiedy mąż tymczasem poprawiał żarzący się ogień sporym kawałem drzewa opalonym z końca.
 ’ — Co tam mój kochany sierżancie, — rzekła gospodyni, — nie skończyszże raz z tym ogniem? Do czego się to przyda teraz, gdy się pali jak nie można lepiej? Postaw szklanki na stołach i przystaw do ognia garnek z jabłecznikiem zaprawnym imbierem dla doktora, wszakże wiesz, że on go zawsze pija ciepły. Urządź wszystko należycie, albowiem tego wieczora mieć będziemy majora, a może sędziego i Jonesa nie licząc Ben Pompy i palestry. Czuwaj aby niczego nie brakło i powiedz tej wietrznicy Judy, iż gdy ona czyściej nie będzie utrzymywała swej kuchni, niechybnie ją odprawię. Najlepiej zrobi, gdy się hultajka uda do kawiarni, tam nie wiele mieć będzie pracy. Lecz, wracając się do rzeczy, sierżancie, nie jestże to wielkie szczęście znajdować się na nabożeństwie i siedzieć sobie wygodnie, bez potrzeby wstawania nie wiedzieć wiele razy, jak tego wieczoru?
 Mistress Hollister, — odparł weteran, zajęty wykonywaniem rozkazów połowicy, — zawsze jo jest szczęście tam się znajdować, bez względu czyli siedząc, stojąc lub klęcząc, jak kiedyś nam zalecał p. Whitefield (*) po całodziennym utrudzającym marszu czynić, kiedy on jak Mojżesz, wznosił ku niebu ręce. Lecz mówiąc o tej rzeczy, Betty, porządna to musiała być bitwa, którą Izraelici dnia tego wydali Amaleeytom; zdaje się, iż stoczona była na równinie, albowiem napisano, iż Mojżesz wszedł na wysokość, aby jej być świadkiem, przywołując na pomoc broń modlitwy. I podług niewielkiego mojego sądu, Betty, ja mniemam, że Izraelici winni byli zwycięztwo konnicy, albowiem tekst mówi, iż Jozue wytępił nieprzyjaciół ostrzem miecza; z czego wnoszę, iż on nie tylko miał pod swemi rozkazami jazdę, lecz jazdę dobrze wyćwiczoną, co popieram słowy tekstu mówiącego, iż to byli ludzie wyborowi, to jest ochotnicy, zaciążni milicyą składający, rzadko się bowiem trafia,.aby nowo zaciążni z dragonów umieli działać ostrzem szabli, i...
 — Dajże mi pokój ze swemi tekstami, sierżancie. Czyliż potrzeba słów tylu na tak mało rzeczy? Niezawodnie Izraelici odnieśli zwycięztwo, albowiem sam Wszechmocny za nich walczył, jak to zawsze czynił, aż nim się go zaparli. A jeżeli Wszechmocny za nich walczył, do czegóż się przyda wiadomość, jakimi ludźmi dowodził Jozue? Milicyą! Niech mi Bóg przebaczy, że przeklinam! ona to właśnie była przyczyną śmierci dzielnego kapitana w dzień bitwy, o której wiesz. Gdyby nie była tchórzliwą, pewnieby odniósł zwycięztwo.
 — Muszę ci powiedzieć mistress Hollister, iż żadne wojsko nie potykało się lepiej, jak lewe skrzydło milicyi wspiawie, o której namieniłaś; żołnierze ją składający zbierali się należycie, chociaż bez bębnów, co nie tak łatwo przychodzi, gdy trzeba być pod ogniem nieprzyjacielskim i oni się jeszcze dzielnie trzymali, kiedy kapitan upadł. Co się zaś tycze kapitana, jeśliby on wezwał szwadron dragonów mi (’) Whiteffeld był jednym z liczby apostołów metodyzmu i udał się do Ameryki dla rozszerzenia zasad swej sekty. licyi, gdy zwoływał piechotę, pokazaliby nieprzyjacielowi, co to jest ostrze szabli, albowiem chociaż nie mieli oficerów patentowanych, jednak, mogę powiedzieć, iż ten, co im przywodził był w stanie wskazać, jak mają swą powinność wykonywać w praktyce, jak to czynił w teoryi.
 Wymawiając te ostatnie słowa, sierżant weteran wyprostował się, przybrał znaczącą postawę i poprawił kołnierz.
 — Wszystko to pięknie i dobrze sierżancie, lecz pomimo to, on umarł, wiele już lat temu. Dały nieba, iż dosyć żył, by oglądał prawdziwe światło! Prócz tego spodziewam się, że jest nagroda w niebie dla dzielnego męża, co za dobrą sprawę zginął. Jakkolwiek bądź jednak, biedny mu sprawiono pogrzeb, jak tylu innym co jednakowo z nim umarli. Lecz tu jest moja wiecha, i na niej niezawodnie podobny ( a jeżeli oczy nie zupełnie są takie, ani jednego włoska nie braknie wąsom; i ja go przechowam dopóki ślósarz będzie mógł zrobić hak, by go zawiesić, na przekorę wszystkim kawiarniom Templtońskim i Stanów Zjednoczonych.
 Trudno powiedzieć, jak daleko ta rozmowa doprowadziłaby szanowną parę, gdyby osoby otrząsające śnieg, na niewielkim pomoście u drzwi oberży, nie weszły w tej chwili. Za niemi postępowała ciżba mieszkańców rozmaitego stanu. Gospodyni z ukontentowaniem wkrótce postrzegła, wszystkie prawie ławki zapełnione.
 Kiedy wchodzący dzielili się na rozmaite grupy, doktor Todd zajął miejsce na ławie z poręczeni, postawionej blisko jednego komina. Towarzyszył mu młodzieniec, którego ubiór aczkolwiek wielce zaniedbany pod względem ochędóztwa, okazywał atoli pewny wymuś. Odzienie jego z sukna zagranicznego, odmiennego było kroju, często wydobywał wielki srebrny zegarek francuzki, zawieszony na łańcuszku z włosów; miał w koszuli szpilkę z wielkim kamieniem fałszywym, i brał tabakę za każdym razem z tabakierki ozdobionej wizerunkiem kobiety.
 Przez czas niejakiś gospodarz i gospodyni zajęci byli przygotowywaniem i podawaniem rozmaitych napojów, kté rych żądano, jakie że po większej części były mieszaniną rozmaitych trunków, wymagały pewnej nauki a przynajmniej wprawy, co do swego składu. Szklanki nie były w wielkiem użyciu, w każdem gronie krążyło toż samo naczynie z ręki do ręki, aż nim obszedłszy koło i dosięgłszy końca, nie wróciło do tego, który pierwszy pić zaczął.
 Gdy pierwsze ugaszono pragnienie, cząstkowa rozmowa zawiązała się w każdem kółku i prawie wszędzie toczyła się o rzeczy ważnego dnia tego wypadku, nabożeństwa w Templtonie podług przepisów kościoła episkopalnego. Lecz powszechne nastało milczenie w sali, gdy towarzysz doktora, jeden ze dwu adwokatów Templtońskich zapytał go w te słowa: r Ale, żeby nie zapomnieć doktorze, prawdaż to, żeście tego wieczora ważną zrobili operacyą; żes wydobył cały nabój z ramienia syna Nattego Bumpo? Tak jest — odpowiedział doktor z pewną obojętnością, lecz prostując się z powagą, — niby coś podobnego wykonałem u sędziego. Lecz to nie w porównaniu z tem, coby się przytrafić mogło, gdyby wystrzał ugodził w inną część ciała pełną życia, teraz zaś śmiem twierdzić, iż młodzieniec wkrótce zostanie wyleczonym. Lecz nie wiedziałem o tem, iż mój pacyent jest synem Nattego, to dla mnie nowina. Nie wiedziałem, iż Natty jest żonatym.
 — Nie jest to konieczne następstwo, — odpowiedział jurysta z szyderskim uśmiechem. — Przypuszczam, iż wam wiadomo, że są istoty, którym my dajemy nazwanie filius nullius. Czemużby to lepiej nie mówić czystym angielskim? zawołała pani Hollister. — Do czego się przyda gadać po indyjsku, w sali napełnionej jedynie chrześcianami, chociaż rzecz idzie o biednego Strzelca, który zapewne nie więcej wart od dzikich? — Jest to łaciński nie zaś indyjski język, pani Hollister, rzecze zwolennik Temidy spozierając naokoło z miną zupełnego z siebie zadowolenia, — doktor zaś Todd umie po łacinie, inaczej jakżeby mógł czytać napisy swych flasze-czek? Nie prawdaż doktorze, że umiesz po łacinie?
 — Pochlebiam sobie, iż to jest język nie zupełnie dla mnie obcy, — odpowiedział Elnatan, starając się dobrą utrzymać minę, jakkolwiek wewnętrznie nie zupełnie był wesołej myśli. — Lecz panowie, — dodał obracając się do zgromadzenia — nie bardzo jest łatwy język łaciński i mniemam, iż wyjąwszy tylko pana Lippet, nie ma nikogo w tej sali, coby wiedział, iż far av. (*) znaczy po angielsku mąka owsiana. >
 Adwokat z kolei mocno był zafrasowany. Wiadomości jego w łacinie nie zbyt daleko sięgały, chociaż otrzymał stopień w uniwersytecie Stanów Zjednoczouych; dwie zgłoski wymówione przez towarzysza, były dla niego prawdziwym hebrajskim. Lecz ponieważ nierozsądnem byłoby pokazać się mniej uczonym od doktora, w zgromadzeniu gdzie się znajdowała wielka liczba jego klientów, odpowiedział uśmiechem potwierdzającym, który się zdawał przekonywać, iż oni tylko sami byli w stanie prowadzić rozmowę tak uczonym językiem i widząc wszystkich oczy na siebie zwrócone z wyrazem podziwienia, wstał, zasiadł przed kominem, zarzucił na ręce poły swej sukni i znowu śmiało począł rozmowę.
 Czyli to syn Nattego, czy syn do żadnej nie należący osoby, mniemam atoli, iż młodzieniec nie ścierpi, aby rzeczy się na tem skończyły. Żyjemy w kraju, gdzie prawa dla nikogo nie czynią wyjątku i chciałbym rozebrać pytanie, czyli człowiek będący, lub mieniący się być właścicielem stu tysięcy morgów ziemi, ma większe od innych prawo strzelać do kogokolwiekbądź. Co na to mówisz, doktorze Todd?
 Powiadam p. Lippet;, — odpowiedział Elnatan, — iż młodzieniec wkrótce się wyleczy, jakem już mówił, albowiem
 C‘) Far. av. farina avenae. Doktor używa w rozmowie skróceń jak w stylu swych recept. rana nie skaleczyła żadnego istotnego organu, kula należycie została wydobyta, rana starannie obwiązana, a ztąd niebezpieczeństwo nie tak wielkie niżli być mogło.
 — Co mi tam z tem wszystkiem? — odparł adwokat, — oto p. Doolittle, niech będzie sędzią. Jesteś urzędnikiem p. Doolittle, wiesz na co prawo zezwala a czego broni; tedy pytam was, czy myślisz, iż rana zadana człowiekowi palną bronią, jest rzeczą tak łatwą do zagodzenia? Przypuśćmy iż ten młodzieniec jest robotnikiem, rzemielśnikiem, że ma żonę i dzieci, iż familia potrzebuje pracy jego, by miała chleb do życia, i że kula zamiast przeszycia samych tylko miąs, pozbawiła go możności używania ręki na resztę dni jego; pytam was wszystkich panowie, nie iniałby-li on prawa w tem przypuszczeniu domagać się wynagrodzenia i znacznych opłat?
 Ponieważ ostatnia część tego przemówienia stosowała się do całego zgromadzenia, Hiram mniemał z razu, iż łatwo się uwolnić od odpowiedzi. Lecz widząc, iż wszystkich oczy nań się zwróciły i przypominając, iż niedawno został mianowany sędzią pokoju, rozmyślił się w końcu, iż jego charakter urzędowy nie dozwalał mu milczeć, odpowiedział przeto z wyrazem powagi urzędniczej:
 — Zapewne p. Lippet wiesz tak dobrze jak i ja, iż jeśli człowiek jaki rani drugiego wystrzałem broni ognistej, gdy to uczynił z zamiarem, gdy za ten czyn pod sąd będzie oddany i sąd przysięgłych uzna go winnym, natenczas zła to jest dla niego sprawa.
 — Bardzo zła, — ciągnął dalej adwokat. — Prawo nie czyni dla nikogo wyjątku w kraju swobodnym. Jednem z największych dobrodziejstw jakieśmy winni swym przodkom, jest, iż tutaj ws/yscy są równi w obliczu natury. I chociażby człowiek nabył ogromne własności bez względu na to, jakiemi sposoby, nie ma jednakże prawa przeciwić się ustawom równie jak najbiedniejszy z obywateli. Oto panowie mój sposób myślenia i zaręczam, iż jeśli młodzieniec dobrych mieć będzie doradców, potrafi z tej sprawy pozyskać to, czem będzie mógł hojnie zapłacić za bandaże. Słyszycie doktorze?
 — Co do tego — odpowie Elnatan, który z powodu tej rozmowy siedział jak na szpilkach — mam słowo sędziego Templa w obecności... nie dla tego iżby jego słowo nie stało za wszystkie pisma w świecie, lecz dał mi słowo w obecności... obaczmy kogo, pana Le Quoi, ministra, majora, pana Jonesa, Beniamina, pani Pettibony i pary murzynów, w obec ich wszystkich powiedział, iż jego to kieszeń mnie zapłaci.
 — Zrobiłże wam tę propozycyą przed, czyli po opera-cyi? — zapytał adwokat. — Przed, czy potem wszystko jedno — odpowiedział doktor — lecz pewien jestem, iż mi ją uczynił wprzód, nim się dotknąłem ramienia młodzieńca.
 — Lecz zdaje się, iż wam powiedział, że kieszeń jego zapłaci — rzekł Hiram Doołittle ze złośliwym uśmiechem. Któż mu więc wzbroni odjąć kieszeń i wam ją oddać ze sztuką sześciu pensów? Wypełniłby swą obietnicę w oczach prawa.
 — Bynajmniej — zawołał Lippet — będzie to wybieg, za który prawo wymierzy sprawiedliwość. Potrzeba, aby doktor odebrał quid pro quo. Kieszeń w przypadku, o którym dopiero mowa, powinna być uważana za część nie odzieży, lecz własnej osoby czyniącego obietnicę. Utrzymuję, iż doktor może wytoczyć przeciw sędziemu proces w tej mierze i jeśli nie otrzyma polubownym sposobem satysfakcyi, tedy biorę na siebie staranie o wymierzenie mu sprawiedliwości z zapewnieniem, iż nic go to nie będzie kosztować.
 Doktor nic nie odpowiedział na to przełożenie, lecz rzucił wzrokiem naokoło siebie, jakby chcąc policzyć tych, których tym sposobem mógłby wezwać na świadectwo dla stwierdzenia tej obietnicy, jeśli kiedykolwiek tego okazałaby się potrzeba.
 Podobny przedmiot rozmowy o procesie, mającym się wytoczyć przeciw sędziemu Templ, nie był tej natury, by rozwiązał język wielu ochotników do mówienia w sali otwartej dla publiczności w celniejszej oberży Templtonu. Nastąpiła zatem chwila milczenia, w ciągu której drzwi się otworzyły i ujrzano wchodzącego samego Natty Bumpo.
 Stary strzelec niósł na ręku nieodstępną swą towarzyszkę długą strzelbę. Nie zdjąwszy czapki, nie zwracając uwagi na kogokolwiekbądź, posunął się ku kominowi i usiadł pod kapturem na kupie pniaków drzewa, przeznaczonego do podniecania ognia. Niektórzy zadawali mu rozmaite pytania względem zwierzyny, jaką od niedawnego czasu spolował, na które odpowiadał zupełnie obojętnie. Lecz gospodarz, który wszedł z Nattym w ściślejsze związki, gdyż obaj byli dawnymi żołnierzami, przyniósł mu sporą miarę napełnioną nie wiem jakiego rodzaju płynem, a sposób w jaki strzelec przyjął tę ofiarę, mógł dać poznać, iż nie była dlań nieprzyjemną.
 Tymczasem adwokat rozpoczął na nowo przerwaną rozmowę i obracając się do doktora Todd, rzekł:
 — Świadectwo murzynów nie może być przyjęte przed sądem, albowiem są niewolnikami i zdają się należeć do pana Jonesa. Lecz znam sposoby, jakiemi otrzymać można sprawiedliwość, bądź’ to od sędziego Templa, lub od kogokolwiek, co pozwala sobie strzelać drugich i dla tego nie będzie potrzeby wytaczać sprawy przed Sąd błędów.
 — A to będzie najsławniejszy błąd — zawołała gospodyni — rozpoczynać proces z sędzią Templ, który ma worek wyrównywający długością najwyższej z sosen rosnących na naszych górach. A zresztą nie jestże to człowiek najprzystępniejszy w święcie, skoro go kto tylko zażyć dobrze potrafi? Mąż to dzielny pan sędzia Templ i człowiek słuszny i człowiek któremu grozić nie potrzeba, by to zrobił, co sprawiedliwość nakazuje. Jedno mam względem niego tylko do wyrzucenia, iż w rzeczy swego sumienia, wielce jest obojętnym; ani metodysta, ani papista, ani presbiterya-nin, ani... słowem nie wiedzieć co z niego; kto zaś nie walczy pod chorągwią kościoła wybranego na tym świecie, temu się słusznie lękać należy, aby w drugim nie był przymuszony stawie się na przegląd z małą liczbą wybranych, jak powiada mój mąż, którego nazywacie kapitanem. Co do innie bowiem, ja tylko znam jednego kapitana na to nazwanie zasługującego, co wystawiony jest nad moją oberżą. Niezawodnie Natty nie będziesz do tyla nierozsądnym, byś miał wbijać temu młodzieńcowi do głowy, aby szukał sprawiedliwości w tej sprawie, będzie to gorzej dla niego i dla ciebie, aniżeli ów wystrzał. Powiedz mu, iż może tu przychodzić pić darmo ile zechce, nim ramię się jego nie zgoi.
 — Oto prawdziwa szlachetność — zawołało razem dwadzieścia ust na tę wspaniałomyślną ofiarę pani Hollister; kiedy tymczasem Natty, o którym można było przypuszczać iż nie mógł słuchać o ranie zadanej jego młodemu towarzyszowi obojętnie, roztworzył swą gębę w całej jej szerokości, by się zaśmiać w milczeniu jemu właściwym sposobem.
 — Wiedziałem dobrze — rzekł w końcu — iż sędzia nic dobrego nie zrobi ze swą strzelbą, kiedy wysiadał z powozu. Jednę tylko widział strzelbę, co ku dobremu służyła, była to fuzya francuzka zwana zwykle canardiere (na kaczki) której rura dwakroć prawie dłuższą była od tej oto. Takie ona, jakem widział, rozpościerała zniszczenie co do zwierzyny na wielkim jeziorze, iż trzeba było łódki dla jej przewiezienia. Kiedym z Sir Wiliamem szedł przeciw Francuzom ku twierdzy Niagara, nieznano* innej nad długą strzelbę, jaką jest ta, a to jest dzielna broń w rękach człowieka umiejącego nabijać i mającego oko pewne. Kapitan wie, jakeśmy się ucierali z Francuzami i Irokezami w tej wojnie. Szyngaszguk, co po angielsku znaczy Wielki Wąż, stary John Mohegan, jeśli tak lepiej wolicie, co mieszka ze mną w jednej chacie, był wielkim natenczas wojownikiem, i on wam mógłby wszystkie roz-powiedzieć szczegóły. Zręczniejszy jednak był do tomohaw-ku*) niż do fuzyi, i gdy jeden lub dwa razy wystrzelił, * ) Rodzaj maczugi u Indyan. ó niczem więcej nie myślał, jak tylko by się postarać zaraz o czupryny. Niestety, minęły te szczęśliwe czasy. Wtenczas od Mohawku aż do warowni, trudno było znaleźć ścieżkę, kędyby mógł przejść koń objuczony, a cała trudność zachodziła w wyborze zwierzyny. Dzisiaj cały kraj odkryty, wszędzie widzisz wielkie drogi i gdyby stary mój Hektor nie miał tak dobrego węchu, nie raz całe dni trawiłbym nie znalazłszy ani sztuki zwierzyny.
 — Zdaje mi się Natty — rzekła gospodyni — iż nie bardzo pochlebne dajesz swemu towarzyszowi nazwisko, mianując go jednem z imion złego ducha, zwłaszcza, że stary John bynajmniej dzisiaj nie jest podobny do węża. Lepiej-byś uczynił, zowiąc go Nemrodem, tem bardziej, iż to jest imię chrześciańskie, co się znajduje w Biblii. Czytał mi z niej sierżant rozdział, gdzie jest o nim mowa, wieczorem przed dniem, w którym miałam pójść do kościoła po połogu, a o tem się nie zapomina, co się przeczyta w tej księdze.
 — Stary John i Szyngaszguk byli ludzie zupełnie różni — odparł Natty, wstrząsając głową na to melancholi-czne przypomnienie — podczas wojny 58go, był on w południu dojrzałości i o trzy cale wyższy odemnie. Gdybyście go widzieli o poranku dnia tego, w którym zwyciężyliśmy Dieskau, przyznalibyście, iż piękniejszej nad tę skórę czerwoną, nie można widzieć. Był on aż do pasa nagim i ozdobiony malowaniem... nie, nikt nigdy piękniej nie wyglądał. Twarz z jednej strony była czarna, z drugiej czerwona, reszta ciała żółta. Głowę miał ogoloną, prócz kosmyka na samym wierzchu, na którym widzieć się dawała kita z piór orlich, tak jaśniejących, jak gdyby były wyciągnięte z ogona pawia. Nakoniec, z jego postawą dzielną i wyniosłą, nożem wielkim do płatania i tomahawkiem, bardziej wojennej nad jego, nie można było widzieć postaci. I dla tego dzielnie odegrał swą rolę, nazajutrz po bitwie widziałem trzynaście czupryn na jego kiju przywiązanych. I on je pozyskał godziwym sposobem, albowiem nie taki to był człowiek Wielki Wąż, by miał odzierać nieprzyjaciela, którego nie zabił własną ręką.
 — Dobrze więc, dobrze, bić się, zawsze to jest bić się — rzekła gospodyni — nie idzie o to, jak, gdyż na to są rozliczne sposoby, lecz tego nie lubię, iż odzierają skórę z głowy zabitych i nie sądzę, by do tego upoważniała Biblia. Spodziewam się sierżancie, żeś nigdy nie pomagał w podobnej sprawie?
 — Moją powinnością było stać w szeregu — odpowiedział Hollister — oczekiwać tam kuli lub bagnetu. Byłem natenczas w twierdzy, a że rzadko wychodziłem, nie często widziałem dzikich, którzy tylko mały bój wiedli na skrzydłach. Przypominam sobie jednakże, iż słyszałem mówiących o Wielkim Wężu, jak go nazywano, był to bowiem sławny wódz, i nigdy się nie spodziewałem widzieć go kiedyś, jako cywilizowanego i chrześcianina pod nazwiskiem starego Johna.
 — Został on chrześcianinem przez braci Morawskich, którzy się zawsze na zgubę wnęcali między Delawarów — rzekł Natty. Mojem zdaniem, gdyby dzikich zostawiono w spokojności, nie przyszlibyśmy do tego, czem jesteśmy. Te góry należałyby jeszcze do prawego ich właściciela, nie nadto starego, by nie mógł dźwigać takiej, jak ta strzelba i mającego oko pewne. On zostawiłby kraj w takim stanie, jaki mu przyrodzenie wskazało i...
 W tem szelest przede drzwiami, przerwał mówiącemu i w tejże chwili nowe towarzystwo weszło do pokoju.
 Pijmy bracia, pijmy społem,
 Od wieczora do poranku,
 Tu za przyjacielskim stołem Pijmy wino bez przestanku!
 Śpiew pijacki.
 Towarzystwo, które teraz weszło do oberży pod Śmiałym Dragonem, składało się z sędziego Templa, majora Hartmana, pana Le Quoi i Ryszarda Jonesa. Przybycie tych znamienitych osób, sprawiło na chwilę powszechne wzruszenie, z którego korzystając adwokat Lippet, zemknął. Wielu z liczby bawiących w sali zbliżyło się do Marmaduka dla przyjęcia podawanej przezeń ręki, oświadczając, iż tuszyli sobie, że się sędzia ma dobrze.
 Major tymczasem zasiadł spokojnie na ławce z poręczeni, którą doktor i adwokat tylko co opuścili. Zdjąwszy kapelusz i perukę, włożył natomiast szlafmycę wełnianą ciepłą, nasunął ją na uszy, wydobył z kieszeni puszkę z tytoniem, kazał gospodarzowi podać fajkę nową, nałożył, zapalił, i puściwszy kłąb dymu, wyjął ją na chwilę z ust, i obracając głowę ku gospodyni, zawołał:
 — Betty — toddy zapewne musi już być gotów?
 Sędzia odebrawszy pozdrowienie od całego zgromadzenia, sadowił się obok majora, kiedy Ryszard skwapliwie po całej sali szukał oczyma miejsca, któreby dlań było naj dogodniejszem. Pan Le Quoi wziął krzesło i usiadł blisko komina, starając sie tak się umieśeić, aby ani jeden promień ciepła odwróconym przez to od kogokolwiek nie został. John Mohegan, który w tej prawie wszedł chwili, zajął miejsce, ani słowa do nikogo nie mówiąc, na końcu lawy przypierającej do kantoru.
 Skoro wszyscy usiedli, sędzia przemówił do gospodyni żartobliwym tonem:
 — Cóż więc Betty, widzę, iż pozostałaś przy swej zawołanej wziętości, pomimo przeciwieństw, na przekorę rywalom, pośród wszystkich religij. Jakże ci się wydało kazanie?
 — Kazanie? — powtórzyła — nie mogę bezwątpienia powiedzieć, by ono nie było do rzeczy, lecz co się tycze modlitwy, to cale co innego. Niemała to rzecz, jak łatwo miarkawać możesz sędzio, mając rok pięćdziesiąty dziewiąty, być zmuszoną ciągle się ruszać w kościele, wstawać i siadać, nie wiedzieć wiele razy w przeciągu godziny. Zresztą pan Grant wydaje się być człowiekiem zacnym i niezawodnie nic mu nie mam do zarzucenia. Weź Johnie, oto szklanica jabłeczniku z imbirem, łndyanin i bez pragnienia pić może.
 — Zgadzam się na to — wtrącił Hiram, tonem zastanowienia się — iż kazanie dobrze było powiedziane i mniemam, iż w powszechności sprawiło zadowolenie. Mimo to jednak były w niem rzeczy, które wyrzucie należało, albo czem innem zapełnić, co wszakże nie łatwo się uskutecznić mogło, gdyż kazanie było pisane *)
 — Iw tem to cała trudność, sędzio — zawołała gospodyni. Jakże minister każąc może być natchnionym, kiedy jest ścieśniony i skrępowany tem, co wprzódy napisał, ni mniej, ni więcej, jak żołnierz na pikiecie?
 — Bardzo dobrze, bardzo dobrze — rzecze Marmaduk, czyniąc znak ręką, jakby obudwu chcąc nakazać milczenie — * ) Ministrowie anglikańskiego kościoła zawsze czytają kazania; niektóre sekty, jak metodystów, słuchają improwizowanych nauk. lecz dosyć już tego. Pan Grant mówił nam dzisiejszego wieczoru o różnicy mniemań w tym przedmiocie i mojem zdaniem mówił arcyrozsądnie.
 Chwila milczenia po tem nastąpiła, lecz Hiram Doolittle nie chcąc, by pomyślano iż się nie chciał odezwać, począł na nowo rozmowę, mówiąc o innej rzeczy.
 — I jakież nowiny przynosicie nam z kongresu sędzio — zapytał. Podobno kongres w ostatniej sesyi nie wielkich rzeczy dokonał? Co się też to dzieje we Francyi?
 — Od czasu jak Francuzi ścilęi króla swojego — odpowiedział Marmaduk — nic więcej nie robią tylko się biją. Zdaje się, iż charakter tego narodu zupełnie się odmienił.
 — Ah! mój nieszczęśliwy król! — żałośnie powtórzył pan Le Quoi.
 — Znałem wielu Francuzów podczas wojny, którąśmy wiedli za naszą niepodległość — dalej mówił pan Templ — i wszyscy wydawali się być ludźmi pełnymi dobroci i wybornego serca, lecz ci jakobini krwi pragną, jak prawdziwe pijawki.
 — Był z nami w York-Town — rzekła gospodyni — pewien Francuz nazwany Roszambo; bez wątpienia dzielny chłopiec, równie jak koń jego. Tam to właśnie mój biedny sierżant, attakując baterye angielskie został uderzony podkową w nogę, przez co ochromał. ’
 — Co się kongresu tycze — rzekł Marmaduk — wiele on praw postanowił, których kraj mocno potrzebował. Między innemi, jedno z nich zabrania łowić ryby niewodem w niektórych rzekach i małych jeziorach, w nieprzyzwoitym czasie; drugie nie dozwala zabijać sarn podczas ich parzenia się. Spodziewam się, iż przyjdzie czas, kiedy wzbronione będzie i drzewa walić bez potrzeby.
 Natty słuchał z natężoną uwagą, dozwalającą mu zaledwie odetchnąć, a gdy pan Templ przestał mówić, śmiać się począł swoim sposobem, jakby na wyszydzenie tego co słyszał.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom I.
 — Uchwalajcie prawa, sędzio, wydawajcie ustawy — rzekł nakoniec — lecz gdzie znajdziecie dosyć ludzi na strzeżenie gór podczas długich dni lata, lub jezior podczas nocy? Zwierzyna zwierzyną, i ten co ją znajduje, ma prawo zabijać. Taka była ustawa na tych górach, jak daleko pamięcią sięgać mogę w przeciągu lat czterdziestu i sądzę, że stara ustawa stanie za dwie nowe. Kiedy więcej nie potrzeba nad parę obuwia, potrzeba być głupcem, aby zabijać sarnę kotną, każdy wie dobrze, iż mięso jej wówczas chude i twarde. Wystrzał z fuzyi nie raz wzdłuż jeziora pomiędzy skały, rozlega się, jak gdyby wystrzelono razy pięćdziesiąt i któż wówczas może zgadnąć, gdzie stał człowiek, który wystrzelił?
 — Roztropny urzędnik, zbrojny powagą prawa, panie Bum-po — rzekł sędzia tonem poważnym — może zapobiedz wielu nadużyciom, które aż dotąd miały miejsce i sprawiły, iż zwierzyna już rzadszą stawać się poczęła. Mam nadzieję żyć tak długo, iż się doczekam czasów, kiedy w takiem poszanowaniu będą prawa właściciela na zwierzynę, jak na grunta dzierżawą trzymane.
 — Wasze prawa i dzierżawy jednej są daty — zawołał Natty — wszystko to poczęło się od wczoraj. Lecz prawa powinny być bezstronne i nie sprzyjać jednemu z pokrzywdzeniem drugiego. We środę, dwa tygodnie temu, strzeliłem do sarny, raniłem ją i za drugim wystrzałem spodziewałem się ją położyć, albowiem nie było przykładu, bym kiedykolwiek trzykroć do jednej strzelał. Tymczasem zupełnie inaczej się stało, sarna skoczyła za przeklęty parkan, kiedym nabijał strzelbę, który tak był gęsty i cierniem najeżony, iż nie można go było przebyć dla jej dopędzenia. Któż mi tedy wynagrodzi stratę tej sarny, jednej z najpiękniejszych o tej porze? Dalej, dalej sędzio, dzierżawcy to, nie zaś strzelcy są przyczyną, iż zwierzyna rzadszą się staje.
 — Sarny nie tak liczne obecnie, jak podczas dawnej wojny — rzekł major, otoczony obłokiem dymu — lecz ziemia stworzona nie dla sarn, lecz dla chrześcian.
 — Sądzę, iż jesteście przyjacielem sprawiedliwości majorze — edpowiedział Natty, jakkolwiek dosyć często odwiedzacie wielki dom; powiedzcie mi więc, nie jestże to przykro dla człowieka widzieć się pozbawionym przez podobne prawa uczciwych środków utrzymania się, kiedy przeciwnie, gdyby się słuszności pilnowano, mógłby on łowić rybę i polować we wszystkie dni tygodnia nawet, jeźli ma po temu ochotę.
 — Dobrze was rozumiem’ panie Bumpo — rzekł major zwracając na niego duże, czarne oczy z wyrazem szczególnie dobitnym — lecz nie zawsze byłeś tak roztropnym, by pamiętać o tem, co i jak będzie w przyszłości.
 — Może nie miałem do tego takich przyczyn — odparł Natty z miną posępną. I wsparłszy głowę na rękach, zdawał się postanowić nie mówić więcej.
 — Sędzia począł był przed chwilą rozpowiadać nam coś o Francuzach — rzekł Hiram po chwili powszechnego milczenia.
 — Tak jest panowie — rzekł Marmaduk — powiedziałem wam, iż Jakobini postanowili żadnego nie kłaść hamulca wyuzdanemu ich szaleństwu. Nie przestają dopuszczać się morderstw, nazwanych sądowemi egzekucyami. Wiecie bez wątpienia, iż zabójstwo królowej przydali do długiej listy swych zbrodni?
 — Les monstres — zamruczał powtórnie pan Le Quoi, obracając się na krześle z konwulsyjnem drżeniem.
 — Wojska Rzeczypospolitej spustoszyły Wandeę — dalej mówił pan Templ — i mieszkańców secinami skazują na rozstrzelanie jedynie dla tego, iż są rojalistami. Wandea jest to prowineya południowo-zachodnia Francyi, która się okazuje tak przywiązaną do Burbonów. Lecz pan Le Quoi zna bezwątpienia tę część kraju i będzie mógł nam udzielić szczegółów o niej.
 — Non, non, non, mon cher ami! — zawołał pan Le Quoi, zasłaniając ręką oczy — nie pytajcie mnie o te wszystkie okropności, pozwólcie mi zapomnieć o nich.
 — Ci zapaleni republikanie w krótkim przeciągu czasu stoczyli wiele bitew — dodał sędzia — aż nadto często byli zwycięzcami. Nie mogę jednak powiedzieć, bym się gniewał, iz odebrali rulon, albowiem port ten naturalnie należy do Francyi.
 Co i odebrali Tulon! — zawołał pan Le Quoi, żwawo powstawszy i wyskakując z radości — to mię zachwyca, unosi! ah! ah! panowie Anglicy! lecz ta biedna królował ta niepoliczoua liczba ofiar! Francuzi zawsze są dzielni, oni odebrali Tulon! chciałbym ażeby Loudyn zdobyli.
 Pizez kilka chwil przechadzał się, miotany gwałtownem wzruszeniem, już to pocierając ręce z radości, już uderzając się w czoło ze smutku. Nakoniec nie mogąc sie oprzeć wzruszeniu, którego przyczyną były uczucia walczące w jego sercu, miłość ojczyzny i wstręt do morderstw, jakich s°ię w niej dopuszczano, nagle wybiegł z sali napowrót do swego sklepu.
 Odejście jego nie zdawało się zadziwiać gości nawykłych do sposobu jego obejścia się, lecz major Hartmann parsknął ze śmiechu, co mu się rzadko trafiało i zawołał:
 — Ten Francuz zwarjował, nie potrzebuje on pić, już się upoił radością, chociaż zapłakał ze smutku.
 — Francuzi są dobizy żołnierze — rzekł Hollister — pomogli nam do wygranej pod York-Town i jakkolwiek jestem zupełnie w tem nie świadom, co się tyczy wielkich obrotów wojska, mniemam jednak, iż bez nich wódz naczelny nie mógłby ruszyć naprzeciw Kornwallisa.
 Prawdę mówisz sierżancie — zawołała jego małżonka — chciałabym, abyś zawsze był takim samym. Tak jest, tak, Francuzi są dobrymi żołnierzami, a nadewszystko są to piękne chłopcy. Przypominam sobie, iż kiedym moim wózkiem jechała jak markietanka, gdy ty naprzód się posuwałeś z milicyą, napotkałam wówczas pułk francuzki, zmierzający do połączenia się z wojskiem i nie miałam potrzeby ruszać dalej dla sprzedania mego towaru. A czy zapłacili, pewnie się mnie zapytacie? Bez wątpienia, zapłacili i to jeszcze pięknemi pieniędzmi francuzkiemi; niech djabeł porwie, jeśli oni mieli te świstki amerykańskich papierów. Niech mi Bóg odpuści te przekleństwa, lecz to istna prawda, iż zapłacili pięknem i dobrem srebrem. I z nimi na sześć szklanek, zawsze jedne zyskać można, gdyż oddając je, zawsze coś na dnie zostawią. A w takim razie handel dobrze idzie, sędzio, kiedy pijący płacą dobrze i nie patrzą zbliska.
 — A to ci na dobre wyszło, mistress Hollister — rzekł Marmaduk. Lecz gdzież jest Ryszard? Zaledwo usiadł, wnet ujrzałem jak się zabrał do wyjścia i już go oddawna nie ma tu, tak, iż się obawiam, aby gdzie nie zmarzł.
 — Nie lękajcie się braciszku Marmaduku, nie lękajcie się! — zawołał pan Jones, wszedłszy w tejże chwili. Czynności rozgrzewają nawet w najchłodniejszą noc. Betty, mąż twój wychodząc z kościoła, mówił mi, iż się obawiał, aby wieprze jego nie sparszywiały. Poszedłem zobaczyć i przekonałem się, iż rzeczywiście tego się trzeba było lękać. Udałem się więc do was, doktorze i dostałem od ucznia twojego potrzebne ingredyencye, które zmieszawszy z.po-myjami, wlałem do koryta. Teraz za wszystko odpowiadam i stawię daniela przeciw wiewiórce, iż nim się tydzień skończy, wieprze będą się miały dobrze. No dalej pani Hollister, teraz czekam na kubek flipu.
 — Już gotów zupełnie panie Jones — r odpowiedziała gospodyni — wiedziałam dobrze, iż go wam będzie potrzeba. Kochany mój sierżancie, podajże panu Jones kubek, który stoi przy ogniu. Eh nie! ot ten największy, dobrze; skosztuj panie, a śmiem rzec, iż będziesz zadowolony.
 — Doskonały, Betty — odpowiedział Ryszard — nikt lepiej przyrządzać od ciebie nie umie flipu. Oto masz Johnie, napij się. Pij, pij, ja ty i doktor dzisiejszego wieczora piękną zrobiliśmy operacyą. A jakże się ma nasz pacyent? Ale, ale, braciszku Marmaduku, pod twą niebytność pewnego dnia kiedym nic nie miał do roboty, co się bardzo rzadko trafia, ułożyłem śpiew. Wnet ci go zaśpiewam.
 Gdy się kłopotom poddamy,
 Których pełne nasze życie,
 Wnet przyjaciele ujrzycie Jak siwizny doczekamy.
 Lecz chcąc trosce stawić czoło,
 Wziąć rozbrat z czarnym humorem,
 Trzeba rano i wieczorem Pić, śpiewać i żyć wesoło.
 Pijmyź, w piosnkach strójmy śmiechy,
 Te są chłopców dobrych wczasy,
 Żyj pustoto i uciechy,
 Smutki niech idą na lasy.
 Tłum kłopotów życie skraca,
 Kruczy włos w siwy obraca.
 Ha! braciszku Marmaduku jakże sądzisz o tem? Ułożyłem także i drugą zwrotkę, lecz braknie mi ostatniego wiersza, gdyż nie dobrałem jeszcze rymu. Prawdziwie urodziłem się poetą. A ty stary Johnie, jakże ci się wydaje ta muzyka? czyli może się ona porównać z waszemi wojen-nemi śpiewy?
 — Dobra jest — odpowie Indyanin, który pił ze wszystkimi sąsiadami, nie licząc tego co mu dała gospodyni i którego głowa poczęła już doznawać wpływu trunków.
 — Brawo! Brawo! Ryszardzie — wykrzyknął major, którego oczy także świadczyły o działaniu, jakie trzeci kubek toddy wywarł na jego głowę — brawissimo! to wyborna piosnka; lecz Natty Bumpo umie lepszą. Dalej, mój stary chłopcze, zaśpiewaj nam swoją piosnkę o zwierzynie.
 — Nie, majorze, nie — odpowiedział Natty wstrząsając głową ze smutną miną — dożyłem by widzieć, czego spodziewałem się, iż nigdy oczy moje nie ujrzą w tych górach, i nie mam już serca do śpiewania. Kiedy ten co winien być panem tutaj, musi pić wodę śniegową dla ugaszenia swego pragnienia, nie przystoi tym, co żyli z jego łaski cieszyć się, jak gdyby wszędzie było słońce i wiosna.
 To rzekłszy, skłonił głowę na kolana i zakrywając twarz rękami, wrócił do dawnej swej postawy.
 Zmiana temperatury, jakiej doświadczył Ryszard Jones przechodząc ze zbytecznego zimna do najwyższego ciepła i szybkość z jaką wychylił jednym prawie ciągiem kilka kubków flipu, które przyrządzić zaledwo wyśpieszyć mogła mistress Hollister, już postawiły go na równi z innymi składającymi towarzystwo. Wziąwszy w rękę kubek ulubionego napoju podniósł się i zbliżył do starego Strzelca,
 — Słońce i wiosna — zawołał — ślepy jesteś mój Natty, należało powiedzieć księżyc i zima. Napij się abyś wzrok przeczyścił.
 Trzeba rano i wieczorem Pić, śpiewać i żyć wesoło.
 Lecz słuchajcie, oto stary John zaczyna śpiewać. Co za wilcza muzyka ta indyjska, majorze! pewien jestem, iż ani jednej nie znają nuty.
 Kiedy Ryszard śpiewał i gadał, stary Mohegan wydawał dźwięki przeciągłe i jednotonne, znacząc miarę ruszaniem głowy i ciała, mało do tego słów przydawał, a że wymawiał je w ojczystym języku, Natty tylko mógł je rozumieć. Nie dając baczenia na to co Ryszard mówił, nie przestawał śpiewać jakiejś dzikiej i melancholijnej pieśni, raz podnoszącą do hajwyższych tonów i znowu spadającą do nizkich i drżących dźwięków, które rzekłbyś, iż stanowią charakter tej muzyki.
 Uwaga naówczas całego zgromadzenia widocznie była rozdzieloną Poukładały się rozmaite gruppy rozprawiając o rozmaitych przedmiotach, z których główniejszemi były, leczenie wieprzów od oparszywienia i kazanie miane przez pana Granta. Tymczasem doktor Todd starał się wyłożyć Marmadukowi, naturę rany odebranej przez młodego Strzelca. Stary Mohegan nie przestawał śpiewać, wzrok jego coraz błędniejszy się stawał i fizyognomia powoli przybierała wyraz nieludzkiej dzikości. Śpiew jego stopniami się wznosił i nakoniec dotknął najwyzszej oktawy, co przerwało powszechną rozmowę. Natenczas Natty podniósłszy głowę, przemówił doń żwawo w ojczystym języku, co przez wzgląd na czytelników przełożymy na mowę zrozumialszą dla nich.
 — Do czego się przyda opiewać sławne twe czyny Szyn-gaszguku i wspominać o wojownikach, których własną zabiłeś ręką, kiedy największy nieprzyjaciel jest blisko ciebie i pizywłaszcza prawa Młodego Orła? I jam walczył w bitwach więcej niżli którykolwiek z wojowników twego narodu, lecz nie chciałbym się z tego wynosić w czasie, jak teraźniejszy.
 Indyanin chciał się podnieść, lecz nie mogąc się utrzymać na nogach, całym ciężarem upadł na swą ławkę.
 — Sokole oko — rzekł on — jestem wielki wąż Delawarów; ja mogę tropić Mingów, jak gadzina co unosi jaja ptasie i jak grzechotnik jednym ich obalić ciosem. Człowiek biały dobrze mówił dzisiejszego wieczoru; chciał ou tomahawkowi Szyngaszguka nadać białość wód Otsego, lecz nie oschła jeszcze na nim krew Makwów.
 I dla czegóż pozbawiłeś życia tych biednych Mingów? Czyliż nie dla tego, aby zapewnić dzieciom twych ojców posiadanie tych lasów i jezior, które oddane były na uroczystej radzie spożywaczowi ognia? A tymczasem krew bohatera czyliż nie płynie w żyłach młodego naczelnika, który powinienby podnieść swój glos wysoko w miejscach,.gdzie głos jego nie może się dać słyszeć?
 Eozmowa ta, której wszyscy słuchali nie rozumiejąc, zdawała się na chwilę wracać staremu Indyaninowi możność użycia przyrodzonych jego zdolności. Potrząsł głową w gro-źnem poruszeniu, znowu powstał z widocznem usiłowaniem utrzymania się na nogach i utkwiwszy w Marmaduka oczy pałające dzikim gniewem, ściągnął rękę do tomahawku wiszącego u pasa.
 — Nie przelewaj krwi! — zawołał Nafty postrzegłszy, że stary wódz przybierał charakter srogiej dzikości jemu wrodzony.
 Lecz Eyszard postawił przed Moheganem naczynie napełnione flipem; starzec dziki porwał je oburącz i duszkiem wychylił. W tejże chwili oczy sie jego zbłąkały, wzrok się zaćmił, rysy jego wyrażały tylko osłupiałość, naczynie z rąk mu się wymknęło i opadł na ławkę, wsparłszy głowę o stół przed nim stojący.
 — Otóż są dzicy rzecze Natty — daj im pić a będziesz miał z nich albo psów wściekłych, albo wieprzów. Lecz cierpliwości, cierpliwości, nadejdzie może dzień sprawiedliwości.
 Powiedział jeszcze do niego kilka słów w ojczystym języku, lecz John nie mógł już więcej nie słyszeć.
 — Na co się przyda do niego mówić — zawołał Eyszard — nie widziszże, iż on głuchy, ślepy i niemy? Dalej, kapitanie Hollister, daj mu izbę sypialną w twej stodole, a ja ci zapłacę za niego. Jestem tego wieczora bogaty, dwadzieścia razy bogatszy od ciebie bracie Marmaduku z twemi lasami, gruntami, jeziorami, z twemi procentami i gotówką.
 Bo chcąc trosce stawić czoło.
 Wziąć rozbrat z czarnym humorem,
 Trzeba rano i wieczorem \
 Pić, śpiewać i żyć wesoło.
 Pijmyż, w piosnkach strójmy śmiechy,
 Te są chłopców dobrych wczasy,
 Żyj pustoto i uciechy,
 Smutki niech idą na lasy.
 Tłum kłopotów życie skraca,
 Kruczy włos w siwy obraca.
 Dalej, królu Hiramie, dalej książę Doolittle rób jak ja, pij, pij, powiadam ci. Dzisiaj wigilia Bożego Narodzenia, a ten dzień jedyny w roku.
 — Eh! Eh! eh! Pan Jones całkiem jest dzisiaj muzykalnego humoru — rzekł Hiram, którego język nieco już także skołowaciał. Cóż więc mości Jonesie, ja mniemam, iż wszystko ukończywszy zrobimy z naszego pomnika kościół.
 — Kościół, Doolittlu — zawołał Ryszard — my zrobim katedrę, będziemy mieli biskupa, kanoników, księży, dyako-nów, chłopiąt chórowych, zakrystyanów, kustoszów, organistę i kantora. Na lorda Henryka, jak mówi Beniamin, zbudujemy dzwonnicę na drugim końcu, i tak zrobimy dwa kościoły. Co na to mówisz braciszku Marmaduku, przyj-mieszże na siebie i te koszta. Tak jest, tak, zapewne wszystko opłacisz,
 — Tak wrzeszczysz Ryszardku — rzekł sędzia — iż mi niepodobna słyszeć co mówi doktor. Nie powiedziałeśże mi doktorze Todd, iż obawiać się należy, aby się rana nie rozjątrzyła, z przyczyny ostrości zimna?
 — Owszem przeciwnie mówiłem wam panie sędzio — odpowiedział doktor — iż chociażby największe było zimno, nie można się lękać rozjątrzenia rany, którą tak starannie przewiązałem, z której wydobyłem kulę dotąd jeszcze będącą w mojej kieszeni. Ponieważ zaś, jak się zdaje, macie zamiar wziąć tego młodzieńca do siebie panie Templ, mniemam przeto, iż lepiej będzie, kiedy jeden tylko podam rachunek za operacyą i dalsze starania.
 — Tak jest, i mojem zdaniem dosyć będzie jednego rachunku — odpowiedział Marmaduk, czyniąc jeden z tych dwuznacznych uśmiechów jemu właściwych, o których nie można było wiedzieć, czyli je przypisać należało ironii, lub dobremu humorowi.
 Tymczasem Hollister z pomocą kilku swych gości wyniósł starego Indyanina do stodoły i położył go na słomie, gdzie John Mohegan spokojnie przespał się aż do jutra.
 Przez ten czas major tyle wychylił kubków toddy, ile wypalił fajek tytuniu i także począł być szumnie wesołym. Już się noc daleko pomknęła, albo raczej ustąpiła miejsca porankowi, kiedy major pokazał chęć wrócenia do tego, co mieszkańcy osady nazywali wielkim domem. Już naówczas sala była prawie próżną, lecz Marmaduk znał dobrze skłonności i zwyczaje swego starego przyjaciela, aby chciał wcześniej nieco namienić o oddaleniu się. Przy pierwszej okoliczności, jaką mu nastręczył weteran niemiecki, powstał i wyszedł z nim i Ryszardem. Pani Hollistrowa towarzyszyła im aż do progu i polecając, aby szli ostrożnie, rzekła:
 — Trzymaj się ramienia pana Jonesa, majorze; on młodszy i służyć wam za podporę powinien. Jest to rozkosz widzieć was wszystkich pod Śmiałym Dragonem, i niezawodnie nie ma nic złego przepędzić wesoło wigilią Bożego Narodzenia, kto wie co się z nami stanie nim drugiej doczekamy? Dobra noc sędzio, życzę wam wszystkim świąt szczęśliwych.
 Wychodzący z oberży udali się wszyscy środkiem ulicy, kędy śnieg dobrze był udeptany; Marmaduk w straży przedniej szedł poprzód krokiem dosyć pewnym, dwaj jego towarzysze tuż za nim postępowali z razu jakkolwiek. Lecz gdy zeszli z ulicy na grunta należące do sędziego, ponieważ nie mieli więcej oznaczonej drogi dla wskazywania kierunku, a niepodobną dla nich było rzeczą zmierzać w prostej linii, znacznie się przeto oddalili i kiedy pan Templ stanął przed domem, postrzegł, iż był sam jeden. Wrócił przeto nazad i trzymając się śladów swych dwóch przy jaciół, znalazł ich leżących aż po szyję w śniegu. Nie bez wielkiego trudu postawiwszy ich na nogi, wziął każdego pod rękę i mówiąc słowanji Beniamina, potrafił ich wprowadzić do portu bez nowego szwanku, kiedy Ryszard śpiewał pieśń tryumfu:
 Trzeba rano i wieczorem Pić, śpiewać i żyć wesoło.
 ROZDZIAŁ XV. ł
 Była nadenezas w Biskajskiej odnodze.
 Dawna ballada.
 Przed sceną zaszłą pod Śmiałym Dragonem, z której zdaliśmy sprawę w rozdziale poprzedzającym, pan Templ odprowadził swą córkę do domu, pozostawiając jej zupełną swobodę względem przepędzenia wieczoru, w sposób, jaki za najlepszy dla siebie uzna. Przed odejściem do akademii, Beniamin nie zapomniał pogasić światła u zwierciadeł i w kandelabrach, lecz zalecił Aggemu podniecać ogień w salonie, i gdy zapalono cztery wielkie świece we czterech, potężnych lichtarzach miedzianych, uszykowanych na kre-* densie, przekonali się, iż to miejsce lepiej było oświecone i lepiej ogrzane niżeli sala zkąd wyszli.
 Remarąuable Pettibona, która także należała do liczby słuchaczów pana Granta, powróciła ze swą młodą panią, której przybycie nie bardzo przyjemnem widziała okiem. Pochlebiała jednak sobie, iż jej nie trudno będzie z przyczyny młodości Elżbiety, zachować, przynajmniej w części władzę, której nikt jej dotąd nie zapczeczał. Myśl, iż ulegać będzie rządom i słuchać rozkazów młodej dziewczyny, zamiast dawania ich innym służącym, była dla niej nieznośną. Już pięć czy sześć razy chciała zdobyć się na odwagę, by jednym stanowczym krokiem poznać czego się ma obawiać lub spodziewać na przyszłość, lecz ilekroć spotkała się z czarnemi oczyma i spojrzeniem imponującem Elżbiety, przechadzającej się po salonie, pogrążonej w dumaniack o dziejach jej młodości, o zmianie zaszłej w jej położeniu, a może także i o wypadkach dnia tego, jakaś bojaźń pełna uszanowania, do której wielowładna ochmistrzyni nie sądziła się być przyzwyczajoną, zdawała się przygważdżać język do podniebienia. Nareszcie postanowiła zacząć rozmowę od przedmiotu, który równając wszystkich ludzi podług jej rozumienia, nadarzał zręczność popisania się ze swemi talenty.
 — Pan Grant powiedział nam dzisjejszego wieczoru gładkie kazanie — rzekła. Wszyscy ministrowie jego kościoła zawsze mają piękne mowy, lecz trzeba dodać, iż wprzód układają swe myśli na piśmie, co jest wielkim przywilejem, wątpię bowiem, aby mogli kazać w pełności serca, jak kaznodzieje obrządku stojącego.
 — Cóż to rozumiesz przez kaznodzieję obrządku stojącego? — zapytała Elżbieta.
 — Rozumiem presbiteryanów, anabaptystów — odpowiedziała Remarquable — i wszystkich innych, co nie klękają odprawiając modlitwy.
 — A więc tym sposobem nazwiesz religią mojego ojca, obrządkiem siedzącym — rzekła Elżbieta, śmiejąc się.
 — Zapewne, miss Elżbieto — odparła Remarąuable — nigdym wszakże nie pozwoliła sobie mówić w nieprzyzwoity sposób, ani o waszym ojcu, ani o kimkolwiek z jego rodziny. Wiem, że Kwakry są ludzie rozsądni i przemyślni. Na nabożeństwie siedzą w milczeniu i przez długi czas, żaden z nich nie otworzy gęby. W waszych zaś kościołach przeciwnie, co chwila potrzeba zmieniać postawę, a mogę o tem mówić, byłam już tam raz bowiem nim się dostałam do Templtonu i doprawdy mniemałam, iż jestem na koncercie.
 — Nowe mi okazujesz zalety naszego obrządku, na które nie zwracałam uwagi — rzekła Elżbieta — lecz czuję się znużoną i chcę się oddalić. Chciej więc zobaczyć, czy jest ogień w mym pokoju.
 Pettibona czuła niepowściągnioną żądzę odpowiedzieć młodej swej pani, iż mogła się sama dowiedzieć o tem, lecz umiarkowanie przemogło niechęć i po kilku chwilach zwłoki, jakby dla utrzymania swej godności, wykonała ten rozkaz. Wiadomość jaką przyniosła, była zadowalniającą i Elżbieta oddaliła się życząc dobrej nocy ochmistrzyni i Beniaminowi, układającemu drwa w piecu.
 Jak tylko wyszła, wnet Remarquable dała się słyszeć z mową, która nie będąc ani krytyką, ani pochwałą młodej jej pani, wyrażała jednak wiele niechęci. Beniamin nie zwracał na to wcale uwagi i starannie się krzątał koło ognia. W końcu poszedł zobaczyć termometr, potem wydobył z kredensu to, co wystarczyłoby do utrzymania w człowieku wewnętrznego ciepła, bez pomocy wielkiej ilości drzewa nawalonego do pieca. Przybliżywszy doń mały stolik, postawił na nim butelki i szklanki, wziął dwa krzesła, usiadł na jednem, napełnił swą szklankę i tak przemówił do swej towarzyszki:
 — Dalej mistress Pettibono, dalej, postaw się na kotwicy w tem krześle. Na dworze wiatr wschodnio-północno-wsehodni, lecz nie to nie znaczy, z jakiej on dmie strony. Tam na spodzie okrętu murzynom gorąco przy ogniu, przed którym możnaby całego upiec wołu; tutaj ciepłomierz wskazuje 55 stopień, lecz jeżeli to drzewo jaworowe ma jaką wartość, to nim pół godziny upłynie, będzie na nim o dziesięć stopni więcej. Zbliż się więc, usiądź i powiedz mi, co myślisz o naszej młodej pani?
 — Mojem zdaniem panie Beniaminie Penguillanie...
 — Ben Pompo, nazywaj mię Ben Pompo, mistress Re-marquable, dzisiaj wigilia Bożego Narodzenia i mam zamiar wypompować aż do dna te butelki.
 — Dziwny z ciebie człowiek Beniaminie, miałam ci powiedzieć, iż wkrótce ujrzymy w tym domu wielkie odmiany.
 Odmiany! — zawołał Beniamin, rozpatrując swą butelkę, w której próżnia następowała z cudowną szybkością. Co mi do nich, byleby zawsze przy mnie były klucze od piwnicy.
 Mniemam, iż się zawsze coś znajdzie do jedzenia i picia w domu. Nieco więcej cukru, jeśli wolno cię prosić panie Beniaminie, albowiem pan Jones starannym jest szafarzem. Lecz nowy pan, nowe prawa, i zdaje mi się, iż pobyt nasz tutaj uie nader pewny.
 — Nie od wczorajszego to dnia, mistress Remarąuable puściliśmy się na burzliwe morze życia. Napotkaliśmy statecznie wiejące wiatry, co długo zasłaniały nas w żegludze, lecz nic nie ma nad wiatr zmienniejszego i wkrótce może nastąpi burza, która potarga liny na naszym statku, co dzisiaj lub jutro przytrafić się może.
 — Każdy wie o tem, że życie jest niepewne — odparła Remarquable; starając się zastosować do usposobienia swego towarzysza. Ale ja przewiduję, że w domu tym zajdą wielkie zmiany, więc ostrzegam, bo nie opatrzycie się, jak wam narzucą przełożonego w postaci jakiego młodego człowieka, jak to już mnie spotkało. Otóż sądzę Beniaminie, że byłoby to wam bardzo przykro, gdyby po tylu latach wiernej służby, spotkała was taka krzywda.
 — Awans powinien następować wedle lat służby spełnio-nionej — rzekł ochmistrz. Ale skoroby mi kogoś postawiono na przełożonego niesłusznie, to złożyłbym urząd prędzej, niż można spuścić łódkę ze statku na morze. Ale nie, pan Jones jest zacnym człowiekiem, otóż jemu powiedziałbym, że proszę o dymisyę, gdyby jaki dudek miał mi grać na nosie. Ja zaczynałem mój zawód od najniższych stopni. Pływałem po morzach i naciągałem żagle, a potem przyprawiałem w kajucie grog dla majtków. Juścić skosztowałem go nie raz, jak to zapewne i sama robisz, zajmując się kuchnią. Twoje zdrowie mistress!
 Ochmistrzyni nie mogła przyzwoicie j postąpić, jak spełnić nawzajem zdrowie Beniamina, a przyznać należy, iż zgoła nie była nieprzyjaciółką szklanki wina, wódki lub dżynu do połowy rozlanego gorącą, wodą, byleby dobrze był cukrem zaprawny. Po tej wymianie grzeczności znowu się zawiązała rozmowa.
 — Musiałeś wiele nabyć doświadczenia panie Beniaminie, albowiem jak Pismo św. powiada: „Ten co przebywa morze okrętem widzi dzieła Pana.“.
 — A niekiedy i dzieła dyabła, mistress Pettibono. Lecz z tem wszystkiem, morze wielkie nastręcza korzyści człowiekowi, tam albowiem można się nauczyć poznawać nietylko rozmaite narody, lecz i rozliczne kraje. Ja naprzykład jestem nic więcej tylko nieukiem w porównaniu z niektórymi kapitanami, co bywali na morzu, a jednak od przylądku Hugue aż do Finistere, nie masz przylądku, wyspy, których wymienić nazwania nie byłbym w stanie. Tak jest, znam tę stronę tak dobrze, jak drogę ztąd do Śmiałego Dragona; i ta odnoga Biskajska jest to stara moja znajomość. Chciałbym tylko, abyś słyszeć mogła ryk wiatru tam huczącego, włosyby ci słupem stanęły na głowie. Żeglować w tej odnodze, jest prawie to samo, jak w tym kraju podróżować z góry na górę.
 — Jak to panie Beniaminie, alboż to morze podnosi się kiedy aż do wysokości gór naszych?
 — I jeszcze wyżej, mistress Pettibono. Lecz dolej cokolwiek rumu do swej wody, gdyż zaledwo się zafarbowała. Oto cukiernica, bierz ile ci się podoba. Tak jest, tak, morze toczy góry w odnodze Biskajskiej, chyba jeśli nie wieje wiatr południowo-zachodni, to wtedy nie tak jest burzliwe. Ale jeżeli cheesz widzieć okazałe góry wody, płyń koło wysp Azorskich z wiatrem zachodnim, zostawując ziemię na lewo a sztabą okrętu obracając się ku południowi, a powiesz w pół godziny jakie tam zobaczysz rzeczy. Jednakże ja byłem na pokładzie fregaty Boadicei, a zdarzały się chwile, gdyśmy byli wyniesieni prawie aż na obłoki, a pod nami roztwierała się przepaść, która całą marynarkę Anglii pochłonąć mogła.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom I. H
 — Sprawiedliwe nieba panie Beniaminie! Jak wówczas musieliście się lękać! i jakże wyszliście z tego niebezpieczeństwa?
 — Lękać się! i czegóż u dyabła mieliśmy się lękać od kilku kropel wody słonej spadającej na głowy? Zwołano całą osadę statku, bo ci co nie byli na straży, tak spokojnie spali na swej wiszącej pościeli, jak sama noc dzisiejszą przespisz w swem łóżku, wszystkich ręce wzięły się do roboty i nie mało trudów kosztowało, by fregata ruszyła. Lecz ja wam powiadam mistress Pettibono, a nie jestem kłamcą, iż tak ona przelatywała z góry na górę, ani mniej ani więcej, jak widzisz tu przeskakującą wiewiórkę z gałęzi na gałąź. Zgodnie z prawdą dodać jednak potrzeba, iż w porządne opatrzona była żagle. Nie było z nas żadnego, coby nie wolał raczej na niej przepędzić całe swe życie, niż mieszkać w pałacu. Jeślibym był królem angielskim, kazałbym ją obwołać na moście lońdyńskim i nie miałbym innego miejsca przebywania, albowiem któż jeżeli nie Jego królewska Mość ma prawo do najlepszego pomieszkania.
 — Lecz ty panie Beniaminie, ty co podówczas robiłeś?
 — Co robiłem?.... pełniłem moją powinność jak inni, a nie brakło nam pewnie roboty. Jeśliby na Boadicei znajdowali się spółziomkowie, pana Le Quoi, pewno rozbiliby ją o brzegi jakiej wysepki, lecz my nie byliśmy tak nierozumni. Stanąwszy na wysokości wyspy Pic, pędziliśmy na rejach to w prawo to w lewo, i nie mogę powiedzieć, czy-liśmy przeskoczyli tę wyspę, czyśmy ją opłynęli. Nie jednokrotnie fregata nasza wydawała się jak ryba między pędem dwóch rzek, nakoniec wiatr się uśmierzył, słońce się ukazało i nie myśleliśmy o niczem, tylko aby się osuszyć.
 — Życie człowieka okropnem na morzu być musi — rzekła Remarąuable, która nie rozumiejąc większej części wyrazów użytych przez Beniamina, utworzyła w swej myśli niejasny obraz straszliwej burzy. I dla tego nie dziwi mię to, żeś nad nie przeniósł służbę w tak dobrym domu, jak ten. Nie przeto jednak, iż chciałabym tu zostać, Bogu dzięki, nie będę się kłopotała w znalezieniu dla siebie drugiego, i łatwiej mi bez niego się obejść, niż temu domowi beze-mnie. Tego tylko odżałować nie mogę, żem się tu dostała, co jednak nie nastąpiłoby, gdybym przewidzieć mogła, jak się to wszystko skończy.
 — Ale ponieważ przez czas tak długi zostawałaś na tym statku, musiałaś się przeświadczyć że dobrze płynął.
 — Jeśli chcesz tem dać do zrozumienia, iż miejsce było dobre, zgadzam się na to i nic nie mam do wyrzucenia, ani sędziemu, ani panu Jonesowi. Ale powtarzam, że wkrótce się zmieni, gdy zobaczymy na czele domu tego, małą? szpetną błaźnicę.
 — Szpetna! — zawołał Beniamin, otwierając szeroko oczy, które sen już poczynał przymykać — szpetna! do pioruna! tyle znaczyłoby, co powiedzieć, iż Boadicea nie była dobrze zbudowaną fregatą. Jakże do dyabła! czegóż więc jej braknie? czyliż nie ma oczu tak jaśniejących, jak gwiazda poranna, włosów tak czarnych, jak liny okrętowe najlepiej smołą oblane? Poruszenia jej nie sąż-li tak przyjemne, jak korwety w najlepsze opatrzonej żagle? Na mą duszę, figura zdobiąca rufę Boadicei, niczem się przy niej wydałaby, a jednak podług tego com słyszał od mówiących do kapitana, był to portret królowej, a już też królowe muszą zawsze być piękne, któż bowiem od króla większe ma prawo do posiadania pięknej małżonki?
 — Mów przyzwoiciej Beniaminie, jeśli chcesz abym ci dotrzymała towarzystwa. Nie mogę twierdzić, aby ona nie była powabną, na pierwszy rzut oka, lecz utrzymuję, iż żyć z nią nie będzie sposobu. Podług tego, co mi powiadał pan Jones, spodziewałam się zobaczyć w niej wzór wszystkich doskonałości, lecz zdaniem mojem Ludwika Grant jest dwadzieścia razy milszą od Betsy Templ. Już się sądzi być wielką panią, że słówka przemówić nie chce do biednej służebnej. Kiedym zapytała o czem myślała tutaj przyby 11* wając, gdy swej matki nie znalazła, zawróciła głowę w drugą stronę i nie raczyła nawet odpowiedzieć.
 — Może nie zrozumiała tego, co jej mówiłaś, wyznać bowiem potrzeba iż straszliwy masz akcent mistress Re-marąuable, panna Elżbieta zaś uczyła się po angielsku w Nowym Yorku u pewnej damy z Londynu. Ani ja, ani żaden kapitan z marynarki angielskiej, nie bylibyśmy w stanie lepiej od niej mówić tym językiem. Winnaś na to zwrócić uwagę, iż co do wymowy, jesteś tylko majtkiem, młoda zaś twoja pani admirałem.
 — Moja pani! bierzesz-że mnie za murzynkę panie Beniaminie? Ona nie jest moją panią i nią nie będzie. Co się zaś tycze mego sposobu mówienia, pochlebiam sobie, iż w tem nikomu nie ustępuję w całej Nowej Anglii, urodziłam się i wyckowanam została w hrabstwie Essex.
 — Mniejsza o to, lecz ja nie widzę przyczyny dla czego mogłabyś się użalać na naszą pannę. Dla tego wypij raz jeszcze i nie myśl o tem więcej.
 — Tak, owszem, będę myślała. Podobne postępowanie całkiem jest nowem dla takiej jak ja niewiasty. Mam na moje potrzeby sto pięćdziesiąt dollarów, łóżko, dwadzieścia baranów i nie pozostanę w domu, gdzie nie pozwolono nazywać panienki jej chrzestnem imieniem. Tak jest, nazywać ją będę Betsy, Lizzy, Elżusią, słowem, jak mi się podoba, kto mi tego zabroni? Żyjemy w kraju wolnym. Spodziewałam się jeszcze lato przyszłe tu zabawić, lecz jutro się oddalę, albo mówić będę, jak mi się podoba.
 — Co do tego mistress Remarąuable, nikt ci nie zaprze-* czy, sądzę albowiem, iż usiłować wstrzymać twój język, gdy mu przyjazny wiatr służy, byłoby to samo, co chcieć zahamować uragan rozciągając chustkę Barcellońską.
 Następnie ze wzajemnego nieporozumienia się zaszła sprzeczka między nimi. Obrażona ochmistrzyni wstała z powagą na jaką się tylko zdobyć mogła, wzięła — świecę ze stolika, wyszła z pokoju i zamknęła drzwi z trzaskiem, po dobuym do wystrzału pistoletowego, wymówiwszy półgłosem wyrazy grubijanin i pijak.
 — Kogożto nazywasz pijakiem? — zawołał Beniamin zrywając się do drzwi. Ale głupi jestem — rzekł nagle się zatrzymawszy. Stare to graty okrętu do których i podpływać nie-warto. Gdzież u dyabła nauczyła się ona tak żyć i mówić?
 Znowu usiadł, wypił szklankę groku, skłonił głowę na piersi i wkrótce począł wydawać dźwięki, mające niejakie podobieństwo z mrukiem niedźwiedzia, przerywane grubemi wyrazami przez marynarzy do łajania zwykle używanemi..
 Sen jego trwał godzin kilka, nakoniec pełne wrzawy przybycie pana Jonesa w towarzystwie majora i pana domu obudziło go nagle. Tyle jednak odzyskał przytomności, iż pomógł dwom pierwszym dobrać się do ich pokoju, po-czem sam zniknął, zostawiając staranie o bezpieczeństwie domu temu, kogo to najwięcej obchodziło. Zasuwki i zamki nie były prawie w użyciu w pierwiastkowych czasach nowych osad, z kolei i Marmaduk oddalił się do swego pokoju, obejrzawszy czyli wszystkie ognie pogaszono.
 Na tym środku ostrożności, zakończył się pierwszy dzień naszej historyi.
 ROZDZIAŁ X YI.
 Jest jakaś zdrada panowie, przeto bądźcie w gotowości.
 SZEKSPIR (Wiele hałasu o nie).
 Zimno znacznie się zmniejszyło o poranku dnia następnego. Lekkie obłoki ukazały się na widokręgu i księżyc skrył się za masą wyziewów pędzonych ku północy wiatrem południowym, co było niezawodnym znakiem odwilży. Słońce zrazu zaświeciło w całym blasku, lecz powoli skupiły się obłoki i zaległszy naokoło, nie dozwalały przenikać jego promieniom.
 Już dobry był ranek i słońce pasowało się jeszcze z gromadą chmurnych wyziewów przyćmiewających go, kiedy Elżbieta wyszła ze swego pokoju chcąc korzystać z pogody i zaspokoić ciekawość, zwiedzając miejsca przyległe domu ojca, nim się zgromadzą na śniadanie. Okrywszy się futrem dla ochrony od zimna, które lubo nie ostre, dojmowało jeszcze, weszła do małej zagrody położonej za domem, prowadzącej do lasku małych sosenek odrostków starych drzew, których pnie ścięto. Zaledwo tam weszła, wnet poznała głos Ryszarda Jonesa wołającego:
 Życzę ci szczęśliwych świąt Bożego Narodzenia*) Elżusiu. Ah! ah! widzę, iż z ciebie ranny ptaszek, lecz i ) W Anglii i Stanach Zjednoczonych, gdzie się zachowują po większej części zwyczaje macierzystej ziemi, w dzień Bożego Narodzenia składają się życzenia, powinszowania i podarki, jak we Francyi to się czyni na Nowy Rok. o tem wiedziałem, iż będę od ciebie ranniejszym. Nigdy nie dozwoliłem wyprzedzić się nikomu, co do życzeń na dzień Bożego Narodzenia. Nie, ani mężczyzna, ani niewiasta, ani dziecię, ani wielki, ani mały, ani biały, ani czarny, ani twarzy żółtej, ani miedzianej, nikt nie może się poszczycić by mię wyprzedził w tym względzie. Ale zaczekaj chwilę, niech włożę odzienie. Chcesz zapewne widzieć ulepszenia, jakie pod twą niebytność zaprowadzone zostały; ja tylko mogę je pokazać, gdyż sam układałem wszystkie plany. Jeszcze upłynie godzina nim brat Marmaduk i major przyjdą do siebie, po tych przeklętych miksturach pani Hollister; nic mi więc nie przeszkadza nieco się przejść z tobą.
 Elżbieta obróciwszy się, postrzegła Ryszarda w nocnej czapeczce u okna jego sypialnego pokoju, gdzie bojaźń, aby go kto nie uprzedził, co do życzeń na ten dzień, zniewoliła go wysunąć głowę pomimo zimna. Uśmiechnąwszy się, obiecała zaczekać, wróciła do domu, po chwili wyszła znowu, trzymając w ręku papier z kilku pieczęciami. Pan Jones czekał już na nią.
 — Pójdźmy, Elżusiu, pójdźmy — rzekł, biorąc ją pod rękę — odwilż się zaczyna, lecz śnieg jeszcze zdoła nas utrzymać. Nie czujesz-że, iż powietrze którem oddychamy, przybywa od Pensylwanii? Co za obrzydliwy klimat! Wczoraj o zachodzie słońca zimno potężne, dostateczne było do zmrożenia gorliwości w człowieku, co podług mnie jest postawić termometr na zero; między dziewiątą a dziesiątą godziną powietrze było nieco umiarkowańsze; o północy zupełnie łagodne, przez resztę zaś nocy tak było gorąco, iż leżeć pod kołdrą nie mogłem. Eh! Aggy, hola! Aggy! zbliż się murzynku, winszuję ci radośnych Świąt Bożego Narodzenia Podejmij ten dollar i jeśli ktokolwiek wstanie nim my wrócim, prędko mi donieś o tem, jeśli zaś z twej niebaczności uprzedzi mnie brat Marmaduk, nie chciałbym być w twojej skórze.
 Aggy obiecał być uważnym w wykonaniu jego rozkazów, podniósł dollara ze śniegu, wyrzucił go w górę o dwadzieścia stóp na powietrze, zręcznie schwytał ręką spadającego i pobiegł do kuchni, aby się pochwalić z odebranego podarku, z sercem tak lekkiem jak fizyognomia jego była radośną.
 — Bądź spokojnym drogi wujaszku — rzekła Elżbieta — tylko co otwierałam drzwi od pokoju mojego ojca, śpi jeszcze głęboko. Możemy w zupełnej spokojności odbyć naszą przechadzkę i wszystkie honory dnia tego przy was zostana.
 Marmaduk jest twoim ojcem Elżbieto, ale muszę powiedzieć, że lubi pierwszeństwo wszędzie, nawet w drobnostkach. Co do mnie, tylko z powodu spółubiegających się staram się o to, albowiem rzecz z siebie nic nie znacząca, czasem nabiera wagi, gdy się wielu o nią jednocześnie ubiega. Tak i w tem zdarzeniu, chcę uprzedzić braciszka, gdyż pragnie iść ze mną w zawody.
 Wszystko to bardzo jasno wujaszku; gdybyś był jeden na swiecie, nie troszczyłbyś się bynajmniej o zaszczyty, ponieważ wiele ludzi do nich dąży, i ty się o nie starasz, nie dla nich samych, lecz jedynie dla tego, iż wielu jest spółzawodników.
 — Na to samo wyjdzie Elżusiu, widzę, że z ciebie pojętna dziewczyna i cześć jednasz swym mistrzom. Może nie wiesz o tem, iż ja to jestem przyczyną, że cię oddano na pensyą w Nowym Yorku; skoro tylko bowiem ojciec twój o tem nadmienił, napisałem zaraz do przyjaciela mojego w tem mieście i z jego to rekomendacyi ciebie umieszczono. Lecz w tej rzeczy nie jeden szturm przypuścić musiałem do braciszka, uparty jest zazwyczaj, a jednak zmusiłem go do poddania się
 — Wybacz mojemu ojcu, gdybyś wiedział, co on dla ciebie wujaszku uczynił, pod ten czas, gdyś był w Albany, więcejbyś go oszczędzał.
 Dla mnie? zawołał Ryszard, zatrzymując się dla namyślenia się. Ah! domyślam się, przywiózł mi plan no wej kaplicy hollenderskiej. Mało dbam o to Człowiek z pe.. wnym talentem, nie pracuje z cudzej porady. Znajdzie w swej głowie wszystko, co stanowi prawdziwego architekta.
 — Nie, nie w tem rzecz.
 — Nie! Cóż, by to więc było? Czy nie mianował mnie jednym z inspektorów dróg?
 — Mogło to być, lecz nie o podobny tu urząd chodzi.
 — Podobny urząd! A więc jest urząd. Jeżeli w milicyi, bynajmniej tego nie żądam.
 — Ani w milicyi — rzekła Elżbieta, pokazując mu papier trzymany w ręce, którą to wyciągała, to cofała na przemiany z pewną zalotnością — jest to urząd przynoszący zaszczyt i dochody.
 — Zaszczyt i dochody! Dalej, dalej Elżusiu, nie trzymaj mię dłużej w niepewności, pokaż ten papier. Pochlebiam sobie, iż to jest miejsce, Da którem zdziałać coś można.
 — Bez wątpienia — rzekła Elżbieta oddając mu pismo — ojciec mój dając ten papier, bym ci go wręczyła jako podarek na święta, powiedział mi: Zapewne jeśli co może uczynić przyjemność Ryszardowi, to niewątpliwie zajęcie krzesła władzy wykonawczej w tym powiecie.
 — Władzy wykonawczej! powtórzył.Ryszard, zrywając pieczęć z oznaką niecierpliwości — cóżby to miało znaczyć? Ah! na mój honor, jest to polecenie mianujące Ryszarda Jonesa koniuszego szeryfem powiatu. A więc rzeczywiście jest to piękne dzieło braciszka. Winienem powiedzieć iż ma dobre serce i nie zapomina swych przyjaciół. Szeryf! wielki szeryf powiatu! to brzmi nie źle, Elżusiu, lecz obowiązki urzędu jeszcze lepiej będą wypełniane. Tak, brat Marmaduk jest człowiek sprawiedliwy i umie ocenić, co dla każdego jest przyzwoitem. Mam jednak dla niego obowiązki — dodał ocierając oczy, bynajmniej o tem nie myśląc połą swej sukni — lecz on wie, iż tylebym zrobił, gdybym mógł dla niego, i przekona się o tem, jeśli kiedy-dykolwiek znajdę do tego sposobność, wypełniając powinności mojego urzędu. Tak jest, będę je sprawiał, Elżusiu i wypełnię je należycie. Ten niegodziwy wiatr południowy, jak pędzi wodę do oczu!
 — Obecnie Ryszardzie — rzekła Elżusia śmiejąc się — spodziewam się, iż nie usłyszę cię narzekającego, jak niegdyś, iż nic nie ma do roboty w kraju, gdzie zdaniem mojem, wszystko zrobić jeszcze należy.
 — Tak jest, wszystko zrobić należy — rzekł pan Jones, prostując się w taki sposób, aby ile możności małą swą postawę najwyżej podnieść — lecz wszystko będzie zrobione i dobrze zrobione. Idzie tylko o to, aby systematycznie działać, o czem od dzisiejszego ranka myśleć pocznę. Potrzeba mi pomocników, jak sama miarkujesz, podzielę powiat na wydziały i w każdym z nich będę miał jednego; będzie to mój wewnętrzny wydział. Obaczmy kogoż wybiorę? Beniamina? Tak, Beniamina. On się już zupełnie znatura-lizował i przedziwnie odpowiada temu miejscu, bieda tylko, iż nie umie konno jeździć.
 — Lecz doskonale umie kręcić powrozy*) wujaszku, a ztąd następnie będzie wielce użytecznym, w wykonywaniu wyroków sądu kryminalnego.
 — Nie, nie, i jeśli potrzeba będzie powiesić człowieka, pochlebiam sobie, iż nikt uie potrafi wykonać tego lepiej jak... to jest... ah, tak, tak, Beniamin w podobnym przypadku wielkiego będzie użytku, lecz mniemam, iż z takąż mi trudnością przyjdzie nauczyć go, przytwierdzać należycie powróz do szubienicy, jak skłonić go do wsiadania na koń. Nie, nie, wypada mi poszukać innego pomocnika.
 — Zapewne panie szeryfie, ale ponieważ wielmożny pan, będziesz miał dosyć czasu dla zajęcia się temi ważnemi sprawami, proszę, chciej poświęcić kilka chwil grzeczności. Gdzież są te ulepszenia któreś miał mi pokazać?
 — Gdzie są one? Wszędzie. Uważaj, tu mam otworzyć pięć nowych ulic, i gdy będą wykreślone, gdy drzewa zo * ) Szeryfowie są obowiązani wykonywać wyroki sądów kryminalnych, a jeśliby w dzień sądu nie było oprawcy, obowiązani sami wypełnić jego powinność. staną, zwalone i grunt się uprzątnie, gdy się domy wzniosą z obu stron, pytam się eię czyli Templton nie przemieni się w piękne miasto. Tak jest, będę miał czterech pomocników, oprócz stróża więzienia. N
 — Nie mogę pomiarkować jak tu można otworzyć ulice na tym gruncie bagnistym i wzgórkami okrytym.
 — Bagna, góry, drzewa, sadzawki, nie nas nie zatrzyma. Potrzeba, aby ulice nasze były pod sznur wyciągnięte. Taka jest wola twego ojca, a wiesz zapewne, iż jeśli on czego żąda, to...
 — Pewnie dokona, ponieważ ciebie wujaszku zrobił szeryfem.
 — Wiem, wiem — zawołał Ryszard — gdybym mógł uczyniłbym go królem. Braciszek ma najserdeczniejsze serce w Stanach Zjednoczonych i byłby wybornym królem... to jest, gdyby miał dobrego pierwszego ministra. Lecz co to ma znaczyć? Słyszę rozmawiających w tych krzakach... Miałożby się tu co knuć przeciw prawom? Wypada mi natychmiast począć spełniać obowiązek. Zbliżmy się nieco i obaczmy co się tu święci.
 Tak rozmawiając postępowali naprzód i oddaliwszy się od domu, znajdowali się już na gruncie, gdzie Ryszard zamyślał wyciągnąć ulice i postawić nowe domy, gdy pomnożenie się ludności tego wymagać będzie.
 Lecz obecność człowieka w tem dzikiem jeszcze miejscu, tem się tylko objawiła, iż w pierwiastkowych czasach osiadania wytrzebiono najbliższą część lasu; gdy jednak nie nastąpiło potem karczowanie, ponieważ się znajdowały w niewielkiej odległości grunta sposobniejsze do uprawy, przeto liczne odrostki wybujałe około każdego pnia sosny, utworzyły bardzo gęsty lasek. Szum wiatru poruszającego wierzchołki tych drobnych drzewek nie dozwalał słyszeć kroków Ryszarda i Elżbiety, gęste zaś posplatane gałęzie krzaków zawsze zielonych, dostrzedz ich nie dozwalały. Skutkiem tych dwóch przyjaznych okoliczności, przybliżyli się do miejsca, w którem młody strzelec, Natty Bumpo i stary Indyanin odbywali naradę. Pierwszy mówił żwawo i z zapałem. Natty zdawał się go słuchać z większą niż zazwyczaj uwagą. John Mohegan nieco dalej miał głowę ku piersiom skłonioną, a włosy spadające na czoło, zakrywały mu część twarzy. Położenie jego wyrażało frasunek, nawet pewien rodzaj wstydu.
 — Oddalmy się — rzekła Elżbieta głosem stłumionym — nie mamy prawa ich podsłuchiwać.
 — Nie mamy prawa!? — odpowiedział Ryszard tymże tonem, chociaż z oznaką niecierpliwości, silniej ujmując ramię Elżbiety, w taki sposób, aby dla niej odwrót uczynić niepodobnym. Zapominasz mal i moja kuzyno, iż moją jest powinnością czuwać teraz nad utrzymaniem publicznej spo kojności i wykonaniem praw. Ludzie będący w pewnym względzie tylko tułaczami, mogą przemyśliwać o szkodliwych zamachach, jakkolwiek nie sądzę, aby stary John miał knować jakie pokątne spiski. Biedak zalał sobie wczoraj wieczorem oczy i dziś jeszcze zupełnie nie przyszedł do siebie. Lecz cicho! słuchajmy.
 Elżbieta jeszcze nie przystawała na to, lecz Ryszard był nieubłaganym. Trzeba więc było pozostać mimo wstrętu i słyszeć następną rozmowę:
 — Należy mieć ptaka — rzekł Natty — bez względu na sposób pozyskania go. Niestety! pamiętam czasy, kiedy indyki dzikie nie były rzadkiemi w tym kraju, teraz zaś aż do Wirginii zajść potrzeba, by znaleźć jednego. Niezawodnie indyk dobrze utuczony i tłusty, całkiem innego jest smaku, niżeli kuropatwa; lecz zdaniem mojem ogon dobry i szynka niedźwiedzia, najsmaczniejsze są do jedzenia. Zresztą każdy ma swój gust. Dzisiejszego poranku przechodząc przez wieś, wydałem ostatni mój farthing*) na kupienie prochu u kupca francuzkiego, że zaś nie macie więcej nad szyling, wypada więc pomiędzy nami trzema rzucić losy, kto ma strzelać. Wiem, iż Billy Kirby ma także za * ) Najmniejsza miedziana moneta. miar próbować i nie złą ma rękę. John ma wyborne oko do strzału, mnie zaś tak drży ręka, gdy się obawiam chybić, iż to mi nie dozwala dobrze wziąć na cel — W czasie ostatniego opadania liści, gdym zabił tę zgłodniałą niedźwiedzicę, mającą dwoje dzieci, obaliłem ją pierwszym wystrzałem, lecz to zupełnie inna rzecz.
 — Tak jest — zawołał młodzieniec, trzymając szyling dwoma palcami, tonem zdającym się dawać do zrozumienia, iż znajdował w swem ubóstwie rozkosz zmięszaną ze zmartwieniem — tak, oto cały mój skarb. To i moja strzelba, są wszystkiem co mam na świecie! Teraz dopiero będę prawdziwym mieszkańcem lasów, i na samo tylko polowanie, jako na środek utrzymania się liczyć mogę. Dalej, Natty, potrzeba odważyć na głowę ptaka wszystko co nam pozostało i jeśli ty strzelać będziesz, niechybnie dopniemy swego. —
 — Wolałbym lepiej, aby to był John Olwierze, taką masz chęć pozyskania ptaka, iż pewien jestem, iż to samo sprawi,, że chybię. Ci Indyanie w każdym czasie strzelają dobrze, nic nie wstrząśnie ich nerwów. Johnie, oto szyling, bierz moją strzelbę i ruszaj palić do indyka.
 Indyanin podniósł głowę z miną posępną i przez chwilę patrzał w milczeniu na swych towarzyszów. — Kiedy John był młodym — rzekł nakoniec — promień wychodzący z oczu nie leciał prościej od jego kuli. Drżał Mingo skoro go dojrzał podnoszącego swą strzelbę. Orze1 chociażby aż do obłoków się wznosił, szybując po nad wigwam Szyngaszguka, musiał jednak zapłacić daninę ze swyc piór i życia. Ki^dy Szyngaszguk strzelał po dwa razy? Lecz patrzcie teraz na te ręce, drżą one jak daniel gdy zasłyszy wycie wilka. Czyliż to dla tego, że John stary? I od kiedyż to siedemdziesiąt zim mogą uczynić starym wojownika mo-hegańskiego? Biały to przynosi mu starość, rumem posługuje się jak tomahawkiem przeciw Indyaninowi.
 — Dlaczego więc pijasz? — rzekł młody towarzysz — dlaczego poniżać w sobie szlachetną naturę i stawać sie bydlęciem? v
 — Bydlęciem? To już John jest bydlęciem? Tak, słowa twoje nie są kłamstwem, synu Pożywacza ognia, John jest bydlęciem. Niegdyś mało było ogniów na tych górach. Daniele lizały ręce białego, ptak spoczywał na jego głowie on był obcym dla nich. Ojcowie moi przyszli od brzegów wielkiego jeziora wody słonej, oni żyli w pokoju, lub kiedy podnosili tomahawki, to chyba dla strzaskania czaszki Min-go. Zgromadzali się około ognia na rady, a co uchwalili zaraz się wykonywało. John nie był podówczas bydlęciem. ecz biali za nimi nadeszli, ci im przynieśli długie noże i rum, ci zagasili ogień wielkiej rady i opanowali ich lasy. Zły duch był zamknięty w ich baryłkach rumu i oni o-0 na nich wypuścili. Tak, młody orle, powiedziałeś prawdę, John jest chrześciariskiem bydlęciem.
 — Przebacz, stary mój przyjacielu, przebacz — rzekł młodzieniec, biorąc go za rękę — nie powinienem był ci uczynić tej wymówki. Niech przekleństwo nieba spadnie na chciwosc, co wytępiła tak szlachetne plemię! Pamiętaj na.to’ żem 1 J’a z twojej familii Johnie i z tego się dziś najwięcej chlubię.
 — Ty jesteś Delawarem mój synu — rzekł stary naczelnik tonem łagodniejszym i daleko spokojniej — ty więc powinieneś strzelać do ptaka.
 — Przysiągłbym, iż w żyłach tego młodego sowizdrzała płynie krew indyjska — rzekł Ryszard cichym głosem — ioiąc miarę z tego jak się obces rzucił wczoraj na moje konie. Lecz to nic nie szkodzi, biedak ten będzie musiał dwa dać wystrzały do indyka, dam mu albowiem szyling za drugi, a jednak może lepiej zrobiłbym, gdybym sam strzelił dla mego. Zdaje się, iż już poczęli swe zabawy Bożego Narodzenia, słyszę bowiem wrzawę tam poniżej lasku. Musi ten młody sowidrzał mieć szczególniejszy gust do indyka, idę więc. Dał krok naprzód, lecz Elżbieta go zatrzymała.
 — Pomnij na to, wujaszku — rzekła — iż byłoby niegrzecznie dawać pieniądze temu młodzieńcowi.
 — Niegrzecznie! i dla czego? Mniemaszże-li, że mieszaniec nie przyjmie szylinga? On wziąłby nawet rum mimo swej pięknej moralności. Tak jest, tak, chcę mu nastręczyć więcej o jeden sposób, dla pozyskania indyka, już idę.
 — W takim razie — rzekła Elżbieta, widząc iż niepodobna było go zatrzymać — ja biorę rzecz tę na siebie.
 Postąpiła naprzód. Ukazanie się jej, przeraziło młodzieńca, który zrazu chciał się oddalić, lecz później ochłonąwszy nieco, zdjął czapkę, uprzejmie ją pozdrowił i stanął wsparłszy się o strzelbę. Ani John, ani Natty nie okazali żadnego poruszenia, jakkolwiek nagłe przybycie Elżbiety i Ryszarda było niespodzianem.
 — Dowiaduję się — rzekła — iż starożytny zwyczaj strzelania do indyka w dzień Bożego Narodzenia, zachowuje się jeszcze między wami. Chciałabym sprobować swojego w tej grze szczęścia! Kto z was weźmie te pieniądze i podejmie się strzelać dla mnie?
 — Czyliż to zabawka dla kobiety — nagle zawołał Edward tonem dowodzącym, iż to mówi co myśli, lecz nie zastanowiwszy się wprzód, czy to wypada powiedzieć.
 — A dla czegóż nie, panie? — odpowiedziała — jeśli gra ta jest nieludzką, wasza ją płeć nie zaś moja wynalazła. Nadto nie twej pomocy ja szukam, lecz oto stary weteran lasów — dodała obracając się ku Nattemu i dając mu szyling — który zapewne nie odmówi raz jeden dla mnie wystrzelić do ptaka.
 — Zapewne nie, miss Templ — odpowiedział Natty kładąc szyling do kieszeni i podsypując proch na panewkę — i jeśli Billy Kirby nie zbił już ptaka i jeśli proch kupca francuzkiego nie zmókł tego ranka, wnet ujrzysz zabitego tak pięknego indyka, jakiego nigdy jeszcze nie dawano na stół sędziego. Niesłusznie panie Olmer mówiłeś, sam wi działem nad brzegami Mohawku i Skohari, wiele holenderskich niewiast dzielących podobue zabawy, a nikt im tego nie miał za złe. Idźmy żywo, inaczej zapóźno może przybędziemy.
 Lecz ja mam prawo pierwszego strzału przed tobą Natty i chcę pierwszy spróbować, czy będę miał szczęśliwą rękę. Przepraszam, miss Templ, nie zbyt się grzecznym przed wami wydaję, lecz mam szczególne prawa do tego ptaka i nie mogę odstąpić mojego przywileju. Nie^ wymagam abyś się go zrzekał mój panie, oboje próbować będziemy szczęścia i do tego mamy jednakie prawa. Jam wybrała mojego rycerza i powierzam się pewności jego oka i ręki. Ruszaj naprzód Natty, my za tobą pójdziemy.
 Natty co zdawał się być uniesiony otwartością i śmiałością postanowienia, z jakiem młoda i piękna dziewica dała mu to szczególne polecenie, natychmiast zmierzać począł do miejsca, zkąd słyszeć się dawały odgłosy wrzaskliwej radości, sadząc krokiem prawdziwie strzeleckim. Towarzysze jego szli za nim w milczeniu, młodzieniec od czasu do czasu obracał się do Elżbiety, patrząc na nią z pe-wnem pomięszaniem.
 Ryszard w pewnej odległości zatrzymał swą piękną kuzynę..
 — Zdaje mi się Elżusio, iż mogłaś zwrócić oko na innego szermierza niż na starego Strzelca. Nadto, zkąd ci ta przyszła fantazya chcieć koniecznie dostać tegć indyka, kiedy u twego ojca jest ich pięćdziesiąt porządnie wykar-mionych i z których mogłabyś sobie wybrać? Między niemi mam sześcioro, na których robiłem doświadczenie karmiąc ich cegłą tłuczoną zmieszaną z...
 — Dosyć tego, dosyć, wujaszku, chcę mieć ptaka i dla tego zobowiązałam Nattego do strzelania.
 — Nie słyszałaś-że więc nigdy o pięknym wystrzale, jaki dałem do wilka unoszącego jednego z baranów twego ojca? Porwał go na siebie i jeśliby miał głowę obróconą w drugą, stronę, zabiłbym go na miejscu, lecz ponieważ w innem był położeniu...
 — Zabiłeś barana. Wiem o tem wszystkiem mój drogi wujaszku, lecz czyż wypada wielkiemu szeryfowi brać udział w podobnych zabawach?
 — Wszakżem się nie nastręczał sam do strzelania. Lecz podwójmy kroki, aby widzieć jak oni strzelać będą, Bądz spokojną, córka której ojcem jest Templ nie może się niczego obawiać, gdy jest ze mną.
 — Córka Templa nie lęka się niczego, wujaszku, zwłaszcza gdy jej towarzyszy ten, w którego rękach złożona władza wykonawcza w całym powiecie.
 Przebywszy w kilku chwilach ścieżkę laskiem idącą, przyszli do miejsca, na którem się zebrała młodzież miasteczkowa, gdzie Natty i dwaj jego towarzysze, wcześniej od nich stanęli.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom I. 12
 Cóż to, wszyscy tak strojni, strojni uroczyście, Narodowe to święto jest dziś oczywiście.
 Walter Scott.
 Rozrywka strzelania do indyka w dzień Bożego Narodzenia należy do małej liczby tych, których nigdy nie zaniedbują osadnicy w każdej nowej osadzie. Przypada ona do zwyczajów ludzi, co wprzódy używając siekiery dla zaopatrzenia się w materyały potrzebne do budowli i opału, biorą się później do strzelby, by znaleźć pokarm i odzienie.
 Zwyczajną godzinę zabawy z indykiem tym razem nieco przyśpieszono, aby się zakończyć mogła przed czasem, w którym pan Grant miał się udać do sali za kościół służącej, co nie mniejszym było bodźcem powszechnej ciekawości.
 Właścicielem indyków był wolny murzyn, który sprowadził ich znaczną liczbę rozlicznej wielkości i rozmaitych przymiotów. Już do niektórych poczęto strzelać, ku większemu dochodowi Afrykanina, lecz najlepsi strzelcy czekali na najpiękniejszego z nich, a że się już godzina poczynała zbliżać, czyniono podówczas potrzebne przygotowania dla wystawienia go na ich strzały. Przywiązano go u spodu gałęzi wielkiej sosny, którą z przodu ocięto siekierą, by dla oczu wystawić jakby cel, który oznaczałby przynajmniej talent każdego ze strzelających. Odległość od tego drzewa do miejsca gdzie miał stawać strzelec, wynosiła sto yardów*) dobrze odmierzonych, albowiem stopa mniej lub więcej’ byłaby uważana za nadwerężenie praw którejkolwiek z obu stron. Murzyn postawił opłatę od każdego wystrzału i warunki jakie wypełnić należało, dla pozyskania ptaka. Lecz zasady ścisłej sprawiedliwości upowszechnione w kraju sprawiały, iż skoro je raz kto postanowił, nie mógł się już od nich uchylić i obowiązany był przypuszczać wszystkich kandydatów.
 Zgromadzenie składało się ze dwudziestu do trzydziestu młodzieńców i wszystkich dzieci z miasteczka. Ostatnie okryte odzieżą ciepłą chociaż grubą, otaczały strzelców do koła, z rękami schowanemi w kamizelkach lub kieszeniach i słuchały z uwagą dziejów ich przeszłych bohaterskich czynów, pałając żądzą, by czemprędzej dojść wieku, w którym z kolei i same mogłyby podobnie się odznaczyć.
 Celniejszym mówcą zgromadzenia był ów Billy Kirby, 0 którym Natty kilku chwilami wprzódy nadmienił. Był to młodzieniec urodziwy, z profesyi drwal, którego fizyogno-mia i charakter pewny, śmiały, popędliwy, burda; leez czoło jego otwarte, dobry humor jaśniejący w oczach i wyraz szczerości, stanowiły sprzeczność z jego tonem opryskliwym 1 przekornym. Kiedy miał kilka groszy, przepędzał czas w szynkowni i nie raz wolał próżnować, niż o jeden szeląg zmniejszyć zapłatę, jakiej się domagał.
 Ale skoro zawarł umowę, wziąwszy swój topor i strzelbę, natychmiast brał się do roboty z dzielnością i siłą Herkulesa. Pierwszą jego czynnością było rozpoznać część lasu, który miał wytrzebić i zakreślić granice, naznaczając cięciem drzewa stanowiące obwód. Stanąwszy potem we środku swej dziedziny, zrzucał z siebie część odzieży i brał się do roboty z takim zapałem i szybkością, iż łoskot sosen pada * ) Yard ma trzy stopy angielskie, to jest: około dwóch stóp i dziesięciu cali franeuzkich. jących pod jego toporem, daleko się rozlegał, jak huk wystrzałów z broni ręcznej.
 Był to bohater w pasowaniu się i gonitwach, i zawsze prawie wychodził zwycięzcą. Uchodził także za najlepszego Strzelca w okręgu i mimo doświadczenia Nattego, młodość Billego Kirby, tęgość jego nerwów i oke celne, kazały go powszechnie uważać, jako mogącego pod tym względem stanąć na równi z Nattym. Ztąd wynikł pewien rodzaj spółu-biegania się między nim a strzelcem, które się ograniczało dotąd wzajemnemi przechwałkami, lub porównaniami dokonanych przez nich czynów, i pierwszy to raz dopiero] mieli oni wprost iść z sobą w zawody.
 Przed przybyciem Nattego i jego towarzyszów, Billy Kirby i murzyn już dosyć żwawo się spierali o cenę i warunki, na jakie uprzednio zgodzić się wypadało, wszystko było już bliskiem ostatecznego postanowienia, w chwili, kiedy się ci ukazali. Za każdy wystrzał postanowiono płacić szyling, co było najwyższą opłatą jakiej kiedykolwiek się domagano. Już indyka zawieszono na gałęzi sosny, wał ze śniegu zasłaniał go tak, iż tylko widzieć można było głowę jego czerwoną i szyję czarną. Jeśliby ugodzony był kulą w inną część ciała, nie przestałby należeć do swego pana, ale stawał się własnością tego, kto by wystrzałem dotknął szyi jego lub głowy, chociażby tylko kilka piór wyrwał.
 Warunki te ogłosił murzyn podniosłym głosem i potem odszedłszy, stanął w przyzwoitej od ptaka odległości. Tymczasem niespodziewane przybycie Elżbiety, sprawiło, iż po wy krzykach radośnych, które się przedtem słyszeć dawały, nastąpiła chwila milczenia. Lecz kiedy ujrzano, iż ona zatrzymawszy się, z uśmiechem zabierała się do odegrania roli widza, wesołość napowrót odzyskała swe panowanie, jakkolwiek była miarkowaną należnem dla niej uszanowaniem.
 — Uszykujcie się dzieci — zawołał Billy Kirby, stanąwszy na miejscu zkąd strzelać należało — uszykujcie się powiadam wam. Zaraz mam strzelać i o tem ostrzegam. Ty zaś Brom możesz się pożegnać ze swym indykiem.
 — O chwilę proszę — zawołał młody strzelec — ja także chcę próbować szczęścia. Masz Bromie, oto mój szyling, raz chcę wystrzelić.
 — Możesz tego chcieć’ — rzekł drwal — lecz jeżeli choć jedno piórko zbiję z ptaka, do czego podówczas będziesz strzelał? Musisz mieć wiele pieniędzy w swej kieszeni ze skóry danielowej, kiedy naprzód zakupujesz możność strzelania, której podobno mieć nigdy nie będziesz?
 — Co ci do tego, czy mam pieniądze w kieszeni? — odparł dumnie zapytany. Weź ten szyling Bromie, ja chcę strzelać drugi z porządku.
 — Nie tak gorączkowo — rzekł Kirby, spokojnie narządzając skałkę przy swej fuzyi. Mówią, iż dziurę masz w ramieniu, tak, iż mDiemam, że Brom mógłby dozwolić ci strzelać za połowę opłaty. Winienem nadto powiedzieć, iż nie tak to łatwo dotknąć głowy lub szyi ptaka w tak wielkiej odległości, o czem się przekonasz, jeśli po mnie strzelać będziesz, co wszakże jak mniemam nie nastąpi.
 — Nie przechwalaj się, Billy Kirby — rzekł Natty opierając kolbę swej fuzyi o śnieg — wystrzeliwszy raz tylko do ptaka, albowiem jeśli młodzieniec nie trafi, a w tem nic dziwnego, że chybić, może, bo ma rękę zdrętwiałą od rany w ramieniu, ja po nim strzelam. Może podobna do prawdy, że i ja nie mam już ręki tak pewnej,, jak kiedyś, lecz sto yardów niczem jest dla tak długiej fuzyi.
 — Co, stary Natty i ciebie tu widzę! — zawołał jego przeciwnik — wyśmienicie, obaczymy komu się uda. Lecz ja cię wyprzedzam stary mój towarzyszu, a wszystko każe wnosić, iż ja zjem twój obiad.
 To mówiąc podniósł strzelbę, aby wziąć na cel ptaka, kiedy murzyn krzyczał ze wszystkich sił.
 — ’Za daleko się posuwasz Billy Kirby! Wineneś cofnąć się o krok, szczerze poczynaj z biednym murzynem. Dalej więc, indyku, dalej, głupi, ruszaj głową, nie widzisz, że do ciebie strzela?
 Krzyki te za główny cel miały oderwać uwagę Strzelca, lecz do niczego nie posłużyły w tej okoliczności. Nic nie mogło zmięszać silnego i nieporuszonego drwala. Strzelba jego wypaliła, nastąpiła chwila milczenia, widziano jak ptak ruszył głową w chwili wystrzału, lecz poznano natychmiast, iż nie został ranionym.
 Dobry ptak z ciebie! — wrzasnął murzyn tarzając się z radości po śniegu i obejmując swego indyka. Dobrze, usłuchałeś przestróg swego pana. Jeszcze jeden szyling Billy i strzelaj raz drugi.
 O nie, nie przerwał młodzieniec — ja ci wprzódy zapłaciłem i teraz winienem strzelać. Do porządku! niech ujrzę czyli szczęśliwszym będę.
 — To są pieniądze w wodę rzucone — rzekł Natty — nie łatwo dotknąć głowy lub szyi indyka o sto kroków odległości, kiedy ramię zranione. Lepiej zrobiłbyś, gdybyś mi pozwolił strzelać, a jeśli wygram ptaka, łatwo będziemy mogli ułożyć się z panną Templ.
 — Ja sam chcę strzelać — rzekł Edward — ustąp, niech zmierzę do celu.
 Wszyscy zajmowali się naówczas świeżym wystrzałem Billy Kirby, którego miłość własna zaledwo się pocieszyć mogła jednogłośnem zeznaniem, iż jeśliby ptak nie ruszył głową, niechybnieby go zabił. Mało przeto zwracano uwagi na młodego Strzelca, który się zabierał do strzelania i dobrze się przyłożywszy już chciał pociągnąć za kurek, kiedy Natty go wstrzymał.
 — Ręka twoja trzęsie się — rzekł, co jest skutkiem twej rany. Widzę, iż nie wystrzelisz dzisiaj tak dobrze jak zazwyczaj. Jeśli chcesz strzelać, strzelajże prędzej, jak tylko się przyłożysz, aby wystrzał nastąpił, drżenie ręki go popsuje.
 — Bez zdrady! — zawołał Brom — bez zdrady z biednym murzynem! Co za prawo ma Natty Bumpo przestrzegać i doradzać strzelcom? Każdy winien strzelać podług swej woli. Bez zdrady! bez zdrady!
 Edward strzelił, lecz ptak nie zmienił położenia i poznano, iż kula nawet nie tknęła gałęzi, u której był zawieszony.
 Elżbieta widziała, że się twarz jego zmieniła i nie mogła się nie zadziwić, jak młodzieńca, co się zdawał być tyle wyższym nad swych towarzyszów, mogła obchodzić utrata fraszki. Lecz Natty gotował się do wejścia w zawód.
 Wesołość Broma, która się podwoiła, gdy ujrzał, iż i drugi spółzawodnik upadł w przedsięwzięciu, nagle zniknęła skoro postrzegł [zbliżającego się z kolei Nattego dla wystrzelenia. Chociaż siedział na śniegu, pot mu spływał z czoła; na skórze jego ukazały się wielkie ciemne plamy szpecące połysk naturalny koloru hebanowego jego ciała; grube jego wargi zwarły się około dwóch rzędów zębów białych, jak kość słoniowa, które się wydawały, jak perły osadzone w gagacie; szerokie jego nozdrza jeszcze się bardziej rozwarły, a ręce niepomne na przyrodzony wstręt od zimna, gniotły śnieg naokoło leżący. Nie miał już więcej siły do krzyczenia: bez zdrady z biednym murzynem.
 Kiedy czarny właściciel indyka okazywał te znaki bojaźni, ten co jej był przyczyną z miną spokojną, lecz z wielką bacznością oglądał wszystkie części swej strzelby z tak zimną krwią, jak gdyby ani jednego nie było widza.
 — Przed ostatnią wojną — rzekł Natty — całkiem tem zajęty — byłem w osadach hollenderskich nad Skohari, pewnego dnia, kiedy tam także w strzelaniu ubiegano się o nagrodę. Należałem do walki i wygrałem rożek na proch, trzy kawałki ołowiu i funt najlepszego prochu, jaki kiedykolwiek się zapalał na panewce. Jakże naówczas moi Ho-lendrowie wytrzeszczyli swe wielkie oczy! Jak wyklinali po niemiecku! Jeden z nich przysięgał się, że odbierze mi życie, nim się od jezior oddalę; lecz jeśliby tylko położył strzelbę na ramieniu ze złym zamiarem, Bóg ukarałby jego, a jeśliby Bog nie skarał, znam jednego, którvbv nie chybił. J J
 Natty przekonawszy się, że broń jego w dobrym stanie, posunął w tył prawą nogę, lewą rękę wyciągnął pod rurę swej fuzyi i skierował ją na ptaka. Wnet oczy‘wszystkich w tym samym zwróciły się kierunku, wszystkich uszy oczekiwały huku wystrzału, lecz usłyszano tylko uderzenie skałki i fuzya nie wypaliła.
 Bez zdrady! bez zdrady z biednym murzynem — wykrzyknął Brom — podskakując z radości i stawając przed swym indykiem — Natty Bumpo chybił celu! *
 — Natty Bumpo nie chybi murzyna, jeśli tv nie odejdziesz — odparł stary strzelec z gniewem. — Jestżeś przy zmysłach, gdy mówisz, żem chybił celu, kiedy wystrzał nie nastąpił? Odejdź powiadam ci i niech nauczę Billy Kirby, jak pozyskać indyka w dzień Bożego Narodzenia.
 — Bez zdrady! — powtórzył murzyn — nie zapłaciwszy me możesz strzelać. Niech pan Jones rozsądzi, niech młoda pani sądzi, niech wszyscy rozsądzą.
 — Taki zwyczaj w kraju, Natty — rzekł drwal. — Zapał spalony, jedno co dany wystrzał. Jeśli raz jeszcze chcesz strzelać, trzeba drugi szyling zapłacić. Nim to nastąpi, ja jeszcze raz spróbuję. Masz Bromie, oto moje pieniądze.
 — Gdyby to było prawdą — odparł Natty — zapał nie był spalony, bo nie zajął się ogniem. Lecz ja lepiej od was znam zwyczaje kraju; ty przybyłeś z osadnikami, ja zas na trzydzieści lat wprzód tu zamieszkałem; utrzymuje iż mam prawo strzelać.
 Pan Jones osądzi! — kfżyczał murzyn — pan Jones osądzi! on wie wszystko.
 To odwołanie się do wiadomości Kyszarda, zbyt było dla niego pochlebnem, by go nie przyjął. Postąpił więc na przód z powagą ministeryalną i nakazał milczenie wszystkim stronom, skinieniem ręki.
 — Zdaje się rzekł — iż zachodzi wątpliwość w-zgle-dem pytania, czy Natty Bumpo w stanie w jakim są rzeczy, ma prawo strzelać do indyka Broma Friborna nie zapłaciwszy mu drugiego szylinga. Do mnie należy go rozwiązać, albowiem jako szeryf powiatu, winienem czuwać nad utrzymaniem powszechnej spokojności i nie dozwalać ludziom mającym w rękach broń zabójczą, być sędziami w zachodzących pomiędzy nimi sporach. Zdaje się, iż nie było umowy ani słownej ani pisanej pomiędzy stronami, względem spornego punktu; możemy więc tylko rozumować przez analogią, tojest przez porównanie jednej rzeczy z drugą. Ponieważ więc w tym kraju, kiedy rzecz się toczy o pojedynek, ten, którego broń nie wypaliła, nie ma prawa drugi raz strzelać do swego przeciwnika, trzymać się więc nam należy tejże zasady i w obecnem zdarzeniu, śmieszną albowiem byłoby rzeczą utrzymywać, iż przez dzień cały mofcnaby strzelać do indyka dlatego, że za każdym razem proch się nie zapalił na panewce. Powiadam więc, iż Natty Bumpo nie ma prawa drugi raz strzelać, tylko za opłatą drugiego szylinga.
 Wyrok ten pochodził ze zbyt szanownego trybunału, aby można coś jeszcze było liczyć na odwołanie się. Widzowie, którzy się już poczynali dzielić na stronnictwa za i przeciw, poddali się mu bez szemrania. Natty jeden tylko śmiał okazać niechęć.
 — Chciałbym wiedzieć, co o tem myśli panna Templ — rzekł on — ja okupiłem prawo rzucenia kuli ołowianej do tego ptaka, nie zaś zadzwonienia tym przeklętym krzemieniem o stal. Jeśli ona wyrzecze, żem upadł w prawie, to co innego.
 — Dobrze więc, ja ci powiem, żeś stracił prawo Natty rzekła Elżbieta — lecz płacę szyling Bromowi, byś drugi raz mógł strzelić, jeśli on nie będzie chciał przedać mi swego indyka za dollara, by położyć koniec tak nieludzkiej igraszce.
 To przełożenie nie podobało się żadnemu ze słuchających, sam nawet murzyn nie rad go był przyjąć, zwła szcza, iż pochlebiał sobie, iż jego indyk więcej mu przyczyni, a nawet może się i przy nim zostanie.
 Tymczasem Billy Kirby nabijał swą fuzyą, kiedy Natty wyjmował skałkę ze swojej, aby inną osadzić mówiąc niewyraźnie:
 — Nie można nabyć dobrej skałki w okolicach jeziora, od czasu jak biali tym się handlem zajęli. Chcąc zaś zna c u stóP Sóry, gdzie ich niegdyś na każdym kroku pełno było, śmiało można stawić dwadzieścia przeciw jednemu, iż pług ich przykrył ziemią. Zdaje się, iż im bardziej zwierzyna staje się rzadszą/|tem bardziej zmniejsza się liczba sposobów jej dostaniu. A wszystkiego tego przyczyną są te przeklęte trzebieże. Oto jednak skałka zdajaca się byc dobrą. Wystrzelę drugi raz, bowiem Billy Kirby me w stanie trafić z tak dalekiej mety.
 Drwal z swojej strony zdawał się czuć, iż sława jego po większej części zależy od trafnego wystrzału, do którego się zabierał. Podniósł swą fuzyą, długo celował, nie pierwej wystrzelił aż się sądził pewuym skutku, i nie więcej zrobił, jak po raz pierwszy. Dotknięty tem nieudaniem się i radosnemi wrzaski murzyna, które się rozlegały w lasku, jak gdyby były wydawane przez całe pokolenie Indyan, ’ przybył do ptaka i obejrzał szyję i głowę z pilną uwagą lecz widząc, iż ani jedno pióro nie spadło, obrócił się do murzyna i rzekł z gniewem:
 — Zamknij swój piec, podły kruku. Gdzież się znajdzie człowiek co trafi w głowę indyka o sto yardów odległości? Głupim, że próbowałem. Nie warto dla tego było wszczynać huku, jak od sosny padającej pod siekierą. Pokaż mi tego, kto lepiej to może wykonać. — Patrzaj tutaj Billy Kirby — rzekł Bumpo — i ujrzysz człowieka, co lepiej to wykonywa, nie tylko strzelając do indyków, locz kiedy nań z bliska nacierają dzicy lub drapieżne zwierzęta. Oddal się od celu, na mnie przychodzi kolej. J
 — Chwila, mój Natty — rzekła Elżbieta — jeszcze ktoś co ma prawo strzelać drugi raz przed nami, jeśli się mu podoba.
 — Jeżeli to o mnie mówicie miss Templ — rzekł Edward — nie chcę już więcej próbować szczęścia. Czuję, że ramię moje tego mi nie dozwala.
 Wymówił te słowa z pewnem przymuszeniem, które nie uszło baczności Elżbiety. Zdawało się jej nawet, iż dostrzegła na twarzy jego lekki rumieniec, wyrażający przykre uczucie, jakie mu przyczyniało jego ubóstwo. Ona nic mu na to nie odpowiedziała, zostawiając swemu strzelcowi wszelką swobodę pokazania swej umiejętności.
 Prawdą to było, iż Natty Bumpo, jak niedawno powiadał, strzelał więcej niż sto razy szczęśliwie w okolicznościach daleko ważniejszych, lecz nigdy nie pałał taką chęcią otrzymania pożądanego skutku, aby tym stanowczym wystrzałem raz na zawsze utwierdzić swą wyraźną wyższość nad Billy Kirby. Trzykroć podnosił swąfuzyę i celował do ptaka nie strzelając; raz, by porachować odległość, drugi raz, aby dobrze się przyłożyć; trzeci, że indyk poruszył głową, za czwartym nakoniec razem wypalił. Dym nie dozwolił części widzów przekonać się natychmiast o skutku wystrzału, lecz Elżbieta widząc, iż Bumpo oparł kolbę swej fuzyi o śnieg i śmiejąc się, roztworzył gębę bez najmniejszego odgłosu, podług swego zwyczaju, wniosła z tego, iż zapewne trafił.
 Domysły jej nie były płonne, bowiem w chwilę potem dzieci przybiegłszy do indyka znalazły zabitego i wznosząc go w górę za nogi ukazały, iż kula zniosła mu prawie całą głowę.
 — Przynieście go dzieci — zawołał Natty — przynieście i złóżcie u nóg tej młodej pani. Dla niej to strzelałem i ptak do niej należy.
 — I byłeś tak dobrym zastępcą — rzekła Elżbieta uśmiechając się — iż obowiążę krewnego mego Ryszarda, aby nie zapomniał o tobie. Obracając się potem do Edwarda rzekła z wdziękiem powabnym, samej tylko kobiecie właściwym: Nie co innego było mym celem, jak tylko iż chciałam widzieć próbę talentów \attego, którego tak często słyszałam pyszniącego się, ponieważ zaś tego dostąpiłam, nie zechcesz-li panie przyjąć tego ptaka za słabe wynagrodzenie rany, która ci nie dozwoliła odnieść nagrody zręczności?
 Niepodobna było opisać wyrazu z jakim młody strzelec przyjął ten podarek. Zdawał się równocześnie być uniesionym radością i poruszonym jakąś wewnętrzną niechęcią; zdawał się ustępować zwodliwemu powabowi, któremu się opizeć było niepodobnem, chociaż wewnętrzne uczucie skłaniało go do oporu. Ukłonił się Elżbiecie z uszanowaniem i w milczeniu podniósł ofiarę.
 Elżbieta dała murzynowi sztukę srebrną dla wynagrodzenia straty jaką poniósł, co pozbawiło go posępności i twarzy jego wróciło wyrażenie radości zwyczajne Obraca, iąc się natenczas do Ryszarda, zapytała go, czyliby nie chciał wrocic do domu.
 — Chwilę tylko, kuzyno, nie więcej nad chwilę — odpowiedział Ryszard — zdaje się, iż względem przepisów tej zabawy panuje niepewność, którą należałoby abym usunął. Mości panowie, jeślibyście chcieli naznaczyć komitet, raczcie do mnie udać się rano po nabożeństwie, przygotuję prawidła... W tem się odwrócił, aby zobaczyć kto był do y e zuc wałym, co poufale uderzył po ramieniu wielkiego szeryfa. ° — Wesołych Świąt Bożego Narodzenia, Ryszardzie — zawołał sędzia Temp], przybywszy niepostrzeżenie. Potrzeba ę zie bym pilne zwracał oko na moją córkę, jeżeli lubisz podobne jej romć grzeczności. Lecz dziwię się gustowi jakiś okazał przyprowadzając kobietę na takie widowisko.
 Jej własny upór tu ją sprowadził, braciszku Marma-uku — zawołał nowy szeryf, nie kontent, iż go pan Templ upize zi z życzeniami dnia tego — skoro tylko posłyszała stizał z fuzyi, wnet pędefn pobiegła przez śnieg, jak gdyby wychowaną była w obozie nie zaś na pensyi z młodemi pannami. Towarzyszyłem jej tylko dla pokazania ulepszeń. Mniemam sędzio, iż nie źle byłoby wyjednać prawo dla zakazania tych niebiezpiecznych zabaw. Nie wiem nawet czyli w zbiorze obowiązujących praw, nie znajduje się jakie rozporządzenie w tej rzeczy.
 — Jak do szeryfa kuzynie — rzekł Marmaduk uśmiechając się — do ciebie należy rozejrzeć to pytanie, albowiem widzę, że moja córka wypełniła swe polecenie i spodziewam się, iż dobrze było przyjętem.
 Ryszard spojrzał na papier, który trzymał w ręku i nieukontentowanie jakiego przyczyną było doznane uchybienie, wnet znikło.
 — Braciszku Marmaduku — rzekł do sędziego — mam ci parę słów powiedzieć na stronie, mój drogi i kochany. Marmaduk odszedł z nim o kilka kroków. Naprzód winie-nem ci podziękować, żeś użył dla mnie swojego wpływu w radzie, wiem bowiem, iż bez protekcyi nie zawsze zasługa ściąga na siebie uwagę. Lecz my jesteśmy dziećmi dwóch sióstr, i nigdy nie będziesz tego żałował, coś dla mnie uczynił. Możesz mię odtąd uważać za jednego ze swych koni, poniosę cię lub powiozę, jak się tobie spodoba; słowem jestem całkiem tobie oddany. Lecz nawiasem muszę ci powiedzieć, dodał wskazując palcem Edwarda — iż ten młody towarzysz strzelca starego potrzebuje czujnego dozoru. Ma on wyraźną skłonność do indyków i Bóg tylko wie, do czego to może go doprowadzić.
 — Zostaw mnie o tem staranie — odpowiedział Marmaduk — jest to skłonność, która przeminie, gdy się jej zadosyć stanie. Lecz chciałbym kilka słów powiedzieć do tego młodzieńca, zbliżmy się więc do strzelców.
 I
 Któżby nad jego nie bolał wyrokiem! Nieszczęsny! jego matka opuszczona,
 Z której bolesne wyniósł życie łona,
 Na to oblicze łzawym patrząc okiem Oglądałaby w nim, bez rozpoznania Syna, cel drogi swojego kochania.
 Walter Scott.
 Ran Templ wziąwszy pod rękę swą córkę, udał się ku miejscu, gdzie Edward wsparty na swej fuzyi, patrząc na ptaka rozciągnionego pod jego nogami, zdawał się byc w myślach pogrążonym i obecność Elżbiety bynaj mniej nie osłabiła skutku rozmowy, jaką młody strzelec miał z sędzią. Obecność Marmaduka nie przerwała zabaw młodziezy zajmującej się w tej chwili roztrząsaniem, przy głośnych okrzykach, ceny i warunków, jakie podawał Brom mając wystawić na ich strzały nową ofiarę mniejszej wartości. Billy Kirby oddalił się z niechęcią. Natty i stary Indyanin znajdowali się o kilka kroków od swego młodego towarzysza, a ztąd oni jedni mogli słyszeć rozmowę, która tu przytaczamy. *
 — Nie zapomnę nigdy tego nieszczęścia, żem ciebie ranił panie Edwardzie — rzekł sędzia, lecz poruszenie młodzieńca gdy poznał głos? jego, i niepodobne do wyrażenia spojrzenie, jakie nań zwrócił, tak go zmięszały, iż przez chwilę słowa nie mógł przemówić.
 — Na szczęście — mówił dalej, gdy postrzegł, iż Edward ochłonął ze wzruszenia — nie jestem bez sposobu wynagrodzenia cię. Krewny mój, Ryszard Jones, który był moim sekretarzem, został mianowany na urząd, który mu nie dozwoli w tym rodzaju usług być mi pomocnym. Bez względu na pozory, sposób twój obejścia się i mowa, pokazują iż odebrałeś dobre wychowanie. Przenieś się więc do mnie na mieszkanie. Ja was nie znam, lecz w tych powstających osadach, żadnych prawie nie znamy podejrzeń, nic bowiem nie ma u nas takiego, coby mogło zapalać chciwość. Będziesz mi użytecznym i pozyskasz nagrodę na jaką zasłużysz.
 Przełożenie to tyle było obowiązującem, ile sposób w jaki uczynione zostało, zdawał się być serdecznym. Jednakże młodzieniec słuchał go z pewnym wstrętem posuwającym się aż do jawnej niechęci, i z wyraźnem usiłowaniem musiał siebie przemódz, aby się zdobyć na odpowiedź.
 — Niczego nie chciałbym bardziej panie, jak abym mógł być użytecznym wam lub komukolwiek, dla zapewnienia sobie uczciwego sposobu utrzymywania się, nie staram się bowiem tego ukrywać, iż w wielkim znajduję się niedostatku, większym nawet aniżeli się zdaje na pozór. Lecz obawiałbym się, aby te nowe obowiązki nie zmusiły mię do zaniedbania daleko ważniejszych powinności. Nie mogę więc przyjąć waszej ofiary; strzelba moja dostarczy mi sposobów do utrzymania się, jak dotąd czyniła.
 — Widzisz Elżusiu — szepnął jej Ryszard — taka jest odraza wszystkich mieszkańców do życia pomiędzy ludźmi cywilizowanymi, przywiązanie ich do błędnego i dzikiego życia jest nieprzyzwyciężone.
 — Życie jakie pędzisz jest bardzo zależne — odpowiedział Marmaduk, nie słysząc uwagi szeryfa. Wystawia cię na mnóstwo niewygód i daleko jeszcze większe nieszczęścia. Zawierz mi mój młody przyjacielu, więcej mam od ciebie doświadczenia i powiadam ci, że życie tułackie myśliwca do niczego nie może doprowadzić w tem życiu i nadto oddala od pomocy duchownych, potrzebnych dla szczęśliwego doprowadzenia nas do drugiego.
 — Eh nie! sędzio, nie! — zawołał Natty — prowadź już go do wielkiego domu, ale mów mu prawdę. Ja żyłem w lasach przez lat czterdzieści, przepędziłem pięć lat z rzędu nie widząc postaci białego, nie postrzegając cienia uprawy, i chciałbym wiedzieć gdzie znajdziesz człowieka w sześćdziesiątym ósmym roku, któryby dogodniej mógł utrzymywać swe życie na przekor wszystkim waszym ulepszeniom i prawom o polowaniu Co zaś do uczciwości, co do tego co się jednemu człowiekowi należy od drugiego, pochlebiam sobie, iż pod tym względem nie ustępuję komukolwiekbądź, w całej rozciągłości waszego patentu.
 — Ty stanowisz wyjątek od ogólnego prawidła, poczciwy Natty — odpowiedział pan Templ — masz albowiem wstrzę-mięźliwość, która nie jest zwyczajnym przymiotem ludzi twego rodzaju, i siłę nie podług liczby lat. Lecz ten młodzieniec całkiem jest różnego usposobienia i nie powinien tracić pięknych swych lat na puszczy. Znowu cię proszę, panie Edwardzie, chciej należeć do mojej familii, przynajmniej na czas jakiś, nim się rana twa nie zagoi. Moja córka którą tu widzisz, pani w mym domu, może wam zaręczyć, iż dobrze w nim będziesz przyjętym.
 — Dom nasz powinien być otwartym dla wszystkich nieszczęśliwych — rzekła Elżbieta żywo i z godnością — zwłaszcza dla tych, którzy się nimi stali z naszej winy.
 — Bez wątpienia, bez wątpienia — dodał Ryszard — ponieważ zaś lubisz indyki, zapewniam, że i na nich nie zbędzie. Mam ich z pięćdziesiąt w ptaszniku, wyborne są, sam ich bowiem tuczę.
 Tak wspierany Marmaduk począł nastawać na nowo, szczegółowo opisał powinności jakie miał u niego Edward wypełniać, nawiasem powiedział słówko o płacy dla niego zapewnionej, nakoniec dotknął wszystkich punktów, które ludzie zajmujący się sprawami, mają za ważne w podobnym przypadku.
 Młodzieniec słuchał go w wielkiem poruszeniu, a uczucia przeciwne zdawały się toczyć gwałtowną walkę w jego sercu. Już to zdawał się gorąco pragnąć zmiany położenia swego, to niepojęty wyraz wstrętu malował się na jego twarzy, jak gęsta chmura przyćmiewająca jasność dnia pogodnego.
 Stary Indyanin, którego postać wyrażała, iż żywo czuł jeszcze stan poniżenia, do jakiego wczoraj był przywiedziony, słuchał przełożeń sęddego z interesem za każdą zgłoską wzrastającym. Powoli się zbliżył do rozmawiających i korzystając z chwili, gdy wzrok jego przenikliwy dojrzał, iż uczucie chwilowe, panujące w młodym jego towarzyszu, skłaniało go do przystania na prośby pana Templa, nagle zmienił postawę niepewności i upokorzenia, by wziąć na się postać dzielnego i nieulęknionego wojownika indyjskiego i przemówił do niego w te słowa:
 — Słuchaj twojego ojca, słowa bowiem jego są słowami starości. Niech Młody Orzeł i Wielki Wódz jedzą spoinie i śpią pod jednym dachem bez obawy. Dzieci Mikona są sprawiedliwe i oddadzą sprawiedliwość. Słońce nie raz wejdzie i zajdzie nim obaj składać będą jedną rodzinę, nie jest to dzieło dnia jednego, lecz wielu zim. Delawarowie i Makwowie urodzili się nieprzyjaciółmi, nie mogą oni spoczywać pod tym samym wigwamem i krew. ich zawsze tworzyć będzie dwa oddzielone dniem bitwy strumienie. Lecz dla czegóż brat Mikona i Młody Orzeł mieliby być nieprzyjaciółmi? Są to dwie latorośle wyrastające z jednego pnia, ojcowie ich i matki są wspólne. Naucz się czekać mój synu, ty masz krew Delawarów, a pierwszą cnotą wojownika indyjskiego jest cierpliwość.
 Mowa ta w stylu przenośnym zdawała się wielkie czynić wrażenie na młodzieńcu, który ulegając nareszcie Marmadukowi, przyjął nakoniec jego propozycyą. Stało się to wszakże pod warunkiem, iż to będzie próba tylko, i że
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom I. każda ze stron będzie mogła odstąpić od tej umowy, skoro to uzna stosownem dla siebie. Dosyć widoczny wstręt z jakim Edward przyjmował tę ofiarę, którą wielu na jego miejscu uważałoby za przewyższającą ich nadzieje, nie mało zdziwił Marmaduka, jego córkę i Ryszarda, a nawet zostawił w ich umyśle lekkie wrażenie nie bardzo dla niego pochlebne.
 Skoro się strony, które zawarły pomiędzy sobą tę wzajemną umowę rozstały, rzecz ta naturalnie stała się przedmiotem podwójnej rozmowy. Naprzód zdamy sprawę z tej, jaka miała miejsce między sędzią, Elżbietą i Ryszardem.
 — Pojąć nie mogę — rzekł pan Templ — co dom mój ma tak nieprzyjemnego dla tego młodzieńca. Zapewne to twa postać tak go przestrasza, Elżusio.
 — Eh nie, braciszku, bynajmniej — rzekł Ryszard se-ryo — nie Elżbieta nabawia go bojaźni. Widziałeś kiedykolwiek mieszańca, któryby się mógł oswoić z myślą, iż żyć będzie z ludźmi ukształconymi? Pod tym względem oni gorsi są od dzikich. Czyliż nie postrzegałaś Elżusiu, jakie jego oczy obłąkane?
 — Nie zrobiłam żadnego spostrzeżenia co do oczu jego, mój drogi wujaszku — odpowiedziała — chyba to tylko, iż wyrażały dumę całkiem nie na miejscu. Zaprawdę, mój ojcze, wytrzymałeś wielką próbę cierpliwości chreeściańskiej nastawając, jakeś to czynił, aby się on raczył zgodzić na przebywanie śród naszej familii. Co do mnie, zostawiłabym go w lasach z jego wielkiemi tonami. Prawdziwie jemu się zdaje, iż nam wielki okazał zaszczyt. I w którymże to pokoju myślisz go umieścić? ET jakiegoż to stołu podasz mu nektar i ambrozyą?
 — On jadać będzie z Beniaminem i Remarąuable — rzekł pan Jones — nie zechcielibyście mu dać murzynów za towarzyszów. Chociaż to prawda, że on mieszaniec, lecz In-dyanie wielce pogardzają czarnymi. Pewieu jestem, iż umarłby prędzej z głodu, niż przystał na to, by łamać chleb z murzynem.
 — Daleki od okazania mu podobnej wzgardy — rzekł Marmaduk — chcę aby nie miał innego stołu prócz naszego.
 — Masz więc zamiar z nim postępować jak z człowie-wiekiem porządnym, mój ojcze? — rzekła Elżbieta, pokazując lekkie nieukontentowanie z tego postanowienia.
 — Tak, bez wątpienia moja córko — odpowiedział pan Templ — przynajmniej aż dopóty, dopókiby jakim czynem nie dowiódł, iż nie zasługuje za takiego być uważanym.
 — Eh dobrze braciszku — rzekł Ryszard — zobaczysz, iż nie tak to łatwo uczynić zeń człowieka jak należy, stare przysłowie powiada, iż do tego potrzeba trzech pokoleń. Mój ojeiec był... lecz nie mam potrzeby o nim mówić, wszyscy go znali. Mój dziad był doktorem medycyny, pradziad doktorem teologii, mój prapradziad... nigdy dokładnie nie widziałem czem on był, lecz przybył z Anglii i pochodził zapewne ze znakomitej familii kupców lub urzędników.
 — Ooo prawdziwa genealogia amerykańska — rzekł Marmaduk uśmiechając się. Przez trzy pokolenia tu po sobie następujące, wszystko jest w stopniu równym, lecz jak skoro sięga się czasów emigracyi i kiedy trzeba przebyć morze, wszystko jest w stopniu wyższym. Pewnymże jesteś Ryszardzie, iż ten prapradziad o którym mówiłeś, był rzeczywiście z bardzo dobrej familii?
 — Bez wątpienia sędzio, stara moja ciotka zawsze mi tak mówiła i zapewniała, iż od ojca do syna, zawsześmy zajmowali znakomite miejsce.
 Przestajesz na małym koszcie. Większa część genealogi-stów amerykańskich poczyna podania, jak powiastki dla dzieci, od dziejów trzech braci i oni zawsze usiłują, aby człowiek tego tryumwiratu nosił nazwisko jakiej familii, która szczęśliwą była na świecie. Lecz tutaj my nie znamy innego odznaczenia się prócz tego, jakie nadaje dobre sprawowanie się i 01ivier Edward wchodzi do mojej familii na stopie zupełnej równości z wielkim szeryfem i sędzią.
 — Dobrze braciszku, ja to nazywam demokracyą, nie zaś republikanizmem. Nic względem tego mówić nie mogę, tyl 13* ko niech się wystrzega naruszać w ezemkolwiek ustawy, jeśliby to bowiem nastąpiło, pokazałbym mu, iż nie napróżno powierzono mi czuwać nad ich wykonaniem.
 — Lecz nie zapomnisz o tem, iż wykonanie nie powinno poprzedzać wyroku skazującego na karę, który wydawać do mnie należy. Ty zaś Elżusio, co myślisz o tem pomnożeniu naszej familii? Radbym się dowiedzieć o twojem zdaniu?
 — Mniemam, mój ojcze, iż jestem, jak pewien mnie znajomy sędzia, i że nie łatwo mnie zniewolić do zmiany mojego zdania. Lecz mówiąc na seryo, chociaż myślę, że wprowadzenie na pół dzikiego do naszego domu, dosyć dziwnym jest wypadkiem, powinieneś wszakże być pewtiym, że chętnie przystaję na wszystko, co sam uznasz za stosowne.
 Przyszli natenczas do drzwi zagrody, kędy Elżbieta wyszła z Ryszardem, i kiedy wchodzą do wielkiego domu, aby śniadaniem zaspokoić apetyt nabyty podczas przechadzki, my się wrócimy do trzech strzelców, gdyż bez względu na różnicę charakteru, wszyscy trzej mogą być tak nazywani.
 Postępowali oni brzegami jeziora do chałupy Nattego, który niósł ptaka pozyskanego swą zręcznością i danego wspaniałomyślnością panny Templ.
 — Któżby powiedział przed miesiącem — zawołał Edward — abym się zgodził żyć pod jednym dachem z największym nieprzyjacielem mojego plemienia i odbierać odeń rozkazy? A jednakże czegóż się miałem chwycić w ostateczności, w jakiej się znajduję? Lecz ta niewola długo trwać nie będzie, i jak skoro pobudka zmuszająca mię do poddania się jej, działać przestanie, otrzęsę ją jak proch z nóg moich.
 — Do czego posłuży nazywać go Mingo? — rzekł stary wódz. W czemże się pokazał twym nieprzyjacielem? Wojownik delawarski spoczywa i oczekuje chwili od Wielkiego Ducha. Nie jest on niewiastą, by krzyczał jak dziecko*
 — Ja Johnie nie podzielam twej ufności — rzekł Natty, którego rysy twarzy znamionowały mocny wyraz wątpliwości i niepewności — nie jestem bez obawy. Powiadają, iż nowe prawa postanowiono w kraju, a to żadnej nie ulega wątpliwości, iż wszystko się zmieniło na naszych górach. Lasy rzednieją powoli, zaledwo poznać można jeziora i rzeki. Nie, nie, ja nie dowierzam pięknym mowom. Słod-kiemi to jak miód słowy biali zajęli od Indyan w posiadanie ich ziemie, a to powiadam szczerze, chociaż sam jestem biały, urodzony blizko Yorku z uczciwych rodziców.
 — Poddaję się konieczności — powiedział Edward — będę się starał zapomnieć, kim jestem. Nie przypominaj więcej Johnie, że pochodzę od wodza delawarskiego, do którego należały niegdyś to piękne jezioro, owe przepysane góry, ta wspaniała dolina. Tak, stanę się jego sługą, niewolnikiem. Powiedz mi, starcze, przyczyna mojej niewoli czyliż jej nie czyni zaszczytną?
 — Starzec! — powtórzył John tonem przeciągłym i uroczystym — tak, Szyngaszguk jest stary. Synu mojego brata, jeśliby Szyngaszguk był młodym, gdzieżby się ukrył daniel od jego kuli? Lecz on nakoniec stary, ramię jego zeschło, sitowie i wierzba są nieprzyjaciółmi, które wytępia; on tylko zdatny do robienia mioteł i koszyków. Głód i starość idą w parze. Patrz na Sokole Oko, kiedy on był młodym, mógł całe dni przepędzać bez jadła, lecz dzisiaj, jeśliby nie przyrzucił chrustu do ognia, nie miałby płomienia. Wierzaj mi Młody Orle, bierz rękę, którą ci podaje syn Mikona i.będzie ci z tem dobrze.
 — Nie jestem już tem, czem byłem, Szyngaszguku — rzekł Natty — nie przeczę temu, a jednak w potrzebie mogę się jeszcze obejść bez pokarmu przez dzień cały. Przypominasz sobie czasy, gdyśmy prześladowali Irokezów w lasach? Oni wszystką zwierzynę gnali przed sobą, tak, iż nic nie mieliśmy do jedzenia od poniedziałku rano, aż do środy w południe i wówczas to zabiłem daniela tak tłustego, jakiegoś nigdy nie widział panie Oliyierze. Rozkosz to była patrzeć, jak go zajadali Delawarowie, byłem albowiem w tę epokę z nimi. Panie! oni leżeli rozciągnieni na ziemi, cze kając by im Opatrzność zesłała zwierzynę, leez ja poszedłem szukać w okolicach żywności, wytropiłem daniela i obaliłem go nim dał dwanaście susów. Tak byłem słaby i zgłodniały, iż nie mogłem czekać, wyssałem trochę krwi, a Indyanie jedli jego mięso zupełnie surowe. Tam był John i on to sam może powiedzieć. Ale teraz, dziś zgadzam się, iż ledwobym mógł tak długo głód wytrzymać, jakkolwiek nie jem zbyt wiele na raz.
 — Dosyć tego, moi przyjaciele — zawołał Edward. Czuję teraz dopiero więcej niż kiedykolwiek, że ofiara jest nieod-bicie potrzebną i poniosę ją bez szemrania. Lecz nie mówcie o tem więcej, błagam was, jest to nieznośny, dla mnie w tej chwili przedmiot.
 Umilkli towarzysze i wkrótce przybyli do chałupy Nattego, której zamknięcie dosyć sztucznie złożone, strzegło nie wiele rzeczy małej wartości. Ogromne kupy śniegu zalegały z jednej strony przy ścianach drewnianych chaty, z drugiej zaś odłomki małych drzew, gałęzie dębowe i dzikich kasztanów wiatrem oderwane, leżały zwalone. Mały słup dymu rozbijał się z komina, którego posadą była skała a boki składały dwa pniaki drzewa gliną powleczone, dym ten znaczył swą drogę okrywając czarniawym kolorem śnieg przylegający do boków skały, której wierzchołek stanowił powierzchnią żyzną zasilającą drzewa olbrzymiej wielkości, zwieszające swe gałęzie nad odosobnioną chatą.
 Ostatek dnia tego zeszedł, jak schodzą wszystkie prawie dni w kraju nowo zamieszkanym i nie nader ludnym. Tymczasem osadnicy znowu się gromadnie udali do akademii, by słyszeć pana Granta drugi raz każącego i odprawić poranne nabożeństwo. Stary Indyanin był także w liczbie słuchających, lecz kiedy pastor wezwał wiernych do komunii, chociaż miał podówczas oczy zwrócone na Johna, ten nieporuszenie stał w swem miejscu, uczucie wstydu, którego przyczyną było wspomnienie poniżenia, w jakiem go wczoraj widziano, nie dozwalało mu się ani poruszyć.
 Kiedy pobożni wychodzili z sali, obłoki zbierające się przez cały ranek jeszcze się bardziej zgęściły i nim mieszkający w pewnej odległości, mogli zdążyć do swych chat, potokiem deszcz lać począł. Rozsiane po wszystkich stronach pnie, co się wydawały przedtem wzgórkami śniegu, obnażyły naówczas czarne wierzchy i można było widzieć końce kloców wkopanych w ziemię, dla utworzenia płotów lub zagród, przebijające białe warstwy, które je pokrywały, Bezpieczna od deszczu, w salonie dobrze ogrzanym swego ojca, Elżbieta w towarzystwie Ludwiki Grant, patrzała z zadziwieniem na tę nagłą zmianę. Wszystkie domy miasteczka przedstawiały już ich dachy czarne i kominy okopcone, w miejscu połyskującej się białości, która je wczoraj zdobiła, sosny otrzęsły proch biały z swych liści i gałęzi, wszystko w naturze odzyskiwało swą postać i kolor tak nagle, iż się to zdawało być nadprzyrodzonem. \
 Z Edwina był młodzieniec niepowszedni wcale.
 Beattie. Minstrel.
 Koniec dnia Bożego Narodzenia w 1793 roku, upamiętnił się ulewnym deszczem, po którym jednak znacznie umniejszyło się zimno. Kiedy mrok padł na osadę i jej okolice, Elżbieta nic już nie mogąc widzieć, odeszła od okna, przy którem zostawała, dopóki ostatnie promienie dnia nie zagasły na wierzchołkach sosen pokrywających pobliskie góry.
 Wziąwszy pod rękę pannę Grant, młoda pani domu zwolna się przechadzała po salonie, pogrążona w dumaniach o scenach dziecinnego wieku, które się bystro kreśliły w jej pamięci, lub też może rozmyślając o wypadku dnia mającym wprowadzić do jej domu młodzieńca, którego ton i sposób postępowania stanowiły tak uderzającą spi-zeczność z jego powierzchownością. Ciepło pokoju wywołało na jej policzki żywszy rumieniec; twarz łagodna Ludwiki także przyozdobiła się słabym kolorem róży, który podobny do ożywionej cery chorego, nadawał jej piękności wdzięk melancholijny.
 Kiedy się tak obie towarzyszki przechadzały po salonie, inne osoby były jeszcze u stołu, gdzie wyborne wina sędziego znajdowały wielbicieli. Od czasu do czasu słyszeć się dawały głośne oznaki wesołości Ryszarda, lecz major Hartmann, chociaż pił więcej, nie miał jeszcze głowy do tyla rozegrzanej, by się mógł zrównać z panem Jonesem. Marmaduk zbyt wielce poważał pana Granta, by w jego obecności dopuścił się najmniejszego zbytku, tak, iż Ryszard nie znajdując wielkiego zachęcenia, pierwszy wniósł* aby przejść do dam.
 Kiedy weszli do salonu, Beniamin tylko co wszedł był drugiemi drzwiami, zgięty pod noszą drzewa, które się zabierał ustawić w ogromnym piecu, gdzie już przygasał ogień.
 — Jakto, Ben Pompo — zawołał świeżo mianowany szeryf — sądziszże więc, iż madera sędziego nie wystarczy do utrzymania życiodajnego ciepła w czasie takiej odwilży? Braciszku Marmaduku, czyliś zalecił mu oszczędzać klonu cukrowego, lękając się, aby go nie zabrakło? Ha, ha, ha! wyborny jesteś krewny, ani słowa, lecz wyznać także trzeba, iż czasem roją ci się szczególniejsze myśli.
 Pan Templ nic na to nie odpowiedział, może i dla tego, iż Beniamin pospiesznie zabrał się do mówienia.
 — Może być, widzisz panie Jonesie — rzekł, złożywszy swój ciężar u pieca — żeście się znaleźli u stołu mojego pana pod szerokością bardzo gorącą, to jeszcze nie tego trzeba dla utrzymania siebie w stanie naturalnego ciepła. Do tego znam tylko prawdziwy rum jamajski, dobre drzewo i węgiel z Newkastlu. Tymczasem sądzę, iż nie od rzeczy będzie zamknąć się i pozamykać wszystkie otwory, wkrótce bowiem będziemy mieli zmianę powietrza, jeśli się znam na tem, a powinienem się znać, przepędziwszy dwadzieścia siedm lat na morzu i siedm w tych górach.
 — I skądże wnosisz, że nastąpi zmiana, Beniaminie? — zapytał pan domu.
 — Wiatr się zwrócił, wielmożny panie, a ilekroć się tylko wiatr zmienia, zawsze to jest znakiem przemiany czasu. Byłem na jednym z okrętów floty admirała Rodney, w tej epoce kiedyśmy się dali we znaki hrabiemu Grass, spół ziomkowi pana Le Quoi, który tu jest, a wiatr był południowo-wschodni. Byłem na spodzie, przygotowywałem grog dla kapitana żołnierzy morskich, obiadującego o tej porze w izdebce kapitana okrętu i skosztowawszy go kilka razy, dzielny ten albowiem mąż, wielce był wymyślny, po przeświadczeniu się, że podług mojego gustu, już się zabierałem go nieść, kiedy się nagle wiatr zmienił i paf! oto żagiel z przedniego spada na wielki maszt, pif! statek się obrócił w drugą stronę, puf! oto ogromny wał wody zalał pokład. Nigdy w życiu tego nie zapomnę, nigdy bowiem nie połknąłem tyle czystej wody, gdyż wtenczas właśnie byłem u tylnej luki. To szczęście, żeś nie dostał wodnej puchliny, Beniaminie.
 — To bardzo być mogło, lecz ja wnet chwyciłem się sposobów, by się niczego nie obawiać. Ponieważ zaś łatwo stać się mogło, iż kilka kropel wody słonej wpadło do kubka z grogiem, a to nie byłoby do smaku kapitanowi, wychyliłem go sam w chwili, a że powołano całą osadę do pomp i że wszyscy jęli się pompować, kapitan nie pamiętał 0 tem...
 — Bardzo dobrze, bardzo dobrze Beniaminie, lecz o czasie... mów nam o czasie.
 — Co się tycze czasu, wielmożny panie, przez dzień cały był wiatr południowy, w tej zaś chwili cisza, jak gdyby nie było powietrza. Lecz o zachodzie słońca po nad górą od strony północy, ukazał się pas czerwony nie szerszy od waszej ręki, obłoki skierowały się ku południowo-zachodowi 1 gwiazdy poczynają błyszczeć, jak latarnia morska dla ostrzeżenia, aby zapalać ogień w piecach; co czas już zrobić, tak tu, jak i w sali jadalnej, jeśli nie chcecie, aby wino zamarzło w butelkach, któreście zostawili na kredensie.
 ’ Ty jesteś roztropną strażą Beniaminie, czyń co za potrzebne osądzisz, pod twe rozporządzenie, przynajmniej na dzisiejszy wieczór, oddaję losy moje.
 Beniamin rozłożył wszędzie wielki ogień i nie upłynęły dwie godziny, gdy się przekonano, iż jego ostrożności nie były bezzasadne. Wiatr południowy rzeczywiście ustał i po nim nastąpiła owa cisza, która w tym kraju zawsze zapowiada nagłą zmianę w temperaturze. Na długą jeszcze chwilę przed tem, nim się familia rozeszła, zimno zbyt poczęło dojmować i kiedy pan Le Quoi oddalił się do swego sklepu, musiał pożyczyć kołdry dla cieplejszego ubrania się, oprócz szerokiego płaszcza, którego nie zaniechał wziąć z sobą. Minister i jego córka przepędzili noc u pana Templa i wcześnie jeszcze przed północą, każdy się oddalił do swego pokoju.
 Elżbieta i Ludwika położyły się w jednym pokoju i jeszcze nie zupełnie zasnęły, kiedy się dał słyszeć świst wiatru północnego i dał im lepiej uczuć całą wygodę, jakiej doznawały, będąc w takiej porze w pokoju dobrze opatrzonym i ogrzanym. Oczy ich kleić się poczęły, kiedy z szumem wiatru zmieszały się dźwięki cale innej natury. Nie było to szczekanie psa, lecz mogło być raczej wycie tego wiernego zwierzęcia, gdy czujność jego zatrwożoną była podczas nocy.
 Elżbieta posłyszała z ciężkością oddychającą Ludwikę i poznawszy, iż nie spi jeszcze, zapytała, czyli nie wie, jakie to były nowe dźwięki. Czy podobna — dodała — aby one pochodziły od psów Nattego i aby je z tak daleka słyszeć było można. Nie — odpowiedziała córka pastora — to wycie wilków, które z gór zszedłszy posunęłyby się aż do miasteczka, gdyby ich światło nie odstraszało. Od czasu, jak tu jesteśmy, głód ich aż pod nasze drzwi przypędził gdzie wyły do dnia samego. Ah! co to za straszna noc była dla mnie! Lecz twojego ojca drzwi są mocno zamknięte, niczego się więc nie możesz obawiać.
 — Wkrótce całkiem one wyginą — rzekła Elżbieta. Szybkie czyni postępy cywilizacya, a w miarę tego, jak się posuwa człowiek, dzikie zwierzęta ustępują.
 Wycie jeszcze się przez czas niejaki słyszeć dawało, nakoniec ginęło w oddaleniu i zapełnie ustało. Dwie nasze młode przyjaciółki usnęły i nie wprzódy nazajutrz sie obudziły, aż nim służąca nie weszła do ich pokoju dla rozniecenia ognia. Wstały, włożyły na się ranny ubiór, uskarżając się na ostrosc zimna, które nawet czuć się dawało w tym pokoju, chociaż on był z największem staraniem zabezpieczony od przystępu zewnętrznego powietrza.
 Skoro tylko wstała Elżbieta, zbliżyła się do okna, odsunęła fiianki, otworzyła okiennice i chciała wzrok rzucić na ulicę, lecz gruba warstwa lodu pokrywała szyby, jakby niepi zejrzystą tkaniną. Otworzyła więc okno i świetne widowisko natenczas przedstawiło się jej oczom.
 Jezioro zamieniło swe okrycie z czystego śniegu, na gładką lodu powierzchnią, od którego się odbijały promienie wschodzącego słońca, jak od najpolerowniejszego zwierciadła. Domy tenże sam strój nosiły, ale lód je pokrywający z przyczyny swego położenia błyszczał jak stal najdelikatniejsza; ogromne sople lodu u dachów pozwieszane, uderzone blaskiem niebieskiego ciała bieg swój rozpoczynającego, zdające się wzajemnie światło od siebie odbijać, podobne były do kryształów przywiązanych do zwierciadeł i żyrandolów. Ale najwięcej obudził podziwienia panny Templ, widok lasów okrywających okoliczne góry. Wszystkie gałęzie drzew były otoczone jaśniejącą oponą; każdy liść sosny zdawał się obciążonym dyamentami; kiedy wierzchołki tych drzew majestatycznych, wynosząc się nad dęby, brzozy i klony naokoło ich opasujące, zdawały się wystawiać jakby szczyty kościołów, ze srebra polerownego, górujące na kopułach z tegoż kruszczu rozmaitej wysokości.
 Patrz Ludwiko zawołała Elżbieta — zbliż się do okna i spójrz na tę cudowną zmianę.
 Panna Grant postąpiła ku oknu i przypatrzywszy się przez kilka chwil z wyraźną uwagą, powiedziała cichym głosem, jakby obawiając się, aby kto inny prócz jej przyjaciółki nie mógł dosłyszeć:
 — Zmiana ta prawdziwym jest cudem i wydziwić się nie potrafię, jak mogła zajść w tak krótkim czasie.
 Elżbieta się Zwróciła do swej towarzyszki, spojrzała na nią z zadziwieniem, nie wiedząc co przez to chciała powiedzieć, lecz oczy jej w tymże zwracając się kierunku, jak panny Grant, zatrzymały się na młodzieńcu, który rozmawiał z jej ojcem u drzwi domu. Był on czysto ubrany chociaż bez zbytku i wykwintności i potrzeba było powtórnie rzucić okiem, iżby w nim poznała młodego Strzelca 01iviera Edwarda.
 — Wszystko cudowne w tym kraju magicznym — rzekła Elżbieta do swej przyjaciółki — i ze wszystkich zmian jakie uderzają me oczy, ta nie mniej jest zadziwiającą. Nie dziwno mi teraz, iż to przeobrażenie odwrociło twą uwagę od pięknego widoku, jaki nam przedstawia natura.
 — Jestem tak prosta, jak szczera, miss Templ — odpowiedziała Ludwika — i sądziłam, że chciałaś mówić o zmianie, jaka zaszła w powierzchowności pana Edwarda, To się dziwniejszem jeszcze wydaje, gdy się przypomni jego urodzenie, utrzymują bowiem, iż w jego żyłach płynie kie w indyjska.
 — W każdym razie — rzekła Elżbieta — może pomiędzy dzikimi uchodzić za znakomitość. Ale pójdźmy, aby
 Nprzygotować herbatę dla tego Sachema; jest to bezwątpienia potomek króla Filipa, a może wnuk Pokahontasa.
 Zeszły razem i znalazły w przedsionku p. Templa, który wziąwszy na stronę swą córkę, uwiadomił ją o zmianie powierzchowności młodzieńca, zmianie, o której już ona wiedziała.
 — Zdaje się — dodał Marmaduk — iż on nie rad mówić o swem przeszłem życiu, ale z tego co mi powiedział, wnoszę, iż widział szczęśliwsze czasy. Przychylam się poniekąd do mniemania Ryszarda względem jego rodu, albowiem zdarza się często, iż biali agenci Indyan, ludzie zamożniejsi, lubią dawać dobre wychowanie dzieciom, które mieli z...
 — Bardzo dobrze, bardzo dobrze mój ojcze — rzekła Elżbieta uśmiechając się i odwracając oczy — ale ponieważ ani słowa nie rozumiem języka Mobawków, spodziewam się, iż on do tyle będzie dobry, iż z nami zechce mówić po angielsku. Go do jego zachowania się, to należy do ojca czuwać nad niem.
 — Bez wątpienia Elżusio — rzekł pan Templ zatrzy-muj^c j?; jeszcze — lecz nie trzeba mu wspominać o przeszłości. Prosi mię o to, jak o szczególniejszą łaskę. Może się nieco jeszcze gniewa z powodu odebranej rany, lecz ponieważ jest bardzo lekka, spodziewam się więc, iż z czasem będzie nam przychylniejszy.
 Wszystko się stanie podług twej woli, mój ojcze — odpowiedziała — zapewniam was, iż nie zbyt mię dręczy ta niepowściągniona chęć wiadomości, którą zowią ciekawością. Przypuszczać będę, iż ou jest synem Korn-Plantera, albo innego jakiego wodza, może i samego Wielkiego Węża, i podług tego będę z nim postępowała, aż dopóki mu się nie podoba ogolić pięknych włosów zostawiając tylko mały kosmyk, wziąć ode mnie z pół tuzina zausznic, zawiesić strzelbę na ramieniu i wrócić do lasów tak nagle, jak tu przybywa. Wejdźmy jednak mój ojcze dla wypełnienia obowiązków gościnności, gdyż zdaje mi się, iż on nie długo tu zabawi.
 Marmaduk uśmiechnął się widząc dobry humor swej córki, podał jej jedno ramię, a drugie pannie Grant, i tak weszli do sali jadalnej, gdzie już znaleźli Edwarda siedzącego przy ogniu z miną, która wyrażała chęć rozgoszczenia się w domu, bez najmniejszej, ile można, ceremonii.
 Wśród takich okoliczności pomnożyła się niespodzianie rodzina pana Templa. Zostawmy teraz naszego bohatera na czas niejaki przy powierzonych mu obowiązkach, które wypełniał umiejętnie i z wzorową ścisłością.
 Odwiedziny majora Hartmana trwały przez czas zwyczajny, po czem pożegnał rodzinę Templa na trzy miesiące. Przez ten czas pan Grant musiał przedsiębrać wycieczkę do odległych części powiatu, by tam rozpleniać ziarno słowa bożego, a w czasie jego nieobecności, córka przebywała ciągle prawie ze swą przyjaciółką. Ryszard począł sprawować obowiązki nowego urzędu z wrodzonym sobie zapałem, Marmaduk zaś był zajęty prośbami rozmaitych osób, żądających gruntu do uprawy w obrębie jego patentu.
 Przez resztę zimy jezioro było główną sceną zabaw młodzieży. Obie przyjaciółki przejeżdżały się tam saniami, które musiały być arcydziełem sztuki, ponieważ Ryszard robotą ich kierował, Edward zaś puszczając się na łyżwach dawał dowody niepospolitej zręczności i zwrotności. Nieśmiałość jego powoli znikła, były atoli chwile, w których baczny postrzegacz łacno mógł poznać, iż wiele mu jeszcze brakowało do zupełnego pogodzenia się ze swem położeniem.
 W tym przeciągu czasu Elżbieta widziała jak szerokie polany powstawały w lasach na stokach gór sąsiedzkich, skutkiem ciągłego ich trzebienia przez osadników na nowe pola do uprawy. Mnóstwo wozów ładownych zbożem i potażem, idących przez miasteczko, jasno okazywało, iż te przedsięwzięcia nie były bezskuteczne. Słowem, cały kraj przedstawiał widok pomyślnie kwituącej osady. Drogi zawalone były wozami, jedne obładowane były grubemi sprzętami sprowadzonemi przez osadników, których żony i dzieci wesoło się bawiły nowością, inne wiozły na targ do Albany płody krajowe, nęcące innych do zamieszkania w tak żyznej okolicy.
 Czynność niezrównana panowała w całej osadzie, bogactwa prywatnych wzrastały z publiczną pomyślnnością, i z każdym dniem o jeden się krok zbliżano do obyczajow i zwyczajów miast dawniej założonych. Dwa razy w tygodniu regularnie posłaniec udawał się nad brzegi Mohawku, dla zabierania listów przychodzących ze Stanów południowych. Za nadejściem wiosny wiele rodzin, które przepędziły zimę w niejakiej odległości, wracało w czasie stosownym do zajęcia się uprawą swych gruntów; towarzyszyli im krewni i przyjaciele, znęceni powabnym obrazem tej obiecanej ziemi, opuszczali swe majętności na stałym lądzie i w Massachu-sete, by na nowo osiąść śród puszczy.
 Przez ten czas Edward Olivier, którego nagłe wyniesienie się nie wzbudziło najmniejszego zadziwienia w kraju, gdzie wszystko było nowem i niespodziewanem, poświęcał całe dni na usługi Marmaduka, część zaś wieczorów, a niekiedy nawet noc, przepędzał w chacie Nattego Bum-po. Związek zachodzący między trzema strzelcami w niczem nie doznawał przerwy, też same stosunki przyjaźni ich łączyły, chociaż pod pewnym względem okryte były tajemniczą zasłoną. Bardzo rzadko stary wódz indyjski pokazywał się u sędziego, Natty zaś nigdy nie bywał. Lecz jak skoro Edward miał wolną chwilę czasu, biegł natychmiast do dawnego swego mieszkania i ztamtąd wracał późno wieczór, albo niekiedy aż nazajutrz nadedniem. Postępowanie to wydało się dosyć dziwnem w domu, lecz każdy nad tem w duchu tylko czynił uwagi, wyjąwszy Ryszarda, który dosyć często powtarzał:
 — Nic nad to nie ma naturalniejszego, mieszaniec nie łatwiej pozbywa się skłonności do dzikiego życia, niż ten, w którego żyłach krąży krew indyjska bez przymięszania.
 ROZDZIAŁ XX.
 Nie milknij pieśni, kres jeszcze daleki.
 Loi-d Byron.
 Za zbliżeniem się wiosny, ogromne stosy śniegu, które skutkiem ciągłego pomnażania się, jakoteż marznięcia i odwilży po sobie następujących, nabyły twardości, poczęły zwolna ulegać wpływowi łagodniejszego wiatru i mocniej dogrzewającego słońca. Bywały chwile, w których się zdawało, iż można widzieć bramy nieba otwierające się, powietrze składało się z ożywczych pierwiastków, natura organiczna i nieorganiczna jakby się przebudziły, radość wiosny błyszczała w każdem oku, jak na wszystkich polach. Lecz mroźne wiatry północne rychło znowu swój wpływ wywierały na tę życiem tchnącą scenę i czarne, zgęszezone obłoki, zasłaniające promienie słońca, nie mniej były posępne i zimne, jak powrót zimy wstrzymujący postęp natury. Walka ta pór roku stawała się z dnia na dzień częstszą, a ziemia, ofiara tych zapasów, utraciła iskrzącą powierzchowność, jaką jej zima nadała, nie przyodziawszy się jeszcze w powabne ozdoby wiosny.
 Tak przeszło kilka tygodni, a przez ten czas mieszkańcy zmieniając stopniami sposób życia, porzucili zwyczaje towarzyskie zimy, by się zająć pracami, jakich wymagała nadchodząca pora roku. Nie było już widać cudzoziemców
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom i. ^ ** przybywających do osady, dla odwiedzenia swych znajomych, handel czynny śród zimy, począł ustawać, drogi zrównoważone przez śnieg i lodem wybrukowane, napełniały się brć zdami i kałużami, stwarzając niewielkiej liczbie podróżnych niezliczone trudności i niebezpieczeństwa. Słowem, wszystko zapowiadało zupełną zmianę nie tylko na powierzchni ziemi, lecz do tego jeszcze w zatrudnieniach tych, którym ona dawała sposoby do otrzymania dobrego bytu i pomyślności.
 Było to w piękny dzień pod koniec marca, gdy szeryf podał myśl przejażdżki konno, na górę położoną nad brzegiem jeziora, z której się odkrywał wspaniały i malowniczy widok.
 — Nadto — dodał mimo jazdem zobaczymy Billego Kir-by wyrabiającego cukier, gdyż teraz trudni się tem dlaJa-reda liansoma. Nikt na tej robocie lepiej się nie zna od Billy Kirby, w czem nic dziwnego, przypominasz bowiem sobie braciszku, iż w pierwszym roku naszego tu przybycia, kiedyśmy jeszcze koczowali, wziąłem go do siebie ku pomocy w tej fabrykacyi.
 — Wyborny drwal ten Billy — rzekł Beniamin, trzymając cugle konia na którego wsiadał szeryf — i tak dobrze robi swą siekierą, jak żołnierz morski włócznią hakowatą, jak krawiec żelazem służącem do odwracania szwów. Powiadają, iż z taką łatwością swojemi rękami odejmuje ko-cieł na potaż od ognia, jak majtek niesie wiązkę lin. Nie mogę powiedzieć, żebym to na swoje widział oczy, lecz tak powiadają. Co się tycze cukru, widziałem jego roboty, nie był tak biały jak stary żagiel u tylnego masztu, lecz stara moja przyjaciółka, mistress Pettibona utrzymywała, iż smakiem podobnym był do melissu, nie mam zaś potrzeby wam mówić panie Jonesie, iż w szczęce mistress Remar-ąuable, pozostał jeden ząb który się zna na słodyczach.
 Żart ten wielce rozśmieszył autora jego i tego któremu był powiedziauy; nowy dowód podobieństwa panującego w charakterze tej szanownej pary. Lecz inne osoby towa rzystwa nie miały szczęścia go słyszeć, każdy bowiem zajęty był wsiadaniem na konia, lub pomaganiem damom w pomieszczeniu się na siodle. Orszak cały przebył ulice w największym porządku i zatrzymał się na chwilę przede drzwiami pana Le Quoi, wzywając go do towarzystwa na cu Francuz chętnie się zgodził i śpiesznie jął się osiodłania i okiełznania konia.
 Wyjechali zatem z miasteczka drogą prowadzącą w góry. Ponieważ zaś śniegi marznące śród nocy, topniały od pierwszych promieni słońca, musieli więc jechać jedeu za drugim brzegiem drogi, gdzie na twardszym gruncie pewniej mogły stąpać konie. Mało jeszcze było znaków życiaroślin-nego, powierzchnia ziemi przedstawiała widok nagi, chłodny i wilgotny, od czego krew ścinała się prawie w osadni* kach. Część gruntów wykarczowanych była jeszcze pokryta śniegiem, lecz gdzie tylko słońce go stopiło, świetna i obfita zieloność, ożywiała nadzieje rolnika. Nic bardziej nie uderzało nad sprzeczność jaką przedstawiały ziemia i świat nad powietrzny. Kiedy bowiem na ziemi rozciągała się powłoka jednostajuości i bezpłodności, wyjąwszy nie wiele miejsc, gdzie jakeśmy powiedzieli ukazywała się pierwsza zieloność przyszłych plonów, słońce z wysokich sklepień niebios, ciskało przenikające promienie, które rozlewały ożywcze ciepło po atmosferze, barwy lazurowej.
 — Oto co się nazywa pora na cukier — zawołał Ryszard — mróz w nocy i ciepło rano. Idę o zakład, iż sok płynie teraz z klonów, jak woda pod kołem młyńskiem. Czem się to dzieje, braciszku Marmaduku, iż nie nauczysz swych dzierżawców wyrabiać cukru podług zasad racyonal-nych. Możnaby to uskutecznić, choćby i nie tak uczonemu jak był Franklin, mój sędzio, wiem, że powiodłoby się to.
 — Pierwszym przedmiotem mych starań — odpowiedział Marmaduk — jest zachować to źródło bogactw i przyjemności, i zapobiedz, aby nadużycia osadników nie wyniszczyły go do ostatka. Raz osiągnąwszy ten cel, dosyć będzie czasu do pracowania uad ustaleniem tego produktu. 14*
 Lecz wiadomo ci Ryszardzie, iż nasz cukier z klonu przywiodłem do procesu rafineryi i że otrzymałem głowy cukru tak białego jak śnieg, który tu widzisz na polach.
 — Ale przyznasz braciszku — odpowiedział Ryszard — iż nigdy nie zrobiłeś większej głowy cukru nad śliwkę średniej wielkości. Twierdzę zaś, iż wypadek otrzymany w prak. tyce o użytku przekonać może. Gdybym tak jak ty był właścicielem stu lub dwiestu tysięcy włók lasu, wystawiłbym rafineryą cukru, wezwałbym ludzi świadomych, a nie trzeba chodzić daleko, żeby znaleźć ludzi łączących znajomość z praktyką, oddałbym pod ich rezporządzenie cały las młodych klonów, drzew zdrowych i mocnych i zamiast wyrabiania głów cukru tak małych, iż jedna ledwie wystarczy do filiżanki kawy, robiłbym tak wielkie jak stogi siana.
 — Co zrobiwszy — rzekła Elżbieta śmiejąc się — zakupisz cały ładunek herbaty ze statku przybywającego z Chin, użyjesz kotłów od potażu, zamiast filiżanek, małe barki będące na jeziorze, zastąpią miejsce spodków, każesz napiec pierogów od dziesięciu przynajmniej funtów w piecu do wypalania wapna, który tam widzę w dole, i zaprosisz cały powiat na herbatę. Jak zamiary geniuszu są ogromne! Lecz mówiąc do prawdy, wszyscy są przekonani, iż doświadczenie mojego ojca udało się, chociaż nie wylewał swego cukru w formach odpowiednich wzniosłości twoich wyobrażeń.
 — Możesz się śmiać Elżusio — odpowiedział Ryszard wykręcając się na siodle, tak aby się obrócić twarzą do innych prowadzących rozmowę — możesz się śmiać ile ci się podoba, lecz odwołuję się do powszechnego zdania, do zdrowego rozsądku, albo co lepiej jeszcze do zmysłu smaku, i pytam, czyli wielka głowa cukru nie jest dotykalniejszym dowodem, od głowy podobnej do tych małych kawałków, które pijąc kawę kładą pod język Holenderki. Dwa są sposoby w wykonywaniu czegokolwiek, dobry i zły.
 Słusznie mówisz Ryszardzie — rzekł Marmaduk z miną poważną, która pokazywała, jak wielką wagę przywiązywał do tego przedmiotu — pewna jest, iż wyrabiamy cu kfer, lecz pożytecznie jest roztrząsnąć, jakim sposobem i w jakiej ilości go wyrabiamy. Spodziewam się dożyć dnia, kiedy całe dzierżawy i plantaeye obrócone zostaną na fa-brykacyą tego produktu. Nie znamy jeszcze dobrze drzewa któremuśmy ten skarb winni, nie wiadomo do jakiego stopnia uprawa może go zrobić więcej produkcyjnem, za użyciem rydla i motyki
 — Motyki! Co! chciałżebyś użyć człowieka do kopania około korzeni takiego klonu, jak ten? — zawołał Ryszard pokazując mu jedno z tych pięknych drzew, tak pospolitych w tym kantonie. To prawie taki sam pomysł, jak rozkopywać ziemię dla odkrycia węgla. Bądź spokojnym braciszku i zostaw mnie staranie o twej fabryce cukru. Oto pan Le Quoi, który był w Indyach Zachodnich i wiedzieć powinien jak tam robią cukier. Niech więc nam powi£ jak się do tego biorą w tamtym kraju, a ztąd będziesz mógł skorzystać. Daiej panie Le Quoi, jak się wyrabia cukier w Indyach Zachodnich? Czyliż używają tam sposobów sędziego Templa?
 Ten, do którego się to pytanie ściągało, nie bardzo rad był rozmowie, — całej bowiem jego uwagi potrzeba było do utrzymania się w siodle, na małym koniu, który nie był posłuszny ani wędzidłu ani cuglom. Wypadało wówczas wjeżdżać na krętą i ślizką ścieżkę i kiedy w jednej ręce trzymał cugle, drugą musiał uchylać gałęzie drzew grożących zepsuciem ekonomii jego fryzury. Sądził jednakże, iż nie mógł się uwolnić od odpowiedzi.
 — Cukier — rzecze — tak, bez wątpienia, wyrabiają cukier na Martynice, lecz to nie z drzewa, tylko z pewnego rodzaju krzewów, które my nazywamy.. Niech licho z temi drogami, chciałbym, aby do dyabła przepadły! któie my nazywamy...
 — Trzciną cukrową — rzekła Elżbieta.
 — Tak jest, tak pani — odpowiedział Francuz.
 — Trzcina cukrowa jest to nazwanie pospolite zawołał Ryszard — wyraz naukowy jest saccharum officinarum, jak prawdziwe nazwisko naszego klonu cukrowego jest acer sacharinum. Takie są nazwania naukowe i przypuszczam, iż rozumiesz one.
 — Czy to. po grecku, czy po łacinie panie Edwardzie? — zapytała Elżbieta młodzieńca, który przed nią jechał, torując przejazd w zaroślach — lub może są to wyrazy języka jeszcze uczeńszego, które sam tylko możesz nam wytłumaczyć?
 Czarne oczy młodzieńca z gniewem zwróciły się na córkę sędziego, lecz wyraz ich wkrótce się zmienił, jak skoio postrzegł uśmiech żartu towarzyszący temu pytaniu.
 Przypomnę sobie to pytanie miss Templ — odpowiedział także się uśmiechając — przy pierwszem zobaczeniu się ze starym moim przyjacielem Johnem Moheganem, a jego nauka, albo Nattego może potrafi na to odpowiedzieć. . — Nie umieszże więc ich języka? — zapytała Elżbieta z żywością okazującą, jaki się interes łączył z tem pytaniem.
 — Nie wiele — odpowiedział Edward — lecz nieco lepiej znam język, którym tylko co mówił pan Jones, a nawet i język pana Le Quoi.
 — To więc umiesz po francuzku! — zawołała Elżbieta z podziwieuiem.
 — Jest to język używany u Irokezów i w całej Kanadzie — odpowiedział młodzieniec z dwuznacznym uśmiechem.
 Lecz Irokezy — dodała Elżbieta — są wasi nieprzyjaciele, których nazywasz Mingo.
 — Dałyby Nieba, abym nie miał niebezpieczniejszych! — zawołał Edward i spiąwszy konia ostrogą, ruszył naprzód, aby nie być zmuszonym do wymijających odpowiedzi.
 Rozmowa jednak nie ustała, dzięki Ryszardowi, który ją ciągle utrzymywał. Wkrótce przybyli na płaszczyznę góry, stanowiącą dosyć okszerną równinę. Sosny padły pod siekierą trzebieży, pozostał tylko mały gaik tych drzew szacownych, które były przedmiotem świeżej rozmowy. Wszystkie krzaki i zarośle do pewnej odległości były wycięte, zapewne na ogień pod kotły, tak, iż widzieć się da wała przestrzeń na kilkanaście morgów, którą możnaby przyrównać do ogromnej kopuły, której kolumny drzewa klonowe stanowiły, wierzchołki ich kapitele, a firmament sklepienie. Głębokie nacięcia bez najmniejszego starania zrobione były w pniu każdego drzewa w wielkiej odległości od korzenia; małe ścieki z kory olchowej albo farbierskiego drzewa przystosowane były w tem miejscu, aby po nich spływał sok, wylewający się częścią na ziemię, w części zaś do naczynia drewnianego, niezgrabnie wydrążonego, stojącego pod każdym klonem.
 Dosiągłszy wierzchołka góry, towarzystwo zatrzymało się na chwilę, aby konie wytchnęły i aby rozejrzeć widok, który był nowym dla niektórych osób je składających. W tej chwili głos mocny dał się słyszeć w pewnej odległości, nucący niektóre strofy tego nienaśladowanego śpiewu, którego wiersze jeśliby je końcami jeden po drugim położono, rozciągnęłyby się od wód Konnektikutu do brzegów Ontaiio, i który się śpiewa na nutę znaną niegdyś i zrobioną w celu wyśmiania narodu amerykańskiego, lecz którą okoliczności uczyniły tak sławną, iż żaden Amerykanin bez żywszego bicia seica, słuchać jej nie może.
 Ku wschodniej stronie widać ludne Stany,
 My gór i lasów cieszym się widokiem;
 Trzód naszych zawiść chciwein żąda okiem,
 Nas ubogaca ruch czynnej zamiany.
 Płyń nam słodyczy, płyn w cukrowym soku,
 Twój rozciek wrzący niech zgęszczą płomień e;
 Sen słodki na mem nie usiędzie oku Póki w głaz twardy ciebie nie przemienię.
 Mamy tu z klonu dobroczynnych darów Dach, ogień, żywność, cukrowe napoje,
 Osłodę chińskiej rośliny wywarów.
 Ilekroć łono otworzy nam swoje.
 Płyń nam słodyczy, płyń v cukrowym soku,
 Twoj rozciek wrzący niech zgęszczą płomienie;
 Sen słodki na mem nie usiędzie oku Póki w głaz twardy ciebie nie przemienię. neW Klódy tak ŚpióWał Bil1^ Kirby> Rjszard wybijał takt pejczem po grzywie swego konia, ruszając przytem głowa całem ciałem. Na końcu pierwszej strofy zaczął półgło śrZw, 8 7 7 ChCIał zg0dzi<5 głos SWÓJ z gł°sem P ewającego, lecz przy końcu drugiej, wtórował już basem hałasu! 21116 PrZ7CZynił°jeżeli nie harmonii, to przynajmniej
 — Brawo 1 brawo! — zawołał szeryf kończąc. Jest to wzTałfi™7* ^ g° doskona, e wyśpiewałeś. Zkądżeś wziął te strofy? Muszą byc jeszcze inne. Daj mi ich kopia?. { Ku’by’ kt01T w niejakiej odległości zajęty był swoja robotą, odwrócił głowę z obojętnością prawdziwie filozoficzną. ujrzał zbliżające się ku sobie towarzystwo.
 Postępując sam naprzeciw, lekki zrobił ukłon głowa każdej osobie grzecznie i z miną wesołą, lecz przestrzegając* wielka rownosc, nie zmienił swojego sposobu powitania dla nikogo“ i me ściągnął nawet ręki do czapki, pozdrawiając obiedwle aamy.
 — Co tam słychać szeryfie-rzekła do Ryszarda. Nie masz dzisiaj jakich nowin?
 — Nie więcej jak zwykle, Billy odpowiedział pan Jones — lecz co to ma znaczyć? gdzie są twoje cztery kotły, koryta i żelazne naczynia do chłodzenia? Z takiemże to niedbalstwem pracujesz? Miałem cię za najlepszego z fabrykantów cukru krajowego.
 — I pochlebiam sobie, iż się nie zawiedziesz w swem mniemaniu panie Jones — odpowiedział Kirby, nie porzucając swej roboty — śmiem mówić, iż nie ustępuję nikomu co się tycze rąbania i łupania drzewa, zagotowywania cukru klonowego, wypalaDia cegieł, robienia gontów, wyrabiania potażu, zasiewania zboża i zbierania żniwa; chociaż prawdę mówiąc, zawsze ile możności pierwszej się pilnuję roboty, ponieważ topór lub siekiera są narzędziami, do których z natury przywykłem.
 — Jesteś więc Janem do wszystkiego panie Billy — rzekł pan Le Quoi.
 — Jeżeli pan przybywasz, by co kupić — rzekł Kirby to mogę wam przędąc taki dobry cukier, jak i gdzie indziej. Nie znajdziesz w nim żadnych brudów, tak jak nie ma karczów na polach niemieckich i rozpoznasz w nim prawdziwy smak klonowy. Taki cukier przedawanoby w Yorku za kandyzbrod.
 Francuz zbliżył się do miejsca, gdzie Kirby złożył swój cukier już zupełnie wyrobiony pop szopą z kory drzew i począł go oglądać z miną znawcy. Marmaduk zsiadł z konia aby bliżej obejrzeć drzewa i całą robotę, a często słyszeć można było wyrazy nieukontentowania, z powodu niedbalstwa, z jakiem tu wszystko wykonywano.
 — Uchodzisz niby za praktyka w tej fabrykacyi rzekł Templ do Kirby — a jakichże się trzymasz sposobów w wyrabianiu swego cukru? Dla czegóż nie masz więcej nad tlwa kotły?
 — Dwa kotły toż samo robią, co dwa tysiące, panie sędzio odparł drwal — nie używam tylu sposobów w wyrabianiu mego cukru, ile ci, co wyrabiają go dla bogatych, lecz kto lubi prawdziwy smak cukru klonowego, może na tem przestać. Naprzód wybieram drzewa, potem je nacinam, co się robi pod koniec lutego, albo jak na tych górach, około połowy marca to jest, kiedy sok bić w górę zaczyna..* — Maszże. jaki zewnętrzny znak, którego się trzymasz w tym wyborze, i po którym poznajesz^dobroć drzewa? — ęy każdej rzeczy potrzeba mieć rozeznanie, panie
 Templ, potrzeba wiedzieć także kiedy i jak należy mięszać roztwór, który się gotuje, co czynię w tej właśnie chwili. Są to rzeczy, których się uczyć należy. Nie w jednym dniu Rzym zbudowany, ani Templton, chociaż w nim domy wyrastają jak grzyby. Nigdy nie przebijam drzewa w czem kolwiek ułomnego, na którem kora nie zdrowa, nie świeża, lub nie gładka, albowiem i drzewa mają swe choroby jak ludzie, obrać zaś drzewo chore dla wydobycia z niego soku, jest to jedno, co wziąć konia słabego na nogi, by jechać pocztą, lub siekierę tępą do zwalenia drzewa.
 — Wszystko to bardzo dobrze Billy, lecz po jakich znakach odiozniasz drzewo chore od zdrowego?
 A jak doktor poznaje człowieka chorego na febrę? rozpatrując jego skórę i biorąc za puls — rzekł Ryszard.
 — Pan Jones zbliża się do prawdy — mówił Billy. Bez wątpienia, tylko ściśle oglądając drzewo i korę, dokładnie poznaję. Otóż kiedy już z drzew dosyć się zebrało soku, napełniam nim kotły i nakładam ogień. Naprzód potrzeba, aby ogień był mocny, dla prędszego wygotowania wody, kiedy płyn poczyna się zgęszczać i stawać się podobnym do melissu, jak to, co widzisz w tym kotle, nie nadto trzeba podniecać ogień, inaczej spalisz cukier, a cukier spalony nigdy nie jest dobrym. Natenczas przelewasz łyżka płyn z jednego kotła do drugiego, i zostawiasz go tak/by później za włożeniem weń kija czepiał się go i ciągnął. Wszystko to wymaga starania i uprawy. Kiedy cukier pocznie się układać w ziarna, są niektórzy, co kładą glinę na spod form, lecz to nie jest ogólne prawidło, jedni to czynią, inni nie czynią. Jakże więc panie Le Quoi, czy dobijemy targu?.
 Ja daję za funt takiego cukru dziesięć soldów panie Billy. ’ r
 Pan Le Quoi wymówił te wyrazy dziesięć soldów po francuzku i Billy Kirby tego nie zrozumiał.
 — Nie, nie — rzekł on — pieniędzy mnie trzeba. Jednakże jeśli chcesz zrobić zamianę, dam ci to, co z całego tego kotła otrzymam, za galion rumu, a jeśli dodasz do tego płótna na dwie koszule, weźmiesz i meliss. Możesz byc pewnym, iż jest dobry, nie chcę oszukiwać. Sam kosztowałem, nigdy lepszy syrup nie wyszedł ze środka klonu.
 — Pan Le Quoi daje ci dziesięć pensów za funt — rzekł Edward.
 — Tak jest, tak, dziesięć pensów — rzekł pan Le Quoi, Dziękuję wam panie — dodał zwrócony do Edwarda. Biedna moja angielszczyzna, zawsze jej zapominam.
 Kirby spojrzał na jednego i drugiego, jak gdyby mniemał, iż chcieli się bawić jego kosztem. Wziął ogromną łyżkę i począł mięszać płyn wrzący. Wyjąwszy ją pełną, zlał część do’ kotła, resztę zaś ochłodziwszy, podał panu Le Quoi.
 — Skosztuj — rzekł — będziesz mógł osądzić. Syrup sam wart tego czego żądam.
 Pan Le Quoi bojaźliwie przybliżył usta do łyżki, lecz ponieważ brzegi jej już ochłodły, myślał więc, iż to samo jest z płynem w niej zawartym, bez żadnej przeto obawy wychylił sporą dozę i tak się straszliwie oparzył, iż przez chwil kilka wykrzywiał się niemiłosiernie. Nogi jego — mówił Billy, gdy później opowiadał tę historyą — ruszały sie żwawiej, niż pałki na bębnie; chwycił się ręką za brzuch i spozierając na obie damy, jakby dla ubłagania litości, klął okropnie po francuzku. Lecz ja go chciałem nauczyć, iż nie żartują bezkarnie z Yankiesa, i figiel za figiel.
 Postać niewinna i mina pełna prostoty, z jaką się Kirby znowu jął roboty swojej, przekonałyby, iż nie umyślnie zadał panu Le Quoi tę chwilową mękę, jeśliby nie nadto zdobywał się na sztukę, aby być naturalnym. Tymczasem Francuz powrócił do zwyczajnej powagi, przeprosił damy za niebaczne wyrażenia jakie mu boleść wyrwała, wsiadł na konia, oddalił się o kilka kroków od kotłów i nie kończono już targu przez ten przypadek przerwanego.
 Marmaduk tymczasem przechadzał się po małym lasku, oglądał swe ulubione drzewa i przeświadczył się ze smutkiem, iż niedbalstwo z jakiem dobywano sok z klonów, było prawdziwem zniszczeniem.
 Z boleścią — rzekł — widzę marnotrawstwo panujące w tym kraju, zapamiętale tu nadużywają dobrodziejstw, któremi natura wzbogaciła. Ty sam Kirby nie jesteś wolny od żarzutów w tym względzie, zadajesz tym drzewom śmiertelne rany, kiedy najmniejsze nacięcie byłoby dostatecznem. Powinienbyś pamiętać o tem, iż wieki upłynęły nim te drzewa wzrosły, a gdy znikuą one, nikt z nas nie ujrzy, kiedy się ta strata wynagrodzi.
 O to się jednak bynajmniej nie troszczę, sędzio, lecz zdaje mi się, iż tyle jest drzew w tym kraju, iż nie należy się obawiać zupełnej ich zaguby. Jeśli grzechem jest walić drzewa, miałbym z czego zdać sprawę, własnemi bowiem rękami zwaliłem lasu więcej niż na pięćset włok w Stanach Nowego Yorku i Wermont, a w tym spodziewam się przynajmniej do tysiąca dopełnić tę liczbę. Ręce moje stworzone do topora, nie żądam innego dla siebie zajęcia się. Lecz Jared Ransom mniemał, iż cukier w tym okręgu stanie się tego roku rzadkim, gdyż przybywa znaczna liczba nowych mieszkańców, wziąłem się przeto do wyrabiania go tej wiosny.
 — Dopóki wojna niszczyć będzie świat stary — rzekł Marmaduk dopóty będą przybywali mieszkańcy w nowym.
 Nie ma więc tak złego wiatru, sędzio, któryby dla kogokolwiek nie był przyjaznym. Wątpliwości nie podlega, iż ki aj się zaludnia, lecz nie wiem dla czego zdajesz się tyle przywiązywać do drzew, jak do własnych dzieci. A jednakże ileż ich wytrzebiłeś na grunta?
 — Nie mówię ci, iż chcę. aby kraj ciągle był okryty drzewami, Kirby, lecz utrzymuję, iż nie należy ich niszczyć bez potrzeby, jak gdybyśmy za rok doczekali nowych. Zresztą, nieco cierpliwości, przyjdzie chwila, kiedy prawa czuwać będą nad ich zachowaniem, równie jak nad zwierzyną, która się w nich kryje.
 Uczyniwszy tę pocieszającą uwagę Marmaduk wsiadł na konia, mały orszak ruszył w drogę, by dojść do celu zamierzonej przez Ryszarda przejażdżki i Billy Kirby zo stał sam jeden, śród drzew klonowych, zajęty swoją robotą. Wolny ogień pałający pod jego kotłami, szopa pokryta korą, ta gromada drzew’pięknych, przez które zdawało się, iż tyle przechodziło kanałów, zkąd sok ściekał kroplami do naczyń na przyjęcie go przeznaczonych, człowiek olbrzymiej postaci, co uzbrojony wielką łyżką, chodził: od kotła do kotła i mięszał płyn w nim zawarty, wszystko składało widok, który mógł ujść za obraz dosyć wierny życia ludzkiego w pierwszym okresie cywilizacyi; a mocny głos Kirbego, który znowu począł nucić śpiew przerwany, dopełniał rysunku tej całości malowniczej. Wszystko co słyszeć można było, ograniczało się do następnych wieiszy.
 Kiedy się puszcza pod siekierą wali,
 Dla wołów moich ja nucę wesoło,
 Aż znów ukaże księżyc srebrne czoło,
 Powtarzam: nazad, naprzód, nuże dalej.
 Gdy wieczór miejsce zajmie dziennych skwarów,
 Wnet opuszczając zorane zagony.
 Szukam w leszczynie przychylnej uchrony Przeciwko żądłu natrętnych komarów.
 Wy, któryeh wiedzie żądza kupili ziemi,
 Szukajcie dębu co zamieszkał góry,
 Lub sosny czołem wzniesionej pod chmury,
 Ja zawsze będę z piosnkami mojemi.
 KONIEC TOMU PIERWSZEGO. jBl%^M®Ie?Sriki8Mpo* g70darzjr ’ieMich, opr. w płótno aranskl 4. Dr. Chów rysunkami najcelniejszych ras, zaś rasy
 Biliński I n konl Przez Juliusza Kossaka..
 — Śtud™ J y, ’. ^ ekonomii społecznej 2 tomy. 1881. Skarbowo p em dochodowym 2 tomy....
 D™lito«IkJ l-?“1 1 j^0’ “yM,;°l8ki w XVII. W./2 toiny ur. Antoni J. Nowe opomadania, wydanie drucie.
 Opowiadania historyczne, 1 tum.. * *
 — Gawędy z przeszłości, 2 tomy Kraszewski J. I. Dziennik Serafiny.... ’ ] ’ i.ol i B<>n-larywna, powieść historyczna
 — Nad modrym Dunajem, nowella..... zanil<jtnik panicza, powieść
 — Ił aj m o n, U faut a z jiT W.aIka, ‘i“’ ^owi™ w.póJraeuiL!! £an z Panów, Sceny z życia v l? i Bioto, powieść, 3 tomy....
 Koniuszyc Brzeski, opowiadanie. * zlr. ct. .’ż K.U(iie koni z — 10 >y«»‘*mi.... Kubala Ł. Dr Szkice historyczne, dwie serye każda po..’
 I 1 7 — i’ Z7 Ossoliński, 2 tomy.. ^
 Listy jtia niZ°KeMCy „i i’-olsoe’ Voiróie 1 P“mi<Stmki.’ w.iiiwir^i5 PW st, le?° pisane d0 królowej Kazimiery Łoziński Dr h w — Wiedeń w loku 1683..... Łoziński Dr B. Wieczna wojna, studjum polit.... łmłń.t! u t j fJ0Wy Da rok 1884.... ciąg
 Noskowski. Kultu’;;’l^1‘w MgTin°™[ rKratowie
 OrleckllKalefnllknrPrnW/ ’.wJ, Pra’vy włókna lnianego. 1872 ’. Patii. p V, Dr‘ Ooh™na własności Polowej. cńw KCzadJcdwą a ^0n0,?’czny„dlil właścicieli dóbr/dzierżaw 2 tomy 1879 ea’Ug 10 ’vjdania Położył H. Turczyn, k prz^w°J^k dla, e£, czych. ^wiadomości z gospodarstwa łas^e, ’ gi Twd“cPk°ieg0oniCM PrZóZ PP Bomera’ Dra T — Śtaneckie ^t^ss^tśa-jsisr^
 A.TsęŁsJsSR:: n 7“ Cl?cie las» — 1874. ’ ’..... stawOs^sow^Zbić^ ustaw i rozporządzeń tyczących ’.i, ochrony lal tJaStWrwy^!,!Sm7U8ZU Wr“ 2 odD°^aemi’rozporządzeniami dla Galie, ’i w irr ^
 — familijna, opowiadanie.. 7 ’ ‘
 — a/ii,. yw?’ obrazŁi 2 życia społecznego, ’2 tomy Vw d’™Vni
 — Słomiany wdowiec. Obrazki współczesne. X’ ( } — Opiekunowie wdowca. Opowiadanie..... wspomnienia obywatelskie, 1880. *.’ * * *
 Medytacye kawalerskie.... ’...
 Plotkarza, 2 tomy..
 Wllkońska Paulina. Na teraz, powieść!.....
 Wrotnnw.b? iBlD Powieść, 2 tomy w jednym *
 »rotno>T8ki A. Przemyśl fabryczny w Galicyi... * ’ 6 10 6 6 4 3 6> 40 4D 4i> 40 70 20 40 40 80 50 40 60 20 * — 0
 GO
 — 54 3 — 12 — GO 1 20 — 90 4 20 5 6 0 3 80 2 — 1 hO 1 70 1 — 1 80 5 40 2 GO 2 60 2 40 2 60 2 40 4 20 2 40 2 40 — 72
 W BIBLIOTECE POWIEŚCI podróży, pamiętników i opowiadań historycznych. wyszły następujące dzieła:
 Feuillet, Hr. de Caiuors. — Caballero, Klemecja, p. hiszp. — Pic kens, Klub Pickwcka. — Berthoud, Poświęcenie kobiety. — Hohol, 1 o mniejsze powieści* — Pablo de los Bios, Dygnitarze. — W. Collins. O zmroku. — K. Gocransons, Synowie Barona. — J. I. Kraszewski, >’a cmentarzu na Wulkanie. — W. Bersezio, Kina, romans wioski. — K. Enault, Przeznaczenie. — Gryzoń, Wojewodzie. — K. lteade, Kto chce kochać, cierpieć musi. — K. Pieńkowski, Powieści. — T. Szumski. Zmierzchy 1 świty. — F J. Smith, Boleść i Radość. — P. Wilkońska, Na dwóch krańcach. — C. Re-ade i D. Boucicault, Skazaniec. — W. Collins, anna czy Panil 0. F Ridderstadt, Czarna ręka. — J. Tretiak, Pamiętniki Daniela, — J. Carcano. Agnlola Maria. — Z. M. Schwartz, Namiętności. — J. F. Smith. Straszna gospoda. — L. Wilkońska, Powołanie. — F. Carlen, Bok zamęźcia. L. Bulwer, ilieuzi. Ostatni trybun rzymski. — F. Haeklaender, Burzyk — Powieść z nad jeziora. — H. Consoianse, Tal zman. — Schwartz, Dwie Matki. F. Carlen, Kapryśna kobieta. — Schwartz, Wdowa i jej dzieci. — K. S. Bo zantowicz, Powieści pomniejsze. F. Carlen, Bracia mleczni. — Yonge, Dziedzic z Redciyiie. — Dr. Antoni J. Opowiadania historyczne. — F. Gerst-acker, ltegulatorzy z Arkanzas. — Sędzimir, Księżniczka z gminu. — W. Ainsworth. Crichton. — F. Wetherell, Szeroki świat. — M. Jokaj, Zloty człowiek. — Schwartz, Przyszłość Gertrudy. — Dr. G. Ebers, Córka króla egipskiego. — F. Carlen, Róża z Tistelenu. — H. Stanley. Jak odszukałem Liyingstona. — M. Jokaj, Moje, Twoje, Jego. — Pamiętniki Paska. — J N. Niemcewicz, Jan z Tenczyna. — Schwartz, Pan z rodu i kobieta z gmi-liu. 3 tomy. — J. Scher, Charaktery osób historycznych. — H. James, Amerykanin. — Schwartz, „Korsykanka“ „Dwaj biacia1-. — A. Wilczyński, Kłopoty starego komendanta. 3 tomy. — A. Bronikowski, Powieści historyczne: Kazimierz Wielki i Estera, Hoina. — Maremne, Błękitna ksia.-żeczka. — Dr. Antoni J., Gawędy z przeszłości 2 tomy. — A. B. Edwards, Tysia.c mil na falach Nilu. 2 tomy. — W. Przyborowski, Rubin Wezyrski. — Księżniczka z Mlnstenborga, powieść hist. z XIV. wieku. — F. Brackel, „Nora44. — L. Kubala, Szkice historyczne serya I. II. wyd. II. — Schwartz Bratowe. — M. Jokaj, Nowy Dziedzic, 2 tomy. — Sawicki, Podróże. — J. I, Kraszewski, Pan * Panów. — Wybicki, Pamiętniki. — B. Sas, Mozaika. 2 tomy. — Jan Zacharjasiewicz, Teorya pana Filipa. Schwartz, Przygody mojego życia. — S. Wiśniowski, Powieści. — KitowiczX. Pamiętniki. 3 tomy. — O Feuillet, Historya Paryżanki. — M. Jokaj, Serce kmienne, 3 tomy. — Kitowicz X., Opis obyczajów i zwyczajów, 2 tomy. — Listy Jana III. króla polskiego do królowej Kazimiry w ciągu wyprawy pod Wiedeń r. 1683. — Schwartz Ofiara zemsty. — A. Bronikowski, Jan III. Sobieski i dwór jego, 2 tomy — Jan Zacharjasiewicz, Jedna krew. — Pomyłka sera. — K. Bodzantowicz, Rodzina Konfederatów, 2 tomy. — Schwartz, Na rozstajnych drogach. — Wl. Tarnowski, Archiwum Wróblewieckie. — A. Wilczyński, Opiekunowie wdowca. — J. F. Coopera, Ostatni Mohikanin, 2 tomy. — Tatomir L., Ferye alpejskie. — Kraszewski J. I., Złoto i Błoto, powieść, 3 tomy. Paweł Sass, Pamiętnik znaleziony, 2 tomy w jednym.
 PionierowiG ul źródłami Metany. zlr. ct
 Aer. Pierwszy romantyk, powieść.......2 60
 Dr. Antoni J. Nowe opowiadania, wydanie drugie.....3 —
 — Opowiadania historyczne. 1 tom.......3 — 1) Pod pól księżycem. 2) Książę Saimacji. 3) Odwiedziny monarsze. 4) Na kresach. 5) Dwór Tulczyński. 6) Losy pięknej kobiety. 7) Tynna w końcu XVIII. wieku.
 — Gawędy z przeszłości, 2 tomy.......5 60
 Bełza. Wanda. Opera w czterech aktach....... — 60
 BIBLIOTEKA POLSKA. Każdy tom brosz. 1 złr. 80 ct., w opraw. 2 80 T. I. II. Krasiński Z. Pisma. Wydanie z przedmowa. Stanisł. hr. Tarnowskiego, 2 tomy. — III. — VI. Mickiewicz. Adam. Dzieła. Wydanie zupełne przez dzieci autora dokonane, 4 łomy. —
 VII. — X Zaleski B. Poezye. Wydanie przejrzane przez autora. — XI. Pamiętniki Paska. Wydanie nowe krytyczne, przejrzane przez Dra. Węclewskiego — — XII. Niemcewicz J. .Jan z Tęczyna. Powieść histor. — XIIJ — — XVI. Słowucki Juliusz. Dzieła. Wyd. przej..przez prof. dra. A. Małeckiego. —
 XVII. — XIX. El...y, (Asnyk Adam ), Poezje, “ io.Ty. XX. —
 XXII. Małecki A. Zycie i pisma Juliusza Słowackiego, wydanie drugie znacznie pomnożone. 3 tomy. XXIII. ii. Wybicki, Pamiętniki. — XXIV. — XXV. Mickiewicz A. Dzic ’. V. VI.
 XXVI. — XXVIII. 3Iickicwiez A. Korespondencya, 3, tomy.
 XXIX. — XXXI. Kitowicz X. Pamiętniki i pisma historyczne, 3 tomy. — XXXII. — XXXIII. Kitowicz X. Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III., 2 t. XXXIV. — XXXVII. Komanowski M. Pisma. 4 t. (w druku). XXXVIII. — XXXIX. Słowacki J. Listy 2 tomy, wydanie II. znacznie pomnożone. [ Bolesław i ta B.-Hybrydy, powieść’Współ<jłesua.. —.;. 2 10 \ 1 ~’ Król i Bondar^ńa.’ powieść histosyczna,..... 2 40. J — — Nad modrym Dunajem. Nowella..?......i. 2 40 lironf kowski. Jan III. Sobieski i dwór jego, czyli Polska w XVII. wieku, 2 tomy.........4 20
 Chłędowski J. Sylwetki społeczne........ 2 40
 E...y Gałązka heliotropu. Komedya....... — 60
 Estreicher. W Pol, jego młodość i otoczenie...,.. 2 »0
 Jeż J. J. Ostapek. Ustęp ź przeszłości emigracyjnej.... 2 40 Kaczkowski Karol, gen. szt. lekarz wojsk polskich. Wspomnienia 1808 — 1831, wydał T. Orzechowski, 2 tomy... 4 20
 Kantecki K. Elżbieta, trzecia żona Jagiełły..... 1.20
 — Dwaj Krzemieńczanie. Wizerunki literackie, 2 tomy... 3 60 Kubala L. Dr. Szkice historyczne, dwie serye, każda po... 3 40
 — Jerzy Ossoliński, 2 tomy.........6 80
 Lemcke h’. Estetyka. Wydanie drugie.......6 40
 Liske X. Cudzoziemcy w Polsce. Podróże i pamiętniki.... 4 20
 Listy Tadeusza Kościuszki, zebrane przez L Siemieńskiego.. 2 80
 Lorkicwicz A.. Bunt Gdański w r. 1825........1 80
 Monumeuta historlae polonica. Pomniki dziejowe Polski, tom 111. -.. Wydanie nakład. Akad. Umiejętności.......12 —
 Niewjarorowlcz A. L. Wspomnienie o A. Mickiewiczu,... 2 20
 Pamiętnik damy polskiej z XVIII. wieku...... 1 80
 Przyborowski W. Rubin wezyrski. Powieść......1 80
 — Księżniczka z Minsterbergu........1 50
 Stadnicki K. Olgierd i Kiejstut, synowie Gedyraina, W. ks. Litwy. 2 40
 Sass Berlicz. Mozaika. Gawędy szlacheckie, 2 tomy.... 3 80
 Sewer. Bratnie dusze. Powieść........ 2 40
 Wilczyński A. Kłopoty starego komendanta. Opowiadania, 3 tomy z illustracyami..........5 40
 — Pamiętniki plotkarza, 2 tomy........4 20
 — Medytacye kawalerskie.........2 40
 Wilkońska P. Na teraz, Powieść....... 2 40
 Wspomnienia Konstantego Wolickiego, z czasów pobytu w cytadeli
 Warszawskiej i na Syberji........2 60
 Zeliński Wł. K. August II i Aurora Kónigsmark. Powieść hist. 2 t. 2 60
 Zwierciadło głupstwa. Powieść, napisał Ignotus... 3 20 Listy Jana III. króla polskiego, pisane do królowej Kazimiry w ciągu wyprawy pod Wiedeń w roku 1683..............2 80 k30.U5
 PIONIEROWIE
 NAD ŹRÓDŁAMI
 SUSKEHANNT
 POWIEŚĆ HISTORYCZNA \ ‘ I
 J. F. COOPERA Tłumaczenie z angielskiego tomHliT
 IlWÓW.,. {.
 NAKŁADEM KSIĘGAKNI
 GUBRYNOWICZA i SCHMIDTA.
 ROZDZIAŁ I.
 Jedź kochany Malisie rączo, lec w zawody; Śpiesz się, unikaj naglącej przygody.
 Walter Scott. Pani Jeziora.
 Drogi otsegskie, wyłączywszy główne gościńce, w epoce o której mówimy, były tylko szerokiemi ścieżkami le-śnemi Wielkie drzewa rosnąc obok wyrytych przez wozy brózd, nie dozwalały przeniknąć promieniem słonecznym, które ledwo w południe drogę oświecić mogły. Wysychanie zatem drogi bardzo się powolnie tam odbywało; że zaś ziemia, na głębokość wielu cali ze zgniłych pierwiastków roślinnych, które się przez ciąg wieków nagromadziły, była złożona, nogi zatem końskie dosyć stałej podpory nie miały.
 Prócz tego powierzchnia tych dróg była nierówna, wyniosłe karcze na kilka cali wystawały nad ziemię, a pnie sosen wznoszące się tam i owdzie, nietylko trudną oo przebycia, ale nawet niebezpieczną drogę czyniły. Te zawady, któreby przeraziły mniej przywykłe do nich oczy, żadnego kłopotu krajowcom spoufalonym z niemi nie sprawiały, a konie również do podobnego rodzaju drogi przyzwyczajone, kłusowały wyśmienitym krokiem po gruncie, któryby Europejczycy za niepodobny do przebycia osądzili. W wielu miejscach na korze drzew, znaki nacięte siekierą, jedynie
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II. 1 drogę wskazywały, a w pewnych odległościach pień sosnowy, którego korzenie w rozmaitych kierunkach, na dwadzieścia kroków się rozciągały, środek drogi wskazywał.
 Taka była droga, którą Ryszard swoich przyjaciół, po opuszczeniu fabryki cukrowej prowadził. Wkrótce potrzeba było przebyć most rzucony przez niewielką rzeczkę, składał się ten most z sosnowych krąglaków, ukośnie jeden na drugim rzuconych, a cała ta robota z takiem niedbalstwem była wykonana, iż woda przez nie przezierała. Stanąwszy nad tą przeprawą, koń Ryszarda ugiął karku i przebył most stępo, z zadziwiającą ostrożnością. Klacz Elżbiety, która szła tuż za nim, zatrzymała się na wstępie, ale miss Templ, zachęcając ją głosem, zacięła oraz pejczem i rozpuściwszy cugle, tę niebezpieczną zawadę jednym skokiem przesadziła.
 — Powoli moja córko, powoli — rzekł Marmaduk — nie w tym to kraju konne wyprawiać gonitwy. Wiele potrzeba ostrożności dla odbywania bezpiecznych podróży po naszych złych drogach. Możesz podobnie hasać na równinach w New-Jersej, lecz na otsegskich górach trzeba temu dać pokój, przynajmniej jeszcze odtąd przez jakiś przeciąg czasu.
 — A więc jest to jedno mój ojcze, jak gdybym zaprzestała konnej jazdy zupełnie, albowiem jeżeli będę czekała, póki się utworzą drogi w tym dzikim kraju, starość położy koniec mojemu, jak nazywasz, hasaniu.
 — Nie mów tego moja córko i zastanów się tylko, iż jeżeli tak się zawsze będziesz narażała, nie dojdziesz nigdy starości, ale swojego starego ojca zmusisz do wylewania łez po kochanej jego Elżbiecie. Gdybyś równie jak ja, widziała ten kraj takim, jakim wyszedł z rąk natury, i była świadkiem później szybkich odmian, które w nim ręka ludzka zdziałała, w miarę, jak tego wymagały potrzeby, nie sądziłabyś, iż dla zaprowadzenia tu dróg lepszych bardzo długiego czasu potrzeba.
 Zdaje się, iż przypominam sobie, mój ojcze, żem słyszała twoje opowiadanie o pierwszem zwiedzeniu tych la sów, ale to jest przypomnienie, które oznaczyć trudno, łączące się z wyobrażeniami mojego najpierwszego dzieciństwa. Czy nie chciałbyś mi powtórzyć teraz, coś wówczas myślał o swojem przedsięwzięciu, i ^akich doznawałeś uczuć.
 — Bardzo jeszcze byłaś młoda, moje dziecię, kiedym cię zostawił z twoją matką, zapuszczając się po raz pierwszy w te góry bezludne. Ale nie pojmujesz tajemnych pobudek zdolnych skłonić człowieka do znoszenia tysiącznych niewygód, dla nabycia bogactw. Moje tak były znaglające, jak czyste i podobało szę Najwyższemu moim usiłowaniom pobłogosławić. Jeżelim był narażony na biedy, głód, przeszkody, starając się zaludnić te pustynie, przynajmniej nie miałem zmartwienia upaść w mojem przedsięwzięciu.
 — Głód! — zawołała Elżbieta — ja poczytywałam kraj ten za ziemię obiecaną. Czyś rzeczywiście głód cierpiał?
 — I bardzo, moja córko. Ci którzy widzą okoliczne tu grunta bogatym plonem okryte, z trudnością przychodzą do przekonania, że najpierwsi tych miejsc osadnicy, przed nie-wielą laty, nie mieli innych środków do zaradzenia potrzebom swoich rodzin, nad trochę owoców znalezionych w lasach i zwierzynę, którą ich ręce niewprawne z trudnością zdobywały.
 — Tak, tak, kuzynko — rzecze Ryszard — był to istotnie czas głodu. Ja sam tak wychudłem, jak łasica, a byłem równie blady, jak gdybym przez sześć miesięcy na febrę chorował, Beniamin z nas wszystkich najtrudniej do głodu przywykał i zaklinał się po stokroć, że wolałby zejść na okręcie do połowy racyi, albowiem Beniamina nie trzeba kręcić za ucho, żeby go zmusić do narzekania, kiedy jest żyć o głodzie przymuszony. Miałem nawet chwile pokusy opuścić ciebie braciszku Marmaduku, i utuczyć się cokolwiek w Pensylwanii, ale do licha, rzekłem sobie, jesteśmy dziećmi dwóch sióstr rodzonych, wolę zatem żyć, albo umierać z nim pospołu.
 — Nie zapomniałem twojej przyjaźni Ryszardzie — odezwał się Marmaduk — ani tego, że z jednej krwi pochodzimy..
 — Ależ mój ojcze — powiedziała Elżbieta — gdzież były piękne i żyżue równiny, które Mohawk skrapia? nie mogłyż one waszym naówczas potrzebom wystarczyć?
 Był to rok głodu, mo ja córko. Zboże do życia potrzebne, za cenę bardzo wysoką przedawało się w Europie, i spekulanci je zakupywali. Emigranci, którzy szli ze wschodu na zachód, przebywali zawsze równiny nad Mohawkiem i wszystkie ich plony, jak szarańcza pożerali. Mieszkańcy dolin niemieckich nie byli od nas szczęśliwszymi, jednakże o co się natura natrętnie od nich nie upominała, wszystko to dla nas oszczędzali, albowiem, w onym czasie nie pojmowali oni, co to jest spekulant. Tak moja córko, widziałem wówczas ludzi przynoszących na plecach wór mąki, po który aż do młynów nad Mohawkiem położonych, dla żywienia swoich rodzin chodzić musieli i za powrotem nie myśleli bynajmniej o trzydziestu milach, pod tem brzemieniem przebytych. Zapomnieć nie należy, iż nasze osiedlenie było jeszcze w kolebce, nie mieliśmy ani młynów, ani drog, ani zboża, nasze trzebieże zaledwo się rozpoczęły, były tylko gęby do nakarmienia, których liczba codziennie się pomnażała, albowiem duch emigracyi rozprzestrzenił się wszędzie, a głód który panował we wszystkich wschodnich kantonach, bardzo wiele ztamtąd ludzi wypędzał.
 — I jakżeś zaradził tylu nieszczęściom mój ojcze? Tyś jeden najwięcej musiał cierpieć moralnie, jeżeli nie fizycznie. ~ Plawda, Elżusiu. W tej srogiej epoce, wszyscy ci, którzy mi towarzyszyli ku mnie zwracali oczy, jako ku temu, od którego chleba spodziewać się powinni byli. Potrzeby i cierpienia ich rodzin, ponura przyszłość, która się przed nimi otwierała, ich odwagę i duch ich przedsiębier-czy w odrętwienie wprawiała. Głód ich wyganiał w poranku do lasów dla szukania jakiejkolwiek żywności, zkąd powracali w wieczornej dobie do domu, bardziej osłabieni na siłach i bardziej jeszcze zrażeni.Nie mogłem wówczas zostać bezczynnym; zakupiłem znaczną ilość zboża w magazynach pensylwańskich, naładowałem niem statki, w Albany, spławiłem je Mohawkiem, a tu sprowadziłem zboże końmi, którem rozdzielił stosownie do potrzeb każdej rodziny. Sporządzono sieci do łowienia ryb w rzekach i jeziorach, zdaje się, że niebo sprzyjając nam cud sprawiło; niezmierna gromada śledzi, zbaczając od swoich zwykłych szlaków, puściwszy się z biegiem Suskehanny, weszła do jeziora w tak wielkiem mnóstwie, iż się zdawała je napełniać. Łowiliśmy tedy śledzie i od tego czasu nasza się pomyślność zaczęła.
 — Tak — rzecze Ryszard — pod mojem przewodnictwem odbywało się ich solenie, i ja sam potem je rozdawałem. Byłem nawet przymuszony zalecić Beniaminowi, ażeby na około mnie z lin obwód zrobił, albowiem hołota, która się dla odebrania swojej cząstki zgromadzała, żyjąc od dawnego czasu samą tylko dziką cebulą, zarażała mię wyziewami czosnku. Tyś Elżusiu bardzo wtenczas jeszcze była maleńką, i znać nie mogłaś wszystkich naszych utrapień, albowiem staraliśmy się troskliwie, ażebyś ani ty, ani twoja matka żadnego w nich uczestnictwa nie miała. W tym roku na chowie moich wieprzów i moich indyków bardzo chybiłem.
 — Kto zna tylko ze słyszenia prace około nowej osady — rzekł Marmaduk — nie pojmuje z wielu trudami i cierpieniami przedsięwzięcie to jest połączone. Ten kanton, jeszcze w twoich oczach Elżbieto, dzikim wygląda, ale cóż to za różnica od tego, jakim on był, kiedym tu stanął po raz pierwszy. W pierwszej chwili za mojem tu przybyciem zostawiłem towarzyszów moich na dolinie dziś Wiśniową zwanej, a sam udając się ścieżką przez dzikie zwierzęta wydeptaną, wdrapałem się aż na wierzchołek góry, którąm potem górą Widzenia nazwał. Tam wlazłem na drzewo i usiadłszy na gałęziach jego wierzchołka, przypatrywałem się więcej niż godzinę tej puszczy milczącej. Gdzie tylko dosięgnąć mzgłem okiem, lasy niezmierne widziałem. Je dyną odkrytą przestrzenią była powierzchnia jeziora, która się nakształt zwierciadła świeciła; okrywały je miriady tych ptaków wodnych, które przylatują i odlatują w pewnych epokach roku. Kiedym się w tem położeniu znajdował, ujrzałem niedźwiedzicę z dziećmi, jak się ku jezioru z dziećmi dla napoju zbliżała, oglądałem jak daniele przebiegały lasy, ale żaden ślad zwiastujący obecność człowieka nie uderzył moich oczu. Żadna buda, żadna droga, żaden ziemi uprawnej zagon nie nawinął się mojemu wzrokowi. Zewsząd zalegały tylko lasy i góry, a rozmaitych nazwisk źródła z których początek bierze Suskehanna, ukrywały się w gęstwinach leśnych.
 A noc-że samotny tym sposobem przebyłeś? — zapytała Elżbieta.
 Nie, moja córko, po przypatrzeniu się temu widowisku pełnemu posępnej piękności, zstąpiłem z drzewa udając się na rozpoznanie brzegów jeziora i tego miejsca, na którem dziś leży Templton. Wziąłem był nieco żywności z sobą, zjadłem przeto samotny obiad, pod zasłoną gęstych gałęzi sosny okazałej, która potem domowi mojemu miejsca ustąpiła. Zaledwo dokończyłem skromnego posiłku, kiedym ujrzał dym lekki wznoszący się nad brzegami jeziora od wschodniej strony, znak jedyny obecności człowieka, którym dotychczas postrzegł. Udałem się więc ku miejscu, z którego dym się kurzył i przybywając tam po zwalczeniu zawad, przez chrost i zarośle stawionych przed mojemi krokami, ujrzałem chałupę zbudowaną niezgrabnie z bierwion, i o spód skały opartą, a chociaż się w niej nikt nie znajdował, wątpić nie mogłem, ażeby zamieszkana nie była.
 — — To była chałupa Nattego! — zawołał Edward z żywością.
 Tak jest rzeczywiście Z początku rozumiałem że służyła za mieszkanie jakiemu Indyaninowi, ale kiedym się przechadzał w bliskości, Natty przybył obciążony zabitym przez siebie danielem. Od tej epoki zaczęła się nasza zna joraość, albowiem nigdy od nikogo nie słyszałem, ażeby się w tych lasach jakikolwiek Europejczyk znajdował.
 Miss Templ tak była uderzona uwagą, z jaką Edward słuchał tej części opowiadania sędziego, iż nie myślała więcej o zadawaniu swojemu ojcu zapytań, ale właśnie wtenczas rozpoczął je młodzieniec.
 — I jakżeż Bumpo pana przyjął?
 — Bardzo uprzejmie zrazu, ale skoro się dowiedział o mojem imieniu, i o powodach mojego tu przybycia, serdeczność się jego zmniejszyła, albo, prawdziwiej powiem, zniknęła całkowicie. Rozumiem, iż moje w tych okolicach osiedlenie się, uważał za nastawanie na jego prawa, ponieważ bardzo z tego był markotny, chociaż w sposób tak obojętny i niepewny, że ztąd wnosić tylko mogłem o bojaźni, ażeby mu nie mitrężono polowania.
 — Czyś już pan był okupił w owym czasie te lasy, czy przybyłeś tylko je opatrzyć w zamiarze kupienia?
 — Już one od dawnego czasu do mnie należały, a tyłkom je zwiedzał w zamiarze zaprowadzenia tu osady. Natty obchodził się ze mną gościnnie, ale ozięble. Przepędziłem atoli noc w jego chałupie, na niedźwiedziej skórze, a nazajutrz rano połączyłem się z moimi towarzyszami.
 — Nie mówiłże on czego o prawach Indyanów? Bowiem że Natty bardzo jest skłonny do zaprzeczania Europejczykom ich praw do własności tego kraju.
 — Mówił mi o prawach dawnych właścicieli, lecz w sposób tak ciemny, żem prawie nic tego nie zrozumiał, albowiem od ostatniej już wojny, prawa Indyan ustały, a te posiadłości były mojemi na mocy patentu wydanego mi przez rząd królewski, a’ przez kongres potwierdzonego.
 — Nie ma wątpliwości, że z prawem pańskiem połączone jest zachowanie form prawniczych i urzędowej słuszności — rzekł ozięble Edward, potem powściągając kroki swojego konia, dał Marmadukowi siebie wyprzedzić, i więcej już zapytania żadnego nie uczynił.
 Ryszard, który towarzyszył panu Templowi w jego pierwszej wyprawie, nie pozwolił upadać rozmowie, wchodząc w nowe szczegóły nad ich pierwiastkowem osiedleniem się w tym kraju, ale ponieważ nie w nich nie masz ważniejszego nad to, co sędzia powiedział, przeto je przed naszymi czytelnikami zamilczamy. *
 Przybyli wkrótce do kresu swojej przejażdżki, wystawiającego sceny okazałe i malownicze,, któremi się otseg-skie góry odznaczają. Ale Ryszard nie miał na to baczenia, iż chcąc zachwycać się całą ich pięknością, należało czekać zupełnego nastania wiosny. Udano się przeto napowrót do domu, z zamiarem odwiedzenia powtórnie miejsc tych za kilka tygodni.
 — Wiosna w Ameryce, a nadewszystko w tych górach — rzekł pan Templ — jest najnieprzyjemniejszą ze wszystkich pór roku. Zima ztąd ustępuje, jak gdyby się chroniąc do cytadeli i po długiem oblężeniu, przecząc upornie zwycięstwa, ledwo ją opuszcza.
 — Rozumiałbym nawet, że się przyspasabia teraz do zrobienia wycieczki — rzekł Ryszard.
 W istocie chmury zaczęły zaciemniać atmosferę, a ich przemykanie się dosyć było szybkie, chociaż najmniejszy powiew wiatru czuć się nie dawał, i już na górach widziano śnieg spadający, który widok od północnej strony zasłaniał. Przyspieszono kroku, ażeby przybyć jak najprędzej do miasteczka; ale stan dróg nikczemny rączość koni hamował.
 Ryszard zawsze jechał przodem. A za nim pan Le Quoi, potem Elżbieta, następnie Marmaduk, który od czasu do czasu dawał nauki roztropności swojej córce; a podobno, potrzeba czuwania nad bezpieczeństwem Ludwiki Grant nienawykłej do konnej jazdy, Edwarda przy niej opodal zatrzymywała. ►
 Przebywali właśnie las gęsty, którego siekiera ledwo się tknęła, dla otworzenia ważkiej drożyny otoczonej ogro-mnemi drzewami, po nad któremi wieki upłynęły, a których gęste konary stawiły promieniom słonecznym zawadę nie podobną do pokonania. Najwynioślejsze ich wierzchołki ledwo się zdawały poruszanemi od wiatru, i doświadczano tej głębokiej ciszy okropniejszej niekiedy nad samą nawałnicę, którą zwykle poprzedza. Znagła dał się słyszeć głos Edwarda, z przerażeniem ścinającem krew w żyłach tego, 0 czyje się uszy obije.
 — Drzewo! drzewo! — zawołał — naprzód! spiesznie! spiesznie! spiesznie!
 — Drzewo! — powtórzył Ryszard obracając głowę, a spinając ostrogami swojego rumaka, tak go popędził, iż ten dał susa na stóp dwanaście od zagrożonego miejsca.
 — Drzewo! — powiedział pan Le Quoi schylając się wzdłuż szyi swojego konia i porząc mu boki ostrogą, tak; iż puścił się w zawód rozrzucając około siebie potop wody 1 błota.
 — Drzewo! wykrzyknął Marmaduk. Boże zachowaj moje dziecię! — a porywając za cugle klacz Elżbiety, która się zatrzymała dla obaczenia przyczyny tylu połączonych razem wykrzyknień, pociągnął ją za sobą nagle, kiedy w tejże samej chwili, łoskot podobny do piorunowego gromu oznajmił runięcie ogromnej sosny, która po za niemi o kilka kroków upadła.
 Pan Templ obejrzał się natychmiast, dla zapewnienia się, czy ci, którzy jechali za nim, uniknęli niebezpieczeństwa, i ujrzał po drugiej stronie wywróconego drzewa Edwarda trzymającego w lewej ręce wodze konia, prawą zaś tak silnie ciągnącego za cugle rumaka Ludwiki, iż się głowa jego aż pod piersi nagięła. Oba konie drżały z przerażenia, ‘a miss’ Grant pochylona w tył na siodle i opierając ręce na twarzy, zdawała się być żywym rozpaczy i gotowości na wszystko obrazem.
 — Czy nie jesteście skaleczeni? — zawołał Marmaduk.
 — Nie — odpowiedział Edward. Ale gdyby drzewo miało gałęzie, byłoby już po nas, i...
 Tu zamilkł, widząc Ludwikę chwiejącą się na swoim koniu i byłaby spadła, gdyby jej nie utrzymał, porywając w objęcia. Pozsiadano z koni, położono ją pod drzewem, które tyle przestrachu nabawiło, a starania Elżbiety, prędko ją do przytomności przywołały, siadła potem na koń, a jadąc pomiędzy panem Templem i Edwardem była w stanie odbywania dalszej podróży.
 Te wywroty drzew tak nagłe — powiedział Marmaduk są najniebezpieczniejszemi zdarzeniami w naszych lasach, albowiem nie zrządza ich ani wicher ani żadna inna widzialna przyczyna, przeciwko której możnaby się mieć na ostrożności.
 Pzyczzna ich upadku jest oczywista, braciszku Marmaduku rzecze szeryf. Drzewo dochodzi do zgrzybiałości, korzenie jego wyschłe nie mogą mu dłużej dostarczać soków potrzebnych do życia; rdzeń jego próchnieje, środek pnia zaczyna butwieć, a jak tylko linia zboczywszy od środka ciężkości spadnie za podstawę, upadek drzewa staje się niechybnym. Jest to demonstracya matematyczna, a ponieważ nikt w całym kraju nie zna się równie jak ja na tem...
 To rozumowanie — przerwał pan Templ — może być bardzo sprawiedliwe, ale jak się od podobnego niebezpieczeństwa dchronić? Czyż podobna iść do lasu i przez rozumowanie dochodzić środka ciężkości sosen albo dębów? Odpowiedz mi na to mój Jonesie, a wielką przysługę wyrządzisz krajowi.
 — Człowiek z nauką może odpowiedzieć na wszystko — rzekł Ryszard. Drzewa tylko, w których życie ustało padają podobnym sposobem; zbliżaj się przeto do tych tylko, które żyją, a niczego się możesz nie lękać.
 — Byłoby to jedno, co zakazać sobie na zawsze wstępu do lasu — odpowiedział Marmaduk — na szczęście że wiatr oczyszcza je z tego niebezpieczeństwa i rzadko się bardzo trafia widzieć samo przez się wywrócone drzewo.
 W tym czasie przyśpieszyli kroku, gdyż śnieg bardzo obficie zaczął padać i okrywał ich całkiem, kiedy już do domu pana Templa przybyli, Edward dopomógł Elżbiecie zsiąść z konia, a Ludwika ściskając go za rękę, rzekła z zapałem wdzięczności przytłumionym głosem:
 — Teraz panie Edwardzie, ojciec i córka winni mu są życie.
 Przez resztę dnia nie było pogody, a przed słońca zachodem wszystkie ślady mającej nastąpić wiosny zniknęły i wszystko bielejącą się jednostajnie powierzchnię śnieżną oczom wystawiało.
 Mężczyzn, dzieci i dziewczęta Wywabiła z wioski razem Nowej zabawy ponęta.
 Somerville.
 Od wycieczki opisanej w poprzednim rozdziale, nastąpił znowu czas pogody niestałej. Rzadko kiedy błysnął dzień jaśniejszy i zmienne to powietrze trwało aż do końca kwietnia..
 Pewnego poranku pierwszych dni maja, obudził Elżbietę radosny świegot jaskółek nad oknem, tych pierwszych zwiastunów rzeczywistej wiosny i nie mniej ożywiony radością głos Ryszarda, który wołał:
 — Wstawajcie, wstawajcie! moje piękne panie! Nad jeziorem krążą już mewy, a na dalekim widokręgu, na tle niebieskiem pokazały się prawdziwe chmury gołębi. Wstawajcież śpiochy. Beniamin przygotował już amunicyę i czekamy tylko na śniadanie, ażeby wyjść w góry i urządzić polowanie na te piękne ptaki.
 Niepodobieństwem było oprzeć się tak naglącemu wezwaniu, i w kilka minut miss Templ ze swoją przyjaciółką, wyszły dla przygotowania śniadania, na które z niecierpliwością oczekiwano. Wszystkie okna otwarte zostały, a wiosenne, balsamiczne powietrze przewiewało apartament, w kté rym czujny Beniamin z taką troskliwością sztuczne ciepło przez całą zimę utrzymywał.
 Kiedy przygotowano herbatę, Ryszard stanął u okna zwróconego na południe i rzekł:
 — Obacz Elżusiu, obacz bracie Marmaduku, wrota gołębników i gniazd południowych otwarły się, a ćma ptactwa, której oko doścignąć nie potrafi ciągnie w nasze strony. Byłoby czem wojsko Xerxesa ’przez cały miesiąc żywić, i sporządzić z czego pościele dla całego powiatu. Xerxes panie 01ivier był królem greckim... nie, nie, królem tureckim czy też perskim, który chciał spustoszyć Grecyą, równie jak te niepoczciwe gołębie powrócą w jesieni na spustoszenie naszych zasiewów. Nuże Elżuniu, prędzej! jużbym chciał być na górze.
 Marmaduk i Edward zdawali się też samą chęć podzielać, i w istocie widok na który poglądali powabny był dla myśliwca. Uwinęli się zatem prędko ze śniadaniem, i pożegnawszy się ze swojemi młodemi prsyjaciółkami, oddalili się nie tracąc i chwili czasu.
 Jak powietrze było napełnione gołębiami, tak cała ludność Templtonu, napełniała ulice miasteczka. Mężczyźni, niewiasty i dzieci, wszyscy się sposobili do dzielenia myśliwskiej rozrywki. Wszystko było w ręku, zacząwszy od fuzyi francuzkiej na kaczki, z rurą do sześciu stóp długości, aż do pistoletów olstrowych, a większa część dzieci uzbrojona była w strzały z odrostków leszczynowych sporządzone.
 Gromady gołębi, które, prawie bez przerwy, jedne po drugich następowały, wprawione w popłoch od wrzawy miasteczkowej, zwracały się ku górom jezioru przyległym, liczba ich niezmierna wyrównywała prawie mnóstwu szarańczy, której chmury w innych krajach przelatują, a szybkość ich lotu niemniej zadziwiająca była.
 Powiedzieliśmy już, że gościniec wielki prowadzący do Templtonu przerzynał równinę pochyłą, rozciągającą się od płaszczyzny górnej, aż do brzegów Suskehanny. Znaczna przestrzeń gruntu była wytrzebiona po stronach obu i to * było miejsce wybrane do powszechnego natarcia, które się po chwili rozpoczęło.
 Wmieszany pomiędzy strzelców Natty Bumpo, z fuzyą na plecach, zdawał się przechadzać jedynie dla grania roli widza. Psy które go nie odstępowały, oddalały się niekiedy wietrząc podstrzelone lub zabite spadające gołębie, niety-kając ich bynajmniej, potem powracały i kładły się u stóp swojego pana, jak gdyby podzielały jego sposób myślenia, i ten rodzaj łowów sądziły równie siebie jak jego niegodnym.
 Tłumy gołębi tak były mnogie, iż od czasu do czasu, ten sam skutek co chmury zaciemniające światłość słoneczną sprawiały.
 Strzała eiśnięta na oślep, nie mogła chybić swojej ofiary, wystrzały z ręcznej broni często ponawiane, za każdym razem mnóstwo ich zabijały; nakoniec niektóre osoby wdrapawszy się na wierzchołek góry, zadawały im śmiertelne ciosy długiemi kijami, w które się w niedostatku innego oręża uzbroiły.
 W tym czasie pan Jones, który pogardzał niedołężne-mi sposobami niszczenia, jakich inni myśliwcy używali, zajmował się z Beniaminem przygotowaniem nowego, w straszliwszym rodzaju. Pomiędzy zabytkami wypraw wojennych, które się natrafić zdarza w rozmaitych kantonach części zachodniej Stanu Nowego Yorku, niedaleko od Templtonu, przy pierwszem osiedleniu się, znaleziono śmigownicę, kalibru funtowej kuli, która bez wątpienia była tam zostawiona przez oddział europejski wyprawiony przeciwko Indyan, bądź przez zapomnienie, bądź, że potrzeba pośpiesznego marszu, zabrać jej nie dozwoliła.
 To działo w miniaturze, było oczyszczone z rdzy która je trawiła, osadzone na nowych lawetach, i we wszystkie potrzebne przyrządzenia opatrzone, tak, że go używano niekiedy podczas zabaw, przy nadzwyczajnych obchodach.
 O poranku 4 lipca, echa gór otsegskich zagrzmiały jego hukiem z taką uroczystością jak gdyby to była armata trzydziestukilku funtowa, a sierżant, albo raczej kapitan
 Hollister, najpierwsza w kantonie pod tym względem powaga, zapewniał, że to było działo nie do pogardzenia, kiedy chodziło o strzelanie na wiwat. Te i tym podobne rodzaje użycia nieco go uszkodziły, albowiem zapał jego równał się nabojowemu otworowi. Z tem wszystkiem, wysokie pojęcia Ryszarda naprowadziły go na myśl szczęśliwą, że to narzędzie posłużyć może do wielkich spustoszeń, pomiędzy zastępami skrzydlatych nieprzyjaciół. Przyciągnięto więc śmigownicę koniem na pole bitwy i postawiono na miejscu, które szeryf za najdogodniejsze dla swojej bateryi poczytał, po czem Ben-Pompa przystąpił do jej nabicia kilku sporemi garściami śrótu, i wkrótce oznajmił, że działo było już w gotowości.
 Widok podobnego narzędzia zagłady, zgromadził naokoło siebie wszystkich tych, którzy tylko byli widzami tej sceny, tojest dzieci napełniające powietrze radośnym okrzykiem. Śmigownica wycelowana była w górę, a Ryszard trzymając w kleszczach węgiel rozżarzony, usiadł na pniu spokojnie, czekając z cierpliwością, aż nadleci zastęp gołębi, któryby godnym był jego uwagi.
 Liczba tego ptactwa tak była nadzwyczajna, iż wystrzały do niego z broni ognistej, innego nie czyniły skutku, prócz oddzielenia gromadek nieznacznych od niezmiernej masy, która w nieprzerwanym kierunku zmierzała ku dolinie. Nikt nie myślał o sprzątywaniu pozabijanych, tak, że ziemia niemi prawie okryta była.
 Natty Bumpo był milczącym widzem tych mordów, chociaż bardzo markotnym, ale skoro ujrzał przybywające to nowe krwawej zagłady narzędzie, nie mógł dłużej wytrzymać.
 — Otóż to co znaczą wasze osady — powiedział — ja patrzyłem przez lat czterdzieści na przeloty tych ptaków i pókiście wy tu nie pi’zybyli zaprowadzać swoich trzebieży, nikt się nie znalazł, co by ich płoszył albo im krzywdę jakąkolwiek chciał wyrządzać. Lubiłem widzieć to ptactwo w lasach, było ono miłem towarzystwem nie szkodząc ni komu, gdyż są tak niewinne jak młody jelonek idący za łanią. Ale teraz doświadczam drżączki, poglądając na te nieszczęśliwe stworzenia unoszące się w powietrzu, bo tego tylko potrzeba, żeby cała miasteczkowa zgraja za niemi się wysypała. Cierpliwości, cierpliwości! Pan Bóg nie pozwoli zawsze niszczyć według upodobania tego co sam stworzył, skończy on na oddaniu sprawiedliwości gołębiom, równie jak i każdemu. Owoż i pan 01ivier, który, jak widzę nie lepszy od innych, bo daje ognia śród tego motłochu, jak gdyby strzelał na Mingów.
 W liczbie strzelców był Billy Kirby, który nabijał i strzelał bez przestanku, nie podnosząc nawet głowy w górę, i który śmiał się do rozpuku, widząc jak jego ofiary aż na głowę mu spadały. Dosłyszał on co Natty wymówił i wziął na siebie danie mu na to odpowiedzi.
 — Co ci się stało stary Bumpo? — zawołał. Godzi się to wyrzekać, dla tego, że zabijamy nieco gołębi? Gdybyś ty równie jak ja był przymuszony obsiewać dwa lub trzy razy zboże przez nie zjedzone, nie miałbyś tyle nad temi żarłokami politowania. Nuże! dalej dzieci! zabijajcie tych rabusiów! to lepiej niż do indyka strzelać.
 — Może to być lepiej dla ciebie, Billy Kirby — odpowiedział stary myśliwiec z gniewem — i dla każdego innego kto nie umie kulą ugodzić do swojego celu. Ale to jest rzeczą niegodną tak strzelać do gromady ptaków dla ich niszczenia. To może być wolno temu tylko, kto nie jest w stanie trafić jednego odłączonego od innych. Można zjeść, jeżeli się komu podoba, gołębia, bo gołąb, bez wątpienia, równie jak i mnóstwo innych istot stworzony jest dla użytku człowieka, ale dla zjedzenia jednego, nie godzi się dwudziestu zabijać. Kiedy ta chętka mnie napadnie, wychodzę sobie do lasu, wybieram tego, który mi się podoba, i zabijam go, nie tykając i piórka innych, żeby ich tam i sto na jednem się drzewie znajdowało. Ale ty tego nie zrobisz Billy Kirby, nie ośmieliłbyś się nawet tego próbować.
 — Co ty tam gwarzysz stary kłosie wyschły, stary klonie bez soków? — zawołał Kirby. Podniosło cię bardzo w pychę zabicie indyka. Ale jeżeli ci się chce gołębia odłączonego od innych, patrzaj oto tam na tego, to trup.
 Ogień który dawano w niewielkiej odległości do gromady przelatujących gołębi, tak z nich jednego przestraszył, iż oddzieliwszy się od swoich towarzyszów, zmierzał w linii prostej po nad to miejsce, na którem Bumpo z Kir-bym rozprawiali. Na nieszczęście dla Billego, nie miał on cierpliwości dobrze wytrzymać, i wystrzeliwszy wtenczas właśnie, kiedy gołąb po nad jego głową przelatywał, dał pudło, a ptak dalej z pośpiechem lot swój odbywał.
 Natty tymczasem nabił swoją fuzyę, a ścigając okiem za lotem ptaka, który z ukosa ponad jezioro zmierzał, dał mu nieco odlecieć, wypalił i bądź przypadek, bądź zręczność, albo jedno i drugie razem, ptak przeszyty upadł do wody: Dwa psy starego myśliwca zerwały się do biegu natychmiast i Hektor wkrótce przyniósł swemu panu dogorywającego gołębia.
 Odgłos tego zadziwiającego czynu zebrał około niego wszystkich strzelców.
 — Jak to! — zawołał Edward — czy rzeczywiście zabiłeś w lot gołębia, z fuzyi jedną tylko kulą nabitej?
 — Czy rozumiesz, iż to raz pierwszy? — odpowiedział Natty. Nierównie jest lepiej tym sposobem zabijać, czego potrzebujemy, aniżeli jak wy czynicie, tracić proch i ołów na niszczenie stworzeń bożych. Ale ja przyszedłem dla ubicia jednego tylko gołębia, a wiesz panie Edwardzie dla czego chcę drobną mieć zwierzynę; lecz teraz kiedym już jej dostał, odchodzę, bo nie lubię patrzeć na podobne jatki, jak gdyby Bóg najmniejszy ze swoich tworów na zbytki, nie zaś dla potrzebnego użycia na ten świat zesłał.
 — Prawdę mówisz, Natty — rzekł Marmaduk — i ja także myślę, że czas już jest położyć koniec temu dziełu zagłady.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom ii. 2
 — Połóż więc koniec swoim trzebieżom, sędzio — powiedział Natty. Alboż drzewa nie są dziełem bożem, równie, jak ptaki? używaj ich, ale nie niszcz i nie marnuj. Lasy wyrosły na pomieszkania zwierzętom i ptakom i kiedy człowiek potrzebuje ich mięsa, ich skóry, albo też ich pierza, wie, że tam potrzeba się udać, by znaleźć to wszystko. Ale muszę co najprędzej z moją źwierzyną ukryć się w mojej chałupie, albowiem nie chciałbym się dotknąć żadnego z tych biednych stworzeń walających się po ziemi, które spoglądają na mnie właśnie, jak gdyby im tylko mowy brakowało dla wyrażenia tego, co myślą.
 To rzekłszy, Bumpo wziął fuzyę na ramię, podjął gołębia, którego pies przyniósł mu pod nogi, oddalił się z wielką ostrożnością, ażeby nie nastąpić na żadnego z ptaków ranionych, których się secinami na drodze jego znajdowało, i wkrótce zniknął w gęstwinie zarośli otaczających nadbrzeże jeziora.
 Chociaż uwagi moralne Nattego zrobiły pewne wrażenie na Marmaduku, były one zupełnie dla Ryszarda stracone. Przeciwnie, korzystał on w tej chwili ze zgromadzenia się strzelców na jedno miejsce, dla wykonania jeszcze roz-leglejszego zagłady planu. Uszykowawszy ich w linią bojową po stronach obu swojego działa, zalecił baczność na hasło, które wyda do wystrzału.
 — Baczność, moi waleczni — zawołał Beniamin, który w tem ważnem zdarzeniu pełnił urząd adjutanta — baczność i skoro tylko p. Ryszard da hasło, wystrzelcie razem, ale tylko starajcie się nie górować, a tak wszystkie gołębie nurka dadząj *
 — Nie górować! — zawołał Kirby — słuchajcie starego półgłówka, nie górować, toż kędzie jedyny sposób postrzelać wszystkie drzewa, a nie tknąć i piórka gołębiego.
 — Co ty wiesz wielki nieuku? — odpowiedział Beniamin z zapałem nie bardzo przyzwoitym w czasie bitwy, głównemu oficerowi. Nie służyłżem przez lat piętnaście na pokładzie Boadicei? i nie słyszałżem, mało dwadzieścia razy kapitana komenderującego, by strzelać poziomie, a to, żeby kule w miąższość okrętową trafiły? Czyńcie co rozkazuję, i baczność na komenderówkę.
 Wszyscy strzelcy śmiać się zaczęli do rozpuku, ale wnet umilkli, skoro tylko przeważny głos Ryszarda im zalecił milczenie i baczność.
 Rachowano, że wiele milionów gołębi przeleciało tego poranku ponad dolinami Templtonu, ale ze wszystkich gromad, które aż dotychczas widziano, żadna nie mogła się porównać z nadlatującą w tej chwili. Była to masa błękitna rozciągająca się od jednej do drugiej góry, której oko napróżno szukało końca od strony południowej. Czoło tej żywej kolumny odznaczało się foremną linią prostą, gdzie niegdzie może ukazującą lekkie wklęsłości, tak lot tych ptaków był regularny. Postrzegając ich zbliżenie się, sam Marmaduk nawet zapomniał wyrzutów Nattego, i równie jak inni złożył się z muszkietem.
 — Pal! — zawołał szeryf, dotykając węglem zapału śmi-gownicy. Ponieważ przez panewkę część naboju Beniamina wyleciała, wystrzały ręcznej broni huk działa poprzedziły, skutek wszakże nie mniej był straszliwy i spadł, literalnie mówiąc deszcz gołębi. Po tym wspólnym, śmigownicy i trzydziestu fuzyj wystrzale, zamięszanie w szeregach ptasich nastąpiło. Te, które były w awangardzie, lot swój naprzód z podwojoną szybkością przedłużały, kiedy korpus wojska, zatrzymując się nagle, wzniósł się ponad najwyższe sosny, krążąc w locie swoim z lewej ręki na prawą i w tył, ale nieśmiejąc przelatywać po nad miejscem, zgubą ich poprzedników oznaczonemu
 Nakoniec niektórzy przodownicy skrzydlatego narodu, lot swój na lewo, po za miasteczko obrócili, całe wojsko poszło za niemi, i tym sposobem oddaliło kreśląc na powietrzu szlak przekątny względem miejsca przez nieprzyjaciół zajmowanego.
 — Zwycięztwo! — wykrzyknął Ryszard — zwycięztwo! przepłoszyliśmy nieprzyjaciela z placu bitwy.
 — Nie ze wszystkiem Ryszardzie — odpowiedział Marmaduk — bo go jeszcze trupy i ranieni okrywają. Ja, podobnież jak Natty, widzę tylko zwracające się ku mnie oczy, jak gdyby te niewinne stworzenia chciały mi wyrzucać swoje męczarnie. Większa połowa tych ptasząt żyje jeszcze, czas jest położyć koniec tej igraszce, jeżeli tylko taki rodzaj polowania na podobne zasługuje nazwisko.
 To polowanie godne jest króla — odezwał się szeryf — tysiącami pokładliśmy ptaków i każda gospodyni miasteczkowa, będzie miała z czego zrobić pół tuzina pasztetów za lekki trud zbierania z ziemi gołębi. ^ — Szczęściem dla innych — rzekł Marmaduk — bojaźń im inną wskazała drogę, co koniecznie, przynajmniej na teraz, kładzie kres morderstwu. Dzieci! poukręcajcie szyje tym, co się męczą, a ja każdemu z was dam pieniądz sześciu pennów.*)
 Rozkaz ten, z hucznemi radości okrzykami wykonany został; powrócono z tryumfem do miasteczka, prowadząc wiele koni obciążonych trupami; a przez resztę pory przelotów gołębich, wydawano im tylko bitwy cząstkowe, w stosunku do czasowych każdego potrzeb. Ryszard chełpił się długo swojem polowaniem działowem, a Beniamin upewniał z powagą, iż śmigownica, którą on nabił, położyła za jednym wystrzałem tyle gołębi, ile poległo Francuzów w dniu pamiętnym bitwy, którą im wydał admirał Rodney.

• ) Penny, drobna moneta angielska wartująca część dwunasta szelinga, czyli piec groszy naszych.
  

 Ratujcie! panowie, ratujcie! ryba wpadła pomiędzy sieci, jak słuszna sprawa biednego człowieka pomiędzy formy prawnicze.
 Perikles z Tym.
 Wiosna zbliżała się obecnie i rozwijała tak szybko, jak rzadkie dotąd były jej tchnienia. We dnie powietrze jednostajnie było łagodne i sprzyjało rozwijaniu się roślin, a lubo noce były jeszcze chłodne, niedoświadczano atoli podczas nich mrozu. Krzewiny rozlegały się pieniami tysiąca ptaków, liść topoli amerykańskiej powiewał w lesie; drzewa zaczęły przywdziewać swoje ozdoby, dąb opieszały już swoje pączki rozwijał, a powietrzny rybołów czatował na zdobycz swoją nad brzegami jeziora.
 Jezioro to słynęło z obfitości i gatunku ryb swoich. Zaledwo zniknęły lody, wnet ukazały się na niem czółna unoszące rybaków uzbrojonych wędami, które zdradziecką przynętą mieszkańców wodnych zwabiały. Ale rybołowstwo na haczek było środkiem bardzo powolnym dla niecierpliwości Ryszarda Jonesa, a ponieważ — pora nadeszła, w której łowienie ryb niewodem było dozwolone według rozporządzenia ustawy, otrzymanej na żądanie samego pana Tem-pla, ogłosił przeto swój zamysł wyprawienia tej rozrywki następnej nocy.
 — I ty będziesz z nami kuzyneczko Elżusiu i miss Grant także, pokażę panu panie Edwardzie co to jest łowić ryby, bo to nie jest rybołowstwo, przepędzać po kilka godzin piekąc się na słońcu, jak brat Marmaduk, albo ziębnąć nad dziurą wyrąbaną w lodzie, dla pochwycenia nędznego pstrąga, a częstokroć i nic nie złowić po takiej męczarni. Nie, nie, daj mi porządny niewód, od pięćdziesiąt do sześćdziesiąt łokci długości, daj mi dobrych flisów do kierowania barką, posadź Beniamina u steru, a zobaczysz jak tysiące ryb z wody wyciągnę. Owoż, co się według mnie rybołówstwem nazywa.
 — Ty nie pojmujesz Ryszardzie przyjemności chwytania ryb na wędkę, przez co się je oszczędza. Widziałem nie raz, jak po wyciągnięciu niewodu, zostawiałeś tyle ich na brzegu jeziora, iż byłoby czem karmić pół tuzina rodzin zgłodniałych przez ośm dni przynajmniej.
 — A rozumiesz, iż nikt ich nie pozbierał? — odpowiedział szeryf. Nie, nie chcę z tobą braciszku sporów prowadzić w tej mierze; mówię tylko, że następnej nocy łowić będę ryby niewodem, i zapraszam wszystkich do znajdowania się tam, ażeby mogli między nami sprzeczkę rozstrzygnąć.
 Przez resztę dnia Ryszard wyłącznie się zatrudniał przygotowaniami do tego ważnego dzieła, i jak tylko słońce horyzont opuściło, wsiadł do łódki z wybranymi przez siebie rybakami, dla udania się do wybiegłego w jeziorze przylądku, leżącego na zachodnim brzegu. Przechadzka w tej porze była bardzo przyjemna, wieczór albowiem zdarzył się ciepły i pogodny, grunt był suchy i twardy, Marmaduk przeto wybrał się ze swoją córką, Ludwiką i Edwardem, obchodząc wybrzeżem jeziora dla połączenia się z rybakami, po drugiej jego stronie.
 — Czas jest ażebyśmy poszli — rzekł do swoich towarzyszek — mamy albowiem porządną milę odległości, księżyc zajdzie nim przybędziemy na miejsce, a trzeba konie cznie, żebyśmy tam w czas stanęli, dla oglądania cudownego rybołowstwa Ryszarda.
 — Patrzcie — rzekł Edward — już rozniecają ogień. Czy widzicie, jak miga i znika, nakształt blasku Świętojańskiego robaczka?
 — Otóż jaśnieje podobnie jak wesoły świąteczny płomień, przyświecający zabawom — odezwała się Elżbieta. Założyłabym się, że to Ryszard kazał rozniecić ten ogień. Ale już zmniejszą coś żywością gore. Jest to godło większej części jego projektów.
 — Zgadłaś moja córko — rzekł Marmaduk — przy blasku płomienia widziałem Ryszarda, jak nań rzucił brzemię chrustu, który spłonął od razu, ale to tfada ognisku trwalszą czynność. Czy widzicie, jak teraz na nowo jaśnieje? patrzcie jakie piękne koło blasku rzuca na powierzchnią wody.
 Widok płomienia przyśpieszył kroku naszej piechoty, albowiem dwie przyjaciółki nawet w czas przybyć pragnęły, ażeby widzieć wyciąganie sieci. Księżyc skrył się za sosnowym na zachód leżącym lasem, obłoki po większej części zasłaniały gwiazdy i światła innego nie było, prócz jasności stosu ułożonego z chrustu, suchych gałęzi i korzeni, w ciągu dnia na rozkaz Ryszarda przygotowanych.
 Przybyli nakoniec na małą już od miejsca umówionego odległość i Marmaduk ze swojem towarzystwem zatrzymał się o kilka kroków, dla przysłuchania się rozmowie rybaków. Siedzieli wszyscy około ogniska na ziemi, wyjąwszy Ryszarda i Beniamina. Szeryf zajął grubą kłodę będącą częścią innej, z której stos rozniecono, a Beniamin stojąc naprzeciwko płomienia z założonemi na krzyż rękami, raz był oświecony potokiem jasności, to zuowu w mgle gęstego dymu ukryty.
 — Możesz pan panie Jones poczytywać za rzecz wielkiej wagi, złowienie w jeziorze ryby od piętnastu do dwudziestu funtów, ale to jedno z drugiem jest wielka nędzota dla człowieka, który wywlekał z morza rekinów na pokład okrętowy.
 Zdaje mi się — odpowiedział Ryszard — że kiedy za jednem sieci zarzuceniem, wyciąga ktoś tysiące okuniów otsegskich, nie licząc szczupaków, karpi, linów, „i mnóstwo innych ryb gatunków, nie jest to tak dalece nędzny połów. Można mieć jakąś przyjemność w zahaczeniu rekina, ale raz dostawszy, na co się on przyda? Otóż wiedz, że ze wszystkich ryb ktorem ci wymienił, ani jednej nie masz, któraby^ królewskiej gęby godna nie była.
 — Bardzo dobrze panie Jonesie, ale posłuchaj filozofii tej rzeczy. Jestże rozsądna spodziewać się znaleźć w tym małym stawku, gdzie ledwo jest dosyć wody na utopienie człowieka, takie ryby, jakie żyją w głębokim oceanie, w którym, jak to każdemu wiadomo, to jest, temu ktokolwiek był żeglarzom, natrafiają się wieloryby takiej wielkości, jak najogromniejsza z sosen tej puszczy?
 — Zwolna, Beniaminie, zwolna, pomiarkuj tylko, że pomiędzy temi sosnami są niektóre, co mają po dwieście stóp wysokości a nawet i więcej.
 — Po dwieście, po dwa tysiące, nic to nie stanowi. Al-bożem tam nie był? albożem nie widział? Powiedziałem raz, że są tak wielkie jak najogromniejsza sosna i tego nie odstąpię. 1
 Podczas tej rozmowy, która oczywiście była dalszym ciągiem dłuższej poprzedniej rozprawy, widziano jak Billy Kirby, rozciągnięty niedbale przed ogniem i dłubiąc sobie zęby kawałkiem drzazgi, potrząsał od czasu do czasu głową, z miną niedowierzającą, kiedy te cuda Beniamin opowiadał. Ale w tej chwili, zdaje się, iz poczytał za rzecz przyzwoita wynurzyć, co o tem wszystkiem myślał.
 — Według mojego pojęcia — odezwał się — jezioro to ma dosyć wody dla największego wieloryba, jakiegoby się komukolwiek wymyślić podobało. Co zaś do sosen, zdaje mi się, że się na nich znać powinienem, albowiem powaliłem nie jedną, która miała między pniem a wierzchołkiem sześć dziesiąt długości toporzyska mojej siekiery. Patrzajno Ben-Pompo, ja ci powiem, jeśliby stara sosna, która oto tam wznosi się na górze Widzenia, a możesz się jej dostatecznie ztąd przypatrzyć, bo jeszcze księżyc oświeca wierzchnie gałęzie, powiem więc ci, powtarzam, jeśliby ta sosna została posadzona w miejscu najgłębszem na dnie jeziora, znalazłoby się jeszcze dosyć wody, ażeby największy okręt, jaki kiedykolwiek zbudowano mógł przepłynąć ponad jej wierzchołkiem, nie tykając bynajmniej gałęzi, i o tem, co powiadam, jestem przekonany.
 — Czy ty widziałeś kiedykolwiek okręt, Kirby? Czy widziałeś kiedy okręt? czy widziałeś kiedykolwiek co więcej prócz łódki z kory, albo z desek, płynącej po tej kropelce słodkiej wody?
 — Tak jest, widziałem i bez kłamstwa mogę to powiedzieć.
 — Ale czyś widział kiedy okręt wojenny, okręt wojenny angielski? ze stalowemi kiersztakami i ostrym przodem, z pomostem dna zewnętrznym, z zapadniami bramowanemi, z rynnami i ściekami, z przedniem i tylnem obwarowaniem? Powiedz mi, gdzieś mógł widzieć podobne okręty, z trzema masztami, o trzech mostach?
 To zapytanie wielki sprawiło skutek na wszystkich słuchaczach. Sam nawet Ryszard często potem mawiał, że to była wielka szkoda, iż Beniamin czytać nie umiał, z tą nauką mógłby zostać wybornym okiętowym oficerem, i że nie było rzeczą dziwną, iż Anglicy tak często Francuzów zwyciężali na morzu, kiedy u nich każdy aż do majtka ostatniego, znał tak doskonale wszystkie części okrętu. Jeden się tylko Kirby nad tą erudycyą nie zdumiał. Był on nieustraszony, nie lubił cudzoziemców, podnosząc się więc nagle stanął oko w oko naprzeciwko Beniamina z założonemi na piersiach na krzyż rękami, i nie wahał mu się odpowiedzieć z wielkiem wszystkich słuchaczów podziwieniem.
 — Tak jest — rzekł — widziałem, widziałem, mówię, na rzece North i na jeziorze Szamplon. Tam widziałem szalupy, któreby mogły być groźnem i najsławniejszym króla Jerzego okrętom. Widziałem takie, które miały maszty od dziewięciudziesiąt stóp wysokości, i nie jedną sosnę na ich sporządzenie powaliłem. Chciałbym zostać kapitanem jednego z tych statków, a ciebie znaleźć na pokładzie któregokolwiek z wojennych okrętów angielskich, dałbym ci poznać z jakiego jest drzewa Yanki wyciosany, dowiedziałbyś się wtenczas, czy Wermontczyka skóra tak jest twarda iak Anglika.
 Potrzeba zbliżyć się do nich — rzekł Marmaduk — inaczej sprzeczka zamieni się w prawdziwą kłótnię. Beniamin jest zacięty samochwał, który nigdy w niczem nikomu nie ustępuje, a Billy Kirby, syn lasów mniema, że jeden Amerykanin zastąpi sześciu Anglików. Nie dopuśćmy, ażeby Ryszard przymuszony był jako szeryf, wdać się ze swoją powagą. ’
 Zjawienie się pana Templa i towarzystwa jego, jeżeli nie przywróciło zupełnej zgody, sprawiło przynajmniej zawieszenie kroków nieprzyjacielskich. Posłuszni rozkazom pana Jonesa, rybacy zabierali się do wstąpienia na łódkę stojącą w niewielkiej odległości, na której spłaszczonym przodzie była sieć przysposobiona. Ryszard zgromił nieco nowych przybyszów za opieszałość, ale nakoniec wszystkie namiętności umilkły, i nastąpiła spokojna cisza, podobna do tej, jaka panowała na pięknych wodach, którym część ich skarbów wydrzeć się sposobiono.
 Noc tak ściemniała, iż przedmioty, których nie mogło dosięgnąć światło płomienia, roznieconego na brzegu, nietylko że były niewyraźne, ale nawet niewidzialne zgoła. Aż do pewnej odległości ukazywała się oświetlona woda jeziora, którego powierzchnia drżąca odbijała jaskrawą światłość płomienia, ale dalej o sto kroków od brzegu, mur nieprzebity ciemności wzrok zatrzymywał.
 Dwie czy trzy gwiazdy zaledwie ukazywały się z pomiędzy okłoków, a światełka które postrzegano w miasteczku, zdawały się błyszczeć w niezmiernej odległości. Od czasu do czasu, kiedy się blask światła umniejszał, albo się horyzont wyjaśniał, widziano jak się góry po drugiej jeziora stronie rysowały, ale cień przez nie rzucany na wodę, powiększał jeszcze ciemność.
 Beniaminowi poruczono z ufnością ster łodzi Ryszarda i zarzucanie sieci, ilekroć szeryfowi nie zdało się samemu przewodniczyć rybołowstwu, a w dzisiejszem zdarzeniu nad wiosłami przełożony był Billy Kirby, wraz z młodzieńcem doświadczonej krzepkości, chociaż niemogącym iść w porównanie z drwalem. Inni rybacy powinni się byli pilnować lin dla wyciągnięcia na brzeg sieci.
 Przygotowania do odpłynięcia wkrótce zostały sporządzone, i wnet Ryszard dał hasło do robienia wiosłami. Elżbieta prowadziła przez czas niejaki oczy za oddalającą się łódką i zrzucającą w miarę odpłynięcia powrozy od sieci, których końce na brzegu pozostały; lecz wkrótce w ciemnościach zniknęła i samo tylko ucho sądzić mogło o jej działaniach. Podczas tych wszystkich obrotów największe zachowywano milczenie, ażeby ryb nie przestraszać, które jak powiadał Ryszard, nie zbliżyłyby się do światła, żeby szmer najmniejszy usłyszały.
 Głos chrapliwy Beniamina, sam tylko wśród ciemności słyszeć się dawał, kiedy wykrzykiwał z powagą: — Nalegaj na wiosło od strony lewej, silniej wiosłem prawem; razem obiema! — i wydawał wszystkie rozkazy, które do przyzwoitego sieci zarzucenia za potrzebne uznawał. Te wstępne rozporządzenia zabrały cokolwiek czasu, albowiem Beniamin, który siebie miał za bardzo biegłego rybaka, nie chciał narażać swojej sławy, a wiedział, że powodzenie rybołowstwa w znacznej części od sposobu zarzucenia sieci zależy.
 Głośne pluśnięcie wpadającej do wody sieci, obwieściło koniec przygotowań, i w tejże samej chwili Ryszard porywając pałającą głownię, stanął po lewej ogniska stronie, w równej odległości od punktu na stronie prawej, z którego łódka odpłynęła, tak, iż stos był we środku. Wtenczas usłyszano wołającego Beniamina:
 Prosto na pana Jonesa! Silnie robić wiosłami, a wnet obaczymy jakie się kiełby w tym stawie znajdują.
 Usłyszano wtenczas łoskot wioseł i spadającej drugiej liny, którą zrzucano do wody zbliżając się ku brzegowi-Wkrótce łódka w kole się jasnem pokazała, a za chwilę przybiła do brzegu. Mnóstwo rąk pomknęło się do wyciągania liny przywiązanej z tej strony do sieci, inni zaś rybacy ujęli tę, której koniec pozostał na brzegu przy odpłynięciu łodzi, a tak zaczęto ciągnąć z obu stron. Ryszard tizymał się po środku i wydawał rozkazy, na prawo i lewo, stosownie do tego, jak potrzeba rozporządzenia pracą wymagała. Marmaduk ze swojem towarzystwem zajął przy nim stanowisko, tak, iż mógł się bawić przeglądem całości działań, które się zwolna do swojego końca zbliżały.
 Tak wyciągając niewód, zaczęto robić domysły względem nastąpić mającego połowu, jedni mówili, że sieć, równie jak piórko była lekka, inni utrzymywali przeciwnie, że była ciężka, gdyby pół tuzina kłód sosnowych razem. Ponieważ liny miały po kilkaset stóp długości, szeryf nie przywiązywał z razu wielkiej wagi do tej różnicy mniemań, ale następnie chcąc o tem sądzić przez siebie samego, chodził nie raz od jednej do drugiej liny i własnemi je ciągnął lękami dla doświadczenia jakiego dozna oporu.
 Cóż to Beniaminie — zawołał, za pierwszem spróbowaniem źleś zarzucił sieci! Mały mój palec wystarcza do pociągnięcia liny.
 Czy panu panie Jonesie zdaje się, że wyciągasz wieloryba? — odpowiedział Beniamin. Ja mu powiadam, że sieć bardzo dobrze była zarzucona, a gdyby się połów miał nie udać, to chyba jezioro dyabłami, zamiast rybami jest napełnione..
 Ale Ryszard wkrótce postrzegł się na swojej pomyłce, widząc jak o kilka przed nim kroków, Billy Kirby ciągnął linę z takiem natężeniem, iż nic do roboty nie zostawiał tym, którzy za nim byli.
 Po kilku chwilach potem, Elżbieta ujrzała końce dwóch drążków od niewodu, wychodzące z ciemności. Widok ten do nowej usilności rybaków pobudził, i wkrótce ci, którzy ciągnęli dwie liny połączyli się nieznacznie w’ punkcie środkowym, ażeby tym sposobem zbliżywszy do siebie zkrzy-dła niewodu, zamknąć go i zamienić na pewny gatunek worka.
 — Teraz tylko potrzeba na brzeg sieci wyciągnąć, a wszystko co się w nich znajdnje do nas należy — zawołał Ryszard.
 — Hohe! oh! hohe! — wołał Beniamin wyciągając linę.
 — Hohe! eh! hohe! — powtarzał Billy Kirby, krzepko napinając drugą.
 Gdy już sieć bliską była brzegu, słyszano w wodzie miotanie się i trzepotanie, dające znać o usilności, na jaką się zdobywały jeńce w celu odzyskania swobody.
 — Ciągnijcie! ciągnijcie krzepko! — zawołał Ryszard — niegodziwe chciałyby się wymknąć, lecz nic z tego, muszą nam za nasze trudy zapłacić.
 Sieć zaczęła się na powierzchni wody ukazywać, a z ilości ryb uwięzłych w ich okach, można było wnioskować o tej, która się wewnątrz znajdowała.
 — Ciągnijcież za drugą linę! zawołał Kirby, który sam jeden więcej okazywał siły, aniżeli czterej towarzysze jego razem — pewny jestem, że tam tysiące okuniów mamy.
 Tak mówiąc i w zapale zapominając chłodnej jeszcze porze roku, rzucił się do jeziora, którego woda wyżej pasa mu sięgała i zdobywał się na usilność nadzwyczajną, dla pomocy w wyciąganiu ciężkiego niewodu. Dwie tylko młode przyjaciółki, z całego zgromadzenia były bezczynne, albowiem Edward i sam nawet Marmaduk, widząc opór jaki przeładowane sieci stawiły, równie jak inni ująć się lin pośpieszyli.
 Nakoniec, po wielu usiłowaniach, niewód na piasek wyciągnięty został, a liczne ofiary które w sobie zawierał, znalazły się w żywiole mającym wkrótce kres ich życiu położyć.
 Każdy był uradowany, Elżbieta i Ludwika nawet ro-skosznego wzruszenia doświadczyły, widząc dwa tysiące karpi wyciągniętych z głębi jeziora, i tyluż niewolników u stóp ich złożonych. Ale Marmaduk, skoro pierwsze tryumfu wzruszenie przeminęło, podjął okunia dwa blisko funty ważącego, spojrzał na niego przez chwilę z twarzą zastano-wionie melancholijne wyrażającą, i wnet go odrzucając obrócił się do swojej córki:
 Jest to marnować sposobem niebacznym dobrodziejstwa opatrzności rzekł. Te ryby Elżusiu, które widzisz nawalone w tak wielkiem mnóstwie, a które jutro będą dane na stół najuboższych mieszkańców Templtonu, byłyby potrawami poszukiwanemi dla królewskich i epikurejskich stołów. Nie masz ryb wyborniejszych na całym świecie nad okunie otsegskie, łączą one w sobie smak serdeli z jędrnoś-cią łososia.
 — Ale, mój ojcze — odezwała się Elżbieta — czyliż to nie jest wielkie szczęście, jeżeli ubodzy mogą się nasycać dobrodziejstwami opatrzności.;
 — Ubogi zawsze jest marnotrawny, kiedy do niego obfitość zawita — odpowiedział pan Templ — i rzadko kiedy myśli o jutrze. Ale jeżeli jest stworzenie, któreby się godziło niszczyć w tak wielkiem od razu mnóstwie, to zapewne, jak się na to zgodzić należy, okuń. W zimowym czasie, lod go zasłania od napaści człowieka, albowiem nigdy na wędę się nie bierze, w miesiące zaś, kiedy panują upały, i widzieć ich nie można. Domyślają się, że się w głębokości jeziora kryją, gdzie woda zawsze jest chłodniejsza. Na wiosnę tylko i w jesieni, i to przez dni niewiele, w tych dwóch porach roku, pokazują się w miejscach, gdzie je można łowić niewodem. Ale jak inne skarby przy rodzenia tak i okunie zaczynają już ubywać, dzięki nierozsądnemu marnotrawstwu ludzkiemu.
 — Ubywać, bracie Marmaduku! — zawołał szeryf — nazywasz to ubywaniem okuniów, kiedy ich tysiące pod stopami twojemi leżą, nie licząc, nie wiem wielu secin ryb innego gatunku? Ale to jest sposób twój zwyczajny. Naprzód były drzewa, następnie daniele, potem cukier klonowy, a teraz ryby! Raz nam rozprawiasz o kanałach, w kraju, gdzie co pół mili znajduje się jezioro albo też rzeka, a to dla tego jedynie, że kierunek płynącej wody nie jest w tę stronę, w którąbyś sobie życzył, innym razem marzy ci się o kopalniach węgla, wtenczas, kiedy człowiek mający dobre oczy, jak są moje naprzykład, widzi tu drzewa więcej, niżby potrzeba było przynajmniej na lat pięć do opału dla całego Londynu! Nie prawdaż Beniaminie?
 — Co się tycze Londynu panie Jonesie — odpowiedział zagadniony Beniamin — to nie jest małe miasto, i gdyby domy jego można było tu poprzenosić, stawiać jedne przy drugich, rozumiem, że niemi możnaby było całe otoczyć jezioro. Atoli śmiem powiedzieć, że las, który mamy przed sobą, na długi bardzo przeciąg czasu dostarczyłby im drzewa, zwłaszcza, że mieszkańcy Londynu najwięcej do palenia węgla używają.
 — Ponieważ wpadliśmy znowu na materyą o węglach, bracie Marmaduku — zagadnął Ryszard — to mi przypomina, że miałem mówić z tobą o rzeczy bardzo ważnej, ale niech to będzie na jutro rano. Wiem, że masz zamiar przejechać się do zachodniej części swojego patentu, będę ci towarzyszył i zaprowadzę cię na miejsce takie, gdzie się część twoich zamysłów może uskutecznić. Nic więcej nie powiem w tej chwili, albowiem naokoło nas znajdują się uszy otwarte, dowiesz się tylko, że to jest tajemnica, która mi dzisiejszego wieczora odkryta została, a która więcej znaczy dla twojej fortuny, niż twe wszystkie posiadłości w jedno połączone.
 Marmaduk śmiał się tylko z tej ważnej nowiny, nie pierwszy to raz bowiem słyszał on Ryszarda oddającego się marzeniom, które pierwszy promień światła rozpraszał, ale szeryf spoglądając na niego z miną poważną, jak gdyby się litował nad tem niedowiarstwem, nie starał się o jego przekonywanie, lecz zawoławszy Beniamina, myślał jedynie o rzeczy, która go w obecnej chwili zajmowała.
 Stosownie do rozkazu Ryszarda, Beniamin z częścią rybaków przygotowali sieć do powtórnego zarzucenia, inni zaś ryby na ich rozmaite gatunki rozbierali, ażeby potem łatwiej było sprawiedliwy uczynić podział.
 ROZDZIAŁ
 IV.
 Opłakane zdarzenie! trzej majtków nielada,
 Wraz z dzielnym naczelnikiem, na łeb w wodę wpada.
 Faliconer.
 Kiedy tak rybacy robili przygotowania do podziału, Elżbieta ze swoją, przyjaciółką oddaliła się od ich gromady, przechadzając się wzdłuż brzegów jeziora. Ciemność bardziej się jeszcze wzmogła w czasie wyciągania sieci, a chociaż blask ognia rzucał światło dosyć żywe na przedmioty w pobliżu leżące, sprzeczność ta podwajała jeszcze pomro-kę otaczającą inne, będące w odległości znaczniejszej. Znalazły się wkrótce w miejscu, gdzie noc czarna zupełnie je przed oczyma rybaków zasłaniała, chociaż ci znajdując się około ogniska, zupełnie przez nie widzianymi byli.
 — Oto przedmiot, który byłby godzien pędzla dobrego malarza — rzekła Elżbieta. Przypatrz się tylko rysom twarzy drwala, z jaką to radośną miną pokazuje mojemu wu-jaszkowi Ryszardowi rybę wielkości niezwykłej! I obacz z jak dostojną twarzą mój ojciee spogląda na tych ludzi, którzy rozbierają na gatunki ryby. Zdaje się być zamyślonym i melancholijnym, jak gdyby się lękał, ażeby dzień podziału ryby nie stał się dniem nadużycia i zbytku. Czyżby z tego nie był piękny obraz Ludwiko?
 — Wszak wiesz miss Templ, że ja talentu rysowania nie posiadam.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II. 3
 — To nie przeszkadza mieć w tej mierze swojego zdania. Ale dla czego nie nazywasz mię Elżbietą? byłoby to więcej cokolwiek po przyjacielsku.
 — Dobrze więc moja kochana Elżbieto, powiem więc, że mojem zdaniem, byłby to bardzo piękny obraz. Grube Kirbego rysy, oraz wzrok łakomy, którym spogląda na rybę, wystawiłyby doskonałą sprzeczność z wyrazem pana Edwarda. Ma on w swojej fizyognomii coś takiego... takiego... nie wiem jakby to nazwać, ale ty mię rozumiesz Elżbieto.
 — Wiele mi robisz zaszczytu miss Grant, nie umiem ani zgadywać cudzych myśli, ani wyrażeń tłumaczyć.
 Nie było zapewne ani ostrości, ani oziębłości w sposobie. jakim te kilka słów wymówionych zostały, atoli przerwały one na chwilę rozmowę, i dwie przyjaciółki trzymając się pod ręce, przechadzały się w milczeniu coraz bardziej oddalając się od gromady. Elżbieta pierwsza rozpoczęła rozmowę, bądź dla tego, że się lękała, czy nie obraziła Ludwiki mimowolnie swoją odpowiedzią zwięzłą, bądź że nowy przedmiot, który w tej chwili postrzegła, otworzył jej usta.
 — Patrzaj Ludwisiu, odezwała się, nie my tylko w jeziorze łowim ryby tej nocy. Oto na drugim brzegu, prawie naprzeciwko nas zapalają ogień. To powinno być nie daleko chałupy Nattego.
 Ludwika miała w tej chwili zwrócone oczy na kamyki po których stąpała, prawdopodobnie dla tego, że będąc bo-jaźliwszą od swojej towarzyszki, lękała się zajrzeć w tajemnice ciemności, albo może z innego powodu, którego wyobrażenie sobie zostawiamy domyślności czytelników. Cóżkolwiekbądź, jej uwaga obudzona głosem Elżbiety, poprowadziła wzrok jej w kierunku wskazanym.“
 Wśród ciemności, które nieprzeźroezystsze były jeszcze pod górą od strony wschodniej, aniżeli w każdem innem miejscu, słabe i drżące światło okazywało się i znikało na przemiany. Nie pozostając na jednem miejscu, posuwało się ku brzegom jeziora. Wreszcie się zatrzymało, powiększając blask swój wraz z objętością i przybierając kształt kuli płomienistej, wielkości głowy ludzkiej. Niepodobne ot było bynajmniej do płomienia, który ustawicznie Ryszard podniecał; blask jego był świetniejszy, bardziej jednostajny i ani się powiększał, ani umniejszał od czasu do czasu.
 Zdarzają się chwile, w których najoświeceńsze umysły doświadczają wrażeń fałszywych, jakich rzadko kto w dzieciństwie uniknie. Elżbieta nie mogła się wstrzymać od śmiechu nad swoją słabością, kiedy jej imaginacya przywiodła powieści dziwaczne, jakie powtarzano w miasteczku o Nattym Bumpo. Też same wyobrażenia opanowały jej przyjaciółkę i wnet Ludwika tuląc się bardziej do niej, rzekła, rzucając bojaźliwem okiem na przedmiot który jej nastręczał te myśli.
 — Czy nie słyszałaś miss Templ o tym Bumpie opowiadań osobliwszych? Mówią, że on żył dosyć długo z Indya-nami w swojej młodości, i że nawet podczas ostatniej wojny walczył razem z nimi.
 — To nie jest rzeczą niepodobną, Ludwiko, ale nie on jeden tylko pomiędzy białymi którzy toż samo czynili.
 — Bezwątpienia, ale nie jestże osobliwszą rzeczą, ta ostrożność, jaką względem swojej lepianki okazuje? Nigdy się nie oddala, żeby jej nie zamknął ze szczególniejszą troskliwością. Nawet kiedy kilka razy dzieci i mężczyźni prosili go o przytułek przeciwko burzy, pozbywał się ich w sposób nieużyty i z groźbą. Nie jestże to osobliwością w tym kraju?
 — Rzecz niezawodna, że on nie jest gościnny, ale zapominać nie należy jego wstrętu do cywilizowanego życia. Słyszałaś jak mój ojciec niedawno mówił, iż był za pierw-szem swojem do tego kantonu przybyciem, bardzo dobrze od niego przyjęty. Wreszcie, przyjmuje on odwiedziny pana Edwarda, a wiemy dobrze obie, iż pan Edward niczem więcej nie jest tylko dzikim.
 Ludwika nic na tę uwagę nie odpowiedziała, i ciągle się wpatrywała w przedmiot, który dał do niej pobudkę, 3*
 Drugie światło, nie tak żywe jak pierwsze, i kształtu ostro kręgowego ukazało się w tej chwili. Znajdowało pię ono za pierwszem w niewielkiej odległości i szło w ślad za wszystkiemi j^go poruszeniami. Za kilka chwil można było rozpoznać, że to drugie światło było tylko odbiciem się pierwszego w wodach jeziora. Przedmiot, jakikolwiek on mógł być, ku nim się szybko w prostej linii posuwał.
 — Możnaby niemal wierzyć, że to jest zjawisko nadprzyrodzone — rzekła Ludwika, ciągnąc swoją przyjaciółkę ku stronie rybaków, od której się oddaliły.
 — To jest przepyszny widok — rzekła Elżbieta.
 Przedmiot, na który miały zawsze oczy zwrócone, stracił nagle kształt swój foremny, powiększył się w objętości bez stracenia swojego blasku i ukazał się migającym płomieniem przed niemi, kiedy równocześnie z tylu wszystko ciemnościami głębokiemi było okryte.
 — Eh! Natty Bumpo! czy to ty? — zawołał szeryf. Zbliż się tylko tu, a ja ci dam podostatkiem ryb godnych pokazać się na wielkorządcy stole.
 Światło zmieniło zaraz kierunek zmierzając ku stronie ogromnego stosu, przy którym się Ryszard znajdował. Lekkie czółenko wysunęło się z łona ciemności i ujrzano Nat-tego, który stał na tym ułomnym statku, robiąc ze zręcznością doświadczonego flisa długim drągiem uzbrojonym na końcu żelazem kształt haka mającym, który mu służył za wiosło dla popędzania łódki po powierzchni jeziora, ile razy głębokość wody pozwoliła mu się o dno opierać. Na przodzie czółna znajdował się człowiek, którego wyraźnie dostrzedz nie można było, ten kierował jego biegiem za pomocą wiosła zażywanego ze zręcznością dowodzącą wprawy. W tej chwili Natty, hakiem swojego drąga poruszył korzenie sosnowe, które płonęły na ognisku Żelaznem, a żywsze światło, które ztąd powstało, pozwoliło rozpoznać rysy ogorzałe, oraz czarne i przenikające oczy Johna Mohegana.
 Czółno ciągle krążyło wybrzeżem, w pewnej odległości, aż póki się nie znalazło naprzeciwko stosu Ryszar da, wtenczas zmieniło kierunek dla zbliżenia się do lądu. Za niem na wód powierzchni zaledwie lekka rysowała się brózda, i żaden szelest nie dał się słyszeć kiedy przybiło do brzegu, tylko Natty i Mohegan przenieśli się na tył swojego wątłego statku, ażeby przednia część jego, mogła się przez to dalej na twardy grunt pomknąć.
 — Zbliż się Moheganie — rzekł Marmaduk — zbliż się Bumpo i nabierzcie do swojej łodzi ryb tyle, ile wam się podoba. Byłoby ze wstydem nacierać na nie hakiem, kiedy oto takie ich tu jest mnóstwo, że wszystkie może gęby miasteczkowe w spożyciu ich dać nie zdołają rady.
 — Nie, nie, sędzio — odpowiedział Natty przybliżając się ciągle — ja nie żyję owocami niczyich spustoszeń. Kiedy mi się zechce węgorza, lub też pstrąga, mam na to hak mój, żeby go dostać, ale nie chciałbym za najlepszą fuzyę, jaką kiedykolwiek sprowadzano do kraju, mieć uczestnictwa w grzechu, który się popełnia, gubiąc z upodobaniem tysiące stworzeń. Gdyby one mogły dostarczać futra jak bobry, skór jak daniele, możnaby coś było powiedzieć na obronę podobnej zagłady, ale ponieważ Bóg je stworzył tylko ku pożywieniu człowieka, powiadam, że to jest grzechem niszczyć ich więcej, aniżeli zjeść można.
 — Twoje rozumowanie Natty jest sprawiedliwe — zawołał Marmaduk — i tym razem jesteśmy jednego zdania. Chciałbym tylko żebyśmy szeryfa mogli nawrócić. Niewód w połowie mniejszy, mógłby ryb na cały tydzień dostarczyć dla całego miasteczka.
 — Nie, nie, sędzio — powiedział Natty, trzęsąc głową, jak gdyby się nie zgadzał na tę wspólność w zdaniach — nie potrzeba mówić żeśmy jednego zdania, albowiem gdyby tak było, nie wyciąłbyś tyle set włok lasu. Ale wy nie macie ani prawidła, ani miary bądź w polowaniu, bądź w rybołówstwie. Dla mnie mięso zwierzęcia staje się sma-pzniejszem, kiedy na nie polując, zostawiam mu sposobność ratowania życia, i dla tego zawsze jedną tylko kulą fuzyę moją nabijam, nawet strzelając do ptaka, czy też do wie wiórki. Wreszcie przez to się oszczędza ołowiu, a kiedy się umie strzelać, dosyć [jest jednej kuli, zwłaszcza kiedy nie chodzi o zwierzynę twardego życia.
 Ryszard dosłyszał tej rozmowy z gniewem, i skoro tylko zakończył rozporządzenia swoje względem podziału, biorąc własnemi rękami wielkiego pstrąga, i przekładając go z jednej kupy na drugą, aż póki wyobrażenia jego względem szprawiedliwości nie zostały zaspokojone, odwrócił się i dopiero teraz dał wyraz swojemu oburzeniu się.
 — Piękna zaiste konfederacya opiekowania się zwierzyną w kraju, pomiędzy sędzią Templem, właścicielem dwóch tysięcy włok ziemi i założycielem miasta, a Natty Bumpo próżniakiem z profesyi, znajomym powszechnie z kradzieży zwierzyny! Ale dowiedz się bracie Marmaduku, że ja kiedy się bawię rybołówstwem, to dla samego rybołowstwa. Tak więc, dalej moi przyjaciele, zarzucajcie powtórnie sieci, a jutro podeszlemy wozy dla zabrania naszej zdobyczy.
 Marmaduk uczuł zapewne, iż byłoby rzeczą niepoży-teczną silić się na odradzenie szeryfowi jego zamysłu, oddalając się więc od ognia, zbliżył się do czółna Nattego, dokąd już pierwej ciekawość zaprowadziła dwie przyjaciółki, za któremi Edward Ołivier postępował.
 Elżbieta przypatrywała się z uwagą lekkim deskom jesionowym, okrytym korą, które służyły do sporządzenia tego czółna, dziwiła się prostocie jego budowy i zdawała się zdumiewać, że się mógł znaleźć ktoś tak odważny, który śmie życie swoje tak słabej łódce powierzać. Edward wdał się wtenczas w wyszczególnienie przyczyn, które czyniły ten statek tak bezpiecznym, jak wszelki inny, jakiby tylko wybrać możną było, i opisał jej potem z taką żywością sposób chwytania ryb hakiem, iż jej bojaźń zniknęła ustępując miejsca żądzy odbycia żeglugi po jeziorze w łódce, która ją z początku tyle przestrachu nabawiła, w celu zażycia rozkoszy oglądania tego nowego sposobu rybołowstwa. Odważyła się nawet objawić to swojemu ojcu, śmiejąc się i obwiniając dziwactwo, któremu ustępowała.
 — Bardzo mi się to podoba Elżuniu — rzekł pan Templ — że bojaźni dziecinnych nie słuchasz. Nie masz żadnego łodzi gatunku, na którychby można było pływać bezpieczniej, jak na takich czółnach, jeżeli kto niemi zręcznie kierować umie. Miałem jedno podobne, ale jeszcze mniejsze, kiedym ostatni raz prżebywał Oneydę, w najszerszem jej miejscu.
 — Ja także nie raz mojego używałem na jeziorze Ontario — rzekł Natty — i częstom z sobą, miewał kobiety. Ale kobiety delawarskie umieją robić wiosłem i podobnemi czółnami równie zręcznie, jak mężczyźni kierują. Jeżeli miss Templ chce też wstąpić dla przejechania się po jeziorze, będzie widziała w przydatku, jak starzec na swoje śniadanie zahaczy pstrąga. John również jak i ja zapewni, że nie masz najmniejszego niebezpieezsństwa. On sam zbudował to czółno, i wczoraj po raz pierwszy spuściliśmy je na jezioro i zapróbowaliśmy na niem płynąć.
 — Pójdź, pójdź młoda dziewico Mikonu — rzekł Mohe-gan, biorąc Elżbietę za rękę, której delikatność i białość sprzeczną była z twardością i czarniawą barwą skóry rękę jego pokrywającą — spuść się na Indyanina, głowa jego jest sędziwa, a ręka jeszcze pewna, chociaż już drżeć zaczyna. Młody Orzeł będzie nam towarzyszył, i czuwać będzie nad tem, ażeby się żadna przygoda siostrze jego nie przytrafiła.
 — Słyszysz panie Edwardzie — rzekła, rumieniąc się nieco Elżbieta — przyjaciel jego Mohegan uczynił obietnicę w imieniu pana. Czy przystajesz na jej spełnienie?
 — Z poświęceniem życia mojego, jeżeli tego potrzeba, miss Templ — odpowiedział z zapałem młodzieniec. Zapewniam panią, iż na żadne się nie narażasz niebezpieczeństwo, i nie tyle dla stania się jej użytecznym, jak dla przyjemności towarzyszenia pani i miss Grant udam się za niemi..
 — Ja! — zawołała Ludwika — nie mam najmniejszej ochoty narażać się na tak wątłej łódce, i spodziewałabym się moja kochana Elżbieto, że będziesz miała tyle roztropności, że na nią nie siądziesz.
 — Siądę niewątpliwie — odpowiedziała miss Templ, i posuwając się za starym Indyaninem wskoczyła lekko do czółna, gdzie na miejscu wskazanem usiadła. — Panie Edwardzie, możesz pozostać, trzy osoby, zdaje mi się dosyć na tę orzechową łupinę.
 — Może ona wybornie ponieść czterdzieści — odpowiedział Edward, wskakując tam z porywczością od której łódka się zachwiała. — Przebacz miss Templ, ale nie mogłem zgodzić się, ażeby ci dwaj zacni Charonowie prowadzili ją w państwo ciemności, bez towarzystwa jej geniusza.
 Dobryż to jest czy zły geniusz? — zapytała miss Templ z uśmiechem. — Dobry dla pani — odpowiedział młodzieniec, dobitniej dwa ostatnie wyrazy wymawiając.
 I dla moich — dodała Elżbieta z twarzą w pół uradowaną, w pół markotną. Ale ruch czółna odbijającego w tej chwili od brzegu, inny jej wyobrażeniom nadał*kierunek, i nastręczył Edwardowi bardzo dobry pozór wyminięcia odpowiedzi na tę uwagę. Zdawało się Elżbiecie, iż łódka płynęła, jakoby siłą czarodziejską unoszona po wód powierzchni, z taką łatwością John Mohegan umiał ja prowadzić. Najmniejsze skinienie Nattego hakiem, wskazywało mu kierunek jakiego się miał trzymać, i wszyscy głębokie milczenie zachowywali, ostrożność ta bowiem potrzebna dla pomyślnego ryb połowu.
 Przybyli wkrótce na miejsce, w którem woda niewielką miała głębokość. Na takich tylko właśnie wiosną znajdują się okunie, gdzie je można łowić sieciami. Ponieważ światły okręg otoczył łódkę, sprawiony od płomienia, który Natty w jednostajnej mierze utrzymywał, Elżbieta gromady ryb tych przechodzące widziała w massach tak skupionych, iż zdawało się, że na oślep hak cisnąwszy, niepodobna było którejkolwiek z nich uchybić. Ale Natty miał zwyczaje, a może i upodobania sobie właściwe. Stał on na przodzie łódki, jego postawa i wzrost wyniosły pozwalały mu dalej sięgnąć okiem, aniżeli mogli ci, którzy za nim siedzieli, a schylając się naprzód, potem na stronę, zdawał się chcieć przeniknąć aż za okrąg jasny otaczający łódkę.
 Nakoniec poszukiwania jego uwieńczył skutek, dając przeto znak skinieniem haka. — Tamtędy Johnie — rzekł półgłosem — tamtędy. Postrzegam rybę, która już od dawnego czasu wyszła ze szkół, rzadko znaleźć podobną na mieliźnie zdoluą do podchwycenia hakiem.
 Indyanin skinął głową na znak zgody, i czółno w kierunku wskazanym popędził, kiedy Natty kładł na ognisko kilka drzewek z korzeni sosnowych, co tak żywą spawiło światłość, iż do samego dna jeziora przeniknęła. Elżbieta wtenczas ujrzała w głębinie na stóp dwadzieścia rybę nadzwyczajnej wielkości, która na dnie wody, na kilku drzewa kawałkach zdawała się spoczywać, i tylko po ruchu ogona i skrzeli można ją było rozeznać.
 — Cyt! Cyt! — rzekł Bumpo z cicha do Elżbiety, która cokolwiek narobiła szelestu, powstawając dla widzenia dokładniej tego mieszkańca wody — rybę tę, prędzej można przepłoszyć niż zahaczyć. Znajdują się one pod wodą przynajmniej na stóp ośmnaście, a drąg mojego haka czternaście tylko wynosi. Gniewałbym się wszakże, gdybym ją chybił, bo przynajmniej dziesięć funtów waży.
 To mówiąc wziął swój oręż, wyniósł go do góry na powietrze i cisnął silnie w kierunku, który za stosowny poczytał. Elżbieta ujrzała jak żelazo błyszczące, którem koniec drąga był.nasadzony, poruszyło się w wodzie i złudzona skutkiem łamania się promieni światła, mniemała, że hak ofiary swojej nie ugodzi. Drąg zginął pod wodą, lekkie kręgi na jej powierzchni rozeszły się od tego miejsca w którem się poruszył, ale siła oddziaływająca wypchnęła go tejże prawie chwili na powierzchnię wody. Bumpo który na to czatował, nachyliwszy się zupełnie i kładąc się prawie na powierzchni jeziora, pochwycił go natychmiast, i pokazał Elżbiecie pysznego pstrąga przeszytego hakiem.
 Otóż i wszystko czego mi było potrzeba — rzecze kładąc rybę na dnie łódki — więcej nie chcę, i już tej nocy nie cisnę powtórnie mojego haka.
 Zaledwo czółno dostało swoją zdobycz, kiedy łoskot wioseł zapowiedział cięższej łodzi przybycie, na której się znajdował Beniamin. Stanęła ona zaraz w okręgu światłym, od ognia płonącego na czółnie sprawionym, a Beniamin, który zaczął już był zarzucać sieci, chrapliwym głosem zawołał:
 Dalej na głębinę mości Natty, twoje światło płoszy rybę i daje postrzegać jej sieci. Jeżeli razem ze mną będziesz żeglował, nie dostanę ani oka. Rozumiesz, że ryba nie ma tyle rozpoznania ile koń w postrzeganiu niebezpieczeństwa? Dalej na głębinę, powiadam, nie marudź tu na moich wodach.
 John Mohegan nie przywykł był do posłuszeństwa razkazom w sposób tak samowolny wydawanym, z taką zatem opieszałością wykonywał zalecania Benjamina, iż miał czas postrzedz, równie jak i jego towarzysze, że się niezgoda wkradła do rybackiej łodzi..
 Nalegajże tam silniej na wiosło lewe Kirby — wrzeszczał Beniamin. — Jakże chcesz żebym uskutecznił zarzucanie sieci? Najlepszy admirał nie potrafi nic dokazać, jeżeli poleceń jego wykonywać nie będą. Nie masz nowo-zaciążnego pacholęcia w całej marynarce angielskiej, któ-reby lepiej od ciebie obrotów nie znało.
 Mości Pompo, — odpowiedział Kirby przestając robić wiosłem — nie źle się będzie dowiedzieć, że ja lubię, ażeby do mnie grzecznie przemawiano. Jeżeli chcesz ażebym łódź zawrócił, powiedz mi to uprzejmie, a zrobię jak żądasz ale nie jestem w humorze znoszenia, kiedy się ktoś ze mną jak z psem obchodzi.
 — Pies dobrze ułożony lepiejby swoją wykonywał robotę, ale mniejsza o to, śpiesz się z nawracaniem łodzi, kiedy nie chcesz żeby nam się połów nie powiódł.
 Billy Kirby był posłusznym, szemrząc atoli, a ponieważ zły humor dodał mu sił nowych, tak gwałtownie w zawrocie wstrząsnął łódką, że to wzruszenie nie tylko strąciło do wody sieci, ale nawet samego naczelnego rybołowa, który znajdując się na brzegu pokładowym mokrym i ślizkim, nie mógł równowagi zachować.
 Łódź oświecał tylko promień czółna nie bardzo jeszcze oddalonego, tak, iż wpadnięcie do wody Beniamina postrzeżono z brzegu, zkąd przerażające usłyszano krzyki.
 — Admirał nie umie pływać — rzekł Kirby zaczynając zrzucać z siebie odzienie.
 — Rób Johnie, rób predzej wiosłem — zawołał Edward — a ja dam nurka, ażeby go uratować.
 — Ach! ratuj go, ratuj! na miłość Pana Boga! — zawołała Elżbieta, spuszczając głowę z przerażeniem na ręce.
 Krzepkie ramiona Mohegana, i lekkość statku, postawiły go w miejscu zatonięcia w krótszym przeciągu, niż to mówimy. Edward powstał dla rzucenia się do wody.
 — Zwolna! zwolna! — rzekł Natty, zatrzymując go — ja go prędzej hakiem wydobędę, i nikt się tym sposobem na niebezpieczeństwo nie narazi.
 Widziano wyraźnie pod wodą na stóp dziesiątek głębokości, Beniamina trzymającego w każdej ręce po garści sitowia, za którego pomocą chciał się na powierzchnię wody wynurzyć, ale to było za słabe, i utrzymać go nie mogło. Natty pogrążył hak swój w wodzie z ostrożnością, i zręcznie krukiem zaczepił włosy Beniamina, który, jak się zdaje, żeśmy już powiedzieli, nosił je zawsze z tyłu związane w harcap założone za kołnierz sukni, i wydobył go na powierzchnię, gdzie Beniamin swoje przybycie obwieścił oddechem tak silnym, iżby ten mógł przynieść zaszczyt cielęciu morskiemu.
 Otworzył na chwilę oczy, spojrzał na około siebie wzrokiem obłąkanym, jak gdyby się w nieznajomym kraju znajdował, i utracił przytomność. Położono go w wielkiej łodzi, i tak się potężnie zmierzając do brzegu, wzięto do wioseł, iż w przeciągu dwóch minut już się przy nim znaleziono. Ryszard z niecierpliwością pragnący się dowiedzieć w jakim stanie znajdował się jego faworyt, wszedł do wody aż wyżej pasa, i pomógł Kirbemu do podniesienia go ku ognisku, gdzie dopiero zaczął do siebie przychodzić, wtenczas kiedy szeryf wydawał następujące rozkazy:
 — Biegaj, Kirby, biegaj do miasteczka, i przynieś stamtąd beczkę, w której ja ocet robię, śpiesz się tylko, nie marudź nad wypróżnieniem octu. Kup u pana Le Quoi tytuniu i pół tuzina fajek. Poproś u Pettibony o flakonik z solą i o flanellową spódnicę. Powiedz doktorowi Elnatanowi, ażeby przybywał natychmiast, albo raczej niech mi przyszłe lancet. Cóż to, bracie Marmaduku, co to zamyślasz? Każesz połykać rum człowiekowi, który i tak już pił do zbytku.
 Tymczasem Beniamin ściskał jeszcze w rękach sitowie, którego się był uczepił, oczy miał wpół-otwarte, a płucami robił z taką siłą, jak miech kowalski, chcąc zapewne wynagrodzić minutę bezczynności, na którą były skazane. Ponieważ z największą determinacyą trzymał mocno wargi stulone, powietrze wciągane mogło tylko wchodzić przez nozdrze, tak, że raczej możnaby powiedzieć było, iż chrapał zamiast oddychania.
 Butelka, którą Marmaduk przybliżył do gęby swojego intendenta, miała działanie talizmanu. Usta się jego otworzyły’ r§ce opuściły sitowie i ujęły się podanej flaszy, oczy jego, które spozierały na przemiany z obłąkaniem na tych wszystkich, którzy go otaczali, wlepiły się w niebo i w tej chwili zdawał się odzyskiwać życie. Nieszczęściem dla skłonności Beniamina, jak tylko pociągnął nieco, dała mu się czuć potrzeba oddychania tak gwałtownie, jak po zanurzeniu się w wodę, i przymuszony był oddalić od geby butelkę.
 — Zdumiewasz mię Beniaminie — zawołał szeryf — czy to jest podobna, ażeby człowtek mający twoje doświadczenie, tak niebacznie postępował? Jesteś już pełny wody, a jeszcze...
 — A jeszcze dodaję do niej rumu, ażeby grog zrobić — odpowiedział Beniamin, którego rysy twarzy zwyczajny swój wyraz przybrały. Ale się nic nie lękaj panie Jonesie, starałem się zatrzymać moje zapadnie szczelnie zamknięte i nie wiele pod pokład dostało się wody. Go się zaś ciebie tycze mości Kirby, długiem ja odbywał podróże po wodzie słonej, niekiedy żeglowałem i po słodkiej i mogę powiedzieć na twoją pochwałę, że jesteś najgorszym ze wszystkich flisów, którzy kiedykolwiek na ławce wioślarskiej siedzieli. Podejmuję się wypić wszystkę wodę tego jeziora, jeżeli kiedykolwiek puszczę się razem z tobą w czółnie, łodzi, szalupie, a nawet w okręcie wojennym. Natty Bumpo, daj mi rękę. Powiadają, żeś jest Indyaninem, żeś nie z jednej głowy wraz ze skórą zdjął czuprynę, ale mniejsza o to, wyrządziłeś mi posługę, której nigdy nie zapomnę, i możesz polegać na mnie, śmierć czy życie, na lądzie i na morzu. Nie mówię ja, żeby nie było przyzwoitszą rzeczą rzucić mi koniec liny przywiązanej do pławka, zamiast zahaczenia mię jak pstrąga i wyciągnięcia z wody starego żeglarza za harcab zaczepionego, ale przypuszczam, żeś nawykł chwytać ludzi za czuprynę, i ponieważ to się udało, mniejsza o sposób.
 Marmaduk, przybierając wtenczas ton dostojny, przed którym nawet szeryf spuścił ze swojej powagi, rozkazał, ażeby się zaraz do powrotu przygotowano. Beniamin przy pomocy dwóch młodych wieśniaków natychmiast udał się do miasteczka, wyciągnięto sieci z takiem niedbalstwem i pośpiechem, iż ledwo się w nich znalazł tuzin małych rybek. Rozdzielono połów cały według przyjętego zwyczaju, to jest: Ryszard los wyciągnął, wtenczas, kiedy jeden z rybaków tyłem do niego odwrócony, wymieniał osobę, do której wyciągnięta ilość należeć miała. Nakoniec, po uła twieniu swych wszystkich rozporządzeń, Billy Kirby zostawiony dla pilnowania aż do jutrzejszego poranku ryb i sieci, kazał sobie na wieczerzę upiec wielkiego na węglach oku-nia. Pan Templ i jego towarzystwo, wsiedli na łódź wielką, do kierowania której pan Jones wybrał dwóch silnych wioślarzy, inni zaś rybacy pieszo, brzegiem jeziora, udali się do miasteczka.
 Można było prowadzić okiem za Mohegana czółnem, które pruło wodę z szybkością niewypowiedzianą, aż póki nie przybiło do brzegu, naprzeciwko Nattego chałupy. Jak tylko wysiedli na brzeg, zagasili swój ogień i wszystko na tej stronie w głębokich się ciemnościach ukryło. Młodzieniec, który utrzymywał rozpięty z szalu namiot nad swoją i nad Ludwiki głową, myśliwiec i wojownik indyjski, zajmowali na przemiany myśli młodej dziedziczki. Uczuła w sobie także ciekawość odwiedzenia chatki, w której ludzi tak różnych od siebie wspólna skłonność łączyła.
 ROZDZIAŁ V. >
 O wzgórkach i dolinach dość już będzie prawie, Miejsca, gdzieś spędził młodość, kogoż zdolne bawić? Gwarzysz, stary gawędo, dziś wszystko inaczej:
 Skróć twe opowiadanie, lub przestańmy raczej.
 Duo.
 Pan Jones wstał nazajutrz rano wraz ze słońcem, a rozkazawszy osiodłać swojego i Marmadukowego konia, udał się do sędziowskiego apartamentu z miną człowieka mającego ważny interes. Drzwi sędziego nie były zamknięte, Ryszard wszedł z tą swobodą, która stosunki jego przyjacielskie i pokrewne, tudzież zwykły jego postępowania sposób oznaczała.
 — Dalej, bracie Marmaduku, na koń i pojedziemy. Opowiem ci teraz po drodze ze szczegółami, to, o czem wczoraj tylko słówko wzmiankowałem. Dawid powiedział... nie, to Salomon, ale mniejsza o to, zawsze to jest w jednej familii. Salomon tedy powiedział, że czas jest na wszystko. Owoż według mojego uniżonego zdania, wyprawa na łowienie ryb, nie jest przyzwoitym czasem do traktowania o ważnych interesach... Ale cóż ci jest bracie Marmaduku? Czy nie jesteś słaby? Pokaż mi puls, wiesz że mój dziad był...
 — Na ciele, mam się dobrze, Ryszardzie — rzekł Marmaduk odpychając zlekka szeryfa, który przystępował do odbierania chleba doktorowi Toddowi — ale mój umysł cierpi. Wczoraj za powrotem z rybołowstwa, znalazłem listy przybyłe w mojej nieobecności, a ten między innemi. Czytaj.
 Ryszard wziął list, ale go nie czytał, ani nawet zwrócił nań oczu, tak był zajęty wpatrywaniem się w swojego krewnego. Rzucił potem oczyma na stół, na którym ujrzał kilka listów i rozmaite papiery. Przebiegł potem wzrokiem apartament. Łóżko było w stanie oznaczającym, iż ktoś był się nań rzucił dla wytchnienia, ale nie kładł się całkowicie. Świece spaliły się aż do końca, i zdawało się, że same przez się pogasły. Marmaduk miał na sobie tęż samą, co wczorajszego wieczora odzież; poodsuwał firanki u okien, pootwierał okiennice i same okna dla oddychania świeżem porankowem powietrzem, ale policzki jego były wybladłe, usta drżące, oczy zapadłe i podsiniałe, i żaden ślad na nim tego spokojnego, dostojnego i wypogodzonego oblicza, które mu było zwyczajne nie pozostał.
 Zdumienie szeryfa co chwila wzrastało. Nakoniec rzucił oczyma na adres listu trzymanego w ręku i postrzegłszy na nim stępel, zawołał:
 — List z Anglii! Ach! tak jest, bezwątpienia, powinny się w nim rzeczy ważne zawierać.
 — Przeczytaj go — rzekł Marmaduk przechadzając się z niespokojnością.
 Ryszard, który zawsze myślał głośno, nie był w stanie przeczytania listu po cichu, nie wymówiwszy głośno jakiegokolwiek zawartego w nim wyrazu, zdamy przeto dostateczny rachunek ]ze sposobu jakim odkył obecne czytanie, i z uwag z jakiemi go połączył.
 „Londyn 12 lutego 1793 roku“.
 — Do dyabła! statek ten musiał bardzo złą odbywać żeglugę. Prawda, że od dwóch miesięcy, wyjąwszy ostatnie dni piętnaście, wiatr dął statecznie z północno-zchodniej strony.
 „Odebrałem listy Wielmożnego Pana z datą 10 sierpnia, 23 września i 1 grudnia i na pierwszy, przez tenże sam statek odpowiedziałem“... Hum,.. hum... Tu głos szeryfa stał się niezrozumiałym zupełnie, ale po chwili potem znowu czytał wyraźnie. „Przykro mi jest WPanu powiedzieć, że“... Hum... hum... Tak to jest bardzo przykro.; — „Ale spodziewam się że dobroczynna opatrzność będzie raczyła“... Hum... hum... To być może. Jest to człowiek religiant, który do ciebie tak pisze bracie Marmaduku, i założyłbym się, że do kościoła episkopalnego angielskiego należy.
 „Odpłynął na statku, który wyszedł pod żagle w pierwszych dniach zeszłego września... hum... hum... Jeżeli się dowiem czegoś o tej zasmucającej rzeczy, nie zaniedbam“...
 — To rzeczywiście wyborny jest człowiek na prokuratora.
 „Ale na ten raz tnic więcej WPanu powiedzieć nie mogę... Hum... hum... Konwencya narodowa już... Hum... Nasz król najlepszy“...
 — Tak, nie masz co powiedzieć przeciwko królowi Jerzemu, chyba tylko to, że ma złych doradzców... Hum... hum... „Zapewniam WPana o moim szacunku. Andrzej Holt.“
 — Poczciwy człowiek z tego Andrzeja Holta, ale to jest zwiastun złych nowin. I cóż zamierzasz robić teraz bracie Marmaduku?
 — Cóż chcesz żebym robił Ryszardzie? Czekać wszystkiego od czasu i od woli niebios. Oto drugi list z Konne-ktikutu, ale w nim zawiera się tylko powtórzenie tego coś przeczytał. Jedyną pociechą moją jest ta myśl, że mógł mój list ostatni odebrać pierwej, nim statek, który odpłynął we Wrześniu, wyszedł pod żagle.
 — Wszystko to jest przykro bardzo bracie Marmaduku, bardzo przykro. Do dyabła poszły teraz moje plany, przybudowania do domu dwóch skrzydeł jeszcze. Sposobiłem się do odbycia z tobą dzisiaj przejażdżki, ażebym ci pokazał coś bardzo ważnego. Wiesz, że mówiłeś o kopalniach węgla... i’. j. Cooper. Pionierowie. Tom II.
 — Nie praw mi o kopalniach Ryszardzie, mam święty do wypełnienia obowiązek’i chcę się z niego niezwłocznie uiścić. Potrzeba, ażebym dzień dzisiejszy cały poświęcił na pisanie, i żebyś ty posłużył mi za sekretarza. Albowiem nie myślę zwierzać się Edwardowi w interesie tak ważnym i wymagającym tajemnicy.
 — Nie, nie, bracie Marmaduku, masz mnie, jak raz, na to. Ja tylko, ja sam jedynie mogę ci służyć w tem zdarzeniu. Jesteśmy dziećmi dwóch sióstr rodzonych, a krew, jakby nie było, najściślej spaja związki przyjaźni. Co się zaś tycze kopalni srebra, nic nas nie nagli, obejrzymy ją innym razem tak dobrze, jakby i dzisiaj. Potrzeba zapewne, ażeby Dirky Van przyszedł do ciebie?
 Na odpowiedź Marmaduka, potwierdzającego to zapytanie, Ryszard go opuścił, a znalazłszy Aggego polecił mu, ażeby schodził i uwiadomił, iż pau Dirk Van der School dla pomówienia z sędzią Templem oczekiwany jest natychmiast.
 Dwaj prokuratorowie osiedli już byli w tej epoce w miasteczku Templtonie, uważanem za stolicę nowej osady tego powiatu. Nasi czytelnicy już jednego z nich, pana Lip-peta, poznali w wigilią Bożego Narodzenia na zgromadzeniu w oberży Śmiałego Dragona.
 Drugim był pan Dirk Van der School, którego Ryszard poufale Dirky Van nazywał. Wielka dobroć duszy, dosyć nauki w prawoznawstwie, i zacność, jak na jego profesyą, w znakomitym stopniu, były przymiotami odznaczającemi tego prawnika, którego także niekiedy Hollendrem, niekiedy uczciwym adwokatem nazywano. Powinniśmy atoli uprzedzić tych naszych czytelników, którzyby chcieli najrozleglejsze ich znaczenie do wyrazów przywiązywać, że jak nie można na tym świecie sądzić inaczej, tylko przez porównanie i wzgląd na okoliczności, pan Dirk Van der School zatem, winien może był sąsiedztwu pan Lippeta zaszczytny przymiotnik, którego na oznaczenie go używano.
 Na całą resztę dnia Marmaduk zamknął się z Ryszardem i ze swoim prokuratorem, i nikt prócz córki nie był wpuszczony do jego pokoju. Smutek, który opanował pana Templa udzielił się w części Elżbiecie, albowiem twarz jej podobnież wyrażała melancholią, tak niezgodną z jej wesołością i żywością zwyczajną. Edward postrzegł nawet łzy, które się wymykając z pod jej powieki spłynęły w milczeniu po jagodzie, nadając jej wejrzeniu wyraz słodyczy, odmienny od jej usposobienia zwykłego.
 Zdumiony widoczną i nagłą odmianą, jaką postrzegł na główniejszych członkach rodziny, pomiędzy którą przebywał, Edward nie mógł się wstrzymać od zapytania się u miss Templ o jej przyczynę, co uczynił w sposób tyle troskliwości okazujący, iż Ludwika Grant zapominając o swojej robocie, upuściła igłę podnosząc nań oczy tak skwapliwie, iż się sama postrzegłszy to, zarumieniła.
 — Czy odebrano jakie niepomyślne wiadomości, miss Templ? Ja się ofiaruję na usługi ojca pani, jeżeli jakbym rozumiał, potrzebuje wysłać agenta do którego dalekiego kantonu, i jeżeli moja w tej mierze usługa może im’stać się przyjemną.
 — To prawda, że odebraliśmy wiadomości niemiłe panie Edwardzie, mój ojciec może się znaleźć w potrzebie odbycia podróży, chybabym go skłoniła do wyręczenia się moim wujem Ryszardem, którego nieobecność teraz także nie obe-szłaby się bez niedogodności, ze względu na jego urząd, który sprawować musi.
 — Jeżeli ten interes jest takim, iżby mi wolno było nim się zatrudnić...
 — On jest takim, iż go powierzyć można temu tylko, kogobyśmy bardzo dobrze znali.
 — Czyliż miss Templ mnie nie zna? Czyż przez pięć miesięcy żyjąc w ich domu, nie mogłem być poznany?
 Elżbieta także miała do czynienia z igłą, spuściła głowę odwracając ją w stronę, jak gdyby dla urządzenia muślinu, który haftowała, ale jej ręka była drżąca, policzki 4* okryły się żywszym rumieńcem, a oczy tracąc wyraz melancholijny, przybrały wyraz żajęcia mocniejszego nad ciekawość.
 — I jakimże sposobem było można poznać pana panie Edwardzie? — zapytała go.
 — Jakto! — zawołał Edward, poglądająe to na Elżbietę, to na Ludwikę, której twarz pełna słodyczy była również jak jej przyjaciółki ożywiona — widziałyście mię codziennie od tak dawnego czasu, i jeszcze mię nie znacie?
 — Oh, proszę mi darować — rzekła Elżbieta ze złośliwym uśmiechem. Wiemy, że się pan nazywasz Olmer Edward i nawet żeś dał do zrozumienia, iż jesteś tutejszym krajowcem.
 — Moja kochana Elżusiu — zawołała Ludwika, drżąca jak listek osinowy, i aż po białka oczu zarumieniona — źleś mię zrozumiała. Ja tylko mówiłam na domysł. Wreszcie gdyby nawet pan Edward i miał jakich krewnych pomiędzy krajowcami tutejszymi, czemże my lepsze od niego jesteśmy, a przynajmniej ja, córka ubogiego kapłana?
 — Twoja uniżona pokora Ludwisiu za daleko się posuwa — powiedziała Elżbieta — córka ministra ołtarza nic wyższego nie zna nad siebie. Ani pan Edward, ani ja, nie możemy się z tobą porównywać, chybaby — dodała z uśmiechem — jegomość był zamaskowanym książęciem.
 — Masz słuszność miss Templ — odpowiedziała Ludwika — wierny sługa króla królów, nie jest niższym od nikogo na ziemi. Ale ten zaszczyt jemu tylko służy osobiście* Nie przechodzi on z krwią na potomstwo, i ja jestem tylko córką ubogiego i bez przyjaciół człowieka. Dla czegożbym się miała sądzić wyższą od pana Edwarda, ponieważ on jest... może... krewnym bardzo dalekim Johna Mohegana?
 Zastanowiwszy się — odparł Edward — powinienem się zgodzić, że moje tu położenie jest nieco dwuznaczne; chociaż mogę powiedzieć, żem go krwią moją okupił.
 I jeszcze krwią jednego z władców przyrodzonych tej ziemi — rzekła ze złośliwym uśmiechem Elżbieta.
 — Czyż widne na mnie jawne tego pokrewieństwa znamiona? — zapytał Edward tonem człowieka, którego jakby coś ubodło. Skóra moja jest ciemna i ogorzała, ale jak mi się zdaje, nie czerwona.
 — Proszę mi darować — odpowiedziała Elżbieta jeszcze się uśmiechając.
 — Pewna jestem miss Templ, żeś się dobrze nie przypatrzyła panu Edwardowi — odezwała się Ludwika. Oczy jego nie są tak czarne, jak u Mohegana, a nawet jak twoje, chociaż włosy jednostajnego macie koloru.
 — A któż to wie — rzekła Elżbieta — może i ja mam do tegoż samego pochodzenia prawo. Byłoby to ulgą dla mnie tak myśleć, albowiem nie zdołam nigdy bez tajemnego smutku widzieć w starym Moheganie, jakby cień chodzący tych, którzy kiedyś byli tu panami; a widok jego zdaje się mię ostrzegać, jak są wątłe prawa mojego ojca do własności tego kantonu.
 — Czy szczerze tak myślisz — zawołał Edward z żywością, która obie przyjaciółki drżeniem przeniknęła.
 — Bezwątpienia — odpowiedziała Elżbieta po chwili milczenia, które było skutkiem niespodziewanych wzruszeń. Ale cóż ja mogę poradzić? eo może poradzić mój ojciec? Gdybyśmy temu starcowi ofiarowali przytułek i pomoc, jego zwyczaje i nałogowy sposób życia skłoniłyby go do, odrzucenia naszej uprzejmości. Ażebyśmy mogli użyźnione przez nas grunta zapuścić na nowo lasami, jakby tego pragnął Natty Bumpo, czy to podobna?
 — Prawdę mówisz miss Templ — odpowiedział Edward. — Cóż możesz poradzić? Ale jest jedna rzecz którą wykonać zdołasz, i pewny jestem, że ją wykonasz, zostawszy panią tej pięknej doliny i tych gór okazałych. Użyj swoich dostatków na ulgę nieszczęśliwym, czyń dobrze podobnym sobie ludziom. Prawda, że to jest jedno tylko czego dokazać potrafisz?
 — I to się nazywa wiele dokazać — odezwała się z uśmiechem Ludwika. — Ale w tej epoce miss Templ będzie miała zapewne władcę, pana, tak swoich dóbr jako i swojej osoby.
 — Nie chcę ja naśladować — rzekła Elżbieta — tych młodych panienek, co to mówią zawsze iż nie chcą iść za mąż, a od rana do wieczora więcej o niczem nie myślą. Ale w tych stronach, jestem zakonnicą, która nie przysięgła na stan dziewiczy. Gdzież kiedy znajdę w tych górach małżonka?
 — Nie masz tu nikogo miss Templ któryby godnym był ciebie — zawołał Edward z zapałem — a znam panią dosyć ażeby zostać pewnym, iż nie oddasz nikomu takiemu swej ręki, któryby na to nie zasługiwał, i jeżeli los zdarzy ci podobnego człowieka, umrzesz, jak żyjesz teraz, będąe przedmiotem miłości, szacunku, podziwienia wszystkich którzy panią znają.
 „ Rozumiał bez wątpienia, iż powiedział wszystko, czego tylko kawalerska grzeczność po nim wymagała. Po słów dokończeniu, powstał, wziął kapelusz i wyszedł z pokoju. Ludwika myślała może, iż on więcej powiedział niżeli było potrzeba, albowiem westchnęła, lecz tak pocichu, iż tego westchnienia sama zaledwo dosłyszeć mogła, i spuściła oczy na swoją robótkę. Jest także podobna przeciwnie, że miss Templ mniemała, iż nie powiedział dosyć, albowiem z minutę pozostała z oczyma wlepionemi we drzwi przez które wyszedł. Długie milczenie, które potem pomiędzy dwiema przyjaciółkami panowało, dowiodło ile obecność dwudziesto-trzech-letniego młodzieńca może dodać interesu rozmowie dwóch siedmnasto-letnich dziewcząt.
 Pierwszą osobą, którą Edward spotkał wychodząc śpiesznie z domu, był adwokat Hollenderczyk, który oddalając się powolnym krokiem, miał jeszcze na nosie okulary ze szkłem zielonem, i niósł pod pachą plik papierów czerwonym sznurkiem związany.
 Pan Yan der School, był to człowiek dobrze wychowany, ale powolnie rzeczy pojmował, z czego, gdy spół-towarzysze jego, żywszą przenikliwością obdarzeni, kilka krotnie skorzystali, na czem się postrzedz z czasem miał dosyć rozsądku, nabył przeto stąd zwyczaju tak działać jak mówić z rozwagą i powolnością. Wszystkie jego postępki metodą i doładnością trąciły a jego odezwanie, tak było poprzedzielane nawiasami, iż niekiedy w trudną się do zrozumienia zagadkę zamieniało.
 — Dzień dobry panie Van der School — rzekł Edward — zdaje się, że panu dziś roboty nie zabraknie.
 — Dzień dobry mości panie Edwardzie (jeżeli takie jest jego imie, albowiem, ponieważ pan jesteś tu obcym, nie mamy na to innych dowodów tylko pana własne oświadczenie). Tak się zdaje (chociaż pozory częstokroć mylą, nad czem nie mam potrzeby zatrzymywać uwagi człowieka obdarzonego takiem jak pan pojęciem) że mi dziś roboty nie zabraknie.
 — Masz tam, zapewne, niektóre papiery, któreby może potrzeba była przekopiować. Mogęż mu w tej mierze stać się przydatnym?
 — Tak jest, mam tam zapewne niektóre papiery (i dobrze sądzisz, że ich bez przyczyny nie zabrałem) któreby potrzeba było przekopiować.
 — A więc zgoda panie Van der School, pójdę z panem do jego domu, dasz mi te, któreby mu się zdawały, a jeżeli interes jest naglący, gotów jestem przez całą noc pracować.
 — Miło mi zawsze będzie oglądać pana panie Edwardzie, bądź u mnie (i to jest szczere chociaż jest rzeczą niezawodną, że grzeczność nie pozwoliłaby mi inaczej powiedzieć, żebym nawet myślał przeciwnie) bądź w innem ja-kiemkolwiek miejscu. Ale te papiery są konfidencyonalne (a panu nie potrzeba tłumaczyć znaczenia tego wyrazu), i sędzia Templ zalecił mi, ażebym ich nie pokazywał nikomu.
 — W takim razie panie, nie mogąc się panu przydać, życzę mu dnia dobrego. Ale proszę pana ażebyś powiedział sędziemu Templowi, jak się z nim zobaczysz, iż jeżeli ma potrzebę mojej posługi, w jakiemkolwiek bądź miejscu, może moją. osobą rozporządzić.
 — Przełożę, mości panie (dla czegoź bowiem miałbym się wzbraniać od zostania w tej mierze pańskim agentem) jego oświadczenie się sędziemu Templowi. Do szczęśliwego zobaczenia się panie Edwardzie. Ale momencik jeszcze (albowiem zawsze w interesach pośpiech szkodliwy) uczynić to ze strony pana oświadczenie darmo, czyli (albowiem, byłoby — to wcale co innego, chociaż godziwe) przyłączając do — tej posługi warunek wynagrodzenia.
 — Jak się tam panu będzie zdawało. Rodzina jego zdaje się być zasmuconą a jabym się chciał przyczynić do usunięcia przyczyn tego umartwienia.
 — Jest to uczucie chwalebne, mości panie (przynajmniej mojem zdaniem, a nie mogę wierzyć, żeby w tej rzeczy dwa ich być mogło); nie zaniedbam przełożyć go sędziemu (mniemam zaiste, że i on jednego ze mną będzie zdania) i (za pomocą boską uwiadomię pana o jego odpowiedzi (jeżeli się zdarzy sposobność) natychmiast.
 Prokurator poszedł dalej swoją drogą ściskając pod lewą pachą plik papierów, który jeszcze dla większej pewności prawą ręką podtrzymywał.
 Wszyscy nasi czytelnicy powinni byli spostrzedz, że nasz bohater, mniejsza o to dla jakiej przyczyny, powziął przeciwko panu Templowi uprzedzenia, które się głęboko wkorzeniły, Ale ponieważ inna przyczyna działała w kierunku przeciwnym, rzeczą jest niezawodną, że w tej chwili ubolewał on szczerze nad niespokojnoścą sędziego, i wszyst-koby oddał w świecie dla jej ukołysania.
 Sędzia znalazł się wśród swojej rodziny przy wieczerzy, czoło jego jeszcze chmura melancholii zasępiała i długi czas upłynął nim się ona rozprószyła, gdyż ledwo za zbliżeniem się lata zaczął do swojej zwykłej wesołości powracać.
 Ciepło we dnie, a ciche i częste deszcze w nocy, przyspieszyły rozwijanie się szybkie, wszystkiego, cokolwiek tylko do królestwa roślinnego należało, a co dotąd chłód wiosenny opóźniał. Pnie pozostałe na polach wytrzebionych zniknęły pod kłosami, plenne obiecujące żoiwo, a lasy przedstawiały wszystkie odcienia zieloności, jakie się w amerykańskich puszczach widzieć dają.
 Dopóki Marmaduk zdawał się być we frasunku pogrążony, Ryszard wstrzymywał się od mówienia z nim o przedmiocie, który mocno serce jego zajmował. Ale widząc nakoniec, że sędzia odzyskiwał swoją spokojność i zwykłą wesołość, odważył się namawiać go do przejażdżki ważnej, którą już pierwej był zagaił, a gdy Marmaduk na to przystał, ułożono wyprawę na dzień następny. rozdział VI.
 Mów ukochany ojcze, głosu twego brzmienia Najsłodszych uczuć w sercu sprawiają wrażenia.
 Milman.
 Pewnego pięknego poranku na początku lipca, Marmaduk z Ryszardem wsiedli na koń dla odbycia wyprawy, która aż nadto się opóźniła, zważając niecierpliwość szeryfa, a w chwili ich odjazdu Elżbieta z Ludwiką weszły do przysionku, wybierając się do odbycia przechadzki pieszo.
 Miss Grant miała na głowie nie wielki kapelusik z zielonego jedwabiu, z pod którego jaśniały oczy płomieniem przyćmionym słodką, zwyczajną jej łagodnościa. Ale w postawie Elżbiety znać było panią domu. Trzymała w ręku za wstążki kapelusz w kształcie egipskim, przeznaczony dla przykrycia pięknych splotów jej czarnych włosów, zdobiących czoło i spadających na ramiona.
 — Czy wychodzisz na przechadzkę Elżusiu? — zapytał pan Templ. Pamiętaj o upale lipcowym moje dziecię, i nie idz tak daleko, ażebyś przed południem nie mogłapowrocie Czemu nie weźmiesz parasola? Czy się nie lękasz ażeby ci słońce płci nie popsuło?
 — I coż to szkodzi? tem więcej będzie do mnie podobną — odezwał się Ryszard — teraz małoby się kto zgodził, że jesteśmy dziećmi dwóch sióstr rodzonych, chciałem rzec krewnemi od pierwszego do drugiego pokolenia. Ale jedźmy bracie Marmaduku, jedźmy, czas i wezbranie morza nie czekają na nikogo, i jeżeli zechcesz pójść za mojemi radami, za rok od dziś dnia będziesz w stanie rozkazać zrobić dla niej parasol z jej szalu z pilśni wielbłądziej, oprawiony w srebro. Dla siebie nic ja nie wymagam sędzio, gdyż i tak wszystko co posiadam, czyż nie powinno z czasem do Elżbiety należeć? Ale już czas jechać, mamy przed sobą kawał drogi i chciałbym żebyśmy już byli na miejscu.
 — Cierpliwości Ryszardzie, cierpliwości — odpowiedział Marmaduk zatrzymując swojego konia i obracając się jeszcze ku córce — jeżeli macie iść w góry — rzekł do niej — nie zapuszczajcie się w las daleko, uchodzi to nie raz bezkarnie, jednakowoż często nie bez przygody.
 — Wiesz mój ojcze, że w tej roku porze nie masz żadnego niebezpieczeństwa.
 — Jest przynajmniej nie tyle co w zimie, ale może się przytrafić. Ty tak podobna jesteś do swojej matki moje dziecię, bądź zatem tak jak ona była roztropną.
 Ustępując nakoniec nowym Ryszarda naleganiom, Marmaduk odjechał i wkrótce stracono ich obu z oczu za budynkami miasteczka.
 Edward nadszedł w czasie tej krótkiej rozmowy, której się z wielką przysłuchiwał uwagą. Ujęty pięknością poranka, sposobił się takżę do wyjścia, i wziął z sobą wędkę, mając się udać łowić ryby w jeziorze. Postąpił ku dwom młodym przyjaciółkom, które już swoją przechadzkę rozpoczęły, i kiedy się ku nim zbliżał, Ludwika zatrzymując się, rzekła z żywością do swojej towarzyszki:
 — Elżbieto, otóż i pan Edward, widać z jego twarzy, że chce do nas mówić.
 Miss Templ także się zatrzymała i obracając się do Edwarda, przywitała go z grzecznością, którą młodzieniec za nadto ceremonialną poczytał, tracąc postawę swobodną i poufałą z jaką się przybliżał.
 Miss Templ, ojciec jej — rzekł z lękliwością — zdaje się me byc kontent, że się panie wybierają na przechadzkę w góry bez towarzystwa. Jeżeli panie mi pozwolą?...
 Elżbieta przerwała:. ~ Czf mói ojciec poruczył panu 01ivier Edwardowi objawić mi swoje nieukontentowanie.
 Pizebóg miss Templ! albom się ja niezgrabnie odezwał, alboś pani źle mię zrozumiała. Wszystko com chciał powiedzieć jest to, iż się zdawało, że był niespokojny, i że ja prosiłem panie o pozwolenie mi wzięcia fuzyi zamiast tej wędki i odbycia przechadzki pod moją eskortą. . Wdzięcznam panu Edwardowi, ale gdzie nie masz niebezpieczeństwa, tam nie potrzeba eskorty. Nie przy-szłysmy jeszcze do tego, ażeby nam nie wolno było błądzić pomiędzy naszemi górami bez przybocznej straży, a gdyby i tego była potrzeba, znalazłybyśmy ją łatwo Braw! pójdź sam, Braw!
 Ogromny pies, o którymeśmy już mówili, wyszedł ze swojej budy na wezwanie swej młodej pani i kręcąc ogonem, układał się przy jej stopach. j — ójdźmy Braw rzekła Elżbieta — służyłeś kiedyś wiernie swojemu panu, posłużyć możesz teraz jego córce. Udała się na przechadzkę, a pies wstając natychmiast, spojrzał na mą okiem pojętnem, i udał się za nią właśnie jakoby zrozumiał.
 — Do widzenia się panie Edwardzie — rzekła Elżbieta uśmiechając się — życzę panu szczęśliwego połowu. Staraj się, ażebyś nam na obiad przyniósł porządnego pstrąga.
 Ludwika idąc, obejrzała się wielokrotnie dla widzenia, jak Edward przyjął odmowę której doświadczył.
 — Lękam się, ażebyśmy nie zmartwiły tego biednego chłopca rzekła — jeszcze stoi na tem samem miejscu, na któremeśmy go zostawiły oparty na swojej wędce. Może rozumie, żeśmy przez pychę nie przyjęły jego towarzystwa.
 W takim razie domysł jego słuszny — rzekła miss Pi zdając się wychodzić z głębokiego marzenia i nie odwracając głowy. Nam nie przystoi przyjmować szczególniejszych przysług od młodzieńca, którego położenie jest tak dwuznaczne. Jeżeli to jest duma Ludwiko, to duma taka zgadza się z płcią naszą.
 Podczas gdy dwie przyjaciółki tak z sobą rozmawiały, Edward zachowywał zawsze postawę, w której go Ludwika widziała, zmienił ją potem przez ruch nagły, mrucząc jakieś wyrazy prędko i bez związku, a opierając wędę na ramieniu, udał się na brzeg jeziora, gdzie przybył z królewską powagą. Znajdowało się w tem miejscu wiele łodzi przeznaczonych do użycia Marmaduka i jego rodziny, wstąpił na jednę z nich, i silnie robił wiosłem, kierując się ku miejscu, na którem stała chałupa Nattego Bumpo. Praca ta mechaniczna nieznacznie gorycz jego rozmyślań zmniejszyła i kiedy postrzegł trzciny rosnące u brzegu naprzeciwko pomieszkania starego myśliwca, umysł jego w miarę ogrzewania się ciała ochłonął. Być także może, iż rzeczywista pobudka takiego a nie innego postępowania Elżbiety, nie uszła baczności młodego człowieka z wychowaniem, jakie odebrał 01ivier, w takim więc razie, zyskiwała tylko ńa opinii u niego.
 Łódka nakoniec do piasków wybrzeży przybiła, Edward zaś wyskakując na brzeg jeziora, rzucał naokoło siebie okiem ostrożności, dobył z kieszeni maleńką piszczałkę i przybliżając ją do ust gwiznął, zapewne dla obwieszczenia swojego przybycia. Na ten głos dwa psy Nattego zaczęły szczekać i wymknęły się ze swoich bud z kory drzewa zrobionych, z gwałtownością któraby potargała smycze ze skóry danielej, na których były uwiązane, gdyby mniej mocne były,
 — Cicho Hektor! wara Slut I — zawołał Edward a psy poznawszy głos jego, powróciły każdy do swojej budy, nie szczekając więcej.
 Gwiznął raz powtórny, a gdy nikt nie odpowiadał na to hasło, wniósł ztąd, iż Nattego nie było u siebie. Ponieważ znał sposób otwierania drzwi, wszedł więc do chałupy, której drzwi zamknął za sobą, a przepędziwszy kwadrans w tem pomieszkaniu milczącem i ustronnem, wyszedł z niego, zamknął drzwi starannie i jeszcze się odezwał do psów około bud ich pizechodząc. Slut podnosząc się na tylnych łapach pieścił się z nim, zdając się upraszać, aby go uwolnił i wziął z sobą, lecz stary Hektor podnosząc nos do góry, zaczął wyć w taki sposób, iż go o milę odległości słychać było.
 — Ho, ho! mój leśny weteranie — rzekł Edward — có-żeś to zwietrzył? jeżeli to jest daniel, to bardzo śmiały, jeżeli człowiek, coby on tu porabiał?
 Za pomocą gałęzi sosny wznoszącej się tuż przy chałupie, wdrapał się na niewielką skałę zasłaniającą chatkę od strony północnej, i pierwszym przedmiotem, który po-stizegł był Hiram Doolitle, który zmykał w chrósty z szybkością niezwyczajną sobie.
 Lzego tu szuka ten chłystek, pomyślał Edward, nie ma on w tej stronie najmniejszej sprawy, może to sama tylko ciekawość jego tu przyprowadza. Ale ja w tej mierze wszystko dobrze rozporządzę, a wreszcie, jeżeliby sie chciał tu dostać, porządnieby go psy przywitały. Tak sobie‘rozmy-ślając, powrócił do drzwi i uzupełnił ich zamknięcie za pomocą żelaznego łańcucha, który kłódką przymocował. Powinien on znać prawa, ponieważ jest sędzią pokoju, pomyślał jeszcze, i wiedzieć na co się naraża ten, kto gwałtem odbija drzwi zamieszkanego domu.
 Uspokojony tem zarządzeniem powrócił na brzeg jeziora, wstąpił do swojej łódki, biorąc się do wiosła, i skierował się ku miejscu, na którem łowić ryby zamyślał.
 Były na jeziorze otsegskiem rozmaite miejsca znane ze szczęśliwego pstrągów połowu. Jedno z nich leżało prawie naprzeciwko chałupy Nattego, drugie, na którem zwykle najlepsze poławiano ryby, leżało ztamtąd klisko na półtorej mili odległości, z tej samej strony jeziora za górą. Przybywając do pierwszego, zastanowił się chwilę, czyii tam ma pozostać, ażeby mieć na oku drzwi chałupy, czy się ma udać na drugie w nadziei najpiękniejszego tam po łowu. Ale w chwili, kiedy się znajdował jeszcze w niepewności, na drugiem z dwóch miejsc wzmiankowanych postrzegł lekkie czółno swoich dwóch przyjaciół i widział, jak Natty z Moheganem połowem ryb byli zajęci. Widok ten rozstrzygnął wątpliwość, silnie robił wiosłem dla połączenia się z nimi, i w kilku minutach jego łódka znalazła się obok czółna.
 Dwaj starcy skinieniem głowy okazali mu przychylność, ale nie mówiąc ani słowa, ani też swojego zatrudnienia nie przerywając. Edward ze swojej strony także przynętą opatrzył wędkę i rzucił ją do wody również ani słowa do nich nie mówiąc.
 — Czy byłeś w chałupie? — zapytał go nakoniec Natty.
 — Tak jest — odpowiedział Edward — i wszystko tam znalazłem jak zwykle, wyjąwszy, że ten cieśla, sędzia pokoju, ten pan Hiram Doolittle krążył na około. Alem dobrze drzwi zatarasował, i rozumiałbym, że się dwakroć zastanowi, nim się je wybijać odważy. Wreszcie nadto jest bojaźliwy, żeby się do psów zbliżyć ośmielił.
 — Nie można nic dobrego powiedzieć o nim — rzekł Natty, wyciągając z wody pstrąga miernej wielkości. Umiera chęcią wejścia do mojej chałupy, i już miał bezczelność dwakroć u mnie dopraszać się o to, ale zawsze mu tego odmówiłem pod rozmaitemi pozorami, i długo czekać będzie aż tam postawi nogę za mojem pozwoleniem. Otóż co to znaczy mieć prawa, potrzeba takich ludzi do ich wykonywania.
 — Nadużywa on dobroduszności szeryfa, ażeby go użyć za narzędzie do swoich zamiarów — rzekł Edward i lękam się, ażeby ta ciekawość kłopotu nas nie nabawiła.
 — Jeżeli będzie się bawił krążeniem około mojej chałupy — rzekł Natty — może mię to narazić na koszt jednej kuli.
 — Strzeż się tego bardzo — powiedział Edward — byłoby się to na sprawiedliwą prawa surowość narazić. Cóż-by się z tobą stało! byłby to dzień bardzo dla nas opłakany!
 — Zacny młodzieniec! — zawołał stary myśliwiec rzucając na niego wzrokiem najżywszego interesu pełnym. Prawdziwa krew jego rodzeństwa płynie w jego żyłach, i ja to w obliczu sędziego Templa i we wszystkich sądowni-ctwach krajowych utrzymywać będę. Co mówisz na to Mo-heganie? Nie jestże to prawda? Nie jestże to krew prawdziwa?...
 On jest Delawarem, on jest moim bratem — odpowiedział Mohegan. Młody Orzeł jest dzielnym, on się urodził na wodza i żadne go nieszczęście spotkać nie może.
 — Dobrze, dobrze, moi poczciwi przyjaciele — zawołał Edwaid z pewną niecierpliwości oznaką — nie mówmy więcej o tem. Jeżeli ja nie zostanę tem wszystkiem co sobie wyobrażacie, nie będę przeto mniejszym przyjacielem waszym przez całe moje życie, mówmy o czem innem.
 Starzy myśliwcy ustąpili jego żądaniom, które zdawały się być prawem dla nich. Całą uwagę na swoje wędy zwrócili, dostali ryb kilka, i głębokie milczenie przez czas niejaki panowało. Edward czując zapewne, iż rozpoczęcie rozmowy do niego należało, odezwał się nakoniec z wyrazem twarzy człowieka niemyślącego wiele o tem co mówi.
 Jak to jezioro spokojne jest i ciche! Czyś go widział kiedy piękniejszem, jak teraz, Natty?
 Od lat czterdziestu pięciu znam jezioro otsegskie — odpowiedział stary myśliwiec — i mogę powiedzieć, że się nie znajdzie w całym kraju przeźroczystsza i rybniejsza woda. Tak, tak, był czas, w którym się sam jeden tu znajdowałem i to był czas bardzo dobry. Znajdowało się zwierzyny tyle, ile się jej pożądało, i nikogo nie było ktoby zakłócił moją spokojność, chyba od czasu do czasu gromada Delawarów, przybywająca na łowy w góry, a niekiedy oddział tych niegodziwców Irokanów. Było także dwóch Francuzów, którzy dwie Indyanki zaślubili, i którzy osiedli na płaszczyznach zachodnich, i kilku Irlandczyków z doliny wiśniowej, którzy przychodzili niekiedy poławiać pstrągi lub okunie w jeziorze, stosownie do pory roku i tym pożyczałem nawet mojej łodzi, ale koniec końeów było to miejsce przyjemne, i rzadko kto przerwał tu moją, spokoj-ność. John może przyświadczyć, albowiem nie raz odwiedzić mię przychodził.
 — Ten kraj należał do mojego narodu — rzekł Mohe-gan prowadząc ramionami naokoło siebie. Odstąpiliśmy go na radzie Pożywaczowi Ognia, a tego co Delawarowie odstąpią, ani odbierają, ani żałują nigdy. Sokole Oko palił swoją fajkę na tej radzie, bo był naszym przyjacielem.
 — Nie, nie, Johnie — powiedział Natty — — nie byłem ja wodzem, małom miał do tego usposobienia, a prócz tego, skóra moja była białą. Ale wtenczas rozkosz była polować w tych lasach, i byłoby to jeszcze dzisiaj bez pieniędzy Marmaduka Templa i bez podstępów prawnych.
 — Przyjemność ta musiała być bardzo smutna — rzekł Edward — przebiegając te góry, błądząc po tych lasach, okrążając to piękne jezioro, bez spotkania żadnej istoty, do którejby słowo przemówić można było!
 — Czyż nie powiedziałem, że to było miejsce lube? — odpowiedział Natty. Tak, tak, kiedy drzewa zaczęły przyo-dziewać się w liście, a lody topnieć na jeziorze, był to jak drugi raj ziemski. Przez lat pięćdziesiąt i trzy przebiegałem lasy, mieszkałem w nich statecznie więcej niż przez czterdzieści i jedno tylko widziałem miejsce, które mi się bardziej podobało, i jeszcze podobało się tylko jedynie moim oczom, albowiem ani do rybołowstwa, ani do łowów nie było równie jak to, zdatne.
 — I gdzież było to miejsce? — zapytał Edward.
 — Gdzie? na górach Kattskilskich. Uczęszczałem tam polować na wilki i niedźwiedzie, których przedawałem skóry za bardzo dobrą cenę. Jest miejsce na tych górach, na które miałem we zwyczaju wstępować, kiedym chciał zobaczyć co się dzieje na świecie, a to warte było pary pantalonów podartych i kilku zadraśnień na skórze. Znasz góry Katt skilskie panie Edwardzie, albowiem widzieć je byłeś powinien z lewej strony, płynąc rzeką od Yorku. Szczyt ich
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II. ^ wydaje się tak błękitny, jak firmament, a obłoki go okrywające podobne są do dymu wznoszącego się nad głową wodza Indyan przy ognisku rady. Jest jeszcze Wielki Szczyt i Stół Okrągły, które podobne są do ojca i matki pomiędzy dziećmi, tak się nad inne wznoszą. Ale miejsce, o którem mówię, bliskiem jest rzeki, na wierzchołku góry oddzielonej od łańcucha innych, i które w swojej wysokości przeszło tysiąca stóp, zdaje się być złożone z tak wielkiej liczby skał natłoczonych jedne na drugie, jedne większe, inne mniejsze, że kiedy się kto znajdzie na wierzchołku, trzeba być obranym z rozumu, ażeby sądzić, że można ztamtąd zstąpić zeskakując z jednej na drugą.
 — I cóż można widzieć tam się znalazłszy?
 — Dzieło stworzenia, zupełne dzieło stworzenia. Byłem na tej górze, kiedy Vaughan spalił Sopus w ostatniej wojnie i widziałem okręty spuszczające się rzeką tak dokładnie, jakbym widział to czółno płynące po Suskehannie, gdybym się na brzegu jej znajdował. Rzeka płynęła pod mojemi stopami aż do mil siedmdziesięciu. Widziałem skały Hampshire, jednem słowem co Bóg uczynił, wszystko co człowiek mógł utracić z oka. A wiesz, że moje oko jest dobre panie Edwardzie, nie napróżno bowiem Indyanie Sokolego Oka nazwisko mi nadali. Z wierzchołka tej góry widziałem miejsce, na którem leży dzisiaj Albany. Co się zaś tycze Sopusa, w dniu, w którym wojska królewskie spaliły to miasto, dym zdawał mi się tak blizkim, iż przysłuchiwałem się, ażali niewieścich krzyków nie usłyszę.
 — Widok taki powinien wynagrodzić utrudzenie, jakiego się doświadczy, aby się nim cieszyć.
 — Jeżeliby się dla przyjemności chciało znajdować wzniesionym na milę wyżyny w powietrze i widzieć pod stopami osady i domy do pałaców z kart podobne, rzeki które wyglądają jak wstążki, góry wyż nad górę Widzenia jak kopy siana, życzyłbym wstąpić na to miejsce. Od czasu jakem zaczął żyć w puszczach, niekiedy mię napadała słabość i nudy samotności, wtenczas wstępowałem na Kattskil i prze pędzałem dni kilka na tej górze dla widzenia ludzi. Ale od wielu lat juzem tam nie był, a prócz tego starzeję codziennie i nie zdołam wdrapać się na górę tak nasrożoną. Odkryłem przed niedawnym czasem o dwie ztąd mile miejsce, które bardziej jeszcze lubię niż te góry, bo więcej jest okryte drzewami i naturalniejsze.
 — A jakież to jest miejsce?
 — Znajduje się w tych górach spadek wody, wynikający z przepełnienia we dwóch niewielkich jeziorach, blizko jedno drugiego leżących, woda ta tworzy strumyk płynący po dolinie i który byłby w stanie młyńskie koło obracać, jeżeliby się znalazła potrzeba rzeczy zbytecznej w pustyni. Ale ręka która zdziałała ten spadek wody, nigdy nie stawiła młynów. Woda toczy się z razu między skałami tak powolnie, iż pstrąg mógłby w niej pływać, potem bieży prędzej, jak zwierzę, które się do susu sposobi, nakoniec przybywa do miejsca, w którem się góra rozdziela nakształt widlowatej danielowej stopy, zostawiając pośrodku wydrążenie głębokie, w które strumień wpada. Pierwszy spadek, może do stóp dwiestu wynosić, i nim przybędzie na dno, woda podobna staje się do płatów śniegu. Tu się zbiera i płynie po powierzchni prawie zrównoważonej, ledwo nie przez stóp pięćdziesiąt, ale to tylko dla chwilowego wypoczynku, bo następnie spada na nowo więcej jak o stóp dziewięćdziesiąt, poczem wymyka się pomiędzy skałami, raz na prawą, drugi raz na lewą i przybywa na płaszczyznę.
 — Nigdym o tem miejscu, nie słyszał, i mniemam że się o niem w żadnej książce wzmianka nie znajduje.
 — Jam z nich żadnej nigdy nie czytał. I jakże chcesz, żeby człowiek który całe swoje życie w szkołach i w miastach przepędził, mógł znać cuda znajdujące się w lasach. Nie, nie, panie Edwardzie, ten mały strumyk z wysokości skał tych spada od czasu jak ten, który świat utworzył, umieścił go tam i nie masz może sześciu ludzi białych, którzy go tam kiedykolwiek widzieli. Skała wznosząca się po obu stronach spadku podobna jest do dzieła mularskiego.
 Kiedy ja usiądę po nad pierwszym spadkiem i patrzę na psy moje wchodzące do {jaskiń poniżej drugiego, zdaje mi się, iż widzę króliki w norach się swoich ukrywające. Ten kto tylko przepędza życie swoje w lasach, wiedzieć może jak tam jest zadziwiająca ręka Bożka.
 A gdzież się podziewa ta woda, w jakim kierunku płynie? czy niesie daninę Delawarowi?
 — Jakto?
 — Pytam się czy strumień ten wpada do Delawaru?
 — Nie, nie. Jest — to kropelka wody która powiększa Hudson, ale potrzeba jej czasu aż tam przybędzie. Ja nie raz chciałem wyrachować wdeleby potrzeba było czasu, ażeby ta woda, która zdaje się utworzoną dla pustyni, znalazła się pod dnem okrętowem na pełnem morzu. Jest to miejsce utworzone dla natchnienia rozmyślań. Ztamtąd widać rozciągające się tysiące włók puszczy, której się ręka ludzka nie tknęła ani dla rąbania drzewa, ani dla sadzenia, które tam rosną z rozporządzenia opatrzności.
 — Malujesz żywemi farbami Natty.
 — Jak pan to rozumiesz?
 Chcę powiedzieć, że twoje opisania są żywe. Oddawna-żeś nie był w tem miejscu?
 Stary myśliwiec nic nie odpowiedział. Przykładając ucho prawie do powierzchni wody, i zatrzymując oddech pozostał w milczeniu przez czas niejaki, jak gdyby chciał usłyszeć jakiś głos oddalony. Nakoniec podnosząc głowę obrócił się do Edwarda.
 Gdybym nie był uwiązał psów moich własnemi rękami na mocnych nowych smyczach — rzekł — przysiągłbym na biblią, iż mojego starego Hektora szczekanie słyszę na górze.
 Niepodobna — odezwał się Edward — nie masz godziny jakem go widział w jego budzie.
 Mohegan przysłuchiwał się także z uwagą, ale pomimo przysłuchiwania się Edwarda, nic więcej do jego uszu nie dochodziło, prócz ryku bydła, które się pasło w górach od strony zachodniej. Poglądał na dwóch starców. Natty siedzący zrobił z dłoni coś w rodzaju trąbki akustycznej, Mohegan stojąc z ciałem jpodanem naprzód, z rękami wy ciągniętemi, z palcem podniesionym na powietrze, jak gdyby zalecał milczenie, wzbudzali v w młodzieńcu śmiech, mniemającym, że urojony głos słyszeli.
 — Śmiej się, jeżeli chcesz panie Edwardzie, ale moje psy są spuszczone i gonią daniela, tego pewny jestem. Nie chciałbym za bobrową skórę ażeby to się zdarzyło. Nie dla tego ażebym dbał o prawo, ale największa część danieli jest jeszcze chuda w tej porze roku, a Hektor i Slut nie będą się nad tem zastanawiały. Czj słyszysz ich teraz?
 Edward się wzdrygnął, albowiem szczekania psów obiły się w tej chwili o jego uszy, które od czasu do czasu stawały się wyraźniejszemi. Wkrótce je wszystkie skał echa powtórzyły, nakoniec wielki szelest zrobił się w zaroślach, piękny daniel ukazał się nad brzegiem jeziora, rzucił się weń i dwa psy, które goniły jego tropem, śmiało się także za nim rzuciły.
 Widać jak w wód spienionych rzuca się potopy By ochłonąć i zgubić przed psiarnią swe tropy.
 Thovison.
 — Wiedziałem dobrze... albożem tego nie mówił? — odezwał się Natty, jak tylko daniela i psów postrzeżono. Ten daniel musiał przemknąć im przed wiatrem, a biedne stworzenia oprzeć się nie zdołały pokusie. Trzeba jednakże ażebym ich odzwyczaił od płatania mi podobnych figlów, ina-( czej narobią mi kłopotu. Wara Hektor! Wara Slut! Leżeć nic dobrego, albo ja was oćwiczę porządnie.
 Powolne na głos swojego pana, który poznały, powróciły do brzegu, ale nie w prostym kierunku, zakreśliły na wodzie wielki okrąg, dla pokazania wstrętu z jakim opuszczały swoją zdobycz, pozostały nakoniec u brzegu ze zwróconemi głowami na daniela, napełniając powietrze odgłosem szczekania.
 Tymczasem daniel naglony bojaźnią, przebył wpław więcej niż połowę przestrzeni przedzielającej czółno od brzegu, wprzód niż to nowe niebezpieczeństwo zobaczył. Na głos Nattego zatrzymał się chwilę, zrobił poruszenie dla wrócenia się do lądu, ale gdy widok psów go przestraszał, wziął kierunek ukośny i ku środkowi jeziora, w zamiarze przepłynięcia go i dostania się na brzeg zachodni. Wten czas kiedy płynął w niewielkiej od rybaków odległości, szyją wysmukłą porząc wodę jak rudlem galery, Bumpo powstał, widoczne znaki niecierpliwości okazując. Jeżeli mamy użyć jego własnych wyrazów: ten daniel przemknął, mu się przed wiatrem, a on nie zdołał oprzeć się po/rusie.
 — Co za piękne stworzenie — zagadnął — jakie okazałe rogi! Człowiek mógłby powiesić całą swą odzież na tych rosochach. Wreszcie Lipiec jest ostatnim miesiącem, mięso musi już nabierać dobroci. Potrzeba mi nowej pary obuwia.
 Tak mówiąc, odwiązał powróz przywiązujący łódkę Edwarda do jego czółna, i rzucając koniec do jeziora, zawołał:
 — Do wioseł Johnie, do wioseł, to zwierzę jest głupie, że nas na taką wystawia pokusę.
 Mohegan usłuchał natychmiast i za pierwszem poruszeniem wioseł, czółno oddaliło się od łódki Edwarda.
 — Pomyślcie tylko nad tem co zamierzacie robić moi przyjaciele — zawołał młodzieniec. Zastanówcie się, że jesteście na widoku miasteczka, i że sędzia Templ oświadczył, iż rozkaże ukarać według wszelkiej surowości prawa każdego, któryby nie w porze właściwej daniela zabił.
 Przełożenia tego nie słuchano, dwaj starzy myśliwcy nie przestawali pędzić za danielem, który nie był dalej jak o pięćdziesiąt sążni, a Edward także robiąc wiosłami w niewielkiej za nimi płynął odległości.
 Bumpo wziął strzelbę, podsypał na zapał prochu, zmierzył do daniela, ale wnet położył broń bez wystrzału.
 — Na co tracić nabój r — rzekł — on się nam nie może wywinąć. Do wioseł Moheganie, trzeba nam się do niego bardziej przybliżyć. Wreszcie chcę dla niego zostawić drogę ratunku, jeżeli się może wpław uratować, tem lepiej dla niego.
 Stary Indyanin tak szybko popędzał czółno, iż w kilka minut znaleźli się prawie obok daniela.
 Sokole Oko odezwał się do Indyanina. Weź twój hak teraz, jużeśmy się jak w porę przybliżyli.
 Natty nie wychodził nigdy z domu, nie opatrzywszy się w to wszystko, cokolwiek tylko przydaćby mu się mogło. Puzya jego była mu nieoddzielną towarzyszką. Zabrał j% tego poianka, chociaż miał zamiar łowić tylko wędką ryby. Miał w swojem czółnie hak, a nawet żelazne ognisko, na którem rozkładał ogień poławiając ryby w porze nocnej. Ostrożność ta była wynikiem zwyczajów starego myśliwca, który w swoich wycieczkach zapuszczał się niekiedy nierównie dalej, aniżeli sobie ułożył. Przed kilką laty pierwej opuściwszy swoją chałupę, dla udania się na kilkudzienne łowy do gór pobljzkich, ze strzelbą i psami swojemi, powrócił dopiero po odwiedzeniu brzegów jeziora Ontario. Dwieście lub trzysta mil niczem wówczas były dla niego, ale od czasu kiedy muskuły jego zaczęły twardnieć pizez wpływ wieku, rzadko kiedy na tak długie puszczał się wyprawy.
 Porwał swój hak i gotował się przebić nim kark daniela.
 Nieco na lewo — wołał do Mohegana — dwa jeszcze poruszenia wiosłami, a on będzie naszym. stai7 dowódzca postąpił jak mu zalecono, Natty wzniósł swój hak potrząsając nim na powietrzu i cisnął go silnie na daniela, który zrobił podobneż poruszenie, a broń przeznaczona do zadania mu śmierci, przeszła mimo niego nie tykając go bynajmniej. Chociaż utrudzony, płynął atoli silnie, a czółno ścigało za nim bardzo blizko, kiedy Natty mijając miejsce w którem się hak jego pogrążył, zawołał:
 — Zawracaj Johnie, nie chce mi się stracić mojej broni.
 Kiedy to mówił, rękojeść haka popchnięta siłą oddziaływania ukazała się na powierzchni wody, stary myśliwiec porwał za nią i znowu puścili się za danielem, któremu to opóźnienie dozwoliło było nieco ich wyprzedzić.
 Ale w tej chwili Edward przybliżył się aa miejsce, na którem się to działo, a widok daniela płynącego pomiędzy jego łodzią i czółnem pozwolił mu zapomnieć o przestrogach mądrości, których przed chwilą ledwo, przyjaciołom swoim udzielał. ’
 — Naprzód Moheganie, naprzód! — zawołał — nacieraj. nań bliżej, kiedy ja nadpływam, chcę mu zarzucić pętlę na rogi.
 Nieszczęśliwy daniel ze stron wszystkich otoczony nieprzyjaciółmi, widząc z prawej strony łódź Edwarda, z lewej czółno dwóch myśliwców i słysząc na brzegu psów szczekanie, zatrzymał się na chwilę, jak gdyby czuł, iż nie może dłużej walczyć przeciwko smutnemu przeznaczeniu, ale równocześnie poruszenie nagłe czółna przez wiosła Mohegana, pomknęło je naprzód, a daniel widząc otwór do ratowania się przez cofnięcie się w tył, starał się obrócić swój kierunek ku lądowi z tejże samej strony jeziora, w pewnej od psów odległości.
 Ale w tej chwili niepewności, Edward statecznie się ku niemu zbliżał. Cisnął nań z całej siły powróz na końcu którego sporządził pętlę, i udało mu się zaczepić nią za róg daniela, który zbierał niepożytecznie wszystkie swoje siły, ciągnął za sobą łódź przez czas niejaki, ale szybkość jego została opóźniona, co dało czas czółnu do zbliżenia się z drugiej strony.
 Zbliżyła się chwila fatalna. Bumpo pochwycił lewą ręką za róg jeden źwierzęcia. drugą zaś poderżnął mu gardło wielkim nożem służącym mu zwykle ’ do odzierania ze skóry źwierzyny zabijanej na polowaniu. Krew daniela zarumieniła wodę na odległość stóp kilku, jego zaś wydobyto z wody i rozciągnięto w czółnie.
 Natty obmacał go ręką po bokach i po różnych częściach ciała, podnosząe nakoniec głowę i śmiejąc się swoim zwykłym sposobem.
 — Owoż nie oddałbym tego daniela za prawa Marma-duka — rzekł. A cóż Johnie, czy to krwi nie ogrzewa?
 Dawno mi się już nie zdarzyło w życiu zabić daniela na jeziorze. Mięso jego jest wyborne panie Edwardzie i wiem dobrze komu się lepiej zraz zwierzyny, aniżeli wszystkie trzebieże będzie podobał.
 Stary Indyanin zgięty był pod ciężarem lat i nieszczęść swojego rodu, ale myśliwstwo zawsze zdawało się go krzepić i odmładzać. Ze swojej strony on także obmacał członki drgające daniela, dał znak potwierdzenia, i rzekł w lakonicznym stylu swojego narodu:
 — Dobrze!
 Zdaje mi się Natty — rzekł Edward, skoro minęła pierwsza uniesienia chwila — żeśmy wszyscy równie przeciwko prawu postąpili. Ale idzie tylko o zachowanie tajemnicy, albowiem zdaje się, że nikt nas nie widział. Lecz jakim sposobem psy się nie znajdują w domu. Zostawiłem ich na uwięzi, tego jestem pewny i rzemienie były mocne.
 — Zwietrzywszy takiego daniela — rzekł Natty — nieboraki nie mogły się oprzeć pokusie i porwały swoję uwiązania. Obacz tylko panie Edwardzie, noszą jeszcze końce dłuższe od stopy wiszące u ich szyi. Nuże Johnie, przybijajmy do brzegu, potrzeba ażebym to zblizka rozpoznał.
 Mohegan nawrócił do brzegu, gdzie gdy wysiedli, Natty zawołał na swoje psy, które do niego natychmiast przybiegły. Ale jak tylko rzucił oczyma na rzemienie, zmienił wyraz twarzy, potrząsł głową i zawołał:
 — Myliłem się. Nie, nie, stary mój Hektor, jakem się lękał, nie winien.
 Alboż rozumiesz, iż rzemienie zostały przekrojone? — zapytał Edward z żywością.
 Nie mówię ja tego — odpowiedział Natty — ale te izemienie ani zostały porozrywane siłą, ani psiemi zębami przecięte.
 Jakto! — zawołał Edward — ten niegodziwiec cieśla śmiałżeby?...
 — Jest to człowiek, który się na wszystko odważy, skoro się nie ma czego obawiać — odpowiedział Natty. Jużem powiedział, że on umiera żądzą wejścia do mojej chałupy. Zawsze mu potrzeba mięszać się w cudze sprawy. Ale nie radzę mu więcej krążyć około mojej chaty.
 Tymczasem Mohegan przypatrywał się rzemieniom z bystrością Indyanina, i dokładnie rzecz rozpoznawszy powiedział:
 — Rzemień został przecięty ostrzem doskonałem, nasa-dzonem na długą rękojeść, przez kogoś, który się psów obawiał.
 — Jakim to sposobem wiedzieć możesz? — zapytał Edward.
 — Słuchaj mój synu — odpowiedział stary wojownik. Przecięcie jest gładkie, co dowodzi doskonałości ostrza; jest poziome, zostało więc wykonane narzędziem długą ma-jącem rękojeść, żeby się zaś nie lękano psów, uciętoby ich smycze króciej i bliżej szyi.
 — Na moje życie — zawołał Natty — John jest na dobrym tropie! musiał to być ten przeklęty cieśla, wdrapał się bez wątpienia na małą skałę, która jest za budami psiemi i przywiązał swój nóż do kija dla przerżnięcia rzemieni, nie jest to trudnem dla wykonania chcącemu.
 — Ale jakiby on mógł mieć do spuszczenia psów powód? — zapytał Edward.
 — Jaki powód? — odpowiedział Natty — powód ich oddalenia i zapróbowania, a nuż nie uda się wprowadzić się do chałupy, i zobaczyć po co ją zamykam tak troskliwie i każdego razu ilekroć się oddalam.
 — Podejrzenie twoje jest sprawiedliwe — zawołał młodzieniec — pożycz mi swojego czółna, które jest lżejsze od mojej łódki, jestem młody i czerstwy, w czas może jeszcze przybędę, ażeby się jego zamysłom sprzeciwić.
 Niech Bóg uchowa, ażebyśmy zależeli od łaski takiego człowieka.
 Jego rada została przyjęta. Daniela włożono na łódkę dla ulżenia czółnu, do ktorego Edward siadłszy, puścił się z szybkością, błyskawicy. Mohegan w łódce przez pewną odległość płynął za nim, a Natty w towarzystwie swoich psów wszedł na górę, w zamiarze udania się lądem do swojej chałupy.
 Nie pytaj się mię czego w trwogi stanie Doświadcza dziewica młoda;
 Może jej umysł chwyta obłąkanie,
 A może rozpacz jest czuciem jedynie,
 Które na chwilę jej odwagi doda,
 W tej przerażenia okropnej godzinie.
 Walter Scott.
 Równocześnie gdy Natty z towarzyszami polowali na jeziorze na daniela, miss Templ i jej towarzyszka odbywały przechadzkę w lesie, i kiedy chwila przerwy sprawionej przez oddalenie się Edwarda przeminęła, rozpoczęły rozmowę równie wesołą jak niewinną. Ścieszka którą postępowały, zaprowadziła je na niewielką odległość od chałupy Nattego, i wstąpiły na wyniosłość z której poglądać na nią mogły sposobem lecącego ptaka.
 Przyjaciółki jednak, mimo najpoufniejs zych zwierzeń w innych sprawach, nigdy nie odważyły się dotknąć zagadnienia o zagadkowym stosunku Edwarda do starego Indyanina i Nattego Bumpo. Sędzia sam może się dowiadywał o stosunkach Edwarda, ale uważał za rzecz stósowną zachowywać dla siebie wynik swoich dociekań, tembardziej, że w Stanach Zjednoczonych nie należało do rzeczy nadzwyczajnych, gdy młody człowiek, skoro tylko posiadał wychowanie i wykształcenie, otrzymywał stanowisko bez względu na pozycyę socyalną, z której wychodził. Nie idzie zatem, żeby nie usiłowano dociec, z jakiej rodziny wychodził, ale Edward omijał tak zręcznie ten przedmiot, a sędzia tak nic zarzucić nie mógł obecnemu zachowaniu się jego, że nareszcie dał spokój badaniu.
 Ale są przedmioty nad któremi umysł niewieści z wię-kszem powodzeniem dochodzi do wyniku, aniżeli męzki. W wielu małych względach, które Edward dla Elżbiety okazywał w każdem zdarzeniu, uznała ona, iż mu ani na grzeczności, ani na światowym takcie nie zbywało, i że jeżeli się niekiedy okazywały w nim niektóre porywczości rjsy, było to z przyczyny iż na niego wpływało jakieś uczucie ukryte, które Elżbieta przypisywała popędliwym namiętnościom nie odgadując ich przyczyny.
 — Nie wiem, czegobym nie dała Ludwisiu — rzekła do swojej towarzyszki, wskazując jej palcem na skromne schronienie mieszkańców lasu — ażeby te ściany drewniane mogły mi wyjawić to wszystko cokolwiek widziały i słyszały.
 — Pewna jestem kochana moja Elżuniu, iżby ci nic nie odkryły, cokolwiek byćby mogło na krzywdę pana Edwarda.
 To jest podobne do prawdy, ale odkryłyby mi kto on jest?
 Już prawie o tem wiemy. Słyszałam jak twój kuzyn wykładał to w sposób dosyć zaspakajający.
 Naczelnik władzy wykonawczej — odezwała się miss Templ z uśmiechem. Oh! zapewne nie masz nic na świecie czegoby on nie mógł wyłożyć. Zdobędzie się on kiedyś na możność odkrycia filozoficznego kamienia. I cóżeś od nie°n słyszała?
 Rzeczy, które mi się wydają dosyć słuszne, ażeby zasłużyły na wiarę. Mówił, że Natty Bumpo całe prawie swoje życie przepędził w lasach, i że tym sposobem zapoznał się z Johnem który niegdyś był wodzem delawarskim.
 — Do prawdy? mój wujaszek zatem nauczył ciebie rzeczy bardzo nowych. I cóż mówił potem?. ~ 0 Początku ich zażyłości utrzymuje, iż powstała ztąd, iż Bumpo w jednej bitwie życie Johnowi uratował.
 — Nic nie masz podobniejszego, ale mówiąc szczerze, cóż to wszystko ma wspólnego z tem, o ezemeśmy mówiły?
 — Cokolwiek cierpliwości Elżusiu, a ja ci opowiem wszystko com słyszała, mojemu ojcu bowiem pan Jones te szczegóły opowiadał, kiedy był ostatnim razem u nas.. Dodał, że król angielski miał we zwyczaju utrzymywać agentów przy rozmaitych pokoleniach Indyan, i że ci przepędzali niekiedy połowę swojego życia w miejscach przez dzikich najbardziej uczęszczanych.
 — Powiedział więc prawdę historyczną o której nikt powątpiewać nie może. I to wszystko?
 — Oh! nie zaiste. Powiedział jeszcze, iż rzeczeni agenci pojmowali rzadko żony, ale że wszelakoż... a to już chyba ci ludzie nie obawiali się Boga, Elżuniu, albowiem powiadał. że oni... że oni...
 — Mniejsza o to, mniejsza o to, Ludwisiu — rzekła Elżbieta rumieniąc się nieco — pomińmy to, ale o panu Edwardzie.
 — Ale w tej mierze potrzeba, ażebym ci powiedziała, iż rzeczeni agenci mieli sobie za punkt honoru dawać eduka-cyą swoim dzieciom, jak pan Jones powiadał: jedni wysyłali je do Anglii, drudzy umieszczali w kolegiach kolonialnych, i tym sposobem tłumaczy sposób ukształcenia pana Edwarda. Zgadza się bowiem, że on tyle prawie ma nauki ile pan Ryszard, ile twój ojciec i mój nawet.
 — Prawdziwe cudo umiejętności! Tym więc sposobem Mohegana panu Edwardowi na dziada przeznacza. Ale Ryszard kochana moja przyjaciółko, ma teoryą na wytłumaczenie wszystkiego. Chciałabym wszakże ażeby mi wytłumaczył, dla czego ta lepianka jest jedynem pomieszkaniem na mil pięćdziesiąt w około, której się drzwi nie otwierają dla nikogo w świecie, ktobykolwiek chciał podnieść ich klamkę.
 — Pan Jones nic nie mówił w tej mierze, ale mi się zdaje, że ponieważ oni są ubodzy, chcą naturalnie zabezpieczyć to, co im się ze słusznego prawa należy, to jest ukryć biedę. Niekiedy miss Templ, niebezpieczną jest rzeczą być bogatym, ale nie wiesz i nie’możesz wiedzieć jak jest rzecz okropna być ubogim.
 — I jabym się spodziewała, że ty kochana Ludwisiu również jak i ja nie wiesz o tem. Pochlebiam sobie przynajmniej, że na tej ziemi obfitej niepodobną jest rzeczą, ażeby sługa kościoła znalazł się w stanie utrapienia.
 — Nie masz nigdy utrapienia zupełnego — rzekła Ludwika pokornym i melancholijnym tonem — dla pokładających swoją ufność w Stwórcy, ale i człowiek taki może być narażony na cierpienia rozdzierające serce.
 — Ale ty moja kochana przyjaciółko — zawołała Elżbieta z uniesieniem — ty nie cierpiałaś zapewne nieszczęść ubóztwa?
 — Ah! miss Templ — odpowiedziała Ludwika ze słodyczą — domyślam się, że kłopoty tego życia mało bardzo są tobie znane! Mój ojciec przepędził lat wiele jako mi-syonarz w nowych osadach tego kraju, jego owieczki były ubogie, nie raz brakowało nam chleba, nie mieliśmy go za co nabyć, a nie śmieliśmy prosić przez bojaźń świętego powołania. Ileż razy widziałam ojca mojego oddalającego się od rodzeństwa w cierpieniach, głodzie i chorobach, które za jego oddaleniem się jedyną swoją pociechę utracało, i gdzież się on oddalał?... Na pełnienie obowiązków, których, by zaniedbać, nie mogły go skłonić domowe nieszczęścia. Oh! jakże to być musi rzeczą trudną starać się pocieszać innych wtenczas, kiedy własne serce jest napojone goryczą wszelkich umartwień!
 — Ale teraz Ludwiko — zawołała Elżbieta — umartwienia te przeminęły, już one więcej nie powrócą. Dochody ojca twojego potrzebom jego rodziny odpowiadać powinny, potrzeba żeby wystarczały i odtąd muszą być dostateczne.
 — One wystarczają — rzekła Ludwika spuszczając głowę na łono, dla ukrycia łez swoich — albowiem ja jestem wszystkiem co mu się z jego licznej rodziny pozostało, jestem jedynem jestestwem, którego potrzebom zaradza.
 Obrót jaki wzięła rozmowa, oddalił od umysłu dwóch młodych przyjaciółek wszelkie inne wyobrażenia, oprócz tych, które przyjazń, dobrotliwość i uprzejmość na, tchnac zdołają. Elżbieta czule do serca przycisnęła swoją przyjaciółkę, która od łez wstrzymać się nie mogła, płacząc zatem z nią razem starała się ją pocieszyć.
 Kiedy chwila wzruszenia przeminęła, w milczeniu przechadzkę rozpoczęły. Dostały się wkrótce na wyniosłość góry, ugrzały się od utrudzenia, a gdy słońce wznosząc się na horyzont pomnażało upał dzienny, opuściły drogę którą szły dotąd, i poszły w głąb lasu, gdzie drzewa okazałe tworzyły sklepienie, którego promienie słoneczne przeniknąć nie mogły.
 Piękności przyrodzenia dzikiego były wówczas przedmiotem ich rozmowy, kiedy się z nagła Elżbieta zastanowiła i ze drżeniem krzyknęła:
 Uważaj! czy nie słyszysz krzyku dziecięcia? Czy może jest to dziecię z miasteczka, które się obłąkało?
 — To się zdarza bardzo często — rzekła Ludwika — słuchajmy.
 Tenże sam głos powtórzył się i obie przyjaciółki usłyszały.
 Pójdźmy ku tej stronie, z której się krzyki odzywają — rzekła Elżbieta — jeżeli to jest dziecię obłąkane, będziemy miały rozkosz do rodziców je odprowadzić.
 Wzięła przyjaciółkę pod rękę i przyśpieszonym postępując krokiem, głębiej się jeszcze w las zapuściły, kiedy Ludwika oglądając się zatrzymała Elżbietę i pokazując jej Brawa idącego zawsze za niemi rzekła przerażona:
 — Patrzaj na psa.
 Braw w młodości swojej wybornym był psem myśliwskim, ale wiek i przywyknienie do życia spokojnego, znacznie zapał jego ostudziły. Krok w krok szedł za swoją panią, a ile się razy zatrzymała, kładł się pod jej stopami, jak gdyby przechadzkę przydługą znajdował. W tej chwili wszakże oczy miał pałające i szerść najeżoną, głowa jego
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II. 6 zwrócona na prawo nie zmieniała położenia, warcząc pokazywał zęby, nakoniec pokazał znaki bojaźni czy gniewu, które zatrwożyłyby Elżbietę, żeby go dobrze nie znała.
 — Braw! — rzekła — wara Braw! Co ci jest mój stary przyjacielu?
 Na głos młodej swej pani, Braw pomknął się kilka kroków naprzód, ażeby przed nią stanąć, zawarczał głośniej jeszcze aniżeli pierwej i ciągle w jednym kierunku trzymał oczy wlepione.
 — Co mu jest? — rzekła Elżbieta. Musiał postrzedz jakie zwierzę* ale ja żadnego nie widzę.
 Gdy jej Ludwika nie odpowiadała, miss Templ zwróciła ku niej oczy, i ujrzała, iż bledszą będąc od śmierci, wznosiła palec na powietrze z rodzajem pewnym konwul-syjnego poruszenia. Oko jej poszło w kierunku przez jej drżącą przyjaciółkę wskazanym, i postrzegła na brzozie w niejakiej odległości panterę, której się oczy groźne w nią wlepione zdawały.
 — Uciekajmy! — zawołała porywając pod rękę Ludwikę, ale w tejże samej chwili, Ludwika ulegając przerażeniu, padła bez ruchu. Nicby Elżbiety do opuszczenia przyjaciółki w podobnem niebezpieczeństwie skłonić nie zdołało. Padła przy niej na kolana, starała się ułatwić jej oddychanie, rozdzierając przez pewien rodzaj instynktu część ubioru, która mogła je utrudnić, i w tym samym czasie zachęcając psa, jedyną ich obronę, głosem którego dźwięki drżącemi być zaczynały.
 Śmiało, Braw! — zawołała-. Śmiało mój poczciwy Braw! Broń swojej pani!
 Pantera była samica, miała przy sobie dziecię do czwartej części wzrostu jej dochodzące, które za nią wlazło na pierwsze gałęzie tegoż samego drzewa, a którego Elżbieta jeszcz4e nie postrzegła. Ukazało się ono w tej chwili zeskakując z drzewa i posuwając się do psa z poruszeniem, które między dzikością jego matki a wesołością młodego kota, wiele miało podobieństwa. Niekiedy zatrzymywało się pod drzewem, wspinało się na tylnych łapach, odzierając korę przedniemi, niekiedy bijąc się po bokach ogonem i szarpiąc ziemię, wycie swej matki naśladowało.
 Przez cały ten czas Braw stał śmiało nie zmieniając położenia, o trzy kroki naprzód przed swoją panią, opierając się na tylnych łapach, i pilnując oczyma matki z jej dziecięciem. To ostatnie ilekroć dało susa, zawsze się zbliżało ku niemu i nagle padło, może bez zamiaru prawie na Brawa, który rzucając się. nań w tymże czasie, strzaskał mu kość pacierzową za jednem szczęki poruszeniem, i cisnął silnie na powietrze, zkąd upadło bez życia na ziemię.
 Elżbieta cieszyła się tryumfem odniesionym przez Brawa, kiedy ujrzała panterę zeskakującą z drzewa, i w trzeeli susach, z których każdym na stóp się dwadzieścia pomknęła, wpadła na psa, i wtenczas to właśnie zaczęła się walka prawdziwie okropna z rykiem i wyciem straszliwym połączona. Miss Templ była zawsze na kolanach, na ciało bez czucia Ludwiki nachylona, oczy mając wlepione w dwoje zwierząt, z tym większym interesem, iż nie mogła zapomnieć, że jej życie lub śmierć od nich zależały. Pantera czyniła podskoki tak częste i natarczywe, iż zdawała się zawsze być na powietrzu. Pies, ożywiony bitwą, starał się zawsze stawić czoło swojemu nieprzyjacielowi, ale nie mógł przeszkodzić panterze, kiedy niekiedy na grzbiet swój wpadać, co ciągle było skutecznym jej zamiarem. Wtenczas chociaż poszarpany był jej szponami, i krew mu się z wielu ran toczyła, chwiał nią jak piórkiem, i podnosząc się na tylnych łapach, z paszczą otwartą, z iskrzącemi oczyma, z większym niż kiedy zapędem natarcia ponawiał. Ale odtrąciwszy odwagę, Braw cieniem ledwie był tego, co przed kilką laty pierwej. Ilekroć nacierał na panterę ku sobie obróconą, zwierzę to równie chyże jak srogie, wymykało mu się susami które dosięgnąć go nie dozwalały, a wkrótce potem wpadając na grzbiet jego, zadawało mu nowe rany. Walka straszliwsza niżeli poprzednio nakoniec nastała, dwaj nieprzyjaciele rozpoczęli bitwę śmiertelną, zęby psa 6* utopione w bokach pantery nie dozwoliły jej wymknąć się przez nowe susy, ale natychmiast wycieńczony utratą“ krwi płynącej mu ze wszystkich części ciała, zwolnił śeiśnienie zębów, upadł na grzbiet, a krótka konwulsya zgon wiernego Brawa obwieściła.
 Powiadają, że obraz Stworzyciela wraża cześć pewną jestestwom niższego rzędu, które są także dziełem rąk jego i bezwątpienia cudem tego rodzaju, zawieszony został na chwilę cios, który Elżbiecie zagrażał, pozbawionej jedynego obrońcy. Oczy potworu i dziewicy klęczącej na chwilę się spotkały, ale nieprzyjaciel wściekły zatrzymał się, dla nasycenia swojej zapalczywości na pokonanym nieprzyjacielu. Pobiegł potem ku swojemu dziecięciu, wpatrzył się weń, pizewiócił jego ciało, jak gdyby dla zapewnienia się czy jeszcze nie żyło, a gdy ten widok podwoił jego zapal-czywość, uderzył się po bokach ogonem, i nowem wyciem las napełnił.
 Miss Templ zostawała nieporuszona. Niepodobna było dla niej najmniejszego skinienia uczynić, ręce miała w postawie modlącej się złożone, ale jej oczy zawsze w jej straszliwego nieprzyjaciela były wlepione. Usta jej drżały z przerażenia, policzki były jakby z białego marmuru, a czekała tylko na śmierć okropną i nieuchronną, kiedy usłyszała za sobą szelest w zaroślach, i w tymże samym czasie głos ludzki obił się o jej uszy.
 Nachyl się! nachyl się! kapelusz ten zakrywa mi głowę zwierzęcia.
 Stało się to raczej naturalnym instynktem, nie zaś przez usłuchanie tej rady, że córka sędziego schyliła głowę na piersi, a w tymże samym czasie huk wystrzału z fuzyi i świst kuli o jej się uszy obiły. Podniosła oczy na panterę i postrzegła to zwierzę tarzające się po ziemi w podskokach jeszcze i kąsające się w tem miejscu’gdzie je kula przeszyła, przy wydaniu wrzasków straszliwych.
 W tym samym prawie czasie Natty naprzeciwko niej wyskoczył wołając głośno:
 — Tu Hektor, tu stary głupcze! To zwierzę ma życie twarde i nie potrzeba mu dowierzać.
 Pomimo ruchów gwałtownych ranionej pantery, która się zawsze odzyskania sił swoich i swojej srogości bliską, być zdawała, Natty przed Elżbietą stał nieustraszony, powtórnie swoją fuzyę z równą prędkością, jak z zimną krwią nabijając. Potem się przybliżył do zwierzęcia wściekłego, wyprawił mu kulę w głowę i rozciągnął na ziemi bez życia.
 Śmierć tego straszliwego nieprzyjaciela, wolniej Elżbiecie odetchnąć pozwoliła, i zdawało się jej samej, iż z grobu powstawała. Natty, który znał doskonale wszystkie okolice, postarał się wody i przyniósł ją w swojej czapce ze skóry danielowej, ta posługa i starania Elżbiety przywróciły wkrótce do zmysłów jej przyjaciółkę. Miss Templ wyraziła wdzięczność swojemu zbawcy z zapałem stosownym do przysługi, jaką od niego odebrała, ale Natty słuchał tego z małem baczeniem, które okazywało, iż do tego co dla niej wyświadczył, wartości wielkiej nie przywiązywał.
 — Dobrze — rzekł jej — dobrze, pomówimy o tem innym razem, ale jeżeli pani zechcesz drugi raz przechadzać się po lesie, dobrze zrobisz, jeżeli za towarzysza weźmiesz pana Edwarda. Co się zaś tycze tej chwili, trzeba myśleć 0 powróceniu na drogę, albowiem miałaś dosyć przestrachu 1 pragniesz pewnie do ojcowskiego domu powrócić.
 Wyprowadził je na drogę wiodącą do miasteczka, a gdy Ludwika dosyć sił odzyskała, iż mogła iść opierając się na ramieniu przyjaciółki, zostawił je i powrócił do lasu udając się do swojej chałupy. Zatrzymał się jednak przez chwilę, patrzał na nie jak się oddalały i wtenczas dopiero puścił się w swoją drogę, kiedy je drzewa zakryły przed nim.
 — Nie dziw, iż się przestraszyły, rzekł sam do siebie. Widok pantery mającej przed oczyma swoje dziecię nieżywe i nie tak młode kobiety przestrachuby nabawił. Jest to źwierzę, które ma życie twarde, jak tylko spotkam z nich wl#:, ii: i,, »! ilPWi’ a Sn pierwszą, kulę jej do oka wyprawię. Zdaje mi się, że tym sposobem prędzej da się uchodzić.
 Tak z sobą rozmawiając zbliżył się do miejsca na którem panterę zostawił i miał słuszność że się tam udał, albowiem wnet w zaroślach szelest jakiś usłyszał. Niewie-dząc czy to był człowiek czyli jakie zwierzę dzikie, przyłożył kolbę swojej fuzyi do ramienia i składając się w te stronę, z której szelest pochodził, zawołał:
 — Kto tam jest?
 — To ja, Natty, to ja — zawołał Hiram Doolittle, pokazując się ze skwapliwością wynikającą z bojaźni, ażeby
 Po ua los szczęścia nie wystrzelił — cóż to! na polowaniu w taki upał! Strzeż się i nie sprzeciwiaj się prawu. — Prawu, mości Hiramie, żyłem tu przez lat czterdzieści z mem w zgodzie. Cóż ma wspólnego z prawem człowiek żyjący w lesie?
 — Rzecz małej wagi może, ale ty częstokroć frymarczysz zwierzyną i mniemałbym, że wiadomo tobie Natty, iż kongres uchwalił akt skazujący na karę pięciu funtów szter-lingow, to jest dwunastu dollarów, pięciudziesiat centymów w kursującej monecie, każdego, ktokolwiek zabije daniela między miesiącem styczniem a sierpniem i sędzia z cała surowością prawo to wykonywać postanowił.
 — Pod tym względem wierzę ci mości Hiramie; wierzę wszystkiemu cokolwiek mi zechcesz powiedzieć o człowieku’ który zrobił z tego kraju ni pięć ni dziewięć.
 — Prawo jest wyraźne, powiadam, a powinnością jest sędziego czuwać nad jego wykonywaniem, pięć funtów szter-Iingow kary. Zdaje mi się, że dzisiejszego poranku szczekanie psow twoich słyszałem, powiedziałby ktoś że wytropiły jakąś źwierzynę. Strzeż się ażeby te psy nie narobiły tobie kłopotu.
 — Oh! mają one dosyć szacunku dla prawa, tyle prawie co i pan ich, ale co się tycze kary o której mówisz, wiele z ntej na schedę donosiciela przypada?
 — Wiele? — powtórzył Hiram, spuszczając oczy przed wzrokiem przenikliwym myśliwca. Ale... prawo przyznaje donosicielowi połowę, jak mi się zdaje, tak, połowę. Ale widzę, masz krew na rękawie Ńatty. Gzy nie ubiłeś jakiej zwierzyny dzisiejszego poranku?
 — Tak mości Hiramie, i pyszną zwierzynę, ręczę za to.
 — Nie wątpię o tem Natty, nie wątpię. Wiadomo, że psy twoje dobrze są ułożone. Gonią tylko zwierzynę wyborową.
 — One gonią wszystko, co tylko gonić ja rozkażę panie Hiramie. Pogonią nawet waszmości samego, jeżeli mi się tak upodoba. Pójdź tu Hektor! sam tu! tu! mówię tobie!
 — Twoje psy Natty uchodzą za najlepsze w całym kantonie — rzecze Hiram nieco zmieszany, iż się zbliżyły i wietrzą go jak gdyby się chciały puścić jego tropem. Ale gdzież jest źwierzyna którąś zabił Natty?
 Przez cały czas tej rozmowy szli ciągle i wtenczas się właśnie o dwa kroki od miejsca potyczki znajdowali.
 — Patrzaj tam — rzecze Natty dla pokazania miejsca — czy chcesz wziąć tę sztukę źwierzyny sobie na obiad?
 — Jakto! — zawołał Hiram — to Braw! to pies pana Templa! Chceszże się stać nieprzyjacielem sędziego. Być-że to może, żeś zabił to biedne zwierzę?
 — Patrzaj tylko Doolittlu, przypatrz mu się dobrze i zastanów się, czy on był zabity kulą od fuzyi, czy zarznięty nożem?
 — Jak jego ciało jest poszarpane! Nie, nie, to nie fuzya, ani też nóż pozbawiły go życia, kto go więc do tego stanu doprowadził?
 — Pantera panie Hiramie. Obacz, obróć się, obacz za sobą, ujrzysz dwie, matkę i dziecię.
 — Pantery! — zawołał Hiram, podskakując z takąrzeź-kością, któraby zaszczyt zrobiła tancmistrzowi i naokoło siebie obracając oczy obłąkane.
 — Nie lękaj się, mości Hiramie, nie lękaj się. Pies zagryzł dziecię, a dzięki mojej fuzyi paszczęka matki szko-
 « me może nikomu. Pajbltt się, nic WaSzmości złego zrobić me mogą. &
 — Ale daniel, Natty! gdzie jest daniel któregoś zabił? Ja zabiłem daniela! alboż to prawo tego nie zabra rozdągatZ16Wam ^ ^ J’eg0 Pantery si§ nie. ~ Nle bez, w^tpliwości, przeciwnie, prawo przyznaje tery’^onkT ** gł°W§ panter^ Ps? twoJe więc i pan-
 — Gonią, wszystkie zwierzyny gatunki. Czyliżem nie po-“ Sameg° Żebjm — Tak, tak przypominam sobie. I przyznać musze, że to są psy przedziwne, i zdumiewam się nad niemi. ‘ irni T^mc.Zasem Natt? llsiadł na ziemi, a kładąc na swoich kolanach głowę pantery, wziął nóż i zaczął zdejmować jej skore z głowy z biegłością wprawną rękę oznaczajaca. ,. \czeS0Z S1§ dziwujesz mości Hiramie? czyście wic’ niS y jak zdzierają skórę z głowy pantery? Ale do-meważ jesteś urzędnikiem, powinieneś mi dać pismo na odebranie nagrody, albowiem wiedziałem doskonale, że ta mi się należy. — Nagrody! Bezwątpienia. To jest rzecz sprawiedliwa.
 A więc pójdźmy do twojego pomieszkania, a ja tam wydam nisanei ^ W/k°namU przez ciebie P^Jsięgi prawem prze fylir i* P°dz?<;Wam S1«’ że masz biblią? Prawo czterech tylko Ewangelistów i modlitwy Pańskiej wymaga. wymaga.^ ^ ^ ^ WWii takiej’ jakiej praw0, ~ ^eden J’est gatunek biblii, Natty, twoja będzie c k dobia, jak i wszelka inna. Pójdźmy, pójdźmy, chcę wy-»łuchac twojej przysięgi natychmiast.
 — Powoli, mości Hiramie, powoli — rzekł stary myśliwiec powstając z dowodem swojego zwycięztwa w ręku. Na coz waszmosci przysięga w rzeczy o której nie możesz po-wąfcpiewae? Alboien, nie „powiedział m„ całej historii, albożeś nie widział jakem zdejmował skórę z głowy pantery? Sędzia Templ może się u mnie dopominać o przysięgę, ponieważ nie był świadkiem zdarzenia, ale waszmość!...
 — Ale my tu nie mamy ani piór, ani atramentu, ani papieru, Natty, trzeba więe koniecznie żebyśmy poszli do ciebie dla napisania rozkazu.
 — Cóż to? bierzesz mię za mędrca mości Hiramie, mniemając, że w mojej chałupie papieru, atramentu i piór dostać można? Mniemałem, że urzędnik ma to wszystko w kieszeni. Więc ja tę skórę pouiosę do miasteczka dla odebrania rozkazu na wydanie mi nagrody. Do stu katów te końce rzemieni które u psiej szyi wiszą! Skończy się na uduszeniu. Czy nie miałbyś noża mości Hiramie? Mój nie jest dosyć ostry żeby nim podobny rzemień przeciąć można było.
 Hiram, który zdawał się pragnąć, ażeby w tej chwili ze starym myśliwcem zostawać w najlepszem porozumieniu, wydobył z kieszeni nóż ogromny i jemu go podał. Natty poucinał rzemienie przy szyi;psom swoim, i oddając mu nóż napowrót, rzekł:
 — Ostry jest i ręczę, że nim nie pierwszykroć skórę podobną krajano.
 — Może rozumiesz, że to ja spuściłem psy twoje — odezwał się Hiram, któremu złe jego sumienie mieć się na baczności nie dozwoliło.
 — Spuściłeś psy moje! — powtórzył Natty. Nie, spuściłem je sam. Ilekroć wychodzę z chałupy, zawsze je spuszczam.
 Mimowolne podziwienie, które okazał Hiram słysząc to kłamstwo, wystarczyłoby na rozprószenie wszelkich wątpliwości Nattego, jeżeliby miał jakiekolwiek, a krew zimna którą zachowywał aż do tego czasu ustąpiła gniewowi.
 — Słuchaj mię z uwagą mości Hiramie — rzekł uderzając silnie ziemię kolbą swojej fuzyi. Nie wiem do czego mógłbyś mieć pokusę w chałupie równie ubogiego jak ja człowieka, ale mówię ci w oczy, że nigdy za moją zgodą noga twoja tam nie postanie, i jeżeli będziesz krążył w około, tak jakeś to robił przez cały ranek dzisiejszy, niedobre kupno nabędziesz.
 A ja powiadani ci panie Bumpo — odpowiedział Hiram, cofając się przyśpieszonym krokiem — iż ja wiem, żeś przeciwko prawu wykroczył, żem jest urzędnik, o czem się we dwudziestu czterech godzinach przekonasz.
 — Oto dla ciebie i dla twojego prawa! — zawołał Natty klasnąwszy palcami — pójdź precz ztąd nikczemniku, ażeby mię czasem bies nie skusił do postąpienia z tobą według zasługi twojej. Ale strzeż się ażebym ciebie nie napotkał w lesie, albowiem mógłbym wziąć cię za panterę.
 Hiiam nic nie odpowiedział lękając się starego myśliwca do ostateczności przyprowadzić, i skoro tylko zniknął, Natty udał się do swojej chałupy, gdzie podobne grobowemu milczenie panowało. Uwiązał psy i zapukał do drzwi, które mu Edward otworzył.
 A cóż, wszystko dobrze? — zapytał Natty.
 — Wszystko dobrze — odpowiedział Edward. Poznałem ze ktoś drzwi otworzyć próbował, ale dokazać tego nie potrafił.
 Znam ją tego ktosia — rzekł Natty — ale niechaj nie przystępuje na wystrzał z mojej fuzyi, albowiem...
 Stuknięcie drzwi, które zamknął za sobą, nie dozwoliło usłyszeć końca zaczętej przez niego mowy.
 Wieść biega że u niego znajdują się skarby.
 Szekspir, Timon AłeńczyTc.
 Zostawiliśmy Marmaduka i Ryszarda w chwili, kiedy wsiedli na koń dla wyprawy, której opóźnienie szeryf nie bez żalu oglądał. Całkiem zajęty swojemi wielkiemi zamiarami, miał poważną minę, która nie pozwoliła sędziemu rozpocząć z nim wesołej rozmowy, i blisko milę ujechali zachowując głębokie milczenie.
 — A cóż Ryszardzie — rzekł nakouiee pan Templ — ponieważ przystałem na towarzyszenie ci, niewiedząc gdzie się udajemy i po co mię tam prowadzisz, zdaje mi się, że przyszła chwila zrobienia przedemną całkowitego zwierzenia się. Jaki jest cel tej podróży którą tak uroczyście odbywamy?
 Szeryf odkaszlnął tak silnie, iż echa lasu do którego wjeżdżali zagrzmiały, a trzymając oczy wlepione w przedmioty, które się przed nim znajdowały, podobny do człowieka chcącego się przedrzeć do ciemnych krain przyszłości, odpowiedział jak następuje:
 — Mogę rzec bracie Marmaduku, iż od czasu naszego urodzenia był zawsze punkt nieporozumienia pomiędzy nami. Nie dla tego to mówię, ażebym chciał ciebie za to czynie odpowiedzialnym, albowiem równie jest niesprawiedliwą potępiać ułomności przyrodzone jednego człowieka, jak wynosić pochwałami dary przyrodzone innego. Ale jest pewna rzeczą, zesmy się różnili co do jednego punktu od czasu naszego urodzenia, a wiesz, że dwoma dniami tylko starszym odemnie jesteś.
 — Nie pojmuję prawdziwie Ryszardzie, co to jest za punkt, albowiem mojem zdaniem różnice sa nieuniknione pomiędzy ludźmi w wielu rzeczach.
 — Są to jednak następstwa tylko wynikające z tejże samej przyczyny sędzio Templu, a tą przyczyną jest opinia, jakąśmy sobie utworzyli o atrybucyach uniwersalnych geniuszu.
 — Ja ciebie dobrze nie pojmuję Ryszardzie.
 Zdaje mi się wszakże, iż mówię dobra angielszczyzną bracie Marmaduku, przynajmniej ojciec mój mnie jej nauczył, a mój ojciec umiał...
 — Po grecku i po łacinie, Ryszardzie. Wiem ja tak dobrze, jak i ty o całej umiejętności twojego rodzeństwa. Ale przystąpmy do rzeczy. Po cośmy się wybrali dzisiaj na tę górę? J
 — ^ Ażeby traktować porządnie przedmiot jakikolwiek, trzeba ażeby ten, który o nim rozprawia był wolny w sposób taki jak mu się zdawać będzie. Sądzisz że dary naturalne i edukacya jednemu i temuż samemu człowiekowi udzielić m°ga tylko sposobności robienia dobrze jednej rzeczy, a ja utrzymuję, że geniusz może zastąpić instrukcyą, i że się znajduje taki człowiek, który, naturalnie zdolnym jest zrobić rzecz każdą i wszystkie rzeczy.
 — Człowiek taki jak ty naprzykład Ryszardzie.
 — Pogardzam osobistościami, i nie mówię o sobie, ale znajduje się na twoim patencie trzech ludzi, których mogę wymienić jako obdarzonych od przyrodzenia talentem uniwersalnym, chociaż pod wpływem odmiennego położenia działają.
 Rzeczywiście!? Mamy się więc lepiej aniżelim przypuszczał. Którzyż to są ci trzej wielcy ludzie?
 — Jednym z nich jest Hiram Doolittle. Jego rzemiosłem, jak wiadomo, jest ciesielstwo, i dosyć jest rzucić okiem na miasteczko, żeby mu zasłużoną sprawiedliwość oddać. Następnie mianowano go sędzią pokoju, i gdzież się znajdzie urzędnik, z jakąby tam nie było edukacyą, któryby lepiej administrować sprawiedliwość potrafił?
 — Niech i tak będzie! — rzekł Marmaduk z miną człowieka niechcącego wchodzić w spory o rzecz, któraby sporom uledz mogła — owoż jeden.
 — Jotham Riddel jest z nich drugim. . — Kto? — zawołał sędzia.
 — Jotham Riddel, powiadam.
 — Jak to! ten człowiek któremu się nie nie podoba, ten spekulant który odmienia powiat co trzy lata, mieszkanie co rok, profesyą co trzy miesiące, który był wczoraj rolnikiem, dziś jest bakałarzem w szkole, a jutro będzie szewcem, ten zbiór wszystkich wad kolonistów, których przez żaden dobry przymiot nie nagradza! Sumiennie mówiąc Ryszardzie, ten nie zasługuje na nazwę uzdolnionego. I któż będzie trzeci?
 — Ponieważ trzeci, sędzio Templ, nie przywykł do słuchania podobnych komentarzów na swój rachunek, pożwo-lisz ażebym o nim zamilczał.
 — Jedno z drugiem, co ztąd wnoszę Ryszardzie, być musi, że ta trójca, której ty jesteś pierwszą osobą, musiała zrobić jakieś ważne odkrycie.
 — Nie mówiłem tego, że należę do rzędu tych ludzi i powtarzam że nie mówię o sobie. Ale rzeczą jest niewątpliwą że zostało zrobione odkrycie, i że w tym względzie bardzo jesteś interesowany.
 — Obaczymy, Ryszardzie, słucham cię z wielką uwagą.
 — Wiesz bracie Marmaduku, że się znajduje na twoim patencie człowiek znajomy pod imieniem Nattego Bumpo. Człowiek ten jak powiadają żył tu przez lat czterdzieści, ale od niejakiego czasu mieszka z dwoma osobliwszymi towarzyszami.
 Część tego wszystkiego jest prawdziwa, całość dosyć do prawdy podobna.
 Wszystko jest prawdziwe, sędzio, wszystko prawdziwe. Owoż tymi towarzyszami, którzy z nim mieszkają od niejakiego czasu, są, stary wódz indyjski, ostatni, czy też jeden z ostatnich ze swojego pokolenia, i młodzian o którym powiadają że jest synem jakiegoś agenta angielskiego z In-dyanki spłodzonym.
 — Któż to powiada? — odezwał się Marmaduk z zaje-jęciem, jakiego jeszcze dotąd nie okazał.
 — Kto? zdrowy rozsądek, odgłos powszechny. Ale słuchaj póki się wszystkiego nie dowiesz. Młodzieńcowi temu nie zbywa na talentach. Tak, ma on w sobie to, co ja nazywam pięknemi talentami, odebrał jakie takie wychowanie, umie się bardzo dobrze, jeżeli chce, znaleźć w towarzystwie. Teraz bracie Marmaduku, czy nie mógłbyś mi powiedzieć, jaka pobudka mogłaby połączyć z soba trzech ludzi takich jak: John Mohegan, Natty Bumpo foimer Edward?
 Jest to zapytanie, którem sobie zadawał bardzo często, Ryszardzie i nigdym na nie odpowiedzi wynaleźć nie mogł. Czyś przeniknął tę tajemnicę, albo czy tylko względem niej masz domysły.
 — Domysły! nie, nie, bracie Marmaduku, mam fakta, fakta pewne i niezaprzeczone. Wiesz, że się znajduja miny w tych górach, albowiem słyszałem jakeś mówił, że V ich znajdowanie się wierzysz.
 — Rozumując przez analogią. Ryszardzie, ale za żadna pewność nie zaręczając.
 — Aleś słyszał o tem rozprawiających; widziałeś próbki minerałów, tego zaprzeczyć nie możesz. Wreszcie rozumując przez analogią, jak powiadasz, ponieważ znajdują się minerały w Ameryce południowej, dla czegóżby się nie miały w północnej znajdować.
 — Nie przeczę, żem słyszał mówiących iż domyślaja się o bytności min w tym kraju, i że mi przyniesiono próbki ziemi które się zdawały zawierać minerały. Kie zdziwi mię, zatem bynajmniej, jeżeli się dowiem, że odkryto jakąś minę cynową, albo co jeszcze ważniejsza, węgla ziemnego.
 — Do biesa twój węgiel sędzio! kto tu u licha wśród tych lasów potrzebować będzie węgla? Nię, bracie Marmaduku, nie, srebro jest jedyną rzeczą której nam braknie, i tu właśnie idzie o odkrycie srebra. Teraz posłuchaj dobrze. Nie mam potrzeby mówić, że krajowcy dobrze znają złoto i srebro, ztąd wniosek oczywisty, że nikt lepiej od nich znać nie może miejsc, w których się znajduje. Otóż mam najsłuszniejsze powody mniemać, że John Mohegan i Natty Bumpo, wiedzą od lat wielu o znajdowaniu się miny tu na tej górze, i te powody dam ci poznać w czasie przyzwoitym.
 — I jakiż czas może być przyzwoitszy nad chwilę obecną? — odezwał się Marmaduk, ciekawy dowiedzieć się na czem się ten wstęp zakończy.
 — No dobrze, ale słuchaj mię z uwagą — odpowiedział Ryszard rzucając oczyma w prawą i w lewą stronę, ażali nie ukrywał się w lesie ktokolwiek coby go mógł podsłuchać. Widziałem Mohegana i Nattego, widziałem na moje własne oczy, a moje oczy są tak dobre jak czyjekolwiek, widziałem ich wstępujących na tę górę i schodzących z niej z rydlówkami i z motykami. Inni ich widzieli także, jak wprowadzali do swojej chałupy rozmaite rzeczy sposobem tajemnym i to zawsze w porze nocnej. Jak myślisz, coby to być mogło?
 Marmaduk nie odpowiedział i pozostał z oczyma wle-pionemi w Ryszarda, czekając dalszego ciągu jego wyjaśnień.
 — Ja powiem — mówił dalej Ryszard — że były to minerały i nic innego być nie mogło. Teraz pytam się, czy nie mógłbyś mi powiedzieć, kto jest ten Olmer Edward, który od ostatnich świąt Bożego Narodzenia stołownikiem twoim został?
 Pan Templ odpowiedział tylko przeczącem skinieniem głowy i jak przedtem milczał. Ryszard ciągnął dalej:
 — My powątpiewać nie możemy, ażeby to nie był mieszaniec, albowiem Mohegan swoim go krewnym wyraźnie nazywa, daje mu oraz imię Delawara. Uznaliśmy, że dosyć dobrą edukacyą odebrał. Ale po co on przybył do tego kraju? Czy przypominasz sobie, że na miesiąc czy tam blizko tego, przed zjawieniem się Edwarda w naszych okolicach, Nattego nie było w domu przez dni bardzo wiele. Me możesz o tem wątpić, albowiem kazałeś go szukać chcąc kupić zwierzyny dla zawiezienia swoim przyjaciołom do Nowego Yorku kiedyś wyjeżdżał po córkę. A cóżf czy znaleziono go wtenczas? John Mohegan sam jeden był w chałupie. Natty powrócił pod twoją niebytność, powrócił w nocy, a jednakże widziałem go jak powracał ciągnąc sanie podobne do tych, na jakich w zimie zboże do miewa wożą. Sanie te osłonione były z wielką troskliwością kilku skórami nie-dźwiedziemi, zatrzymał się przede drzwiami swojej chałupy, i razem z Moheganem, wydobyli z ostrożnością coś takiego, co się zdawało bardzo ciężkiem i przenieśli do chałupy ale ciemność rozpoznać tego nie dozwoliła.
 — Daniela zapewne którego ubili.
 — Z pewnością nie, albowiem dla naprawienia fuzyę swoją w miasteczku był zostawił. Jest niewątpliwa, że się oddalał, nie wiem dokąd, i że ztamtąd sprowadził nie wiem co, najpodobniej narzędzia do wydobywania min przeznaczone, albowiem od tego czasu nikomu wstępu do swojej chałupy nie pozwala.
 — On nigdy odwiedzin tak bardzo nie lubił.
 — Zgoda na to, ale przedtem nie wzbraniał się otworzyć drzwi swoich przed podróżnym burzą zachwyconym. Dalej, w kilka dni po jego powrocie zjawia się ten pan Edward. Przepędzają społem dni całe na polowaniu w górach, jak to sami mówią, w istocie zaś na szukaniu min nowych, dla tego, iż wtenczas mróz im nie pozwolił kopać ziemi. Młodzieniec korzystał ze szczęśliwego zdarzenia pomieszczenia się w uczciwym domu, ale mimo to, znaczną część swojego czasu w chałupie przepędza, udaje się tam każdego wieczora i niekiedy bawi przez noc całą. Czemżeby się tam mogli zajmować? Topią metale, sędzio Templ, topią metale i bogacą się twoim kosztem.
 — W tem wszystkiem Ryszardzie, co jest twoim własnym domysłem a co wiesz od innych? Ja chciałbym oddzielić ziarno dobre od kąkolu.
 — Jużem powiedział, że widziałem dwóch starców uzbrojonych w rydlówki i motyki. Widziałem także sanie, chociaż zostały porąbane na sztuki i w przeciągu dwóch dni spalone. Hiram, spotkał Nattego na górze w porze nocnej, kiedy ten przybywał ze swojemi saniami, a ponieważ Natty zdawał się być utrudzony, oświadczył mu swoją pomoc w ich ciągnięciu, albowiem Hiram jest bardzo uprzejmy, ale Natty słuchać go nie chciał i odrzucił tę pomoc po grubiańsku. Od czasu jak śniegi stopniały, a nadewszystko od czasu kiedy zamróz z ziemi ustąpiła, z wielką troskliwością czuwaliśmy nad nimi, i w tej mierze Jothąm bardzo nam był pożyteczny.
 Marmaduk nie wiele miał zaufania w sprzymierzeńcach Ryszarda. Jednakże, w szczegółach które słyszał, a nadewszystko w stosunku Edwarda ze starym myśliwcem coś tajemnego i dającego mu do myślenia znajdował. Z drugiej strony, podejrzenia, które Ryszard starał się wmówić w sędziego, zgadzały się z jego skłonnością osobistą. Pan Templ lubił się w przyszłość zapuszczać, zajmował się bez przestanku rachubą ulepszeń, które potomkowie uczynią w zamieszkałym przez niego kraju. Gdzie inni widzieli tylko lasy odludne, jego oczy odkrywały miasta, rękodziel-nie, kanały, mosty, miny, huty; nakoniec w odkryciu miny w górach otsegskich nic nadzwyczajnego nie upatrywał, i to mogło być ogniwo tajemne, które łączyło Edwarda z ludźmi tak różnymi od niego pod wszelkiemi względami i mógłby to być powód który go jeszcze sprowadzał codziennie do chałupy starego myśliwca. Ale Marmaduk bardzo
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II. < był przyzwyczajony roztrząsać zagadnienie pod wszelkiemi względami, i wnet dostrzegł zarzutów, które przypuszczeniu Ryszarda uczynić można było.
 — To jest rzecz niepodobna, bo gdyby ten młodzieniec odkrył minę nie byłby tak ubogim.
 — Toż właśnie dla tego, że jest ubogi — odpowiedział Ryszard — musi pracować z większym zapałem nad min wydobywaniem.
 — Z drugiej strony podniosłość umysłu Edwarda, edu-kacya, którą odebrał, nie dozwoliłyby mu się tajemną pracą zajmować.
 — Nieuk byłżeby w stanie topić metale?: — Elżbieta mówiła mi, iż przybywając do mnie ostatniego wydał szylinga.
 — Użyłżeby go na strzelanie do indyka, gdyby nie wiedział gdzie znaleźć inne?
 — Niepodobna jednak, ażeby mnie przez tak długi czas oszukiwał! Znajdował się względem mnie częstokroć z opry-skliwóścią, którą ja nieznajomości w nim świata przypisywałem.
 — Cbytrość, było to dla ukrycia lepszego swoich zamiarów.
 — Jeżeliby chciał mię oszukiwać, ukrywałby przedemną swoje wiadomości i usiłowałby uchodzić za człowieka niższego rzędu.
 — Tegoby dokazać nie mógł. Dla mnie tak byłoby rzeczą niepodobuą ujść za nieuka, jak po pąwietrzu latać. Umiejętności nie — mogą się tak utaić jak lampa pod korcem.
 — Wszystkie twoje rozumowania Ryszardzie niezdolne są mię przekonać, wszelakoż obudzają moje podejrzenia. Ale nakoniec po coś mię tu przyprowadził?
 — Jotham, który od pewnego czasu z mojego i z Hira-ma poruszenia, zajęty był ich tu śledzeniem, zrobił pewne odkrycie. Nie chce z nim wystąpić otwarcie, albowiem powiada, że go do tej tajemnicy przysięga obowiązuje, ale rzecz w tem, iż wie gdzie jest mina i dzisiejszego poranku odkopywanie rozpoczął. Owoż, ponieważ ta ziemia do ciebie należy bracie Marmaduku, nie chciałem ażeby ta robota odbyła się bez twojej wiedzy.
 — I gdzież jest to miejsce, które tyle bogactw obiecuje? — O dwa ztąd kroki, a kiedy je zwiedzimy ukażę ci inne, któreśmy przed ośmiu dniami odkryli, a gdzie nasi myśliwcy pracowali od sześciu miesięcy.
 Taż sama rozmowa trwała jeszcze przez kilka minut, i przybyli nakoniec do celu swojej podróży, gdzie znaleźli rzeczywiście Jothama Riddela, wgrzebanego aż po szyję do jamy, którą wykopał.
 Marmaduk pytał go o powody, dla którychby mniemał, że w tem miejscu znajdować się mogą drogie metale, lecz on w tej mierze zachował tajemnicę, ograniczył się tylko powiedzeniem, że jest pewny swojego i nastawał z takiem naleganiem, ażeby się dowiedzieć, jaka cząstka będzie mu przyznana z owocu prac jego, iż było rzeczą trudną przypisywać mu złą wiarę.
 Przepędziwszy blisko godziny na przypatrywaniu się ziemi i kamieniom, które Jotham bez przestanku wyrzucał ze swojej jamy, szukając napróżno śladów zapowiadających zwykle obecność ciał mineralnych, Marmaduk wsiadł na konia i udał się na miejsce, gdzie, jak powiadał Ryszard, tajemni trzej myśliwcy robili odkopywanie.
 Miejsce, na którem pracował Jotham, położone było z przeciwnej strony góry, u której podnóża stała chatka Nattego, to zaś, które wybrali trzej myśliwcy leżało z drugiej strony na pochyłości i najbardziej od miasteczka oddalone było. Przechadzka więc Elżbiety z jej przyjaciółką naturalnie odbywała się tegoż samego czasu w części odleglejszej.
 — Możemy się tu zbliżyć — rzekł Ryszard stawając nogą na ziemi i do drzew konie przywiązując — albowiem przed odjazdem wziąłem moją przybliżającą lunetę i widziałem, jak Mohegan z Nattym w swojem czółnie zajęci byli połowem ryby na jeziorze, Edward przy naszem na koń wsia 7* daniu był z wędką w ręku, nie mamy przeto co się lękać, ażeby nas nie zeszli, co zawsze byłoby rzeczą nienajprzy-jemniejszą
 Ja na mojej ziemi mam prawo iść wszędzie, gdzie mi się tylko podoba — odpowiedział Marmaduk — i nie lękam się, ażeby mię ktokolwiek bądź nie zszedł.
 Ciszej! — rzekł Ryszard, do ust palec przykładając i prowadząc go na dół ścieżką stromą i przykrą, wszedł z nim razem do jakiejś jaskini w boku skały wykutej, której kszałt podobny był do ogromnego komina. Kupa ziemi świeżo nakopanej leżała na przodzie. Widok jaskini nasuwał powątpiewanie, czyli ona była dziełem natury, lub też czyli ręka ludzka kształt ten jej nadała w czasach bardzo oddalonych. Ale nie było żadnej wątpliwości, że pracowano niedawno we środku, albowiem widziano tam jeszcze wrażenia świeże motyki. Jaskinia ta była wydrążeniem, około dwudziestu stóp szerokości, a dwoje tyle długości obejmującem. Boki były z kamienia kruchego, ale żywa skała, dno i drogę do niej stanowiła. Na wstępie do jaskini była mała wyniosłość utworzona częścią przez naturę, częścią z ziemi wyrzucanej przez tych, którzy wewnątrz pracowali. Na koócu tej. góry, wyniosłość była stroma i prawie pionowa, i dla chcących na nią wstąpić pochyłość była trudna i nawet niebezpieczna. Rzeczą było oczywistą, że roboty, któremi się zajmowano nie były jeszcze ukończone, albowiem szeryf znalazł w chróstach narzędzia, które służyły robotnikom.
 — A cóż bracie Marmaduku, czy jesteś teraz przekonany? — zapytał sędziego, kiedy mniemał, że dał mu dosyć czasu dla przypatrzenia się miejscu.
 Przekonany, że w tem, co tu widzę, jest coś tajemniczego, czego ja sobie wytłumaczyć nie potrafię — odpowiedział Marmaduk. Miejsce jest bardzo dobrze wybrane, ustronne, trudne do odkrycia, ale najmniejszego śladu żadnego minerału nie upatruję.
 — Spodziewasz się więc znaleźć złoto i srebro, jak kamienie na ziemi? Rozumiesz, że dollary jak z mennicy wpadną tu w twoje ręce? Nie, nie, chcąc znaleźć skarb, trzeba sobie zadać pracy na jego szukanie. Ale niechaj podsadzają miny, zgoda na to! ja się — z mojej strony o kontrminy postaram.
 Sędzia przypatrzył się pilnie miejscom okolicznym, zapisał w swoim pugilaresie potrzebne noty, ażeby można było miejsce to i w nieobecności Ryszarda wynaleźć, i dwaj krewni wsiedli na konie.
 Rozłączyli się z sobą wyjeżdżając na wielką drogę, szeryf odjechał dla dania uwiadomień dwudziestu czterem mieszkańcom, ażeby się stawili na przyszły poniedziałek do Templtonu dla pełnienia obowiązku przysięgłych na sądach, którym sędzia Tempie powinien był przewodniczyć. Sędzia pozostawszy sam jeden, rozmyślać zaczął nad tem wszystkiem, co widział i słyszał w ciągu tej wycieczki.
 — Nie masz tam żadnej miny równie jak w moim ogrodzie, myślał sobie, ale jaki może być cel tej roboty tajemniczej? Możem źle sobie poradził wprowadzając tak nieznajomego człowieka do mojego domu; mniej słuchałem mojego rozumu, niźli mojego serca. Potrzeba będzie zawołać Nattego, będę się go pytał, a on przedemną prawdy nie zatai.
 W tej samej chwili postrzegł Elżbietę i Ludwikę, które zstępowały zwolna, z góry w niejakiej przed nim odległości. Przyspieszył kroku swojego konia dla połączenia się z niemi i zsiadł dla towarzyszenia im pieszo. Niepożyteczną byłoby rzeczą zatrzymywać się nad doznanemi przez niego uczuciami, kiedy się dowiedział z jakiego niebezpieczeństwa córka jego oswobodzona została; łatwo każdy osądzi, iż dopytywania się pierzchnęły z jego imaginacyi, a kiedy obraz Nattego jej się nawinął, nie stawał już w postaci przemytnika i niszczyciela, ale zbawcy najukochańszej jego córki.
 ROZDZIAŁ X.
 Prawo stanowi i sąd ei to przyzna.
 Szekspir: Kupiec wenecki.
 Ochmistrzyni Pettibona której dobre miejsce zajmowane w domu pana Templa, kazało nakoniec zapomnieć o ranie jaką przybycie Elżbiety jej pysze zadało, miała po-ruczenie odprowadzić Ludwikę do skromnego pomieszkania, plebanią przez Ryszarda zwanego, i nie bawiąc tam zostawiła ją w ręku ojca.
 Przez ten czas Marmaduk, sam na sam pozostawszy ze swoją córką, kazał sobie powtórzyć szczegóły niebezpieczeństwa w jakiem się znajdowała i opowiedzieć cudowny prawie sposób jakim go uniknęła. Przechadzał on się po pokoju z obliczem głębokie uczucia wyrażającem, kiedy Elżbieta leżała na kanapie z okiem łzą zwilżonem i z pło-nącemi jeszcze policzkami.
 — W porę tobie Bóg przysłał zbawcę Elżuniu — rzekł Marmaduk — tak jest, i bardzo w porę, a ty miałaś dosyć odwagi, żeś nie odstąpiła swojej przyjaciółki!
 — Ja nie wiem, czy się to godzi nazywać odwagą, mój ojcze, albowiem mniemam, że uciekać nie miałabym siły. A gdybym i uciekała, na cóżby mi posłużyła ta ucieczka? Ale mi to i na chwilę przez głowę nie przeszło.
 — I o czemżeś myślała w tej straszliwej chwili?
 — 0 panterze! — zawołała Elżbieta, zakrywając sobie twarz obiema rękami — o panterze! ją tylko widziałam i o niej tylko myślałam. Chciałam na chwilę wznieść myśli moje do nieba, ale to usiłowanie było daremne, niebezpieczeństwo groziło mi nadto straszliwie i nadto blisko.
 — Dajmy temu pokój, oto jużeś bezpieczna, nie mówmy więcej o tym niemiłym przedmiocie. Nie sądziłem ażeby te zwierzęta drapieżne śmiały podchodzić tak blizko do naszych pomieszkań, ale kiedy głód je przynagla...
 Przerwał mu Beniamin, który otworzył drzwi z twarzą zachmurzoną, jak gdyby przeczuwał, że przerywać rozmowę ojca z córką w podobnej chwili nie w porę przychodził.
 — Hiram Doolittle jest na dole — zagadnął — i powiada, że konieczna potrzeba tego wymaga ażeby z panem się rozmówił... Sprzeciwiałem się mu nieco na dziedzińcu, chcąc mu dać poznać, że to nie jest czas stosowny napastować pana wtenczas, kiedy rozmawiasz z córką, tylko co z lwiej paszczęki wyrwaną, ale on nie słucha bynajmniej, jakby który z negrów z kuchni okrętowej, a ponieważ zawsze kierował swój statek ażeby wylądować w domu, zostawiłem go przeto na rejdzie w przysionku, ażeby pana o tem uwiadomić.
 — Musi przychodzić z jakiemś ważnem do mnie doniesieniem — rzekł Marmaduk — zapewne z jakimś interesem związek z jego urzędowaniem mającym, zwłaszcza, że posiedzenie sądów jest blizkie.
 — Tak jest właśnie — rzekł Beniamin — pan dobrze wycelował. Zdaje się, iż ma zanieść skargę przeciwko Nat-temu, który mojem zdaniem najlepszy jest ze dwu statków. Ten pan Bumpo w gruncie człowiek bardzo uczciwy i tak dobrze hakiem umie dokazywać, jak gdyby się całe życie bawił połowem wielorybów na brzegach grenlandzkich.
 — Przeciwko Nattemu! — zawołała Elżbieta powstając.
 — Bądź spokojna, moje dziecię — rzekł Marmaduk musi to być jakaś fraszka, i zdaje mi się, że już wiem o co chodzi. Spuść się na mnie Elżuniu, twój rycerz nie ma się czego lękać. Beniaminie, wprowadź pana Hirama.
 To zapewne zdawało się zaspakajać Elżbietę, lecz nie mogła pizeniesc na sobie, ażeby nie spojrzeć okiem nie-chętnem na wchodzącego architekta.
 Stawił się on z miną powagi urzędniczej, czyniącej honor zajmowanemu przez niego miejscu, ukłonił się „sędziemu i jego córce, wziął stołek na wezwanie Marmaduka, i przez czas niejaki milczenie zachowywał.
 Zdaje się rzecze nakoniec — według tego com słyszał z powieści, że miss Templ dzisiejszego poranku, na górze szczęśliwie uszła niebezpieczeństwa, czego jej z całego serca winszuję.
 Marmaduk skinął głową i nic na to nie odpowiedział. Nie jest to zdarzenie małej wagi dla Nattego — mówił dalej Hiram albowiem prawo za zabicie pantery nagrodę przyznaje.
 Będę się starał dopilnować tego, ażeby został wynagrodzony panie Doolittlu.
 — Nikt nigdy nie powątpiewał o pańskiej wspaniałomyślności. Nie wiesz pan; czy szeryf ułożył postawić pulpit w nowym kościele, czy ławkę dla starszyzny?
 Od niejakiego czasu jużem go nie słyszał rozmawiającego o tem.
 Zdaje mi się, że posiedzenie sądownicze nie będzie długie, bo tylko na liście dwa są interesa cywilne, a Jo-tham Riddel ułożył się z tym, któremu przedał swoje trzebieże, wybrać kompromissarzy, dla ostatecznego w ich sporze postanowienia.
 Miło mi to jest bardzo, albowiem zawsze widzę z przykrością, kiedy osadnicy tracą swój czas i pieniądze na spory sądownicze.
 Oh! ten się interes ułatwi. Jotham wybrał mię za kompromissarza; kapitan Hollister jest kompromissarzem strony przeciwnej, a na przypadek różnicy w zdaniach, zgodziliśmy się wezwać pana Jonesa, dla ostatecznego na jednę lub drugą stronę postanowienia.
 — A nie będzie też jakiej sprawy głównej?
 — Jest sprawa fałszerzy. Ponieważ zostali pochwyceni na uczynku, mniemam więc, że się ich proces wytoczy. Mówią także o parze danieli zabitych nie w swoją porę, ale w sprawaeh podobnego rodzaju, o kary tylko chodzi.
 — Mniejsza o to — rzecze sędzia — niech tylko będzie doniesienie, a ja prawo przywiodę do skutku.
 — Wiedziałem dobrze sędzio, o takiej jego woli, przeto dla małej sprawki tej natury przyszedłem z nim się widzieć.
 — Wpan! — zawołał Marmaduk, który zrozumiał w jednej chwili, że się dał podejść chytremu cieśli — i cóż masz mi powiedzieć mości panie?
 — Domyślam się, że Natty Bumpo ma w swojej chałupie zabitego daniela, i przychodzę prosić sędziego, ażeby wydał rozkaz na zrewidowanie jego mieszkania.
 — Wpan tak rozumiesz mości panie? ale panu musi być wiadomo, że prawo wymaga przysięgi, ażebym ja mógł wydać rozkaz podobny. Podejrzenie wystarczać nie może do wyrządzenia gwałtu pomieszkaniu obywatela.
 — Mniemam, że mnie samemu nic nie przeszkadza do wykonania przysięgi, a Jotham jest na ulicy, to samo uczynić gotowy.
 — Wpan jesteś urzędnikiem panie Doolittle, mógłbyś wysłuchać przysięgi Jothama i sam wydać rozkaz. Po co przychodzić dla kłopotania mię podobnym interesem.
 — Ponieważ jest to pierwszy iuteres tej natury od czasu ogłoszenia prawa, a pan koniecznie chcesz je do skutku doprowadzić, sądziłem, ażeby rozkaz od samego pana pochodził. Prócz tego, ponieważ ja bardzo często bywam w le-sie dla wybrania tam drzewa zdatnego na budowę, nie chciałoby mi się zrobić nieprzyjacielem Nattego, podczas kiedy pan mając w kraju taką wziętość, bezpiecznym jesteś od wszelkiej bojaźni.
 — A czegóż się człowiek uczciwy od tego biednego myśliwca może obawiać? — zapytała Elżbieta, rzucając okiem pogardy na cieślę.
 — Prawdziwie miss Templ nie jest rzeczą, trudniejszą do urzędnika jak do pantery wystrzelić. Ale jeżeli sędzia nie uważa za rzecz przyzwoitą wydanie rozkazu, ja się oddalam i sam go wydam, cóżkolwiekby mię spotkać miało.
 — Jam się nie wzbronił go wydać mości panie — odezwał się Marmaduk, który się spostrzegł, że tu o sławę jego bezstronności chodziło. Proszę do mojego bióra, wnet za nim pośpieszę i wydam żądany rozkaz.
 Doolittle wyszedł, a Elżbieta sposobiła się czynić ojcu przełożenia, lecz Marmaduk kładąc jej dłoń z uśmiechem na ustach:
 — Pozory są straszniejsze od rzeczywistości, moje dziecię — rzekł. Skłonny bardzo jestem do wierzenia, że Natty zabił daniela, tem bardziej, żeś go w lesie z psami spotkała. Ale tu idzie tylko o zwiedzenie jego mieszkania, dla znalezienia zwierzęcia, poczem skazany zostanie na grzywnę dwunastu i pół dollarów, które my za niego zapłacimy. Zdaje mi się, że sława mojej nieskazitelności tej fraszki warta.
 Zapewnienie to uspokoiło Elżbietę, a ojciec opuścił ją dla dopełnienia obietnicy danej Hiramowi.
 Po dokonaniu tej nieprzyjemnej powinności ujrzał Edwarda przybywającego śpiesznym krokiem, z najżywszem na twarzy pomięszaniem. Skoro tylko młodzieniec Marma-duka zobaczył, pobiegł ku niemu z najżywszym zapałem i czułością, jakiej rzadko mówiąc do niego używał.
 — Winszuję panu, winszuję z całego serca! Ale to jest przypomnienie zbyt okropne, ażeby się nad niem zatrzymywać. Powracam z chałupy, Natty powiedział mi iż zabił panterę, pokazał mi skórę z jej głowy i aż na końcu wspomniał o najważniejszej okoliczności. Nie mogę znaleźć słów, ażeby wyraził panu połowę tego com uczuł dowiedziawszy się... Zatrzymał się na chwilę, jak gdyby się postrzegł, że przekraczał sobie przepisane granice i dalej z pewną rezerwą mówił: — Dowiedziawszy się, że miss Grant i... córka pańska były narażone na wielkie niebezpieczeństwo.
 Wdzięczen ci jestem Edwardzie — odpowiedział Marmaduk, którego serce nadto było wzruszone, ażeby mógł postizedz zmieszanie mówiącego młodziana — wdzięczen ci jestem, ale jak sam powiadasz, iż scena ta nazbyt jest okropna, starajmy się o niej zapomnieć. Pójdźmy do mojej cóiki, albowiem Ludwika już do ojca powróciła.
 Edward pomknął się naprzód i odmykając drzwi apartamentu, w którym się miss Templ znajdowała, zaledwo Marmadukowi dosyć czasu na wejście tam przed sobą zostawił.
 Edward ponowił swoje powinszowania Elżbiecie z ta, kim zapałem i szczerością, że oziębłość z jaką Elżbieta do niego częstokroć przemawiała, zniknęła całkowicie. Marmaduk ze swojej strony zapomniał podejrzeń, podczas rannej przejażdżki powziętych, i spoinie dwie godziny z serdecznością dawnych przyjaciół przepędzili. Edward kilka razy oświadczył zamiar pójścia do plebanii dla powinszowania panu Grantowi ocalenia jego córki, lecz ledwo za trzecim razem skłonił się na udanie dla dopełnienia tego obowiązku przyjaźni.
 W tym krótkim czasu przeciągu, przed chałupą Nattego odbyła się scena, która zupełnie skłonności dobrotliwe Marmaduka względem starego myśliwca zniweczyła, niszcząc zgodną harmonię ledwo co uzyskaną pomiędzy nim a Edwardem.
 Skoro tylko Hiram otrzymał rozkaz rewizyi mieszkania Nattego, myślał tylko o wynalezieniu urzędnika sprawiedliwości, ażeby nie tracąc czasu, przywieść go do skutku. Szeryf objeżdżał sam przysięgłych, którzy w następny poniedziałek powinni się byli znajdować w Templtonie, jego pomocnik mieszkający w miasteczku, objeżdżał również drugą stronę w tymże samym zamiarze, dozorca parafialny mianowany został na to miejsce z pobudek miłosierdzia, albowiem był chorowity i kulawy. Hiram ułożył sobie zamiar pójścia z urzędnikiem w charakterze widza, ale nie miał najmniejszej chęci wystawienia się osobiście na na tarczywość bitwy. Tymczasem była już sobota, słońce zaczęło zniżać się ku sosuom od zachodu górę okrywajacym. Sumienny urzędnik nie mógł pomyśleć ażeby się w niedzielę rozkaz do skutku przyprowadzać godziło, do poniedziałku zaś dosyć byłoby czasu, ażeby sprzątnąć wszystko, cokolwiekby za dowód zabicia daniela nieprawnie posługiwać mogło.
 Wtenczas kiedy szanowny sędzia pokoju był w tym kłopocie, przyszedł mu szczęśliwie na pamięć Billy Kirby, a ponieważ obfity był w wynalazki, postrzegł zaraz co mu czynić — wypadało. Jotham, który był jego sprzymierzeńcem w całem tem dziele, i który z nim się znajdował, nie mógł mu się w tej wyprawie przydać, albowiem w systemacie jego nerwowym taż sama się słabość co i w architekcie znajdowała. Poruczył więc mu, ażeby poszedł sprowadzić mieszkańca lasów,
 Skoro tylko Billy przybył, Hiram prosił go siedzieć, i obszedł się z nim pod wszelkiemi względami jak z równym sobie.
 — Sędzia Templ postanowił ściśle wykonywać prawo względem danieli — rzekł Hiram po pierwszych przywita-niach. Doniesiono mu o pewnej osobie, która dzisiejszego poranku zabiła jednego daniela. Sędzia wydał rozkaz do rewizyi domu, i poruczył mi ażebym upatrzył kogoś za pomocą którego mógłbym ten rozkaz przywieść do skutku.
 Kirby pomyślał sobie, że, ponieważ go wezwano dla pomówienia w sprawie tej wagi, godzi mu się mieć głos radzący, z czego wynika, iż mógł pozwolić sobiejjzrobić kilka zapytań.-
 — To raczejby się stosowało do szeryfa — rzekła podnosząc głowę.
 — On objeżdża przysięgłych.
 — A jego pomocnik?
 — Także jest nieobecny.
 — Alem widział dozorcę, wlokącego się na swojem szczudle po miasteczku, nie masz temu godziny.
 — To jest prawda, ale do tego dzieła potrzeba niezłomnego człowieka.
 — Ah! ab! — rzekł Billy uśmiechając się — będzie więc opór?
 — Eh! eh! — odpowiedział Hiram — osoba jest nieco kłótliwa i o jej sile dobre chodzi mniemanie.
 — Słyszałem razu jednego jak się chełpił — dodał Jo-tham — iż nie było człowieka, od Mohawku aż do Pensylwanii, któryby w stanie był z nim walczyć.
 — Doprawdy! — rzekł Kirby powstając — nigdy więc zapewne o boki jego nie obiły się kułaki Wermontczyka? 1 jakże się ten zuch nazywa?
 — Jak go nazywają? — powtórzył Jotham — jest to...
 — Milcz — zawołał Hiram. Wymieniać go jest rzeczą prawu przeciwną, Kirby, chybabyś wykonał przysięgę jako dozorca specyalny. Jest to interes jednej minuty. I ma się rozumieć, że ci zapłacą.
 — I cóż mi dacie? — zapytał Kirby, przewracając z miną obojętną karty grubej biblii leżącej przed Hiramem — czy będzie czem opłacić głowę strzaskaną?
 — Płaca będzie uczciwa — odpowiedział Hiram.
 — Do stu katów płaca! — zawołał Kirby — tyle dbam o nią, ile o dwuletnią sosnę. Mówicie zatem, że ten zuch chełpi się, iż jest najsilniejszym z całego kraju? Nie gniewałbym się dowodząc mu, że się rzeczy mają przeciwnie. Na wiele on cali wysoki?
 — Wyższy jest od ciebie — odpowiedział Jotham — i...
 Niecierpliwość drwala nie pozwoliła mówić mu dalej.
 W twarzy Billego Kirby nie było żadnej dzikości, ani gru-biaństwa, wyraz jej dobroduszność pełną próżności oznaczał; ale jak wszyscy, którzy się nie mają czem lepszem pochlubić, pysznił się ze swojej nadzwyczajnej siły, a podnosząc swoje żylaste ramię i dłoń szeroką, zawołał:
 — Dosyć, dosyć — ustawcie waszą książkę, wysłuchajcie mię przysięgi, a ja was przekonam, że kiedy ja przysięgam to nie napróżno.
 Doolittle nie dał mu czasu do odmiany zdania, wysłuchał go przysięgi w charakterze dozorcy specyalnego w tejże samej chwili. Po odbyciu tego wstępnego aktu, wyszli, przebyli wielką ulicę miasteczka, ominęli dom Mar-maduka i udali się ku jezioru.
 — Powiedz mi więc mości’ panie Hiramie — rzekł uowy dozorca, który przypomniał sobie wtenczas, że miał prawo do powiernictwa — czy pójdziemy może odbywać rewizyą w lesie? Oprócz Nattego i Mohegana, nikt po tamtej stronie jeziora nie mieszka. Powiedz mi do kogo chcesz się udać, a ja zaprowadzę najkrótszą drogą. Nie masz sosny o dziesięć mil od Templtonu, którejbym nie znał.
 — Na dobrej jesteśmy drodze — odpowiedział Hiram przyśpieszając kroku, i biorąc pod rękę drwala, jak gdyby się lękał ażeby go Kirby nie porzucił. Do Nattego to się udajemy.
 Kirby się zatrzymał, spojrzał po jednym i drugim ze swoich towarzyszów na przemiany z podziwieniem i w głos się rośmiał tak, iżby go w całem miasteczku słyszeć było można.
 — Jak to — zawołał — mowa tu jest o Nattym! Może się chwalić, iż ma bystre oko, albowiem od czasu jakem go widział, iż kulą w lot zabił gołębia, zgadzam się na drugie miejsce po nim. Ale co się tycze pięści, dajcież pokój! ja go wezmę pomiędzy dwa. palce i okręcę około szyi jak halsztuk barceloński. Ty sam Jothamie, ty sambyś potrafił z równą łatwością jego uchodzić, jak ściąć dwuletnią sosnę. Zastanówcie się tylko, że on ma lat sześćdziesiąt, i że nigdy za wielkiego siłacza nie uchodził.
 — Jabym wszelakoż sobie nie zaufał — rzekł Hiram — on jest silniejszy niż się wydaje. Wreszcie ma fuzyę.
 — Co mi tam jego fuzya? — odpowiedział Kirby — sądzicie że on chciałby do mnie wystrzelić? Eh, nie, nie, on nigdy nic złego nikomu nie uczynił. Jeżeli zabił daniela, rozumiem, że ma do tego równe prawo <5o i każdy, ktokolwiek mieszka na patencie. To jest jego rzemiosło, nad które innego nie ma, a my żyjemy w kraju wolnym, gdzie każdy ma prawo tem się zatrudniać, ezem mu się podoba.
 — Takim sposobem — rzecze Jotham — każdy ma prawo strzelać daniele w. jakiej bądź porze roku?
 — Ja powiadam, że to jest jego rzemiosło — powtórzył Kirby — prawo nigdy nie było pisane dla takiego jak on człowieka.
 — Prawo jest dla wszystkich — przerwał Hiram, który zaczął się lękać, ażeby, pomimo jego przebiegłości, niebezpieczeństwo, na które mogłoby narazić wykonanie rozkazu, nie spadło na niego. — I prawo to — dodał — karze surowo tych, którzy nie dotrzymują przysięgi.
 — Chcę bardzo ażebyś waszmość wiedział mości panie Hiramie — rzekł drwal nieustraszony — że ja drwię i z waszmości i z waszmościnych przysiąg, ale ponieważ zadałem sobie tyle pracy, żem aż na to miejsce przybył, pójdę więc aż do końca, pomówię z tym uczciwym człowiekiem i może po przyjacielsku, wspólnie z sobą po zrazie daniela zjemy.
 — Jeżeli możesz dokazać czego łagodnie — rzekł sędzia pokoju — byłoby to dla mnie bardzo rzeczą przyjemną. Sposoby przyjacielskie zasługują u mnie zawsze na pierwszeństwo, i tyle ile można kłótni unikać należy.
 Ponieważ szli przyśpieszonym krokiem, wkrótce się blizko chałupy znaleźli. Hiram osądził za rzecz przyzwoitą sprawić sobie popas za ogromną sosną, którą wiatr wywrócił, i która niejako tworzyła warownię od strony miasteczka. Kirby przeskoczył odważnie przez tę przegrodę, podnosząc krzyk który wyzwał dwa psy z ich budek a za niemi Nattego z chałupy.
 — Wara Hektor! Leżeć Slut! — wołał stary myśliwiec — czy wam się zdaje, że jeszcze gonicie za panterą?
 — Eh Natty — wołał Kirby — jestem posłańcem do ciebie. Sędzia napisał do ciebie bilecik, a mnie najęto żebym ci — go oddał.
 — Czego chcesz odemnie Billy Kirby? — zapytał Natty nieopuszczająe progu swojego mieszkania. Czy rozumiesz, że mam do robienia trzebieże? Bóg widzi, że wolałbym zasadzić drzew dziesiątek, aniżeli jedno z nich wykorzenić.
 — W rzeczy samej, mój stary towarzyszu! — zawołał Kirby. Tem lepiej dla mnie. Ale potrzeba mi spełnić moje poruczenie. Oto papierek do ciebie. Jeżeli możesz go przeczytać, bardzo dobrze, jeżeli nie, pan Doolitle jest tu obecny, który ci treść jego wyłoży. Zdaje się, żeś wziął lipiec za sierpień i rzecz cała.
 Te wyrazy pozwoliły odkryć Nattemu Hirama Doolit-tla, na wpół za gałęziami sosny ukrytego, a spokojny wyraz jego twarzy, zamienił się w oznakę niedowierzania i gniewu. Pomknął głowę do chałupy, przemówił tam kilka wyrazów półgłosem, a obracając się potem do Kirbego: — Nic ci nie mam do powiedzenia — rzekł — a więc się oddal prędko, ażeby mię bies nie pokusił. Nie nic mam przeciwko tobie, Billy Kirby; dla czegożbyś chciał dręczyć spokojnego człowieka, który tobie nigdy nie złego nie uczynił?
 Kirby usiadł z miną oznaczającą obojętność na kłodzie leżącej około psiej budy i zaczął głaskać Hektora, z którym zabrał znajomość w lasach, gdzie go często napotykał, i z nim niekiedy zapasy żywności swojej dzielił.
 — Strzelasz lepiej odemnie Natty, nie wstyd mi to wyznać i żadnej za to do ciebie nie mam urazy. Ale jeden z twoich wystrzałów był podobno nadliczbowy, historya bowiem powiada, żeś dzisiaj daniela zabił.
 — Dwa razy tylko wystrzeliłem dzisiaj z fuzyi, Kirby, i oba do pantery. Patrzaj, oto jest skóra z jej głowy, wybierałem się zanieść ją do sędziego, ażeby mi nagrodę wypłacić kazał.
 Hiram ośmielony spokojną Nattego postawą i widokiem dozorcy u drzwi chałupy prawie siedzącego, ośmielił się wtenczas przystąpić i odezwał się z miną dostojną, która jego urzędowaniu przystała. Zaczął od czytania rozkazu, opierając głos na miejscach jego ważniejszych i zakończył podpisem sędziego, który podniesionym i zrozumiałym głosem wymówił.
 — I Marmaduk Templ imię swoje na końcu tego pisma położył! — zawołał Natty. A więc jest dowód, że mu się lepiej podobają jego trzebieże, jego grunta i prawa, aniżeli ciało i krew jego własna. Nic nie mam przeciwko Elżbiecie, jej oko tak jasne jest, jak łani i nie mogła wybierać sobie ojca, biedne dziewczę! Cóż tedy mości Doolittlu, słyszałem jego czytanie. Cóż teraz robić pozostaje?
 — Nic więcej, jak tylko dopełnić formalności, Natty — odpowiedział Hiram z miną filuterną. Wejdziem do ciebie i pogadamy o tem. O grzywnę tu tylko chodzi, a pieniędzy nie trudno będzie znaleźć, albowiem po tem wszystkiem co zaszło, pewny jestem, żo sędzia Templ zapłaci za ciebie.
 Stary myśliwiec miał zawsze oczy otwarte na wszystkie poruszenia wszystkich trzech osób, od których równie przykre, jak niespodziewane odwiedziny odbierał, stanowisko jego było teraz na progu drzwi, które zajmował z determi-nacyą dowodzącą, iż nie łatwo go ztąd wyparować. Za zbliżeniem się Hirama mniemającego, że jego propozycyą niechybnie musiała być przyjęta, podniósł rękę i skinieniem wskazał, ażeby się oddalił.
 — Nie mówiłżem ci nie raz, ażebyś mię nie kusił? — zawołał. Ja nie dręczę nikogo, dla czegóż prawo chciałoby mię dręczyć? Oddal się tam zkądeś przybył, i powiedz twojemu sędziemu, iż może zatrzymać sobie nagrodę, ale nikogo mimo mej woli do chałupy mojej nie wprowadzi.
 — Cóż tedy mości panie Hiramie — odezwał się Kirby — owoż i jest co godzi wszystko. Ponieważ on powiatowi daruje swoją nagrodę, powiat grzywnę jemu darować powinien. Ja to nazywam układem słusznym i trzeba go na tychmiast zawrzeć.
 — Ja chcę wejść do tego domu — rzekł Hiram, przybierając całą dostojność na jaką się tylko mógł zdobyć. Domagam się o to w imieniu ludu, na mocy tego rozkazu, i
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II. w towarzystwie oto tego urzędnika, któremu wykonać go poruczono.
 Rozumiejąc, że tym sposobem dosyć nastraszył Nattego, pomknął się znowu.
 — Oddal się waszmość mości Hiramie — rzecze Bumpo — nie kuś mię dalej!
 — Odważ się mię zatrzymywać — odparł Hiram. Kirby, Jotkamie, idźcie za mną, świadectwo wasze może mi stać się potrzebnem.
 Już stopę u progu drzwi postawił, kiedy Natty porywając go za barki, obrócił go i popchnął potem z taką siłą, że nasz architekt oparł się o kłodę sosnową, prawie o stóp dwadzieścia leżącą.
 — Brawo staruszku, brawo! — zawołał Kirby śmiejąc się w głos do rozpuku. A cóż mości Hiramie, znasz go lepiej odemnie. Ale oto o dwa kroki piękna murawa, spróbujcie się na kułaczki, zakończcie spór jak ludzie zacni, ja z Jothamem świadkami i sędziami razów będziemy.
 Billy Kirby — rzekł Hiram, który powrócił na pierwsze swoje stanowisko za gałęzie sosny — zatrzymaj tego człowieka! W imieniu ludu i prawa zatrzymać go tobie rozkazuję.
 Ale Natty w tej chwili groźniejszą przybrał postawę. Nie zmieniając stanowiska, miał w ręku swoją fuzyę, której koniec obrócił ku drwalowi.
 Oddal się, Billy Kirby — rzekł — oddal się, radzę ci oddal się; nie życzę ci nic złego, ale krew twoja i moja zarumienią murawę pierwej, niżeli z was którykolwiek stopę w mojej chałupie postawi.
 Aż do tego czasu Kirby okazywał skłonność do trzymania się strony słabszej, ale kiedy rzeczy iść zaczęły nie żartem i skoro ujrzał broń ognistą, zmienił zaraz postępowanie. Powstał, założył na piersiach ręce, i staremu strzelcowi stawił nieustraszone czoło.
 — Nie przybyłem tu jako twój nieprzyjaciel, Natty — rzekł do niego — ale czyż rozumiesz, że się. przelęknę tego kawałka wydrążonego żelaza? tyle ono mię obchodzi, ile łuczywa kawał i jeżeli sędzia pokoju wymówi słowo w sposób któryby postępowaniu mojemu zgodność z prawem zapewnił, zobaczymy wtenczas na czyjem stanie, na twojem czy na mojem.
 Ale już sędziego pokoju nie było. Jak tylko fuzya wystąpiła na scenę, Hiram z Jothamem zniknęli, a Kirby zdziwiony milczeniem obecnego, jak mniemał urzędnika, odwracając się dla obaczenia go, postrzegł obu biegących do miasteczka z szybkością dowodzącą, że rachowali, ’ jak szybko leci kula, i jak daleko sięga.?
 — Przestraszyłeś te biedne istoty — rzekł, poglądając za nimi z największą wzgardą — ale mnie tak nie zatrwożysz Natty: połóż więc broń swoją, jeżeli nie chcesz głośnej pomiędzy nami rozprawy.
 — Powtarzam jeszcze że nic ci złego nie życzę Kirby — odpowiedział Natty opierając kolbę swojej fuzyi na ziemi — ale pytam się ciebie samego, podobny brud możeż mieć prawo przemocą wejść do mojej chałupy? Chcą wiedzieć czym zabił daniela, no i co? tak jest, zabiłem, przyznaję się, i na dowód daję ci skórę. Oddaję moją nagrodę na opłatę grzywny, i czegóż chcą więcej?
 — Na tem powinni przestać mój stary towarzyszu — którego czoło na to spokojne oświadczenie zaraz się wypogodziło — oddaj mi skórę, a prawo powinno być zaspokojone.
 Natty wszedł do chałupy, powrócił z niej ze skórą daniela, oddał ją Kirbemu i rozstali się z sobą ściskając się za ręce, w tak zgodnej przyjaźni, jak gdyby żadnego sporu nie było.
 Ale dosyć wcześnie przed powrotem Billego do miasteczka, nie było tam więcej mowy o niczem, jak o niebezpieczeństwie, na które przez zbuntowanie się Nattego sędzia pokoju był narażonym, o położeniu niebezpiecznem, w którem, rozumiano że się Kirby znajduje. Gromady zbierały się po ulicach i jeden drugiego zapytywał, czy szeryf 8* nie powinien zebrać posse comitatus *) ażeby zbrojną ręką wesprzeć wykonanie prawa. Przybycie Kirbego ze skórą danielową nie zostawiało żadnego powodu do rewizyi, o nic zatem nie chodziło, jak tylko o naznaczenie grzywny, i o ukaranie przestępstwa prawa, przeciwko któremu Natty wykroczył, ale przed nastąpującym poniedziałkiem nie można się było tą sprawą zająć i wszelkie kroki prawne przez czterdzieści ośm godzin zawieszone zostały.

• ) Siła zbrojna hrabstwa czyli powiatu.
  

 ROZDZIAŁ
 XI. ....Cóż cię tak płochym ezyni,
 Ażebyś szedł wyzywać lwa w jego jaskini, Lub w zamku przodków Duglasa?
 Walter Scott, Marmion.
 Uśmierzyło się nakoniec chwilowe wzburzenie i objawy ruchu w miasteczku, tłumy poczęły się rozpraszać, każdy mieszkaniec wracał do domu i drzwi za sobą zamykał z powagą polityka po rozprawie nad rzeczami stanu, gdy 01ivier Edward wychodząc z mieszkania pana Granta, spotkał znanego już czytelnikom prokuratora czyli adwokata Lippeta. Mało podobieństwa było w charakterze, zachowaniu się i uczuciach dwóch tych młodzieńców; obadwaj jednak, jako ludzie z klasy najrozumniejszej w nielicznej jeszcze społeczności mieli już z sobą niejaką znajomość. Trafem spotkawszy się teraz, nie mogli się rozminąć bez powitania, nastąpiła zatem rozmowa:
 — Piękny mamy wieczór — rzekł adwokat — lecz potrzebowalibyśmy trochę deszczu. Jest to prawdziwe nieszczęście klimatu naszego, zbyteczna ulewa, albo też susza. Pan zapewne przyzwyczajony jesteś do powietrza bardziej jednostajnego.
 — Niezupełnie — odpowiedział Edward, jestem rodem z Nowego Yorku.
 O! nieraz słyszałem rozprawiających o tem — przerwał Lippet ale się łatwo naturalizować w tym kraju! Mniejsza z tem gdzie się człowiek urodził. A słyszał pan jakiej strony wziąć myśli sędzia Templ w sprawie Nattego Bumpo?
 Natty Bumpo powtórzył Edward — co pan chcesz mówić?
 — Jakto! czyżbyś pan o tem nie słyszał? — wykrzyknął adwokat z zadziwieniem przedziwnie udanem. Sprawa ta może mieć bardzo złe skutki. Zdaje się wykrywać, że starzec chodził w góry na polowanie, i że ubił daniela, a to w przekonaniu sędziego Templa jest ważnem przestępstwem.
 — Czy podobna! — powiedział Edward odwracając głowę, by ukryć rumieniec na twarzy. Ale, gdy tylko o to chodzi, rzecz się kończy na opłacie pieniężnej.
 — Lecz ta wynosi do pięciu funtów szterling, a Natty zkąd weźmie tę sumę?
 Zkąd weźmie? panie Lippet! Nie jestem bogaty, mogę się nawet ubogim nazwać, oszczędziłem z pensyi mojej na przedmiot który mnie mocno dotyka, ale grosz ostatni oddam prędzej niż ścierpię, by człowiek tak zacny godzinę znosił więzienia. Zresztą, zabił on panterę, a nagroda jaka nan za to spada zmniejszy opłatę.
 — Dobrze, dobrze — zacierając ręce z ukontentowania rzekł adwokat, w tym przypadku wyciągniemy go jeszcze ale me to miejsce jest mu najtrudniejsze do przebycia.
 Panie Lippet, co przez to rozumiesz?
 Fraszka jest ubić daniela w porównaniu z tem, co się potem stało? Zdaje się, że skarga zaszła na Nattego, że wykonano przysięgę, iż daniel zabity leżał w jego chacie, a sędzia Templ, stosownie do prawa, wydał mandat na re-wizyę domu.
 — Rewizyę domu! — zawołał Edward, blady jak śmierć, głosem drżącym ze wzruszenia — i cóż znaleziono? co widziano?
 — Widziano koniec rury fuzyi jego, a to jak mi się zdaje, wystarczy w lesie na zaspokojenie nie jednego ciekawości?
 — I przymusił ich do rejterady — przerwał Edward ze śmiechem konwulsyjnym — więc uciekli!
 Adwokat spojrzał nań z razu z podziwieniem, lecz w moment bieg myśli zwrócił do właściwych sobie wyobrażeń.
 — Nie ma się tu z czego śmiać, mój panie. Nagroda za ubicie pantery i sześćciomiesięczna pensya pańska z trudnością wystarczą na załatwienie tej sprawy. Podnieść rękę na urzędnika w chwili spełniania obowiązku, grozić mu ostrym nabojem, nie jest rzeczą zbyt śmieszną, prawo karze podobne przestępstwo nietylko grzywną, lecz i więzieniem.
 — Więzieniem! — powtórzył Edward. Mieliżby wtrącić starego Bumpo do więzienia! nie, nie, toby mu śmierć przyśpieszyło, nie będą tak okrutni.
 — Panie Edwardzie, powszechnie głoszą pański rozsądek, ja zaś, od trzech lat adwokat, większą panu nademnie przyznam znajomość prawa, jeżeli dokażesz, aby sąd przysięgłych winowajcę przekonanego i udowodnionego ogłosił niewinnym.
 Rozsądek zaczął brać górę nad uczuciem Edwarda, a widząc rzeczywistą trudność tej sprawy, starał się uspokoić i tłumiąc w sobie wzruszenie słuchać rad, jakie mu dawał adwokat.
 Pomimo wzburzenia umysłu, poznał jednak, że większa część środków podawanych przez Lippeta, opierała się na pieniackich wykrętach, do użycia których trzebaby było więcej czasu i więcej środków niż mu stawało. Z tem wszystkiem adwokat w rozmowie mimowolnie pociągnął ku sobie serce, okazaną ufnością i przychylnością i chociaż zrazu słuchał go Edward z niejakim wstrętem, nie pierwej jednak pożegnał, aż nim go zobowiązał do obrony Nattego, jeśliby sprawa przyjść miała. Rozeszli się zatem dosyć z siebie kontenci, prawnik z powagą sądownika poszedł do domku, nad którego drzwiami na tablicy czytał się napis wielkiemi czarnemi literami: Chester Lippet, prokurator, Edward zaś szerokim krokiem śpieszył do mieszkania pana Templa. Opuśćmy jurystę, by śledzić kroki jego klienta.
 W przedpokoju znalazł Edward Beniamina i skwapliwie go pytał gdzieby był pan Templ.
 — W swoim pokoju zamknięty z tym łajdakiem, cieślą Doolittle odpowiedział Beniamin — z przeklętym korsarzem, którego gdybym mógł, zatopiłbym w głębi morza. A miss Lizzy bawi w salonie. Ale ta pantera mospanie o mało co się nam dobrze nie przysłużyła. Jam dobrze powiadał, że jest w naszym lesie, bom słyszał wycie przeszłej jesieni bawiąc się rybołówstwem na jeziorze, i gdybym ją spotkał na wodzie, jużby jej więcej nikt żywcem me widział, bo jestem panem na wodzie, co w lesie to niech mi wybaczą, tam między drzewami byłoby to samo, co siedzieć na jednym statku a kierować drugim.
 — Dobrze to, dobrze — rzekł Edward — ale ja się chcę widzieć natychmiast z miss Templ.
 Znajdziesz ją pan tam, gdzie mówiłem — odpowiedział Beniamin. Coby to za strata była dla naszego sędziego! Niech mnie licho, jeśli wiem, gdzieby mógł znaleźć córkę podobną, to jest powiadam z całem przybraniem i przystrojeniem, bo to nie tego samego dnia sieja konopie na powrozy, którego fregatę spuszczają na morze, lak, tak, panie Edwardzie, Natty Bumpo jest zacny człowiek, fuzyi tak zręcznie używa jak haku, może on liczyć na moją pomoc i na lądzie i na morzu, chciej go pan zapewnić o mojej przyjaźni, jaką i dla pana samego zachowuję, boście obadwa z pod jednego pawilonu.
 — Dziękuję przyjacielu — ściskając mu rękę powiedział Edward — możemy potrzebować twojej przyjaźni i o tem wiedzieć ci damy.
 Po czem nieczekając odpowiedzi, na którą się Ben-Pompa zbierał, wszedł do sali, w której znalazł Elżbietę siedzącą na sofie w zamyśleniu z głową na ręku opartą.
 — Mniemam — rzekł witając ją z uszanowaniem — że nie jestem natrętem. Mam ważną potrzebę widzenia pani, choćby najkróciej.
 — A! Pan Edward — rzekła głosem uprzejmym, podobnym do tego, jakim zwykła mawiać do ojca swojego, czem mocno przejęła młodzieńca zadziwieniem i słodyczą — jakżeś zostawił biedną Ludwikę?
 — Dobrze, bardzo dobrze — odpowiedział Edward — spokojną i wielbiącą opatrzność niebios. Nie uwierzysz pani z jaką czułością przyjęła oświadczenie mojej radości. Nie umiem wytłumaczyć sobie przyczyny, ale dowiedziawszy się o okropnem położeniu w jakiemeście się panie znajdowały, osłupiałem z przerażenia, władnąć sobą nie mogę, połowy wystawić nie potrafię tego, co się działo w mem sercu. Zaledwo u pana Granta odzyskałem spokojność i mogłem już wystawić co czuję, bom rozrzewnił miss Grant opisując radość z widzenia jej zdrowej.
 — Przyjaciel wasz, Natty, został odtąd moim, panie Edwardzie — rzekła Elżbieta. Myślałam w tej chwili, w czemby można mu pomódz. Znasz wszystkie jego potrzeby i skłonności, mógłbyś zapewne mnie w tem poradzić.
 — Mogę. — krzyknął Edward z żywością, która przestraszyła córkę sędziego — mogę, oby niebo panią wynagrodziło za dobre chęci! Natty był dosyć nieroztropny uchybiając prawu zabiciem daniela tego poranku, mogę dodać jeszcze, że jeśli to jest przewinienie, ja także byłem spól-nikiem. Ojciec pani o tem uwiadomiony, wydał mandat na rewizyę...
 — Nic mi nowego nie donosisz — powiedziała Elżbieta — wiem o tem wszystkiem. Jest to forma, którą wypełnić było potrzeba, ale złych skutków na naszego przyjaciela nie ściągną. Z tego powodu odsłużę podobnem pytaniem, jakie pan mnie zadałeś niedawno. Czy tak długo żyłeś z nami nie mogąc nas poznać? Sądziszże, iż moglibyśmy ścierpieć, ażeby człowiek, któremu winnam życie, był wtrącony do więzienia. Tem bardziej, gdy to zależy od opłaty tak ma łej! Mój ojciec jest sędzią, ale jest chrześcianinem, jest człowiekiem. Wszystko już między nami przewidziano i ułożono.
 — Jakiż ciężar zdejmujesz ze mnie pani — odezwał się Edward. Żadne zatem nie grozi mu niebezpieczeństwo, zapewniasz mię, ja wierzyć powinienem, że będziesz się nim opiekowała i nie nie przerwie spokojnośei jego.
 — Oto mój ojciec, który sam pana Edwarda zapewni — odpowiedziała Elżbieta.
 Marmaduk wchodził w tej chwili, ale jego postać stroskana zdawała się przeczyć temu, co mówiła córka. Zbliżył się, a myślą zdawał się nikogo nie postrzegać, chwilę się przechadzał i nikt nie przerwał milczenia. Na-koniec wzrok rzucił na Elżbietę.
 — Plany nasze zawiedzione — rzekł do niej — upór Nattego ściągnął na niego gniew prawa i odjął mi możność zasłonienia go.
 — Jakto? jakim sposobem? — krzyknęła Elżbieta. Opłata tak mała, i...
 — Mógłżem się spodziewać — mówił dalej Marmaduk — ażeby starzec, człowiek taki jak on, śmiał opierać się wykonaniu mandatu prawnego, grozić jednemu, znieważyć drugiego urzędnika? Gdyby się był poddał rewizyi, grzywnę bym za niego zapłacił i prawu by się stało zadość, teraz zaś kary uniknąć nie można.
 — A jaka będzie kara? — zapytał Edward głosem mocnego wzruszenia.
 — Wpan tutaj! nie spostrzegłem go. Odpowiedzieć na to nie mogę. Nie jest we zwyczaju ażeby sędzia dawał wyrok na obwinionego, nie wysłuchawszy wprzód zaskarżenia, dowodów, obrony i zdania sądu przysięgłych. Możesz być jednak pewny panie Edwardzie, że chociażby mnie to kosztowało, nie postąpię inaczej jak wskaże mi prawo i sprawiedliwość, bez względu na ocalenie mej córki.
 — Jakżeby można było wątpić o sprawiedliwości sędziego Templa — rzekł Edward z niejaką goryczą. Lecz mówmy z.umiarkowaniem. Starość, nałogi i niewiadomość Nattego nie mogąż mu stać za obronę?
 — Mogą zmniejszyć winę, lecz nie usprawiedliwić go zupełnie. Możnaby było żyć w towarzystwie, gdyby ludzie wystrzałem odpowiadali władzom sądowym? W takimże to celu żaludniłem pustynie, rozszerzyłem cywilizacyą’?
 — Gdybyś umiarkował drapieżność zwierza dzikiego, które przed kilką godzin życiu twej córki groziło, byłoby rozumowanie stosowniejsze do okoliczności.
 — 01ivier! — krzyknęła Elżbieta.
 — Ciszej, córko! młody człowiek jest niesprawiedliwy, ja mu do tego powodu nie dałem. Przebaczam Wpanu tę jego uwagę, bo znam przyjaźń która go wiąże z Nattym, i że to ona uniosła go za granice przyzwoitości.
 — Tak jest, jestem jego przyjacielem i dumny jestem z tego. Prosty, nieokrzesany i bez oświecenia, może mieć nawet przesądy, chociaż zdanie jego o ludziach jest bardzo prawdziwe. Ale ma serce, serce panie, któremuby przebaczyć można tysiące uchybień. Nigdy on nie opuści przyjaciela, o nie! ani psa nawet swojego.
 — Jest to szacowny charakter panie Edwardzie, nigdy jednak nie miałem szczęścia ściągnąć na siebie względów jego, każdym czynem i słowem starał się mnie odpychać, znosiłem to jego postępowanie tak jak dziwactwo starca, i kiedy stanie jako obwiniony przedemną, mogę zapewnić, że tem się nie skłonię do sroższego sądzenia jego przestępstwa.
 — Przestępstwa! — przerwał Edward. Jestże to przestępstwem nie puścić do siebie nikczemnego natręta? Nie mości panie! jeżeli jest wina w tej sprawie, ta pewnie nie z jego strony pochodzi.
 — Z czyjejże mój panie — zapytał pan Templ, poglą-dając ze zwykłą spokojnością na młodzieńca drżącego ze wzruszenia.
 Pasował się aż dotąd Edward ze swemi namiętnościami, aby utrzymać krew zimną, ale ostatnie zapytanie wpra wiło w zapomnienie się i ogień tłumiony z tem większa mocą wybuchnął.
 Z czyjej? — krzyknął z popędliwością — i pan mnie 0 to pytasz? Nie odpowież na to własne wasze sumienie? Przybliż się do tego okna, spojrzyj na tę bogatą dolinę, na piękne jezioro i te pyszne góry, zapytaj własnego serca czyje są one, jakim sposobem stałeś się ich właścicielem 1 do kogo prawnie należeć powinny? Wezwij świadectwa Nattego i starego Mohikanina, zobacz, nie uważająli ciebie jako przywłaściciela cudzego dobra.
 Marmaduk wysłuchawszy całej perory bez okazania innego uczucia prócz zadziwienia, odpowiedział:
 — Pan Edward zdaje mi się zapomina z kim mówi, słyszałem że jesteś potomkiem dawnych właścicieli tego kraju, ale małą zbyt korzyść odnieść musiałeś z wychowania, jeśli ci nie okazało ważności prawa białych do tej ziemi. Jeżeli to prawda, że masz przodków pomiędzy Indyanami, oni to jej odstąpili moim naddziadom, a mnie Bóg świadkiem, jeżelim źle użytkował. W moim domu dałem panu przytułek, ale w tej chwili opuścić nas powinieneś. Po słowach jakie z ust pana słyszałem, pod jednym dachem żyć nie możemy. Proszę do mego gabinetu, wypłacę mu to, co wi-nienem. Jeżeli zechcesz usłuchać rad do których wiek mnie upoważnia, to niewczesny pański postępek nie zagrodzi mu jeszcze drogi w dalszem życiu.
 Niepowściągniona gwałtowność uczuć Edwarda, gdy się uciszać zaczęła, wzrokiem obłąkanym prowadził za odchodzącym Marmadukiem i stał niejaki czas nieporuszony, jakby człowiek pozbawiony zmysłów. Nakoniec przychodząc do siebie, zwrócił się w stronę, gdzie Elżbieta jeszcze siedziała na sofie z głową zwieszoną na piersi i twarzą w rękach ukrytą.
 Miss Templ — powiedział do niej głosem słodyczy i poddania się pełnym — jam się zapomniał, zapomniałem o pani. Słyszałaś co mówił ojciec, dziś jeszcze opuścić was muszę, lecz nie chciałbym odchodzić obciążony gniewem twoim pani!
 Elżbieta zwolna głowę podniosła, na twarzy smutek się jeszcze malował. Lecz wkrótce oczy jej czarne zwyczajnym ogniem zabłysły i na twarz żywe wybiły kolory.
 — Ja panu przebaczam — rzekła postępując ku drzwiom — i mój ojciec przebaczy podobnież. Nie znasz nas jeszcze, lecz przyjdzie dzień w którym zmienisz powzięte o nas mniemanie.
 — O tobie pani! — przerwał Edward — nigdy nie zmienię! nigdy! raczej...
 — Mówić, nie słuchać pana chciałam. Jest coś w tej sprawie, czego zrozumieć dobrze nie mogę, ale pomimo to, co tu zaszło, powiedz Nattemu, że może polegać na naszej przyjaźni i niech się bardzo nie troszczy. Starania pańskie nie mogą mu nadać większego prawa do serc naszych nad to, które sam nabył, ani też postępowanie pana nie zmniejszy obowiązków, jakie jemu winniśmy. Bądź zdrów Olme-rze, obyś mógł być szczęśliwym.
 Edward chciał odpowiedzieć, ale tak nagle wyszła, iż jej i w przedpokoju nie znalazł. Wstrzymał się nieco, jakby zastanawiając się nad tem, co miał dalej począć, a nie wchodząc do Marmaduka udał się do chaty trzech myśliwych.
 Zmierzył świat, sfer niebieskich biegi wytłumaczył,
 I pod wpływem księżyca miesiące oznaczył.
 Pope.
 Ledwo w nocy z niedzieli na poniedziałek powrócił do Templtonu Ryszard. Oprócz zwołania sądu przysięgłych, miał jeszcze do schwytania kilku zbrodniarzy, którzy ukrywając się po lasach fałszowali monetę i zalewali nią wszystkie Stany Zjednoczone. Wyprawa ta udała mu się wybornie, przyprowadzi bowiem z sobą czterech takich dobrze skrępowanych zbrodniarzy, osadził ich w więzieniu i wszedł do sędziego, bardzo z siebie uradowany.
 Już było po północy, gdy przybył i brama była zamknięta.
 — — Hola Aggy! wołał — Aggy hultaju, chceszże, bym stał do dnia białego pod bramą? Pójdź tu Braw! szczekaj psie, szczekaj, obudź tego śpiocha. A to szczególniejsza? Czyś i ty zasnął jak inni? pierwszy to mu raz zdarza się dopuście w nocy podchodzącego pod bramę i nie zwietrzyć domowego. Braw! pójdź tu! pójdź sam. A! ledwoż a-o wywołałem! & J
 Rzeczywiście widział on w tej chwili coś wyłażącego z psiej budy, ale z wielkiem zadziwieniem postrzegł, iż się to zmniejszało w długości, podrastało, nareszcie mniemany.
 Braw w kształt ludzki się przerabiać zaczął i przy skąpem gwiazd świetle, poznał Aggego.
 — A tyż do licha co tu robisz murzynie? czy dom dla ciebie nie dosyć ciepły, abyś miał jeszcze Brawa z budy wypędzać i sam się w jego słomę pakować?
 Tu murzyn zaczął się tłumaczyć zwykle niezrozumiałym sposobem, bredził o okropnym przypadku, o śmierć^ 0 wykopanej jamie, pilnowaniu ciała, bez związku i ładu,
 — Umarł! i pogrzebiony! — powtórzył Ryszard głosem zmięszanym — czy nie przypadek jaki Beniaminowi się zdarzył? Wiem, że chorował, ale to com mu radził w piątek, powinno go było uzdrowić.
 — O nie, to gorzej jeszcze! — odpowiedział murzyn — daleko gorzej! — i znowu mieszał nie do zrozumienia o spacerze Elżbiety i panny Grant, sforował Nattego Bumpo z psem nieszczęśliwym, strzelał w panterę, ubijał kobietę, 1 chciał pokazywać jak leży nieżywa.
 Wszystko to było przedziwnie niezrozumiałe dla Ryszarda, ale Aggy zbiegłszy do kuchni przyniósł latarnię i pokazał mu rozciągniętego przy budce Brawa pływającego we krwi, którego murzyn uczcił przykryciem surduta. Ryszard nowe zadawał pytania i podobnież niepojęte otrzymywał odpowiedzi, gdy drzwi od sieni się otworzyły i wyszedł Beniamin ze świecą w ręku. Szeryf wstąpił do domu natychmiast, oddawszy wprzód konia Aggenra i polecając nad nim staranie.
 — Powiedz mi Beniaminie, co się to wszystko znaczy? Jakim sposobem pies ten zabity? I gdzie jest miss Templ?
 — W swojej kajucie.
 — A brat Marmaduk?
 — W izbie kapitana jak zazwyczaj.
 — Ale jakim sposobem Braw zginął?
 — Wszystko to tu znajdziesz — odpowiedział Beniamin pokazując na tabliczkę kamienną. Przy niej na stole stał dzban toddy prawie próżny, lulka z której się jeszcze kurzyło i stara książka do nabożeństwa.
 Trzeba uwiadomić czytelników o tem, iż Ryszard miał fantazyą pisywania dzienników, w których mieścił wydarzenia zaszłe nie tylko w domu sędziego, ale nawet całego miasteczka, a niekiedy jeszcze dodawał i postrzeżenia zmian powietrza. Skoro zaś z domu wyjeżdżał, co się dość często zdarzało od czasu wyniesienia go na godność szeryfa, zobowiązywał Beniamina, aby go w tem zastępował i dostarczał mu za powrotem potrzebnych notat dla zapełnienia miejsc próżnych, zostawionych przez czas jego nieobecności. Niepokonanąby miał w tem trudność każdy, wyjąwszy Ryszarda, gdyż Beniamin czytał tylko na książce do nabożeństwa grubemi literami drukowanej, a i w tej jeszcze, chociaż na pamięć ją umiał, wiele wyrazów codzieri wysylabi-zować musiał, pisać zaś ani jednej laski nie umiał. Lecz żadna zawada wstrzymać nie mogła geniuszu Jonesa. Wynalazł on w swej wyobraźni znaki hieroglificzne służące do okazania różnych zmian, któreby zajść mogły w powietrzu, co zaś do innych wypadków, przestał na wyłożeniu zasad ogólnych, odwołując się zresztą do własnego pojęcia. Czytelnik teraz zrozumiał zapewne, że Ben-Pompa na taką kronikę wypadków zwracał uwagę szeryfa.-
 Pan Jones począł od wypróżnienia dzbana stojącego na stole, wydobył swój dziennik z szuflady i zasiadł do wpisania zdarzeń podczas jego nieobecności zaszłych, gdyż ciekawość jego wzbudzona była niezrozumiałą mową Agge-go i nie chciał iść spać wprzód nim onej nie zaspokoi. Beniamin oparł się jedną ręką o krzesło z pozorną poufałością, zostawując drugą dla giestykulacyi koniecznie potrzebnej do wytłumaczenia Ryszardowi znaków przytrudnych ku odgadnieniu, co się dość często zdarzało. Pierwszy przedmiot jaki zwrócił uwagę szeryfa był rysunek busolki, którą Beniamin wykreślił na samym wierzchu tabliczki, w jednem zaś tylko miejscu na niej zakreślił kredą dla zaznaczenia swoich obserwacyi. Wszystkie podziały były dosyć dobrze narysowane, tak przynajmniej aby mógł poznać ten, któremu nie są obce podróże morskie.
 — Oho! — wykrzyknął Ryszard — wiatr był wschodnio-południowy tej noey. Wątpiłem o tem, alem się spodziewał, że nam deszczu napędzi.
 — Niech mię licho — ’ odpowiedział Beniamin — jeśli choć kroplę wydmuchał. Deszcz z całego miesiąca zebrany nie wystarczyłby na utrzymanie łódki starego Johna, choć tylko na cal wody potrzebuje.
 — Czyliż wiatr nie zmienił się nad rankiem? bo tam gdzie ja byłem to się zmienił.
 — A zmienił się i u nas, panie Jonesie, czyż nie widzisz małego znaczka ze strony wschodnio-północno-zacho-dniej i coś tam niby słońce wschodzące, dla pokazania, że zmiana ta zaszła z rana samego.
 — Widzę, widzę. Ale słońce twoje ma minę księżyca, czemuś bo nie porysował promieni.
 — Jest i w tem przyczyna panie Jones, gdyż niebo było pochmurne.
 — Otóż i na prawdziwy księżyc trafiliśmy, a do tego na księżyc w pełni. Ale co u licha, Beniaminie, jak widzę wielki postęp zrobiłeś w rysunku! Tylko tego nie rozumiem? bo teraz księżyc nie w pełni. Co też znaczy ta klepsydra na stronie?
 — Jest to mój własny interes panie Jones i mojej osoby się tyczy. To co nazywasz księżycem nic innego nie jest jak portret Betty Hollister. Wiedząc, że ona ma nowy transport rumu z Jamajki, idąc do kościoła zaszedłem skosztować, łyknąwszy szklankę na kredyt, jakem człowiek poczciwy dla lepszej pamięci wyrysowałem jej portret.
 — A klepsydra cóż znaczy?
 — To nie klepsydra panie, to tylko dwie szklanki, a spodnią przewróciłem, aby był zgrabniejszy rysunek. To się znaczy, że powracając z kościoła jeszcze jedną szklankę rumu na kredyt wypiłem. Ale że idąc wieczorem na trzecią opłaciłem wszystkie, możesz sobie i znaki pokasować jako niepotrzebne.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II.
 — Nie lubię tej mieszaniny twoich z mojemi interesami, to przyczynia niewyrozumiałości. Kupię ci drugą, tabliczkę na twoje osobiste notaty.
 — Już nie potrzeba, panie Jonesie, gdyż przewidując, że często do tego portu przybijać będę, ułożyłem z Betty rachunek, póki ładunek rumu trwać będzie, ona kredką znaczy za drzwiami, a ja karby na drzewie zarzynam.
 Kończąc te słowa pokazał ten gatunek rejestru, na którym już było pięć głębokich razów.
 Ryszard spojrzał i znowu na tablicę zwrócił uwagę.
 — Coż znaczy jeszcze ta familia małp i szczurów?
 — Proszę z uszanowaniem panie Jones. Ta pierwsza figura, którą po lewej stronie postrzegasz jest miss Lizzy, a ta druga na stronie to córka pastora.
 — Elżbieta i miss Grant! A cóż one robią w moim dzienniku?
 — A co one robiły naprzeciw pantery, która im drogę zastąpiła, a którą pan szczurem nazwałeś? Ten zaś drugi nad którym kreska odrysowana jest biedny Braw, zginął on śmiercią walecznych, jakby admirał jaki walcząc za króla i za ojczyznę. A tamta osoba...
 — Chcesz mówić straszydło.
 — Tak, w rzeczy samej ma coś strasznego w postawie, i jak mi się zdaje, nic podobniejszego w życiu mojem nie odrysowałem, to Natty Bumpo, który zabił panterę, która chciałaby zabić, a może i co gorszego zrobić z obiema na-szemi panienkami?
 — Nie pojmuję co znaczą te wszystkie szarady?
 Tak, szarady! Dziennik Boadycei tak jasno i tak dokładnie nie był utrzymywany.
 Tysiące pytań zadając, Ryszard ledwo otrzymać potrafił obszerniejsze opisanie wypadku zdarzonego w lesie, czem tak był wzruszony, iż nie śmiał patrzeć dalej na tablicę, ochłonąwszy wkrótce, gdy rzucił okiem na nowo, hieroglify na niej porysowane zdały mu się jeszcze bardziej niezrozumiałe.
 — Cóż mi tu znowu zrobiłeś — zapytał — dwóch zapaśników? Czy bitwa jaka była w’miasteczku? Już to zwyczajnie, abym się tylko na krok oddalił...
 — Jest to sędzia z panem Edwardem — odpowiedział Beniamin przerywając rubasznie.
 — Sędzia w bitwie z panem Edwardem — odezwał się Ryszard. Piękny przykład daje parafii. Ależ do licha! więcej tu wypadków w trzydziestu sześciu godzinach, niż było przez sześć miesięcy.
 — To prawda, mości Jonesie. Widziałem Boadiceę atakującą jedną korwetę, widziałem jak ona stłukła, zabrała, koniec końcem że mniej było pisania w dzienniku tego okrętu, niż na mojej tablicy. Z tem wszystkiem jednak nie przyszło do bitwy między sędzią i panem Edwardem, skończyło się na pocisku słówek, które sobie raczyli powiedzieć.
 — Bądź łaskaw jaśniej mi to opowiedz, Beniaminie. Bez wątpienia, poszło o kopalnią. Tak, tak, już widzę, poznałem po tym człowieku z motyką na plecach. A ty słyszałeśże sprzeczkę?
 — Broń Boże, nie chodziło tu o kopalnią mospanie; oni tylko swój sposób myślenia wyłożyli nawzajem, bez żadnych ogródek. Mogę o tem mówić najlepiej, bo okno było otwarte i ja nieopodal stałem. A co do tej figury, to wcale nie motyka na plecach, lecz kotwica. Czyż pan nie widzisz, drugi ząb na grzbiet się zakrzywia, może troszeczkę za blisko, ale mniejsza z tem? To tylko znaczy, że młody człowiek zerwał kotwicę i w świat popłynął.
 — Jakto? Edward wyniósł się z domu?
 — Tak jest, wyniósł się.
 Nowe wypytywanie rozpoczęło się i Ryszard acz nie łatwo, dowiedział się nietylko o rozprawie Edwarda z Tem-plem, lecz jeszcze o daremnem usiłowaniu Hirama i o sposobie jakiego użył Natty na odpędzenie go od swojej chałupy. Ledwo nasz gorliwy urzędnik wysłuchał historyi, którą Beniamin opowiadał, osłaniając ile było można zły postępek Nattego, porwał za kapelusz, Beniaminowi kazał bramę 9* zamknąć i pójść spać, sam zaś wyszedł tak nagle, że zdumiony intendent stał z pięć minut jak posąg z wlepionemi oczami ku drzwiom i z rękami na krzyż złożonemi, nim pomyślał uskutecznić otrzymane rozkazy.
 Ryszard dla przytrzymania fałszerzów monety zebrał był silną straż w pomoc, która z nim razem przyszła aż do Templtonu, pewny był, że ich jeszcze znajdzie w szyneczku przy więzieniu, zajętych ocenieniem i próbą trunków prze-dawanych przez dozorcę więzienia. W tym celu szedł przez uśpione ulice miasteczka, do budowli wznoszącej się w kszał-cie fortecy, która służyła na zamknięcie nie tylko ludzi przekonanych o rozmaite przestępstwa, lecz jeszcze i tych nieszczęśliwych dłużników, których wierzyciele dosyć sa głupi na tracenie dwóch swoich dolarów, dla odzyskania jednego.
 Wrzawa, jaką usłyszał podchodząc pod bramę, dowodziła mu, że się nie zawiódł w mniemaniu i że służba sadowa zamierzała sobie wesoło noc tę przepędzić, spokojność jednak nastąpiła w moment, skoro tylko postrzegli przybywającego szeryfa, ten wybrawszy z nich siedmiu najodważniejszych, rozkazał aby szli za nim. I tak na czele oddziału przeszedł znowu przez miasteczko, udał się na mostek przez jeden ze strumieni do koryta Suskehanny należący, ztamtąd nad brzegi jeziora i w las się zanurzył. Tam się zatrzymał i na wzór greckich lub rzymskich wodzów, miał do rycerzy przemowę, jak następuje:
 — Wezwałem moi przyjaciele waszej pomocy, do ujęcia osoby Nattego Bumpo, pospolicie Kosmatym Kamaszem nazywanego. Śmiałek ten podniósł rękę na członka sądowego, wzbraniał wykonania rozkazu danego na rewizyą chaty jego, wymierzając strzelbę do urzędnika. Krótko mówiąc, dał gorszący przykład buntu przeciw prawom i wystawił tem siebie na całą ich srogość. Oprócz tego, podejrzany jest o inne przestępstwa ściągające się do rzeczy prywatnych, a jakem urzędnik, mam sobie za powinność schwytać go tej nocy, osadzić w więzieniu i przedstawić jutro izbie sądowej.
 Do spełnienia tego przedsięwzięcia, trzeba nam moi przyjaciele odwagi i roztropności. Odwagi, abyście się nie dali przestraszyć strzelbą tego człowieka i psami których do obrony używać może, roztropności, znaczy się tutaj potrzeba baczności i uwagi, ażeby nie wypuścić z pomiędzy nas jego i dla wielu innych przyczyn których wyszczególniać nie mam potrzeby. Okrążycie jego chatkę około, a jak tylko krzyknę: naprzód! ci którzy najbliżej drzwi będą, rzucą się do mieszkania zbrodniarza i schwytają go, niedająe mu czasu do namysłu. Rozdzielcie się zatem, ażebyście z cicha podeszli każdy z innej strony, a ja zejdę nad brzeg jeziora, naprzeciw drzwi samych. Ten punkt ataku biorę na siebie, wy mnie tam znajdziecie do utworzenia — potrzebnego łańcucha działań w podobnych razach.
 Mowa ta, którą Ryszard układał i w myśli powtarzał w ciągu marszu, sprawiła skutki jakich się był powinien spodziewać. Otworzył on oczy swych ludzi na trudność i przypadki przedsięwziętej wyprawy, lecz jeśli nie zapalił w nich odwagi, wpoił dokładnie potrzebę roztropności, nie tylko zachowali przyzwoitą ostrożność w rozchodzeniu się, by szmeru żadnego nie zrobić, nadto jeszcze każdy z nich starał się iść jak najpowolniej, aby towarzyszom dać czasu do ich uprzedzenia.
 Ryszard najdłuższą miał do odbycia drogę, tak się zdarzyło jednakże, iż przybył pierwszy. Skoro tylko stanął nad brzegiem jeziora, wykrzyknął ogromnym głosem umówione słowo: Naprzód! i sam tylko posłuszny własnemu rozkazowi, pobiegł na miejsce gdzie była chatka Nattego, dosyć zdziwiony, że czujne psy nie odpowiedziały szczekaniem na odgłos jego. Ale podziwienie jego bardziej jeszcze wzrosło, gdy zamiast chaty znalazł tylko reszty kurzących się części i kiedy niekiedy płomienie wybuchające.
 Osłupiały na ten widok, na który się wcale nie przygotował, tak się zdziwił, że słowa przez czas niejaki wymówić nie mógł, postąpił jednak naprzód skoro usłyszał, że służba podchodziła, niemniej zdziwiona jak ich dowódzca widokiem na wpół gorejących szczątków, gdy w tem z po środka zwalisk postrzegli wstającego człowieka, który podżegał ogień zbliżając jedne do drugich niedopalone głownie i przy blasku wzrastającego ztąd ognia poznali w nim Nattego.
 — Czego chcecie od starca niemającego przytułku? — zapytał ich. Wygnaliście ztąd stworzenia, które Bogu podobało się osiedlić, przynieśliście wykręty i subtelności prawne w te miejsca, w których człowiek nigdy bliźniego nie skrzywdził. Chcąc przeszkodzić wam i waszym prawom wejść pod ten dach który głowę moją przez czterdzieści lat pokrywał, zmusiliście mię abym własną ręką podpalił i łzy nad popiołem wylewał, jakby ojciec nad zwłokami dziecięcia, zraniliście serce nędznego starca, który ani wam, ani braciom waszym nigdy nic złego nie zrobił, i to wtenczas gdy myśli jego lepszym światem zajęte być powinny; zazdrościć mu każecie losu źwierząt dzikich które krwi swojej nie pragną, i gdy zadumany myślą nad dogorywającą głownią swojej chaty, wy go napadacie wśród nocy jako psy wściekłe w ślad goniąc zmęczonego daniela! Czegóż więcej chcecie? Jestem jeden, a was kilku widzę. Zresztą płakać tu, a nie bić się przyszedłem, a jeśli taka wola jest Boska, róbcie ze mną co się wam podoba.
 Skończywszy to mówić znowu ogień poprawiał i nie-myśląc w las uciekać, chociażby mu to łatwo przyszło, bo i ciemność była w około i w osłupienie wprawił swoich słuchaczy, podchodził z kolei do każdego z nich, jakby szukał tego któryby go miał pojmać. Żaden nie śmiał ręki nań ściągnąć, lecz gdy przyszedł był do Ryszarda, ten już wracał do zmysłów i wziąwszy go za ramię pojmańcem go swoim mianował, tłumacząc się zarazem z przykrej powinności, która go do użycia srogości takiej zmuszała. Straż skupiać się natenczas zaczęła i wziąwszy we środek Nattego, poszli wszyscy do miasteczka mając na czele Ryszarda.
 W ciągu drogi rozmaite jeńcowi zadawali pytania, zdjęci ciekawością co się stało z Johnem Moheganem i co skłoniło Nattego do spalenia swej chaty, lecz on odpowiadać nie chciał i do końca głębokie milczenie zachował. Przyszli nareszcie do miasteczka. Ryszard osadziwszy Nattego w więzieniu, zostawił wolne użycie pozostającej nocy dla swoich towarzyszy wyprawy, sam zaś powrócił do domu sędziego i spać się położył.
 Kajdan! łotrze! człowieku bez czci i bez wiary!
 Poznasz że za przestępstwo są, także i kary.
 Szekspir. Król Lear.
 Długość dnia w miesiącu sierpniu dała dosyć czasu do zebrania się wszystkim interesowanym do Templtonu, pierwej nim dzwonek akademicki ogłosił godzinę, w której usprawiedliwiać miano niewinnych a przestępców karać. Na wszystkich drogach które rozciągały się po dolinie i które z gór wywijały się, postrzegać się dawali sędziowie, słudzy sądowi, adwokaci, ich przyjaciele, ich doradzcy i tłumy ciekawych przybywające pieszo, konno lub w wozach jedni dla braku, inni dla spełnienia powinności, ale tych pierwszych liczba była największa.
 Na pierwszy odgłos dzwonu wyszedł Ryszard z oberży Śmiałego Dragona, gdzie się pospolicie zbierali tameczni urzędnicy. Niósł w ręku pałasz w pochwę włożony, którym jak on dowodził, jeden z jego przodków władał w bitwie przez Kromwella wygranej. Jak tylko przybliżył się do drzwi, krzyknął głosem rozkazującym: Miejsce sądowi! Rozkaz natychmiast uskuteczniony został, bez najmniejszej jednak oznaki niewolniczej uległości, gdyż większa część tłumu skłaniała głowę bardzo poufałym sposobem niektórym 7 Przechodzących osób sądowych. Za szeryfem postępowała straż sądowa z laskami do ich godności należącemi, za nimi szedł Marmaduk na czele czterech obywateli miasteczkowych, którzy do składu sądu należeli. Ubiór tych czterech sędziów nie różnił się w niczem od ubioru widzów, którzy się nad pospólstwo wznosili, odróżniała ich tylko powaga, którą w tak ważnym razie przybrać mieli sobie za powinność. Potem szło czterech lub pięciu adwokatów, nakoniec drugi oddział straży zamykał ten orszak, a tłumy ciekawych postępowały za nimi.
 Wszystko to zmierzało do zamku sądowego wznoszącego się w obrębie więzienia. Weszli naprzód na dziedziniec, którego cztery boki były otoczone budową, okna dawały się widzieć mocnemi lub słabszemi kratami obwarowane, w miarę zbrodni przestępcy lub winy dłużnika, którym udzielały światła. Na pierwszem piętrze była sala posiedzeń trybunalskich. W głębi sali na małem na trzy stopy wzniesieniu, oddzielonem kratą z poręczem, stała dla sędziów ławka przy murze, środek tej przeznaczony dla prezydenta, dla większej powagi zasiadającego odznaczał się dwoma poręczami. Naprzeciw wzniesienia postawiony stół, suknem zielonem przykryty, otoczony ławkami na których zasiadali adwokaci i obrońcy prawni. Po prawej stronie było miejsce dla przysięgłych, po lewej dla oskarżonych. I ta przestrzeń jeszcze była odgrodzona balustradą. Reszta zaś sali słuchaczom zostawiona.
 Nie będziemy mordowali czytelników opisywaniem szczegółów czynności sądowej przez dwie pierwsze godziny. Gdy sędziowie zasiedli, prokuratorowie zgromadzili się w koło stołu i szeryf nakazał milczenie, przywołano zwyczajnym trybem sprawy; poczem sędzia Templ wezwał dwunastu obywateli przysięgłych do izby przybocznej dla rozebrania tam podanych im aktów zaskarżenia. Sądy tymczasem zajęły się sprawami cywilnemi, poczem najstarszy z przysięgłych wchodząc do sali, podał prezydentowi dwa dekrety zaskarżenia, na których pan Templ postrzegł od pierwszego rzutu oka imię Nattego Bumpo. Powołał do siebie szeryfa, kilka słów mu na ucho powiedział, ten zaś udzielił rozkazów swoim podwładnym, którzy wyszli i wkrótce wrócili, wprowadzając z sobą do sali Nattego i umieścili go na ławce oskarżonych, pomiędzy dwoma ze straży sądowej dodanymi. Zgromadzeni słuchacze tak się wówczas uciszyli, iż słyszeć było można głos oddechu oskarżonego.
 Natty miał zwyczajny swój ubiór ze skóry danielowej, któryśmy mieli sposobność wyżej opisać, lecz z powodu upałów letnich obchodził się bez wielu części odzienia, i teraz więc wyższą część ciała jego przykrywała tylko koszula z grubego płótna, szyję zaś ogorzałą od słońca miał obnażoną. Pierwszy raz w życiu znajdował się na zgromadzeniu izby sądowej, ciekawość przeto wydawała się na nim jako uczucie panujące w tym momencie. Oglądał z kolei sędziów, adwokatów, przysięgłych, tłumy zebrane i wszędzie spotykał wzrok ku niemu zwrócony. I sam więc siebie obejrzał dokoła, aby zapewnić się, czy niema w osobie swojej czegoś nadzwyczajnego, potem rzucił oczyma na całe zgromadzenie i gębę roztworzył na znak tego śmiechu cichego, właściwego jemu samemu.
 — Zdejm czapkę — rzekł do niego sędzia Templ.
 Natty siedział nieporuszony.
 Usłyszawszy swoję imię — czego potrzeba? — zapytał, podnosząc oczy na pana Templa.
 Wstał wówczas pan Lippet, powiedział coś na ucho więźniowi, a Natty pojąwszy wtedy czego po nim wymagano, zdjął z głowy swą czapkę ze skóry danielowej.
 — Mości prokuratorze generalny — rzekł sędzia — jesteśmy przygotowani do słuchania aktu zaskarżenia.
 Dirck van der School, sprawujący natenczas tę godność włożył na nos okulary, wstał i wzrokiem niepewnym i powątpiewającym rzucając na towarzyszów swoich, którzy przy nim siedzieli, czytał głośno akt oskarżenia, jako Natty Bumpo dopuścił się gwałtu przeciw czci i honorowi Hira-ma Doolittla urzędnika, oraz wygnał go zbrojną ręką w czasie spełniania obowiązków jego urzędu. Gdy skończył czy tanie, oddał pismo panu Lippet z |miną zaufania, która zdawała się mówić, proszę temu zaprzeczyć jeżeli można.
 Natty słuchał aktu zaskarżenia z największą uwagą, widać było po nim jak wielki miał udział w tej sprawie, bo się nachylił cały ku czytającemu. Potem wyprostował się znowu i głęboko westchnął. Wszystkich oczy na niego patrzały, czekano z niecierpliwością jego odpowiedzi, lecz on zachował milczenie.
 — Natty Bumpo — powiedział sędzia — słyszałeś dekret zaskarżenia podany na ciebie przez starszego z przysięgłych. Maszże co na obronę?
 Natty skłonił głowę na piersi, jakby do namyślenia się, podniósł wkrótce oczy na pana Templa i rzekł:
 — Tego nie zaprę, że go trochę niegrzecznie przyjąłem, lecz abym go miał wypędzać ręką uzbrojoną, jak o tem powiada ten zacny człowiek, jest kłamstwo prawdziwe, nie miałem nic więcej, oprócz gołych pięści, stary, nie wdaję się teraz w zapasy, kiedyś to mi się zdarzało... czekajcie, przypomnę, było to zdaje mi się, pierwszego roku ostatniej wojny...
 — Panie Lippet — powiedział sędzia, przerywając mowę więźniowi — jeżeli jesteś obrońcą zaskarżonego, powiedz mu jak ma sądowi odpowiadać, jeżeli nie, dodamy mu podług prawa innego.
 Lippet, który był zajęty czytaniem aktu zaskarżenia, powstał na te słowa i wyłożył więźniowi potrzebę odpowiedzi krótkiej, to jest że był lub nie był winien.
 — Nie jestem winien — donośnym głosem odpowiedział Natty — i mogę to mówić najczystszem sumieniem. Jestże ten winien kto ze sprawiedliwością zgodnie postępuje, a ja natenczas pierwej dałbym się zabić, niżbym miał wpuścić kogo do chaty mojej.
 Wstrząsł się Ryszard na taką zuchwałość i wzrokiem znaczącym spojrzał na Hirama, który podobnież brwi zmarszczył.
 — Niechaj napiszą — rzekł sędzia — iż oskarżony ze-jznał, że nie jest winien.
 Pan Van der School miał głos na poparcie winy, poczem przywołano do kratek Hirama Doolittla aby złożył swoją żałobę. Ten w wykładaniu szczegółów sprawy, zgodnie mówił z prawdą, lecz w takiem świetle starał się wszystko wystawiać, by obecnych umysły przeciągnąć na swoją stronę i razem przygotować w nich niechęć ku oskarżonemu. Gdy skończył, pan Lippet prosił, by mu pozwolono skarżącemu zadawać pytania.
 — Czy jesteś pan sługą sądowym, naszego powiatu?
 — Nie, panie, jestem sędzią pokoju.
 — W takim razie, panie Doolittlu, w obee sądu pana zapytuję, odwołuję się do własnego jego sumienia i do znajomości prawa jaką posiadasz, czy miałeś pan moc, w charakterze piastowanej godności na wejście do domu obywatela pomimo jego woli.
 — Hm! mniemam... to jest zdaje mi się że... ściśle rzeczy biorąc, nie miałem zupełnie prawa, lecz... zważając naglącą potrzebę... dodać winienem, że sługa sądowy by zanadto niedbały w wypełnieniu swojej powinności... jedno z drugiem... zdawało mi się, iż powinienem był wziąć to na siebie.
 — Lecz mój panie, ten starzec, ten człowiek bez wsparcia, bez przyjaciół, nie zabraniałże panu wejścia do jego domu?
 — Oh! mogę mówić, że był bardzo w złym humorze... i nie miał do tego słusznych powodów, gdyż pomijając formalność, były to tylko odwiedziny sąsiada.
 — Czy tak! — odezwał się ILippet — były to odwiedziny sąsiada. Proszę panów przysięgłych aby raczyli pamiętać te słowa skarżącego. Że to tylko sąsiad do sąsiada przychodził, zatem te odwiedziny sankcyi prawa nie miały. Powtarzam jeszcze panu moje zapytanie, czy obwiniony nie wzbraniał panu wstępu do domu?
 — To... tak z sobą mieliśmy niejakąś rozmowę, ale ja jemu w głos czytałem mandat na rewizyą?
 — Pan zbaczasz od pytania. Czy zabraniał panu wstępu? proszę o odpowiedź tak, albo nie?
 — Powiadam panu, że on był w złym humorze, i... ale ja mandat mam w kieszeni, jeżeli sąd życzy go przejrzeć...
 — Odpowiadaj wprost i bez żadnych wykrętów — z gniewem powiedział sędzia — czy obwiniony zabraniał wstępu do domu swego?
 — Hem!... tak... ale...
 — I czy po tym oporze trwałeś jeszcze w chcęci wejścia do niego?
 — Tak jest, lecz miałem w ręku mandat na rewizyą.
 — Niech pan Lippet zapytuje dalej.
 Lecz ten widząc, że odpowiedzi Hirama pomyślne wrażenie zdziałały dla jego klienta i rozciąganiem nie chcąc osłabić obrony, rzekł z miną pewnej pogardy:
 — Nic więcej nie mam do pytania; ubliżałbym pojęciu panów przysięgłych, gdybym jeszcze choć słowo chciał mówić.
 — Daję głos panu prokuratorowi generalnemu — powiedział sędzia.
 Van der School zdjął okulary, położył je na stole, spojrzał na drugi dekret zaskarżenia, który trzymał w ręku i skończył oświadczeniem, że polega na zdrowem zdaniu sądu i przysięgłych.
 — Mości panowie przysięgli — zawołał sędzia wstając ze swego miejsca — słyszeliście akt oskarżenia i zeznanie świadka; chwilę panów zatrzymam moją uwagą, że jeśli słudze sądowemu wzbraniają wykonanie mandatu jemu powierzonego, ten ma niezaprzeczone prawo wezwać do pomocy każdego obywatela, wszystkie zaś czyny obywatela tym sposobem powołanego, zasługują na opiekę prawa. Do was należy osądzić czy okoliczność podobna mogła nadać moc sędziemu pokoju do wejścia w dom obywatela, pomi mo jego oporu, oraz czy obwiniony miał prawo uciekać się do użycia siły w tejże obronie. «
 Przysięgli nie wstając z ławek po kilku tylko słowach ogłosili przez starszego jednomyślnie swe zdanie, że oskarżony jest nie winien.
 — Natty Bumpo — rzekł sędzia — jesteś wolny od skargi na ciebie zaniesionej.
 Co takiego? — zapytał Natty nierozumiejąc dobrze wyrazu wolny.
 — Sąd — powtórzył prezydent — ogłasza że nie jesteś winien złego postępku przeciw Doolittlowi.
 — Oh! — odezwał się Natty, ze szczerością duszy po-glądając w koło — nie myślę zaprzeczać temu, że go trochę za mocno pchnąłem wziąwszy za ramiona, lecz...
 — Jesteś już wolny — zawołał sędzia — nie trzeba wznawiać tej sprawy.
 Natty zrozumiał wówczas dobrze znaczenie wyrazu wolny i zaspokojenie malowało się na jego twarzy.
 — Muszę ci wyznać sędzio Templu, że prawo wasze względem mojego postępku nie było tak srogie jak się spodziewałem. Sądzę że Bóg was nagrodzi za dzisiejszą waszą wyrozumiałość.
 Skończywszy te słowa, włożył czapkę na głowę i zabierał się do opuszczenia ławki obwinionych, ale straż zastawiła przed nim swe laski na krzyż, pan Lippet kilka słów mu na ucho powiedział, więc znowu usiadł, zdjął czapkę i w tył zarzucił siwe swoje włosy, chociaż z poddaniem się, lecz z nieukontentowaniem wyraźnem.
 Niech pan prokurator generalny przystąpi do odczytania drugiego aktu zaskarżenia — powiedział sędzia.
 Van der School, mocno usiłował, ażeby każde słowo przez usta jego wyrzeczone utkwiło w pamięci słuchaczów, szczególniej zastanawiał się nad temi, które oskarżały Nattego o wymierzenie fuzyi przeciw słudze sądowemu wysłanemu do wykonania mandatu, takowy postępek, dodał, oznacza człowieka zuchwałego, gwałtownego i chciwego krwi ludzkiej. Oskarżenie to ważniejsze od pierwszego, podwoiło interes we wszystkich przytomnych.
 Pan Lippet przybliżył się znowu do Nattego i przypomniał mu, aby odpowiadając nie rozszerzał się w mowie, leez by tylko mówił, że jest winny lub niewinny. Lecz niektóre wyrażenia aktu skarżącego rozgniewały starego myśliwca i bez względu na rady prokuratora, z poruszeniem rzekł:
 — Jest to kłamstwo! nic więcej jak prawdziwe kłamstwo! Nigdy krwi cudzej nie pragnąłem, te bestye nawet, Irokezanie nie powiedzą mi w oczy że krwi ludzkiej byłem chciwy. Biłem się zawsze jak żołnierz mający przed sobą bojaźń Boga i naczelnika swego, lecz nie walczyłem nigdy przeciw nieprzyjacielowi niebędącemu w stanie obrony. Nikt mi nie dowiedzie, bym zamordował jakiego Mingo w pościeli. Mniemam, że są tacy ludzie, którzy sądzą że Boga w miejscu odludnem nie ma. — Bumpo — rzekł sędzia — słyszałeś oskarżenie, żeś fuzyę wymierzył na sługę sądowego. Jesteśże winny, lub niewinny?
 Natty rozśmiał się niemym sposobem otwierając gębę, i palcem wskazując na Billego, rzekł:
 — Czy Billy mógłby się tutaj teraz znajdować, gdybym natenczas użył mej fuzyi?
 — A zatem oświadczasz — przerwał Lippet — że nie jesteś winny.
 — Zapewne że nie — odpowiedział Natty. Sam Billy niech powie czy wystrzeliłem. Pamiętasz Billy tego gołębia? Już nie mam ręki tak wprawnej jak dawniej.
 — Napiszcie że obwiniony wyznał, że winnym nie jest — powiedział pan Templ rozczulony prostotą więźnia.
 Hiram był powołany powtóre jako świadek, lecz to zeznanie czynił z większem daleko wyrachowaniem niż pierwsze, nadspodziewanie nawet zachował dobry porządek w opowiadaniu wypadków wszystkich aż do momentu, w którym Natty wymierzył strzelbę na Billego Kirby. Przywoła ny Jothan podobnież mówił w tych samych prawie wyrazach. Pan Lippet obydwu długo przetrzymywał na zapytaniach, nie mogąc pożytecznego wyciągnąć dla sw.ego klienta.
 Nakoniec Billy przystąpił do kraty i z kolei opowiadał ciąg wydarzenia, lecz tak się mieszał i tak niezrozumiale rzeczy tłumaczył, iż oprócz chęci jego, że prawdę chciał mówić, nic poznać nie można było.
 — Z tego coś powiedział — przerwał Van der School — zdaje się że domagaliście się sposobem prawnym u obwinionego o wejście do jego chaty, lecz że pogróżki jego zastraszyły was niebezpieczeństwem życia?
 — Nie, ja tego nie mówiłem — odpowiedział Kirby trzaskając palcami — jam nie na to stworzony, aby mnie stary Bumpo miał zginać przed sobą i wcale się jego nie bałem. Zapytajcie go sami.
 — Zeznałeś jednak, żeś myślał, iż on chciał ciebie zabić.
 — A pan cobyś pomyślał, gdybyś zobaczył wymierzoną do siebie fuzyę, która nigdy celu nie chybiła? Jednakże ja się nie zląkłem i on mnie tego nie powie, żem się zatrząsł; oddał mi tylko skórę daniela, i rzecz na tem skończona.
 — Nieprawdaż Billy, że to była dobra myśl moja — powiedział Natty — gdyż bez tego, nie obeszłoby się między nami bez krwi rozlewu, a gdyby to twoja popłynąć miała, resztę dnia życia mego nie przestałbym cię opłakiwać.
 — A więc, Natty — powiedział Kirby — ponieważ już jesteśmy na tym stopniu, chce mi się powiedzieć, iż wierzę że... —
 — Pan Yan der School niechaj zapytuje dalej — powiedział sędzia.
 Lecz prokurator widząc zawiązującą się pojednawczosc między obwinionym i świadkiem, zaniechał dalszych zapytań.
 Pan Lippet, wstawszy natenczas, głos zabrał z kolei.
 — A zatem — przemówił do Kirbego — więzień nie wzbudził w tobie strachu utraty życia?
 — Ani on, ani nikt w świecie nie przestraszył mnie nigdy — odpowiedział Billy z uradowaniem patrząc na me-żne swe ręce — i nie tak łatwo tego dokazać.
 — Takbym i ja rozumiał. A samże miałeś fuzyę?
 — Nie miałem.
 — Ale używać umiesz tej broni?
 — Albożem dla proporcyi Wermontczyk. Jednego tylko Nattego Bumpo uznaję za mistrza w tym kraju i to od czasu ubicia gołębia.
 — Jesteś młody, Kirby — rzekł Natty — ja zaś coraz bardziej starzeję. Lecz nigdy ci złego nie życzę, a na znak zgody masz moją prawicę.
 Lippet z radością patrzał, że dueli zgody wpływ swój rozpościerał na świadku i obwinionym, i w milczeniu po-glądał jak Billy ściskał rękę starego Strzelca. Lecz sędzia miał sobie za powinność wdać się tu ze swoją powagą.
 — Nie na czasie jest podobna rozmowa — rzekł do nieb. Pan Lippet niech nie ustaje, lub, jeśli nie ma dla nich zapytań, przejdziemy do innych zatrudnień.
 — Pytam więc — mówił adwokat obracając zawsze mowę do Kirbego — czy zakończyliście zgodą te wasze spory, na miejscu samem?
 — A czegożbym się z nim miał kłócić? On oddał skórę, a nam tylko tego było potrzeba. Mnie się zdaje że ubić daniela, to nie tak wielka zbrodnia.
 — I rozeszliście się w przyjaźni? — Bez wątpienia.
 — I nie miałbyś myśli zanosić przed sąd na niego skargi? — Na uczciwość, że nie.
 — I jeszcze, nie wystąpiłżebyś przeciw niemu, gdybyś do tego powołany nie był?
 — A na cóżbym miał występować! kiedy ja jemu nic złego nie życzę. To tylko pan Doolitle trochę się uraził.
 — Dosyć na tem, odwołuję się zresztą do zdania panów przysięgłych — powiedział Lippet siadając z pewnością osiągnięcia dobrych skutków.
 F. J. Cooper. Pioniorowie. Tom II. 10
 Van der School długą miał natenczas mowę, ledwo zrozumianą dla mnóstwa nawiasów. Obstawał przytem, że dowody są mocne, okazujące iż obwiniony uzbroił się strzelbą na odparcie sługi sądowego, niosącego mandat wydany przez władzę wyższą, prawną; że nie tylko uzbroił się przeciw wykonaniu mandatu, ale nadto wymierzył fuzyę na tego, który ten mandat miał w ręku; nakoniec, iż na udowodnienie buntu przeciw prawom, nie trzeba było wystrzału, bo to pociągnęłoby za sobą skargę daleko ważniejszą, to jest skargę o zabójstwo, lub o chęć spełnienia onego.
 Paa Templ wyłożył stan sprawy krótko, jasno i zwięźle, i same fakta w prawdziwem świetle wystawił. Mocno dowodził potrzeby szanowania praw w społeczności świeżo zawiązującej się, okazywał zgubę na jakąby się wystawiała, gdyby wykroczenia przeciwko prawom uchodziły bez kary. Lecz, z drugiej strony wykładał jako pobudki do zmniejszenia winy wiek, zwyczaje i niewiadomość więźnia, zakończył temi słowy, aby przysięgli sądzili z pobłażaniem, jeżeli w starcu nie widzą namysłu przestępstwa lub złych chęci w spełnieniu.
 Sąd przysięgłych dłużej tym razem namyślał się niż poprzednio, lecz interes publiczny przemagał nad przychylnością, jaką dla siebie mógł zjednać więzień, dowody przeciw niemu jasno przemawiające kazały go winnym ogłosić.
 Sędzia też chwilę rozbierał sprawę z członkami sądu i przygotował się do ogłoszenia wyroku.
 — Natty Bumpo — zawołał...
 Stary strzelec, który podczas narady przysięgłych, miał ciągle łokcie wsparte na kolanach i twarz w rękach ukrytą, powstał słysząc swe imię i głosem żołnierza odezwał się: Jestem.
 Proszę o cichość! — rzekł sędzia. Sąd mając wzgląd na waszą niewiadomość praw i wasz wiek podeszły, uwalnia od chłosty cielesnej, którą w podobnych razach prawo za karę naznacza, ponieważ jednak głos powszechny chce mieć za to karę publiczną, sąd przeto naznacza wam stanie przez jedną godzinę u pręgierza, [miesiąc jeden więzienia i opłatę stu dollarów do skarbu publicznego, oprócz tego, póty z więzienia wypuszczać wzbrania, póki suma wypłacona nie będzie.
 — Skądże chcecie bym dostał pieniędzy — zawołał Natty — sądzicież że dollary rosną w lesie? Powiedźcie sami gdzie mam ich znaleźć. Nie sędzio, to niepodobna, myśl jak ci się podobać będzie, nie potępisz jednak ostatnich dni starca na srogie więzienie.
 — Jeżeli masz co powiedzieć przeciw wyrokowi sądu, tedy cię słuchamy — odpowiedział Marmaduk.
 — Czyż tego nie dosyć, kiedy mówię że nie mam pieniędzy? Jakże chcecie abym zarobił sobie kiedyście mię zamknęli? Czyż przez kraty więzienia złoty deszcz spadać będzie? Nakłońcie ucho do słuszności. Wypuśćcie mnie do lasu, gdzie nawykłem oddychać świeżem powietrzem, dzień i noc będę polował, a jeżeli jeszcze nie odegnaliście z kraju waszego wszystkiej zwierzyny, nimby jesień zeszła mógłbym dla was tę sumę zapracować.
 — Ścisłe wykonanie prawa do mnie należy — odpowiedział sędzia.
 — Nie mówcie mi o waszych prawach Marmaduku Tem-plu. Zwierzę dzikie czy dbało o nie gdy głodne było i spragnione krwi i ciała dzieciącia waszego? Dziecię przed Bof giem uklękło, błagało go o większą łaskę niż ta, o którą ja proszę, a Bóg je wysłuchał. Teraz więc, gdy moją prośbą pogardzisz, mniemasz może, że Bóg cię nie usłyszy?
 — Obowiązki ojca, Natty, nie powinny być na przeszkodzie obowiązkom sędziego.
 — Jeszcze nie byłeś sędzią, panie Templu, gdym pierwszy raz te góry oglądał? byłeś jeszcze dzieckiem na ręku matki noszonem. Czyżeś zapomniał dnia w którym na brzeg jeziora wylądowałeś, wówczas więzienia nawet nie miałbyś na pomieszkanie? Nie zastałemże skóry niedźwiedzia do spania, nie nakarmiłemże zwierzyną głodu twojego? Aniś pomyślał natenczas aby zabicie daniela występkiem być 10* miało. Robiłem to wszystko dla ciebie sędzio, niemająe najmniejszych powodów do kochania, boś się złemi postępkami odpłacał tym, którzy mnie lubili i mną się opiekowali. Sto dollarów! Skądże ja wezmę taką sumę? Wiele jest do mówienia o tobie sędzio Templu, ale tak złym nie jesteś, abyś chciał więzić ostatki życia nędznego starca, za to tylko, że on nie w prawa lecz w sprawiedliwość wierzy. Nie obawiaj się, powtarzam abyś się nie obawiał, jeżeli są jeszcze na rzekach bobry, daniele na górach a pantery w lasach, do ostatniego szelinga uiszczę się z opłaty. A więc puść mię przyjacielu, nie jestem przyzwyczajony do takiego tłumu, potrzebuję leśnego powietrza, by wolniej oddychać. Hektor! Slut! pójdźcie tu? O, pewien jestem że mnie pode drzwiami czekają. Będziemy mieć pracy biedne stworzenia, ale dokażem swego, o, tak, pewno dokażem.
 Nie ma potrzeby mówić, że sługa sądowy, do którego Natty w ten sposób mowę obracał, nie odpowiedział mu,, lecz laskę swoją zastawił zmuszając do pozostania na miejscu. Natty przybierał się nowe prośby przekładać, ale ruch jakiś zwrócił i jego i słuchaczy uwagę w drugi koniec sali.
 Beniamin przez tłumy się przecisnął i żeby się na widok wszystkich ukazać, stanął jedną nogą na oknie, drugą zaś oparł o poręcze ławki przysięgłych. Utrzymując tym sposobem równowagę, z niemałą trudnością wydobył z kieszeni woreczek skórzany, i z wielkiem zadziwieniem całego zgromadzenia, dawał znaki że chce mówić.
 Odwracając się natenczas do sędziego, powiedział:
 — Jeżeli wielmożny pan zechce pozwolić temu staremu statkowi nowej wyprawy w lasy, przyniosłem tę bagatelkę na zapewnienie o tyle ciężaru jego ładunku. W tym worku zawiera się trzydzieści pięć ważnych piastrów hiszpańskich, a życzyłbym z całej duszy, aby się dla poczciwego hołysza zmieniły w angielskie gwineje, lecz z worka nic innego wydobyć nie można, tylko to co się włożyło, więc one są tak jak i były piastrami, w których żadnego braku nie ma, otóż jeżeli pan Jones zechce sprawdzić ten rachunek i potrącić to co się jemu należy, reszta pozostała będzie służyć na skwitowanie części grzywny.
 Mówiąc to, trzymał jedną ręką worek z dollarami, a drugą kawał drzewa na którym znaczył liczbę szklanek rumu wypitego w oberży Śmiałego Dragona, a kilka świeżych karbów świadczyło, że tegoż samego ranka liczbę pomnożył. Śmiech ogólny powstał, sprawiony tą szczególniejszą przerwą, szmer nie ustawał aż póki szeryf nie stuknął końcem pałasza o stół, krzyknąwszy: Cichość!
 — Trzeba zakończyć tę scenę — powiedział sędzia, mocno wzruszony wypadkami. Straż, niech odprowadzi więźnia do pręgierza, pisarz niech drugą sprawę przywoła.
 Natty zdawał się ulegać swemu przeznaczeniu. Szedł za strażą w milczeniu z głową zwieszoną na piersi. Tłumy rozstąpiły się dając mu miejsce do przejścia, całe pospólstwo wyszło z sali audyencyonalnej, aby się nacieszyć widokiem wiele dla niego ponęt mającym.
 Ach! patrz, patrz! jak okrutne nosi on podwiąski.
 Szekspir, Król Lear.
 Kary prawa pospolitego*) w stanie Nowego Yorku były podówczas chłosta i pręgierz. Tych, którzy na tę drugą karę skazani byli, sadzano u grubego słupa, zamykano ich nogi w obręcze żelazne przytwierdzone do ziemi i wkładano jeszcze ciężkie z łańcuchem okowy. Słup ten był wbity w blizkości więzienia, naprzeciwko drzwi, zapewne w celu przejęcia postrachem tych którzyby mieli pociąg do złego i odstręczenia ich widokiem kary dla nich przygotowanej, ociosany był we cztery ściany, tak iż czterech winowajców w jednym czasie tej samej karze uledz mogło, każdy z nich w inną stronę zwrócony.
 Do tego więc miejsea był prowadzony Natty przez służbę sądową, niemożność oparcia się sile dopomagała mu do pizybiania postaci spokojnej uległości. Usiadł na ziemi i najmniejszego nie robił oporu gdy mu nogi żelaznym krępowano łańcuchem. Bez złorzeczenia podniósł oczy, wzrokiem prowadził do koła, jakby chciał szukać politowania, jakiego zawsze natura ludzka wymaga w swoich cierpieniach, lecz jeżeli więcej nad litość, ciekawości w otaczają * ) Common law. cych widział, przynajmniej nie było w nich tej dzikiej radości, jaka zwykle w podobnych razach się pokazuje, ani usłyszał nędznego urągania, od którego się rzadko ślepy motłoch wstrzymywać potrafi.
 Gdy pachołek sądowy dźwigał brzęczące łańcuchy i zamykał okowy, Beniamin idący ciągle obok więźnia, odezwał się głosem swarliwym, jakby chcąc szukać powodu do sprzeczki:
 — Jakież to głupstwo wbijać obręcze żelazne na nogi człowieka, jak na jaką beczkę! Powiedz mi mości strażniku, czy to jemu pić przeszkodzi? czy to jemu nogę skrzywi? słowem, do czego to potrzebne?
 — To taki wyrok sądowy — odpowiedział pachołek — a zatem zdaje mi się, że prawo tak chciało.
 — Tak, tak, ja wiem że prawo tak chciało, ale pytam do czego to służy? Wszakże to nie nie boli, a kilka minut siedzenia kończy wszystko.
 — To nic nie boli, Ben-Pompo! — zawołał Natty wzrokiem politowania potrzebującym rzucając na niego. Czyż to nie boli siedmdziesięcioletniego człowieka, być wystawionym jak źwierzę na widowisko? Czyż nie boli starego żołnierza, który przetrwał całą 56go roku wojnę, który w sie dmiudziesiąt sześciu potyczkach widział nieprzyjaciela, kiedy się ogląda w takiem położeniu, że go dzieci palcem mają prawo wytykać przy schyłku lat jego? Czyż i to nie boli, że człowiek uczciwy poniżony jest na równo z dzikiemi źwierzętami?
 Beniamin nic nie odpowiedział, lecz wzrokiem groźnym i przenikliwym pozierał na tłumy, i gdyby był spotkał oblicze czyje ze śmiechem na ustach, z pogardą lub uciechą, nie obeszłoby się bez kłótni, nie spotykając tylko samą ciekawość lub nawet litość na twarzach, siadł z moenem postanowieniem obok starego Strzelca i żelazne obręcze sam sobie ha nogi pozakładał.
 — Dalej, do roboty panie strażniku, wkładaj okowy, zamykaj łańcuchy, a jeśli jest kto ciekawy i ma chętkę wi dzenia niedźwiedzia, niechaj na mnie patrzy, zobaczy takiego, który tak dobrze kąsać jak i warczeć umie. No cóż, czy słyszysz?
 Wpan żartujesz, panie Pompo — odpowiedział pacho-^ek nie miałem rozkazu, abym pana u pręgierza zamykał.
 — A jaż to ci nie każę? zawołał Beniamin. Któż taki u licha większe ma prawo nad mojemi nogami, nademnie? Wkładaj okowy, jeszcze raz powtarzam, niechno zobaczę kto mi podrwiwa?
 — Na honor, nie widzę coby mnie przeszkadzało do dogodzenia panu, jeżeli to za tak przyjemne uważasz śmiejąc się z całej duszy powiedział strażnik. I kończąc te słowa zaniknął mu na nogach okowy.
 Wszyscy obecni z trudnością wstrzymywali gwałtowną chęć śmiechu, słuchając argumentów jakie Beniamin przekładał pachołkowi, aby ten karę przeznaczoną dla winnych na nim chciał spełnić; lecz skoro go postrzegli przywiązanego do słupa, wcale nie myśleli siebie więcej zmuszać. Rozdąsany podnoszącym się ze wszystkich stron śmiechem Beniamin, chciał powstać dla zaspokojenia na najbliższych swej zemsty, lecz zanadto gruntownie osadzony, nie mógł się bynajmniej poruszyć.
 — No! no! hej! Mości pachołku sądowy! — zawołał — pozwól mi na moment popuścić kotwicy, niechbym pozga-niał trochę tych żartownisiów i dopytał się co mają za powód do tak głupiej wesołości.
 Nie mam czasu — śmiejąc się odpowiedział pachołek — trzeba, bym wracał do trybunału. Sam chciałeś być u pręgierza, bądź cierpliwy i posiedź póki nie wypuszcza więźnia.
 Odgłosy śmiechu podwoiły się jeszcze po podejściu sądowego sługi, ale Beniamin widząc, że jego i groźby i usiłowania były równie daremne, nabierał cierpliwości zapatrując się roztropnie na wzorowy spokój swego towarzy-za, stopniami rysy gniewu jego zmieniły się w pogardę.
 Odwracając się wówczas do towarzysza, chciał go temi słowy pocieszyć.
 — Wszystko to fraszka panie Bumpo. Znałem na Boa-dicei wielu zacnych ludzi, których jednak przywiązywano tak samo do wielkiego masztu, jedynie za to, że zapomnieli iż wypili porcyę groku dla nich przypadającą i powtóre do podziału stanęli. Widzisz waszmość, jest to to samo jak gdyby statek jaki ciszą został zachwycony, natenczas najdoskonalszy żeglarz nic poradzić nie może, ale to ciągle nie trwa, pierwszy wiatr żagle wydyma i statek znowu tak dobrze płynie jak pierwej. Jak żyć pragnę panie Bumpo, że cię nie opuszczę i jak nam tylko pozwolą podnieść kotwice, popłynę razem do twojej budki na bobry. Nie dla tego to mówię, abym miał siebie za doskonałego Strzelca, bo też i przeznaczenie mieściło mnie zawsze przy rozrządzaniu żywnością, ale nosić zwierzynę potrafię, a nawet mogę i sieci zastawiać. Dzisiaj z rana ukończyłem moje rachunki z Ryszardem, oznajmię mu jeszcze, żeby imię moje z listy ekwipażu wymazał póki wyprawa nasza nie będzie skończona, która podług wszelkiego podobieństwa długo nie potrwa, zważając na to, że równie dobrze oszczepu jak i fuzyi używasz.
 — Nawykłeś do towarzystwa z ludźmi żyjąc Ben-Pompo, i nie mógłbyś się przyzwyczaić do lasu.
 — Bynajmniej, mości Bumpo, nie jestem ja z tych żeglarzy, którzy w pogodę tylko płynąć umieją i burza mnie nie zastrasza. Kiedy jestem czyim przyjacielem, to rozumie się że do grobu. Ot tak naprzykład, pana Jonesa tak kocham jak baryłkę rumu, którą mistress Hollister ma z Ja-maiki, ale wspomniawszy o rumie, chciałbym żeby kto oznajmił, a onaby nam trochę przysłała; zdaje mi się, że czuję nieco zdrętwienie w nogach, a toby odeszło po zwilżeniu wyższych części. Czyż nie zgadzasz się na myśl moją) mości Natty?
 Natty siedział z głową pochyloną i oczami w dół spuszczonemi, nic nie odpowiadając zatopiony w dręczących i zasmucających go myślach.
 Beniamin wziął za zgodę milczenie starca. Wydobył z kieszeni worek skórzany w którym były dollary, odwiązał, spojrzał na otaczających, których liczba zmniejszać się zaczynała, gdyż znaczna ich część wracała do zatrudnień i wypatrywał chcąc znaleźć takiego, któryby się podjął jego poleceń.
 W tym czasie właśnie Hiram Doolittle w towarzystwie Jothama, wychodził z sali posiedzeń sądowych. Zbliżył się do pręgierza chcąc nasycić swą zemstę widokiem pognębienia ofiary przez się skazanej, stanął naprzeciw Nattego, który go spotkał wzrokiem pogardy raczej niż gniewu. Zmięszał się trochę architekt, chciał się oddalić, lecz żałując przyjemności jaką mu ten widok sprawiał, odwrócił się tylko do Jothama, podniósł do góry oczy, i obojętnie tak mówił:
 — Nie ma i nie ma deszczu! zdaje mi się, że susza długo potrwa.
 Natty nie rzekłszy słowa, w drugą stronę głowę odwrócił, jakby unikając przedmiotu, który mu przykrość sprawiał, lecz Doolitle ciesząc się ze swego tryumfu nad znękanym nieprzyjacielem, posunął się na prawo ku Beniaminowi, by stanąć znowu przed oczy starego Strzelca.
 — Możnaby pomyśleć, że kropli wody na niebie nie ma — mówił dalej — jeżeli to długo pociągnie, może być nie dobrze z plonami.
 — Na cóżby miał deszcz z nieba spadać — przerwał mu Natty kiedy wyciśnionemi łzami starca skrapiacie ziemię, który was niczem nie obraził? Precz odemnie! precz odemnie! precz odemnie! możesz być stworzony na podobieństwo Boga, ale szatan duszę twoją opanował.
 Beniamin widząc przybliżającego się Hirama, zawiązał dolary rzemykiem i znowu w kieszeń schował. Szeroką dłonią nagle pochwycił cieślę za nogę i ścisnął jak obcęgami. Sędzia pokoju tak niespodziewanie złowiony, nie miał ani czasu ani sposobu do użycia jakiejkolwiek obrony, gdyż Beniamin korzystając i z dogodnego położenia i przewyższającej swej siły, targnął go nagle i na ziemię obalił, przyciągnąwszy go potem za obie nogi, przymusił siedzieć naprzeciw siebie. Zebrani dokoła nie nadto sprzyjali Doo-littlowi, aby go chcieli bronić, Jotham zaś zanadto tchórz, aby miał się narażać.
 — A co, zgiąłeś pawilon, ty pyszny statku kontrabandowy — wykrzyknął Beniamin — ani mi rusz kotwicy, bo cię zatopię. Znam ja cię oddawna, wiem, że pod wszystkiemi znakami pływasz, stosownie do okoliczności. Płaszczysz się łotrze przed panem Jonesem w jego obecności, a za oczyma z babami staremi i wszystkiemi plotkami to go za żebra wieszasz. Czy nie dosyć ei było usidlić biednego i poczciwego starca, którego podeszwy nie wart jesteś? Przyszedłeś jeszcze urągać się odjąwszy mu wszelką obronę? Już to oddawna chciało mi się z tobą porachować, teraz czas dobry przyszedł, a więc gotuj się do obrony, bo zaraz sypnę ognia z obu rzędów okrętu.
 — Jotham! Jotham! — krzyczał Hiram — przywołaj tu straż. Panie Pengillan, pamiętaj, że jestem urzędnik, zabraniam tedy panu naruszać pokoju publicznego.
 — Nie masz tu między nami ani pokoju, ani rozejmu — odpowiedział Beniamin podnosząc nań rękę. Myślałbyś lepiej o obronie, bo widzisz pięść, która ciężej na cię spadnie, niż młot na kowadło, a możesz jeszcze prosić o pardon.
 — Uderz mnie, jeśli masz śmiałość — odezwał się Hiram — uderz, a ja... Więcej już nie mógł powiedzieć, gdyż Beniamin lewą ręką przy dławił mu gardło i głos zatamował.
 Już nie było żadnej wątpliwości o zamiarach Beniamina, bo i prawa ręka, którą trzymał podjętą ze ściśnioną pięścią, spadła z całą mocą na głowę sędziego pokoju i nie podjęła się chyba na spadnięcie powtórne. Nieład i zamieszanie rozeszło się po całem zgromadzeniu, jedni ze 156 *
 Pionierowie nad strachu, by mu o spólnictwo za zbicie urzędnika nie byli podejrzani, inni śmielsi, cisnęli się w koło bijących się, żeby lepiej sądzić o zadanych razach, kilku młodych pobiegło do domu Hirama, by mieć przyjemność uwiadomienia żony o przykrem położeniu jej męża, inni wpadali w bramy więzienia, wołając na gwałt ratunku.
 Przez cały ten czas nie zabrakło Beniaminowi zatrudnienia. Za każdem uderzeniem obalał Doolittla i za każdym razem podejmował go lewą ręką, boby inaczej miał sobie za poniżenie bić leżącego przeciwnika, zachęcał go też co moment do mocniejszej obrony, obsypując go gradem kułaków, które już wysączyły krwi z nosa, podsadziły oko na łeb i wargi obżałowaneinu z tej samej strony podbiły.
 W tej chwili przybiegł zadyszany szeryf, uwiadomiony 0 akcyi, oświadczył natychmiast, że oprócz zgrozy jaką uczuł na widok pogwałconego porządku, mając na pieczy pokój całego powiatu, nigdy jeszcze w życiu takim smutkiem nie był przejęty, jak widząc niezgodę pomiędzy dwoma ulubionymi przez niego ludźmi. Hiram bowiem był koniecznie potrzebny jego dumie, a prawdziwy pociąg czuł do Beniamina. Jakoż, pierwsze jego słowa, dosyć są jasnym tego dowodem.
 — Panie Doolittle! panie Doolittle! — powtarzał — wstyd mnie okrywa, gdy widzę jak pan szanować nie umiesz własnej powagi i do tego stopnia się zapominasz, że pod bokiem sądu gwałcisz pokój publiczny, napastując i bijąc tak nieuczciwym sposobem biednego Beniamina.
 Beniamin zaś postrzegając zbliżającego się szeryfa, wstrzymał igraszkę swej pięści. Hiram też podniósł głowę 1 obrócił się do nadchodzącego pośrednika, a ośmielony obecnością jego, znowu płucami pracował.
 — Będę miał sprawiedliwość za takie zuchwalstwo, nie ujdzie to bez kary! — krzyczał. Panie szeryfie! obowiązuję pana do przytrzymania tego śmiałka i wtrącenia go do więzienia.
 Przez ten czas, Ryszard się lepiej w rzeczy objaśnił i obracając się do Beniamina rzekł mu:
 — Jakże się to stało, żeś ty zamknięty u pręgierza, ty, którego zawsze miałem za człowieka łagodnego i spokojnego? Czyż nie wstydzisz się podobnego postępku? Zmuszasz jeszcze przyjaciół, by się za ciebie wstydzili. Ach! mój Boże! panie Hiram, wszak to Wpana i poznać z lewej strony nie można!
 Hiram powstawszy i oddaliwszy się od groźnego intendenta, wściekał się wynajdując coraz nowe pogróżki zemsty. Szeryf zamyślony nad bezstronnością, której tak wielki dał przykład Marmaduk ogłaszając wyrok na Nattego i nad akcyą Beniamina spełnioną w oczach takiego zgromadzenia, wywiązał się z uciążliwej potrzeby osadzenia w więzieniu swego faworyta, i dał do tego stosowne rozkazy straży, która Nattego uwolniła z pręgierza, po upływie czasu przeznaczonego mu do siedzenia. Beniamin zrazu żadnej uwagi na swoją obronę nie podał, nie szukał nawet poręki za sobą, aby na wolność był wypuszczony, lecz szedł w milczeniu za szeryfem, który go z Nattym otoczonych strażą, do bram więzienia prowadził.
 Stanąwszy Beniamin na miejscu, odwrócił się do szeryfa:
 — Panie Jonesie — rzekł — nie troszcząc się wcale, że dwie lub trzy nocy prześpię obok Nattego, mam go zawsze za uczciwego człowieka i poważam jak mistrza w sztuce strzelania i używania haku. Ale mniemam, że zamiast kaiy za zbicie z jednej strony, jak to sam powiadasz do niepo znania policzku tego łotra, jakeś dobry chrześcianin i człowiek zdrowego rozsądku, powinienbyś mi za to podwójną porcyę ofiarować. Wszakże to jest najgorsze licho z całego kraju. Znam go oddawna, a rozumiem że i mnie dopiero musiał on trochę poznać, alboby pyski jego twardsze były od suchego drzewa. I co w tem tak złego widzisz panie Jonesie, że aż się sam wdałeś? Taka to była bitwa jak i wszystkie inne, mógł on tak na mnie walić jak i ja na niego. Prawda tylko, że nie jesteśmy jednego kalibru. A biliśmy się z zarzuconemi kotwicami, tak właśnie jak w porcie Port-Praja, gdzieśmy mieli potyczkę z Suffrenem.
 Ryszard sądził, że mu godność nie pozwalała odpowiadać na taką rozmowę, kazał więc wstąpić więźniom do mieszkania przeznaczonego dla nich, drzwi za nimi zatrzasnął i zamknął żelaznemi prętami, poczem sam odszedł.
 Przez resztę dnia, Beniamin zajęty był przyjmowaniem mnóstwa odwiedzających go osób u kraty jego więzienia i niejedną szklankę toddy i flipu ze znajomymi wychylił, Bumpo zaś przechadzał się z wyrazem niespokojności na twarzy, z głową na piersi pochyloną. Pod wieczór przyszedł Edward pod okno i cicho lecz z poruszeniem rozmawiał z Nattym, który się potem trochę uspokoił. Billy Kirby najdłużej pod oknem bawił, około ósmej, odniósł wypróżnioną flaszę do Śmiałego Dragona, stary strzelec zawiesił kołdrę na oknie, aby natrętni nie przychodzili mieszać jego spokojności i żadnego odtąd szmeru w izbie więźniów nie było.
 ROZDZIAŁ XV.
 Ażeby uniknąć wroga Co im srogie przysiągł kaźni, Lecą w czwał pełni bojaźni; Skończyła się wreszcie droga.
 Butler. Hudibras.
 Skoro sądy odwołano, przysięgli, świadkowie i zebrani widzowie zaczynali się powoli rozchodzić. Około ósmej godziny z wieczora cisza już panowała w miasteczku, na ulicach prawie żadnego ruchu nie było.
 Właśnie w tej samej godzinie sędzia Templ z córką swoją i w towarzystwie miss Grant przechadzał się po topolowych szpalerach, które do jego domu prowadziły.
 — Nikt łatwiej jak ty, moja córko, nie potrafi ułagodzić tego wzburzonego umysłu — mówił pan Templ — lecz nie sądź, byś mogła go usprawiedliwić, świętość prawa szanowana być powinna.
 — Trudno mi, mój ojcze, abym uważała te prawa za słuszne, które skazały na tak ciężką karę Nattego, za przewinienie tak błahe.
 — Mówisz o tem, czego nie rozumiesz Elżbieto. Żadna społeczność nie może istnieć bez ustaw a te póty są zbawienne, póki ludzie szanują osoby, mające czuwać nad wykonywaniem onych i kiedy ubliżono temu poszanowaniu) cóżby powiedziano o sędzim, gdyby pobłażał przestępcy bo ten życie jego córki ocalił?
 — Czuję, mój ojcze, trudność twojego położenia, lecz rozbierając całą winę biednego starca, nie umiem w tym razie oddzielić człowieka od urzędnika.
 — Jeszcze się mylisz, moja córko; nie chodziło tu o wypędzenie Hirama Doolittla, lecz, że zagroził życiu urzędnika pełniącego obowiązek, że Natty...
 — Mało mnie to obchodzi, co mu było do tegopow7odem — przerwała miss Templ, idąc bardziej za popędem serca swego niż rozsądku — wiem, że Natty nie winien, a będąc tak przekonaną, tych wszystkich mam za winnych, którzy go prześladują.
 — A zatem i sędziego, który wydał nań wyrok, zatem ojca twojego, Elżbieto!
 — O nie, nie, mój ojcze! Lecz nie pytaj mię więcej, czekam tylko na twoje rozkazy i śpieszę je wykonać.
 — Serce twoje Elżusio, za blisko twej głowy leży — odpowiedział uśmiechając się Marmaduk. Idź do więzienia, oto masz rozkaz, za którym cię wpuści do niego odźwierny. Weź jeszcze tę sakiewkę, w niej znajdziesz dwieście dol-larów, nieś córko pociechę Nattemu i oddaj mu te pieniądze. Lecz wystrzegaj się zbytniej czułości, nie zapominaj nigdy, że bez praw bylibyśmy podobni do dzikich zwierząt, że Natty prawa naruszył, że sąd przysięgłych uznał jego winę i że ojciec twój wyrok na niego ogłosił.
 Elżbieta nic nie odpowiedziała, przycisnęła tylko do serca rękę dającą sakiewkę i wziąwszy się za ręce ze swoją przyjaciółką, udały się główną ulicą miasteczka.
 W milczeniu idąc omijały domy. Już było się zmierz-chło i żaden odgłos nie przerywał panującej na ulicy cichości, oprócz pary wołów ciągnących wóz siana, postępujących zwolna w tęż samą stronę w którą szły dwie przyjaciółki. Ciężkim krokiem szedł obok nich woźnica, jak gdyby całodzienną był pracą znużony. Zatrzymał woły wzdłuż murów więzienia i zarzucił obu po garści siana.
 We wszystkiem tem nie nie było nadzwyczajnego, ani wóz zatem ani woźnica nie ściągnął szczególnej uwagi miss Templ. Ale gdy przechodziła koło niego, idąc do bram więzienia, które o kilka kroków były dalej, usłyszała go mówiącego do wołów, i głos ten ją mocno poruszył. Spojrzała na niego i pod grubem odzieniem woźnicy poznała Olmera Edwarda. Oczy ich spotkały się na chwilę i pomimo ciemności wieczora poznanie się było zobopólne.
 — Miss Templ! Pan Edward! — jednocześnie krzyknęli, chociaż uczucie panujące w nich w tej chwili zdawało się wszelki głos tłumić.
 — Czy się nie mylę? — rzekł Edward. Spotykamże w rzeczy samej miss Templ w blizkości więzienia? Pani zapewne idzie do plebanii? Dobry wieczór miss Grant, przepraszam, żem jej od razu nie poznał.
 Ludwika westchnęła tak cicho, że ją zaledwo przyjaciółka usłyszeć mogła.
 — Nie, nie idziemy do plebanii — odpowiedziała Elżbieta — lecz idziemy do więzienia. Chcemy przekonać Nattego, że nie zapominamy jego usług, i chociaż jesteśmy niewolnikami prawa, niemniej przeto do wdzięczności skłonne jesteśmy. Jeżeli pan ’także do niego idzie, będziemy prosiły o dziesięć minut cierpliwości. Bądź zdrów, panie Edwardzie, chcę... żałuję bardzo, że go widzę w takim stanie. Jeślibyś się zgodził, jestem pewna, że mój ojciec...
 — Będę czekał, póki się pani podoba — zimno odpowiedział Edward. Mogęż prosie nawzajem, abyście panie nie mówiły nikomu o tem, żeście mnie tutaj spotkały?
 — Możesz być pewnym — rzekła Elżbieta — że go nie wydamy. I poszła dalej, wziąwszy za rękę swoją przyjaciółkę.
 Gdy przyszły pod bramę więzienia, miss Grant cichym głosem do niej rzekła:
 — Czy nie byłoby dobrze, abyś część tych pieniędzy oddała 01ivierowi? Ojciec twój pewnoby tego nie zganił, a tylko połowy tej sumy potrzeba do okupienia Nattego.
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II.
 Wiesz sama. że pan Edward nie jest przyzwyczajony do tak ciężkiej pracy, zaręczam że i mój ojciec udzieliłby ze szczupłych dochodów swoich, aby go podnieść do stanu bardziej odpowiedniego jego osobie.
 Elżbieta nie miała czasu na to jej odpowiedzieć, gdyż przybycie odźwiernego zwróciło znowu jej myśli na powód przyjścia.
 Wszyscy wiedzieli o ważnej przysłudze Nattego dla tych dwóch panien, i odźwierny bynajmniej nie był zdziwiony, widząc ich troskliwość dla więźnia. Zresztą rozkaz sędziego Templa nie dozwalałby żadnych uwag, chociażby jaka myśl mu przyszła; zaprowadził więc je do mieszkania w którem siedział stary strzelec z Beniaminem. Skoro tylko kluczem zawiercił w zamku, usłyszano wewnątrz chrapliwy głos Beniamina: Baczność! Kto idzie!
 — Idą osoby które rad będziesz witał — odpowiedział. Cóż wy tam w zamku zrobiliście? nie można otworzyć.
 — Czekaj, czekaj — wołał Beniamin — zagwoździłem armatę żeby nieprzyjaciel przeciw nam jej nie użył. Dosyć jednej bitwy na dzień, chociaż wiem, że ten hultaj Doo-litle dzisiaj nie powstanie i o to się nie troszczę. Lecz że to ktoś drugi nadchodzi, muszę więc sprzątnąć zawady do wnijścia.
 Głuchy szelest dał się słyszeć w zamku na dowód, że intendent mówił prawdę, i wkrótce potem drzwi się otworzyły.
 Jużeśmy o tem mówili, że od czasu wejścia do więzienia aż do ósmej wieczór, Beniamin ciągle przyjmował odwiedziny. Wdzięczen za taką troskliwość, wszystkich z kolei częstował, worek jego niejednokrotnie musiał się na to odwiązywać. A ztąd wynikło, że chwiał się teraz jak maszt okrętu burzą kołysanego. Jak tylko postrzegł wchodzącą młodą swoją panią, czując się, jeśli użyjemy jego sposobu mówienia, że nie był bezpieczny na swoich kotwicach, oparł się plecami o mur dla zachowania przyzwoitej do przyjęcia postawy.
 — Mości Ben-Pompo! — rzekł odźwierny — jeżeli się ośmielisz drugi raz dotykać moich zamków, to ci ofiaruję na nogi takie obrączki, że się i na krok od łóżka nie oddalisz.
 — U nas na okręcie takie prawa — powiedział Beniamin — że kiedy nas zamykasz zewnątrz, to my cię wewnątrz nie puścim.
 Odźwierny postawił świecę na małym stoliku sosnowym, uwiadomił miss Templ że już czterdzieści dwie minuty na dziewiątą, a jak godzina wybije zamykać musi więzienie, i odszedł
 Jak tylko Elżbieta usłyszała, że odźwierny drzwi zamykał, zwróciła się do Strzelca i rzekła:
 — Natty! zacny mój przyjacielu, przychodzę tu wypłacić zaciągnięty dług wdzięczności. Jakżeś nieroztropny! czyżby się to wszystko stało, gdybyś się był poddał mandatowi rewizyi.
 — Rewizyi w mojej chacie! — zawołał. Sądziszże, miss Elżbieto, że mógłbym wpuścić te jaszczurki do siebie? Nigdy. Wówczas, sarnie twe oczy uawet, które tak lubię, nie wyjednałyby tego pozwolenia. Teraz niech szukają w węglach i popiele, znajdą to samo co we wszystkich fabrykach potażu.
 — Chatkę twoją Natty, można odbudować wygodniejszą nawet. Sama nad tem czuwać będę aby była gotowa po twojem uwolnieniu.
 — Młode dziewczę! wynalazłażeś sposób wskrzeszania umarłych? Możnaż pójść do grobu ojca, matki, dzieci i powiedzieć im wstańcie? Nie możesz znać jeszcze tego przywiązania do belek, które przez lat czterdzieści głowę ochraniały, do murów, które się oglądało w najpogodniejszych czasach życia. Jesteś młoda, miss Elżbieto, ale Bóg nic od ciebie doskonalszego nie stworzył. Miałem myśl jedną, jedną nadzieję któraby się sprawdzić mogła, lecz teraz wszystko skończone, już więcej nie pomyśli po tem, co zaszło. 11*
 Znaczenie tych słów starego Strzelca, miss Templ zrozumiała lepiej niż jej przyjaciółka, gdyż kiedy ta zro-szonemi oczami litości, najniewinniej poglądała na niego, córka sędziego niezwyczajny poczuła ogień na twarzy i oczy w dół spuściła. Wzruszenie to chwilę tylko trwało, wkrótce znowu wzrok na Nattego podniosła.
 — A więc, wybawco mój — rzekła — głowę twoją mocniejsze belki ochraniać będą, oczy spoczną na wygodniejszych murach. Oby koniec więzienia twego jak najprędzej przyszedł, zuajdziesz wówczas dom gotowy na przyjęcie twoje i przepędzisz resztę dni swoich w pokoju.
 — Chęci twoje są dobre, miss Elżbieto, ale spełnienie niepodobne, wystawiony raz na wzgardę i pośmiewisko ludzi, nie zniosę więcej ich widoku.
 — Niech dyabli porwą twój pręgierz! — krzyknął Beniamin potrząsając świeżo wypróżnioną flaszę. Patrz na tę nogę, jaka prosta, a dzisiaj jeszcze krępowana u słupa. To mnie tyle frasuje, ile próżna flasza. I stuknąwszy ją o ścianę rozbił na drobne części.
 — Beniaminie — rzekła Elżbieta — zapominasz z kim jesteś.
 — Ja miałbym zapomnieć miss Elżbieto! ja! prędzej Boadiceę bym zapomniał. Można zapomnieć jakie stare ba-eisko partacko sklecone, ciągnące wodę wszystkiemi bokami, jak naprzykład mistres Pettibonę, ale tak gładką fregatę świeżo wyszła z warsztatu, z najzdrowszym całym przyborem!
 — Milcz! Beniaminie, rozkazuję, milcz.
 — Jesteś moim kapitanem, miss Elżbieto, posłuszeństwo winienem. Szczęście moje żeś mi pić nie zabroniła.
 — Więzienie twoje Natty, nie będzie zbyt długie — rzekła Elżbieta zwracając się znowu do Strzelca — chciałabym abyś resztę życia przepędził w wygodach i obfitości.
 — W wygodach i obfitości! — powtórzył Natty. I jakąż wygodę w tym kraju mieć można, gdzie milę ujść trzeba, by drzewo znaleźć osłaniające od palących promieni słońca?
 Jakiejże można spodziewać się obfitości, gdzie czasem dzień cały polując, spotkać nie można jednego daniela, ani spłoszyć większego zwierza nad wiewiórkę? Bobry, których szukać muszę na opłacenie sumy nakazanej, stargają me siły. Sto mil ztąd pójść trzeba, aż ponad granice Pensylwanii, bo wasze trzebieże powyganiały te biedne stworzenia... Mospanie Pompo, jeżeli i tę flaszę jeszcze zechcesz wysuszyć, to ci nogi służyć nie będą jak przyjdzie potrzeba.
 — Nie troszcz się panie Bumpo, niechno tylko nas zawołają, obaczysz jak raźno stanę.
 — Otóż i moment już przyszedł — rzekł Natty przysłuchując cię pilnie — słyszę’ jak woły rogiem mur więzienia drapią.
 — A więc, kapitanie — zawołał Beniamin — czekam twojego rozkazu i podnoszę kotwicę.
 Natty spojrzawszy na Elżbietę z prostotą, rzekł:
 — Nie zdradzisz nas Elżbieto. Nie chciałabyś wydawać starca, który powietrzem lasów potrzebuje oddychać. Krzywdy niczyjej nie pragnę i jeżeli prawo wymaga, abym sto dol-larów zapłacił, wolności tylko potrzebuję, abym się z długu uiścił, a ten poczciwiec dopomoże mi do zbierania pieniędzy.
 — Tak, tak — odpowiedział Beniamin — tylko nie na to abyśmy zebrawszy je do morza rzucili, o tem nie myślę, abyśmy się mieli onych pozbyć na zapchanie tej grzywny.
 — Cóż przez to rozumiesz Natty? — przerwała Elżbieta. Trzeba, byś jeszcze tu siedział dni trzydzieści, o zapłacie nie myśl, przynoszę ci na to pieniędzy. A więc, miej cierpliwość mój przyjacielu, często cię przyjdę odwiedzać, zbywać ci na niczem nie będzie, o twojem odzieniu sama mieć będę staranie.
 — Miałażbyś tyle dobroci miss Elżbieto — rzekł rozrzewniony Natty — tyle dobroci dla starca! Cóżem ci zrobił? Kosztowałoż mnie wiele zabicie źwierza dzikiego? dwa naboje prochu i dwa kawałki ołowiu! Zapomnienie więc przysług nie zaszczepia się we krwi. O! twoje drobne palce nie miałyby siły do sposzycia skóry daniela, nieprzyzwy-czajone nie potrafiłyby ścięgny zamiast nitki używać.
 O! powiem mu wszystko, niechaj wie, że jest jeszcze istota, która o wdzięczności nie zapomina!
 — Nie mów mu o niczem — rzekła Elżbieta — — jeżeli masz dla mnie przyjaźni i łaski choć trochę, nie powtarzaj mu tego. Ciebie jednego Natty mam tylko na celu, dla ciebie tylko tutaj przyszłam. Mocno jestem zasmucona, iż prawo ci miesiąc tu jeszcze siedzieć kazało, lecz czas ten prędko przeminie.
 — Miesiąc! — zawołał Natty otwierając gębę do cichego śmiechu, podług jego zwyczaju — ani dnia jednego, ani jednej nocy, ani godziny nawet, siedzieć tu nie będę! ’Sędzia skazać może na więzienie, lecz żeby w niem utrzymał, trzebaby lepszego niż to w którem nas zamknął — i odsuwając Beniamina z miejsca, pokazał że belka jedna ze ściany już była wypiłowana. Dosyć jest nogą trącić — dodał — abyśmy wyjść ztąd mogli.
 — Do wioseł, do wioseł! — krzyknął Beniamin — wiatr mamy pomyślny, ruszajmy polować na bobry!
 — Ben-Pompa czyni mnie bardzo niespokojnym — rzekł Natty. Ztąd do gór mamy dosyć wiele drogi; w ślad za nami iść będą niezawodnie, a on biedź nie jest w stanie.
 — Nie myśl o ucieczce, Natty — rzekła Elżbieta — — pomnij że prócz lasów, innego mieć nie będziesz schronienia, a starość coraz ci bardziej dokucza. Miesiąc, nie tak to wiele czasu, uzbrój się w cierpliwość a z honorem ztąd wyjdziesz.
 — A bobrów czy zuajdę tutaj, miss Elżbieto?
 — Na cóż tu one potrzebne. Bierz tę sakiewkę, patrz, że będzie czem sumę zapłacić. Dwieście dolarów w złocie.
 — Złoto! — odezwał się stary strzelec z niejaką ciekawością dziecinną — bardzo już dawno jak złoto widziałem. Pamiętam, że w dawnej Wojnie łatwiej było znaleźć złoto niż teraz daniela. Przypominam sobie jednego ubitego dragona z żołnierzy Dieskau, który ze dwanaście sztuk w ko szulę był zaszył. Widziałem na własne oczy jak one wy-porywano, chociaż nie dla mnie, o! większe były od tych.
 — Są to gwineje angielskie, Natty; jest to mały zadatek tego cośmy później dla ciebie postanowili zrobić.
 — Za cóż mnie dajesz te skarby?
 — Za co, Natty? Czyż mi nie ocaliłeś życia? Czyż mnie nie obroniłeś od napaści wściekłego zwierza?
 Stary strzelec wziął sakiewkę i zaczął przezierać sztuki złota, jedną po drugiej, mówiąc zarazem:
 — Powiadają, że w dolinie wiśniowej jest do przedania fuzya bijąca dalej jak o sto kroków. Widziałem w życiu mojem dobre fuzye, ale takiej jeszcze mi się nie zdarzyło oglądać. Mieć zapewniony wystrzał na kroków sto, to nie źle. Bah! ba! jestem stary, a fuzya moja dłużej potrwa odemnie. Odbierz Elżbieto pieniądze. Ale już i czas nadszedł, słyszę jak mówi do swoich wołów, trzeba nam wychodzić. Nie powiesz nikomu, Elżbieto, nikomu nie powiesz?
 — Czyżbym ja miała was wydawać! — rzekła Elżbieta. Lecz sakiewkę zachowaj Natty, chociażbyś upierał się aby ztąd umknąć, pieniądze zawsze mogą ci być pożyteczne.
 — Nie, nie — odpowiedział Natty, wstrząsając głową i oddając sakiewkę jej do rąk. Za dwadzieścia najlepszych fuzyj, nie chciałbym cię pozbawiać tej sumy. Ale mam jedną prośbę, którą miss Elżbieta uskutecznić może, jeżeli tylko uskutecznić zechce, nie mam nawet kogo innego o to prosić.
 — O cóż idzie? mów Natty.
 — O to tylko, abyś dla mnie kupiła rożek dobrego prochu. Będzie to cię kosztowało dwa dollary. Ben-Pompa ma przy sobie pieniądze, ale nie ośmielamy się wchodzić do miasteczka. Znajdziesz proch w sklepie Francuza, ma on w najlepszym gatunku, właśnie taki, jaki mi jest potrzebny. Czy zrobisz mi tę przysługę, miss Elżbieto? czy zgadzasz się?
 — Chętnie się zgadzam, Natty! Przyniosę, choćbym cię miała po lesie szukać przez dwadzieścia cztery godziny. Ale powiedz, gdzie ciebie będę mogła znaleźć?
 — Gdzie? — powtórzył zamyślając się stary strzelec. Na górze Widzenia. Tam jutro przyjdę o samem południu. Pamiętaj tylko aby proch był równy i błyszczący, taki najlepszy.
 — Nie zapomnę — rzekła Elżbieta.
 Natenczas Natty popychając mocno nogą miejsce wy-piłowane, którem miał wychodzić, wyrzucił kloc drzewa na ulicę i zrobił dość obszerny otwór do przejścia na jedną osobę, stuk jednak był tak cichy, jak gdyby coś ciężkiego spadło na siano. Obie przyjaciółki usłyszały to i domyśliły się natenczas przyczyny spotkania się z Edwardem przebranym w ubiór wieśniaka.
 — Dalej w drogę, Ben-Pompo! — rzekł Natty — trzeba nam pośpieszać, bo za godzinę już księżyc wejdzie.
 — Chwilę tylko, Natty — przerwała Elżbieta — niech twoja ucieczka z więzienia nie będzie w przytomności córki sędziego Templa. Daj nam moment czasu abyśmy wyszły.
 W tem gdy kończyła to mówić, usłyszano odmykanie drzwi. Natty ledwo pospieszył pociągnąć Beniamina za nogi, aby posadzić i zakryć jego plecami dziurę w ścianie wyrobioną, gdy drzwi się otworzyły.
 — Już wybiła godzina — rzekł odźwierny wchodząc do więzienia — czas już zamykać bramę, jesteśże pani gotowa do wyjścia.
 — Idziemy, idziemy — odpowiedziała Elżbieta. Bądź zdrów, Natty.
 — Drobny i błyszczący — zcicha rzekł Natty — taki sięga dalej, a wiek już mi nie daje dopędzać zwierzyny.
 Elżbieta głowę tylko skłoniła i wyszła ze swoją przyjaciółką. Odźwierny idąc za niemi, drzwi na zamek zamknął, mówiąc że prętami zawaruje później gdy przegląd więźniów ogólny robić będzie, tak jak każdego wieczora. Odprowadził je aż za bramę, słyszały potem jak zamykał łańcuchem żelaznym i dwoma sztabami na kłódki, od których klucze przy sobie nosił.
 — Ponieważ Natty nie chce przyjąć tych pieniędzy rzekła Ludwika — możesz one oddać Edwardowi, dodawszy do tych, te, które mój ojciec...
 — Cicho! — rzekła Elżbieta słyszę szelest na sianie. Boże!żeby ich nie odkryto!
 Przychodząc do miejsca przy którem wóz się był zatrzymał, postrzegły Nattego i Edwarda mocno zajętych wyciąganiem Beniamina przez otwór, którego korpus ledwo się mógł przecisnąć, leżał więc zadławiony jak belka której miejsce wtenczas zastępował. Wyciągnąwszy postawili go na nogach, lecz bez pomocy ściany równowagi nie mógł utrzymać. Wrzuć siano nazad do wozu — rzekł Natty — wi dzianoby bowiem jakiego użyliśmy sposobu do ucieczki.
 W tej samej chwili światło przez otwór błysnęło z więzienia i razem prawie usłyszano głos odźwiernego.
 — Gwałtu! w pomoc! łapajcie! światło znikło, a kilka ałosów powtórzyły podobne wołanie wewnątrz więzienia. ~ Ten pijanica — rzekł Edward — nie jest w stanie iść z nami, trzeba go tu zostawić.
 — Kogo... kogo... kogo to nazywacie pi... pijanica? — zawołał Beniamin. O nie, nie — odpowiedział Natty — on mnie połowę wstydu pręgierza oszczędził, nie zostawię go jednego w kłopocie.
 Usłyszano natenczas jak kilka osób wychodziło z oberży Śmiałego Dragona, i poznano między innemi, głos Billego Kirby:
 — Co tam za wrzawa — mówił — w więzieniu, pójdźmy zobaczym co się tam dzieje.
 — Rzućcie go na wóz, ua siano — szepnęła Elżbieta do Edwarda, mimo nich przechodząc — i zatnijcie woły.
 — Bóg cię natchnął tą myślą — rzekł Edward.
 Wziąwszy go więc z Nattym włożyli na siano, dali bicz w rece i popędzili woły, które się powoli ruszyły. Sami tymczasem pomknąwszy wzdłuż murów, pod zasłoną ciemności, dostali się na uliczkę prowadzącą w druai koniec miasteczka.
 Z tem wszystkiem krzyki się podwajały, straż zbiegła się na odgłos, powód trwogi już był wiadomy, zebrało się też kilkunastu mieszkańców około więzienia, jedni się śmieli z przypadku, inni przeklinali. Głos Kirbego najdonośniej dawał się słyszeć, wrzeszczał na całe gardło że zbiegów do więzienia odprowadzi, Nattego wsadziwszy do jednej kieszeni, a Beniamina do drugiej.
 — Biegajcie na górę, a żywo biegajcie — dodawał — bo niechno tylko do niej dojdą, to już ich nigdy wieceji nie zobaczycie.
 Młode nasze panienki podwoiły kroku, by się czem-prędzej od takiego zamieszania oddalić, wbiegając do topolowych szpalerów prowadzących do domu sędziego, postrzegły dwóch ludzi za niemi idących z pośpiechem i ostrożnością. Powróciły się i w tej chwili postrzegły przed sobą Nattego i Edwarda.
 Miss Templ — rzekł Edward — być może już cię nigdy nie zobaczę, przed rozstaniem się pozwól, abym podziękował za twoją dobroć ku nieszczęśliwemu starcowi. Nie wiesz, nie możesz wiedzieć jak wielkie mam obowiązki dla...
 Uciekajcie! uciekajcie! — przerwała Elżbieta — zwołano już na trwogę, wszyscy spieszą pod górę, w tej stronie nie jesteście bezpieczni. Bieżcie żywo nad brzegi jeziora, odbijcie czółno mojego ojca, tym sposobem łatwo dostaniecie się do lasu w jakiem zechcecie miejscu.
 — Co na to powie pan Templ?
 — To do mnie należy, uciekajcie! uciekajcie!
 Edward zcicha do niej kilka słów powiedział, które od niej samej tylko były słyszane i odchodził śpiesząc za jej radą. Potem Natty się przybliżył i rzekł:
 Nie zapominaj o prochu, miss Templ, pamiętaj, żeby był drobny i błyszczący, i psy się moje starzeją jak ich pan, trzeba więc dobrej amunicyi!
 — Idźmy Natty, idźmy — z niecierpliwością zawołał Edward.
 — Idę, idę — odpowiedział stary strzelec. Niech was Bóg błogosławi oboje, zacna młodzieży, niech wynagrodzić raczy za dobre uczynki któremiście obsypały biednego starca!
 Obie przyjaciółki stały jeszeze póki ich z oczu nie straciły, po czem przeszedłszy szpalery weszły do domu pana Templa.
 Przez ciąg naszego opowiadania, Billy Kirby napotkał wóz na którym Beniamin był Faetonem. Wóz ten do Kir-bego należał, zostawił go był przy małym mostku znajomym czytelnikom naszym, gdzie go woły już były przywykły czekać póki sam pan nie ugasi pragnienia pod Śmiałym Dragonem. Poznał swoje do razu.
 — Ho! Golden, ho! — krzyknął do wołu przyprzężonego po przedzie dwóch drugich — czegóż do licha ruszyłeś się bezemnie?
 — Dalej do rudla! — krzyknął Beniamin i machając ręką na wszystkie strony, zaciął biczem po plecach Kirbego.
 — Ach! któż tam siedzi u dyabła? — odezwał się uderzony, nie mogąc naprędce po nocy poznać intendenta dworu sędziego.
 — Ja, kto jestem? pytasz. Jestem sternik i mam sobie powierzoną komendę nad tym statkiem, którym widzisz kieruję... A mówiłem ci, do rudla, albo cię w ten moment utopię?
 — Nie podnoś no tylko bicza raz drugi, bo cię uszy zabolą od moich pięści. Dokąd pędzisz moją uprząż? — Uprząż!
 — A tak, moje woły i powóz?
 — Trzeba żebyś waszmość wiedział, panie Kirby, jeżeli to tylko waszmość jesteś panie Kirby, że Natty i ja, to jest Ben-Pompa... Czy ty nie znasz Ben-Pompy? Otóż Ben-Pompa i ja... Ej nie, nie... u sto dyabłów! nie wiem jak ci to wytłumaczę. Cała rzecz na tem jest, iż najęliśmy ten statek do naładowania go skórami bobrowemi. Ale wyznam ci panie Kirby, że nic wiosłem nie umiesz robić, baba piką potrafiłaby zręczniej wywijać, Świnia na pieprzu lepiej się zna jak ty na marynarce.
 Kirby poznał w końcu w jakim się stanie znajdował intendent, szedł więc przy wołach spokojnie, nic mu więcej nie mówiąc, a gdy Beniamin zasnął na sianie, Kirby bicz u\u z rąk wyciągnął i popędził woły do lasu, gdzie nazajutrz o świcie miał pasiekę wycinać.
 Elżbieta kilka godzin przez okno patrzała. Widziała u spodu góry pozapalane pochodnie w ręku tych, którzy zbiegów łowić powychodzili. Lecz po niejakim czasie powrócili bez skutku, i cichość do miasteczka wróciła.
 Niestety! i mnie ujrzą gdy będę łzy ronił!
 Zawołał dzikich dowódzea sędziwy,
 Lecz mi uledz boleści stan wodza zabronił,
 I posępnej żałoby wyraz bojaźliwy Mieszać do pieśni męztwa ja będę się chronił.
 Gertruda Wyoming.
 Nazajutrz z rana Elżbieta razem z Ludwiką udały się do sklepu pana Le Quoi aby czemprędzej wypełnić przyrzeczenie dane Nattemu. Znalazły już tam kilka kupujących osób, lecz Francuz w każdym razie uprzejmy, zostawił przy nich swego pomocnika, a przybyłe młode dwie przyjaciółki zaprosił do swego pokoju.
 — Pan Le Quoi otrzymał zapewne jaką pomyślną wiadomość — rzekła Elżbieta siadając na podanem przez niego krześle — ma dzisiaj tak wesołą minę.
 — Ach! miss Templ — z radością rzekł Francuz trzymając list w jednej ręce i uderzając po nim drugą — ten list! ten list! co tylko go otrzymałem. Radość mnie unosi! Jeszcze kochaną moją Francyę oglądać będę!
 — Cieszę się ze wszystkiego co tylko pana Le Quoi rozwesela, mniemam jednak że nas nie zechce porzucać.
 — Ach! miss Templ, gdybyś była zmuszona porzucić ojca, matkę, krewnych, przyjaciół, jakżebyś była rada zno wu z nimi się połączyć! Słuchaj, słuchaj pani, przeczytam ci ten drogi list: A Monsieur, Monsieur Le Q, uoi de Merse-reau, a Templeton, New-York, Etats-Unis. Przychodzi mi z Paryża. Mon tres cher ami. Je suis ravi d’avoir d Vous mander...
 — Pan Le Quoi czy nie raczyłby nam treści listu po angielsku wyłożyć — rzekła Elżbieta, pomnąc na to że Ludwika języka francuzkiego zbyt mało rozumie — słaba nasza znajomość waszego języka — dodała mogłaby ująć przyjemności nam zrozumienia wszystkiego?
 — O! zapewne, zapewne — odpowiedział pan Le Quoi. I zaczął tłumaczyć jak tylko mógł najlepiej powód swojej radości, ale tłumaczenie to oprócz tego że było niezmiernie długie, często jeszcze bywało niezrozumiałe i objaśnienia potrzebowało, gdyż po angielsku nie wiele umiał.
 Rzecz była taka, że pan Le Quoi, tak jak i wielu opuszczających Franeyę na początku rewolucyi, umykał bardziej ze strachu niż z potrzeby i udał się do Martyniki, gdzie miał wygodną własną posiadłość. Wpisany ztąd na listę emigrantów, gdy majątek uległ sekwestrowi, uciekł ztamtąd do Nowego Yorku z zebranemi pieniądzmi, któremi dosyć dobrze zarządził, idąc za radą i opieką pana Templa. List zaś otrzymany donosił mu, że już jest wymazany z fatalnego spisu, że sekwestr zdjęty z jego majątku, i że mógł bez żadnego narażenia się wracać do Francyi lub do Martyniki, podług swego upodobania,
 W pośiód tylu radości, pan Le Quoi w opowiadaniu powtarzał nieraz, że myśl tylko rozstania się z miss Templ jest mu nieznośna i nim ją opuścił, wyjednał pierwej przyrzeczenie pomówienia z nią na ustroniu w umówionym czasie, a mówił to z przybraną powagą, dla pokazania ważności przedmiotu o którym zamyślał. Elżbieta nabywszy rzeczy potrzebnej po którą była przyszła, znowu przez sklep wychodziła, gdzie zebrani wieśniacy i Billy Kirby między nimi z siekierą i sklutem na ramieniu, uszykowali się z poszanowaniem dając miejsce dla przechodzącej.
 W milczeniu szły Elżbieta z Ludwiką aż pod górę Widzenia, która wyniosłem czołem panowała nad jeziorem i wioską, pod nią to stała poprzednio chatka Nattego. Zastanowiwszy się pod górą, postrzegła Elżbieta śmiertelną bladość na twarzy swej towarzyszki, siły zdawały się ją opuszczać i nogi się chwiały.
 — Cóż ci to, Ludwiko? — spytała. — Czyś nie zasłabła?
 — Nie — rzekła miss Grant — ale drżę cała ze strachu. Za nic, za nic, nie pójdę z tobą jedną na tę górę, gdzie nas spotkał tak okropny przypadek, nie mam sił, abym dalej iść mogła.
 To niespodziewane oświadczenie wystawiło Elżbiecie całą przykrość jej położenia. Nie czuła ona żadnej obawy przed niebezpieczeństwem które dawno przeszło, ale ostrożność naturalna w jej wieku i słabość płci wstrzymywały ją na chwilę od dalszego samej jednej postępowania. Mocny rumieniec na twarz wystąpił przez czas chwilowego namysłu. Skutek tego zastanowienia się do dalszej ją drogi ośmielił.
 — Pójdę więc sama — rzekła do przyjaciółki. Tobie samej tylko zwierzyć się w tem mogę, bez narażenia na schwytanie biednego Nattego, a gdybym obietnicy danej chybiła, pozbawiłabym go ostatniego sposobu utrzymania się. O to więc tylko proszę, byś na mnie tu zaczekała, nie chcę bowiem aby mówili że jedna biegam po górach, lub ściągnąć podejrzenia niesłuszne, jeśli... jeśliby przypadkiem... przyrzekaszże czekać tutaj, droga Ludwiko?
 — Rok cały, jeśli potrzeba, abym tylko miasteczko nasze miała na widoku, lecz tego nie wymagaj, abym szła z tobą na górę, czuję, że to przedsięwzięcie nad moje siły.
 Oddech przyśpieszony, obłąkane oczy i wszystkie członki Ludwiki drgające, dostatecznie przekonywały Elżbietę, że jej towarzyszka iść dalej nie mogła. Wybrała zatem dla niej miejsce na ustroniu, zkąd miasteczko i całą dolinę Templtonu widzieć mogła i razem zabezpieczona była od poglądań mogących przechodzić ludzi przez drogę, sama przyrzekłszy wrócić do niej jak będzie można najprędzej, zaczęła iść na górę. Chyżym i śmiałym krokiem postępowała, troszcząc się, by w porę przybyła na umówioną godzinę, przetrzymana zanadto długą historyą pana Le Quoi. Nieraz jednakże dla wytchnienia zastanawiać się musiała, przypatrywała się natenczas nagłym odmianom jakim dolina uległa. Długo trwające upały wysuszyły wszelką roślinność, pożółkła jej zieloność, znikł cały powab czarodziejskiej piękności pierwszych dni lata. Niebo nawet upragnione zdawało się równie z ziemią cierpieć, mgły podobne do piasczystych obłoków zachmurzały widok słońca, kropli wilgoci w atmosferze nie było. Wiatr niekiedy rozdzielał te masy pływające w powietrzu, wtenczas tylko błękit czystego nieba dawał się widzieć, jakby przyrodzenie samo zgromadzało sposoby do dania pomocy zmęczonej ziemi Powietrze gorące zmuszało Elżbietę do częstego odpoczynku.
 U szczytu tej góry, nazwanej przez sędziego Templ górą Widzenia, była mała płaszczyzna, wytrzebiona umyślnie dla pięknego z niej widoku na miasteczko, jezioro i całą dolinę. Tamto Elżbieta wyobraziła sobie, że na nią czekać będzie Natty, pośpieszyła więc o tyle o ile jej dozwoliły ułamki skał porozrzucane, powalone drzewa, pnie, krzaki, słowem wszystkie przeszkody lasu od wieków staraniom natury zostawionego. Mocne przedsięwzięcie wszystkie trudy przełamało, doszedłszy do miejsca, spojrzała na zegarek i kilku minut jeszcze nie dostawało do umówionej godziny.
 Obejrzała się na wszystkie strony szukając Nattego i wkrótce przekonała się że nie było go na wytrzebionej płaszczyźnie. Sądziła jeszcze że się ukrył przez ostrożność, całą więc przestrzeń w koło obeszła przezierając gęstwinę o ile wzrok mógł w niej zasięgnąć, lecz go nie postrzegła nigdzie. Nareszcie przekonana że śmiało odezwać się może w tak odludnem miejscu, odważyła się zawołać.
 — Natty! Natty Bumpo! — wołała po kilka razy odwracając się na wszystkie strony, ale oprócz echa które jej odpowiadało w lesie, nikt się nie odezwał.
 W tem gdy wołać przestała, dał się słyszeć odgłos, w niejakiej odległości pod jej stopami, jakby w chwili mocnego dmuchnięcia, uderzył kto ręką po gębie i raptem oddech zatamował. Ani wątpiła że to Natty lękając się wydać, użył takiego sposobu by ją uwiadomić o miejscu schronienia, i zaraz udała się ku temu zkąd odgłos wyszedł. Zeszedłszy stóp ze sto, ujrzała małą płaszczyznę skalistą, ręką natury zdziałaną, drzew nie wiele wyrastających z otworów pomiędzy skałami dawało się widzieć. Elżbieta stanęła nad brzegiem wyniosłości, z przerażeniem spojrzała w przepaść otwierającą się pod nią, lecz szelest z pomiędzy suchych liści wydobywający się, w inną stronę zwrócił jej oczy. Pomimowolnie się wstrzęsła na widok ukazującego się przedmiotu, lecz nie z przestrachu, gdyż zaraz postąpiła ku niemu.
 Stary Mohegan siedział na ogromnym pniu dębu nietkniętego ręką ludzką, oczy jego bystro były utkwione w Elżbietę, wejrzenie podobne przeraziłoby kobietę mniej odważną i mniej jego samego znającą. Sfałdowane na biodrach pokrycie zostawiało na widoku ramiona i wyższe części ciała. Medal Waszyngtona miał zawieszony na piersiach, wiedziała Elżbieta że tę ozdobę w ważnych tylko kładł wydarzeniach. Długie i czarne włosy zagładzone na głowie, okazywały czoło i oczy jego, które zazwyczaj pokrywał. Na uszach szeroko przeciętych, miał pozawieszane rozmaite cacka srebrne, pomieszane z paciorkami szklannemi, podług upodobania i zwyczaju Indyan. Podobne do tych ozdoby dźwigała chrząstka jego nosa, Czoło pomarszczone przerzynały w rozmaitym kierunku pomalowane linie czerwone, które się na twarzy wykręcały stosownie do dziwacznych myśli jego lub zwyczaju narodowego. Całe jego ciało tym samym sposobem pomalowane było. Jednem słowem, postać
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II. 12 jego cała oznaczała indyjskiego wojownika przygotowanego do wydarzenia czegoś niezwyczajnego.
 — Ha! Johnie — rzekła Elżbieta zbliżając się do niego — jakże ci zdrowie służy Moheganie? Dawnośmy cię w miasteczku widzieli. Erzyrzekłeś mi wypleść koszyk z łozy, i miesiąc upływa, jak czekam na ciebie z uszytą koszulą.
 Patrzał na nią Indyanin nie nie odpowiadając, po chwili cichym i gardłowym rzekł głosem:
 — Ręka Johna już nie może wyplatać koszyków. Koszula już mu niepotrzebna. — Lecz gdyby potrzebował, wie gdzieby ją mógł dostać. Wierz mi, stary Johnie, ciebie uważam jako mającego przyrodzone prawo do tego, abyśmy potrzeby twoje zaspakajali.
 — Córko, słuchaj wyrazów moich. Sześć razy lat dziesięć upłynęło od czasu, kiedy John wiosnę życia swojego poczynał. Był on natenczas urodziwy jak sosna, prosty jak linia wystrzału Sokolego Oka, silny jak bawół, zręczny jak lampart i waleczny jak Młody Orzeł. Gdy naród jego miał Makwów do ścigania przez kilka słońc, oko Szyngaszguka umiało wynajdywać ich ślady. Żaden wojownik nie przynosił z bitwy tyle czaszek nieprzyjacielskich. Kiedy kobiety płakały, nie mając czem dzieci nakarmić, on był pierwszy do polowania, jego kula dościgała ’daniela najbardziej rączego. O koszykach, nie myślał on wówczas.
 — Czasy się odmieniły, Johnie, zamiast bić nieprzyjaciół, nauczyłeś się Boga obawiać i w zgodzie żyć z ludźmi.
 — Spojrzyj na to jezioro, córko moja, spojrzyj na góry i na dolinę, John młodym był jeszcze, kiedy wielka rada jego ludu, oddała Pożywaczowi Ognia ten kraj i wszystko co się w nim zawiera, poczynając od góry, której w oddaleniu widzisz błękitne czoło, aż do miejsca gdzie wzrok twój widzieć przestaje bieg Suskehanny. Żaden Delawar nie zabiłby daniela w tym lesie, ani ptaka przelatującego ponad tą ziemią, ani ryby w tej wodzie pływającej, bo oni to wszystko jemu oddali, bo jego kochali, gdyż on był mocny i nimi się opiekował. Młodym był John kiedy widział białych ludzi przepływających wielką wodę, aby swych braci z Albany wypędzić. Obawialiż się oni Boga natenczas gdy ich tomahawk krwią bratnią był zroszony? Obawialiż się Boga’ ci, którzy Pożywaczowi Ognia odebrali ziemię przez nas jemu oddaną, którzy onej pozbawili jego, jego dziecięcia i dziecko jego dziecięcia? Żyliż oni w zgodzie z ludźmi?
 — Takie są zwyczaje białych, Johnie, a Delawarowie nie robią podobnież? Nie podbijająż oni innych pokoleń indyjskich? Czy nie zamieniają ziemi na proch, odzienie i inne towary?
 — Gdzież jest odzienie, gdzie są towary które okupiły prawo posiadłości Pożywacza Ognia? Czy one do swego wigwamu poznosił? Czy powiedziano jemu: Bracie, daj nam twą ziemię, a bierz to srebro, tę odzież, ten rum, tę broń? Nie. Zdarli mu oni jego własność, tak jak się zdziera czupryna pokonanego nieprzyjaciela, ani się obrócili, by spojrzeć czy żywy został, lub umarł. Czy w zgodzie żyli z ludźmi, czy obawiali się Boga, ci którzy tak postępowali?
 — Nie mogę ciebie zrozumieć, Moheganie? Nie dosyć znasz praw naszych, ani naszych obyczajów, abyś mógł nas osądzić. Ojcaż to mego oskarżasz o niesprawiedliwość?
 — Nie. Brat Mikona jest dobry, mówiłem Sokolemu Oku; mówiłem to Młodemu Orłowi, bo wiem, że to zrobi co sprawiedliwe.
 — Kogo nazywasz Młodym Orłem? — spytała Elżbieta spuszczając w dół oczy. — Kto on jest? i zkąd przychodzi?
 — Takżeś długo z nim żyła, córko moja, abyś mnie o to się pytać miała? Starość ziębi krew w żyłach, tak jak zima zamraża wodę w jeziorze i w twardy lód ją przemienia, lecz młodość ogrzewa serce tak jak promienie słoneczne ożywiają naturę na wiosnę. Młody Orzeł ma oczy, nie miałżeby języka?
 — Przynajmniej nie ma go do odkrycia przedemną swoich tajemnic — odpowiedziała Elżbieta trochę się śmiejąc, 12* trochę czerwieniąc. — Zanadto przejął się Delawarami aby myśli swoich miał udzielać kobiecie.
 — Córko moja, Wielki-Duch dał skórę białą twojemu ojcu, a mojemu czerwoną, lecz krew w nich wlał tęż samą. W młodości zapalczywy, porywczy, na starość zimny i spokojny. Czemże się różnią wewnątrz? Niczem. John dawniej miał żonę, miał z niej tylu synów. — I podniósł do góry rękę prawą wskazując trzy palce.
 — Miał też i córki któreby mogły uszczęśliwić młodych Delawary wojowników. Dobra była moja córka, we wszyst-kiem wolę ojca spełniała. Wasze zwyczaje, odmienne są od naszych, ale czy przeto rozumiesz, iż John nie kochał żony swojej młodości i matki swych dzieci?
 — Cóż się stało Johnie z całą twą familią? — spytała Elżbieta, mocno wzruszona smutkiem starca.
 — Co się stało z lodem pokrywającym jezioro ostatniej zimy? Stopniał i zmieszał się z wodą. John żył zbyt długo, bo widział całą swoją rodzinę przenoszącą się w krainę duchów, lecz i jego godzina wybiła i on jest w pogotowiu.
 Mohegan umilkł i głowę skłonił na piersi. Miss Templ nie wiedziała co począć. Chciałaby w inną stronę skierować grobowe myśli starego wojownika i odwrócić smutek w nim panujący, lecz tyle godności w smutku i odwadze Indyanina, milczącem poszanowaniem uwielbić musiała.
 Po dosyć długiem milczeniu, wznowić jednak musiała rozmowę,
 — Grdzie jest Natty, Johnie? Prosił abym mu tutaj przyniosła rożek prochu, a ja go nigdzie nie znajduję. Czy nie mógłbyś to wziąć do oddania? ’
 Mohegan zwolna głowę podniósł, wyciągnął rękę do przyjęcia rożka i wzrokiem dręczącej go myśli pozierał.
 — To jest największy nieprzyjaciel rodu mojego — powiedział — bez niego, mogliżby biali wygnać ztąd Delawarów? Duch wielki nauczył ojców waszych sposobu robienia prochu i broni, na wygładzenie z ziemskiej posady rodu Indyanów. Wkrótce skóry czerwonej nie będzie w tym kraju.
 John jest ostatnim z jego pokolenia, a ono zniknie z tych gór, gdy jego powołają.
 Stary dowódzca pochylił się naprzód, łokieć na kolanach oparł i zdawał się oddawać dolinie ostatnie pożegnania. Wszystkie przedmioty jeszcze były wyraźne, chociaż powietrze coraz się bardziej chmurzyło i miss Templ czuła coraz większą w oddychaniu trudność. Wzrok Mohegana zmieniał się stopniami, oko smutku przybrało wyraz obłąkania, postać jego podobna była prorokowi w momencie natchnienia.
 — Duch jego złączy się z duchem ojców jego w nadpo-wietrznej krainie, — mówił dalej — będzie miał źwierzyny tak obficie jak ryby w jeziorach. Kobieta żadna narzekać nie będzie na brak pokarmu. Polować będziemy na wyżywienie dzieci, tam ludzie czerwoni będą żyć w zgodzie. To nie jest niebo chrześcianina Johnie, nie, — przerwała Elżbieta; — wpadasz znowu w przesądy przodków swoich
 — Wszystko poszło, rodzice i dzieci, — mówił Mohe-gau> wszystko straciłem! Jeden mi syn pozostał Młody Orzeł, i ten ze krwi białych pochodzi.
 — Powiedz mi Johnie — rzekła miss Templ, chcąc przerwać ciąg myśli starca, albo też powodując się tajemnym pociągiem swojego serca, — kto jest ten Edward? Zkąd masz do niego tyle przywiązania? I gdzie jest jego familia?
 Wstrząsł się Indyanin na te pytania nagle zwracające myśli jego ku ziemi.
 Wziął potem Elżbietę za rękę, posadził ją przy sobie i wyciągnąwszy rękę ku północy:
 — Patrzaj, moja córko, — rzekł do niej — wszystko co widzisz z tej strony, tak daleko jak wzrok twój zasięga, należało do jego...
 Lecz. gdy tak mówić zaczynał, kłąb dymu wybuchnął nad ich głowami i gęstemi massami nasuwając się ze wszystkich stron, nieprzejrzaną powłoką zasłonił widok na który patrzali. Miss Templ przestraszona nagle powstała, spojrzawszy ku wierzchołkowi góry postrzegła tylko po-dobneż chmury, w odległości huk jakby srogiego uraganu daWał się słyszeć.
 — Co się to znaczy, Johnie? — rzekła; — zewsząd dymem jesteśmy otoczeni i nieznośne czuję gorąco.
 Pierwej nim stary dowódzca mógł na pytanie odpowiedzieć, dał się słyszeć głos z głębi lasu z niezwykłą troskliwością wołający.
 — Johnie! gdzie jesteś? Moheganie! Las pali się! uciekaj, chwila jedna może cię zgubić!
 Stary dowódzca nadął policzki i uderzając ręką po gębie wydał taki sam odgłos, jaki poprzednio ściągnął uwagę Elżbiety. W tymże czasie dał się słyszeć tentent biegącego z pośpiechem przez chrósty, i natychmiast ukazał się Edward z przerażeniem na twarzy.
 Miłość włada na dworze, po wsiach i po lasach.
 WALTER SCOTT, Pienie ostatniego Barda.
 — Niktby mnie nie pocieszył przez całe życie, gdybym cię stracił, mój stary przyjacielu tak okropnym sposobem — zawołał zadyszany Edward przybiegłszy po Mohegana. — Wstawaj co najprędzej i ruszajmy. Płomień już otoczył tę skałę, a gdy zamarudzim, ogień się wzmoże i niepodobna będzie ztąd się wydobyć.
 Elżbieta przerażona, bez przytomności prawie, usunęła się na stronę słysząc głos Edwarda. John podniósł rękę i pokazując na nią, rzekł wzruszony:
 — Tę istotę ocal — nie myśl o Szyngaszguku, śmierć już go przyjąć powinna. Edward odwrócił sie w tę stronę gdzie Mohegan wskazywał, lecz postrzegłszy Elżbietę strachem przejętą, sam nie wiedział co począć i słowa wyrzec przez jakiś czas nie mógł. ’ Miss Templ! — zawołał wkrótce. — Pani tutaj! takaż to śmierć była dla ciebie przeznaczona?
 — Czyż niepodobna nam się ocalić, p. Edwardzie? odpowiedziała Elżbieta szukając otuchy we własnych słowach. — Widzę wprawdzie wiele dymu, ale płomienia jeszcze nie postrzegam. Ufam, że znajdziemy sposób ucieczki.
 — Daj mi rękę — rzekł Edward — nie w porę i zanadto cię może przeraziłem. Może jeszcze wrócimy tem miejscem, kędy przyszedłem. Ale śpieszmy, bo chwili nie mamy do stracenia.
 — A starego Indyanina czy oddamy płomieniom? czy zostawimy go na śmierć, jak on sam mówi?
 Okropne wzruszenie malowało się na twarzy Edwarda. Zbliżył się do Mohegana, pociągnął go za rękę, lecz ten nie nie mówiąc odepchnął i dał mu znak, że na miejscu chce zostać.
 — Nie myśl o nim — rzekł Edward do swej młodej towarzyszki, ciągnąc ją pomimo jej woli prawie, i śpie — sznym krokiem dążąc ku miejscu z którego był przyszedł. Przywykł on do lasów, zna górę i widział już podobne przypadki, potrafi siebie ocalić, albo może na miejscu bezpieczny.
 Mówił jednak tak skołatany i myśl tak miał roztargnioną, że tem pocieszaniem podwoił przestrachu miss Templ.
 — Edwardzie — rzekła do niego — wzrok twój i twoja mowa mnie przerażają. Mów otwarcie o całem niebezpieczeństwie jakie nas otacza. Jestże ono większe niż się być wydaje? Powiedz, mam dosyć odwagi do zniesienia.
 To mówiąc ciągle naprzód postępowali, Elżbieta po raz pierwszy postrzegła płomień o kilka kroków.
 — Jeżeli potrafimy dojść do końca skały, pierwej nim ogień przetnie tę drogę, będziemy ocaleni — mówił Edward głosem bardziej jeszcze wzruszonym — lecz pośpieszajmy miss Templ, idzie tu o życie.
 Jużeśmy wyżej mówili, że miejsce to, na którem Elżbieta znalazła starego Indyanina, było jednem z tych skał wystających, na kształt okopu prostopadle spadającego do dołu, jakie się często napotykają w tym kraju. Podobna była do łuku napiętego, któregoby dwa końce łączyły się z górą w pochyłości mniej znacznej. Po jednem z tych niejako ramion Edward był przeszedł i teraz wracał na powrót ciągnąc Elżbietę tak prędko jak tego wymagała nagłość przypadku.
 Obłoki dymu białego zasłaniały im dotąd postęp niszczącego ognia, lecz trzaskanie tego okropnego pożaru coraz bardziej dawało się słyszeć i gdy dochodzili do brzegu płaszczyzny, widzieli ciągle wybuchy ognia błyskającego niekiedy w powietrzu lub ciągnącego się po ziemi i zasilanego nowemi napotykanemi przedmioty. Przerażający ten widok pomnożył w nich usiłowania, aby doścignąć mogli tego miejsca na któremby byli bezpieczni. Wazka droga tylko została do przejścia, płomień jeszcze jej nie tknął, lecz na nieszczęście kupy chróstów suchych znajdowały się na niej, które jakby błyskawicą nagle przed niemi się zapaliły i objęły w pożar wszystkie drzewa dokoła, a przechodniom zastawiły ścianę ognia naglącego do cofnięcia się z miejsca. Żywo odbiegli nad brzeg płaszczyzny, fam się wstrzymali poglądając z przestrachem na wzrastające nagle płomienie po obu bokach góry, szerokim ogniem z wierzchu już przykrytej.,. »,
 Mieszkańcy zwykli byli na tej górze ścinac drzewo do budowy potrzebne. Wyciągali z niej same tylko kłody, wierzchy i gałęzie zostawiali na miejscu. Te przez długi czas i ciągłe upały mocno wysuszone, zapalały się za dotknięciem najmniejszej iskierki, a niekiedy w jednym momencie całe ogniem płonąć się zdawały.
 Widok ten również piękny był jak okropny, i oboje po°lądali czas niejaki na postępy tego zniszczenia, zdjęci razem podziwieniem i przestrachem. Lecz Edward myślał o nowych usiłowaniach, i wziąwszy swą towarzyszkę, pro-bował w kilku innych przedzierać się miejscach, idąc nawet przez gęste dymy oddech duszące, i zawsze płomienie
 SP°tyTym sposobem całą płaszczyznę w półkole obeszli i znowu ponad spadzistość wrócili. Okropne przekonanie że byli zupełnie otoczeni ogniem, stanęło im na rnysli. Poki zajęci byli szukaniem przejścia, póty jeszcze nadzieja utrzy mywała Elżbietę, ale gdy już wyjście było niepodobne, okropność położenia całą moc na nią wywarła, jak gdyby dotąd zrozumieć jeszcze nie mogła ogromu nieszczęścia.
 — Przeznaczenie chciało, aby ta góra zawsze dla mnie była fatalną — rzekła głosem przerywanym z przestrachu — grób nasz tutaj znajdziemy.
 — Nie trać odwagi, miss Templ, jeszcze nas nie odbiegła nadzieja — rzekł Edward, ale pomieszanie na twarzy jego mówiło inaczej. — Trzeba rozpoznać tę stronę skały, może znajdziemy miejsce do zejścia podobne.
 Przebiegli tę stronę ostatnią, ale wszędzie skała ostro ścięta kończyła się gładką ścianą, nawet nie miała szpary do postawienia nogi. Poznał Edward, że zejście było niepodobne i z rozpaczą wyszukiwał innych sposobów.
 — Nasze ostatnie, nasze jedyne wybawienie — rzekł stroskany — byłoby spuszczenie pani na dół tej skały. Ale jak tego dokazać? Grdyby Natty był tutaj, gdyby z osłupienia ocucić można było starego Indyanina, możeby na to wynaleźli sposób, ich umysł jest twórczy, lecz ja w tym razie jestem dzieckiem, nic pojąć, nic wymyśleć nie zdolny. Jednakże, trzeba spróbować, tak, trzeba wszystkiego się chwytać, aby ciebie wyrwać z tak okropnej śmierci.
 — Lecz nie myśl o mnie jednej, Edwardzie, pamiętaj też o sobie i o Moheganie.
 Już on słów tych nie słyszał, gdyż pobiegł do starego Indyanina. Prosił go o wierzchnie odzienie, które John mu oddał natychmiast, nie pytając na co i z miejsca swego się nie ruszając, chociaż to było najniebezpieczniejsze z całej płaszczyzny, najgęściej bowiem drzewami pokryte. Podarł w długie szmaty wzięte i swoje odzienie i kurtkę swoją, pozwiązywał wszystkie części jedne z drugiemi, przyłożył jeszcze i szal Elżbiety, rzucił ten rodzaj sznura na przestrzeń wysokości skały trzymając ręką za koniec i z rospa-czą przekonał się, iż nie dochodził do połowy głębokości spadu.
 — Już więc po wszystkiem — rzekła Elżbieta — nie ma nadziei! Śmierć nam tylko została. Płomienie zwolna zbliżają się, ale zbliżają się ciągle. Patrz, ziemię nawet zdają się pożerać.
 Gdyby płomienie skałę tak rychło chwytały, jak przelatywały z drzewa na drzewo w innych częściach lasu, to dręczące opowiadanie nie byłoby tak długie, jużbyśmy tylko opłakiwali tragiczny koniec dwóch istot, podwójnie w tem smutnem położeniu cierpiących z mocy wzajemnego jednej ku drugiej przywiązania. Lecz pęd ognia znajdował w tej stronie przeszkody, na pokonanie których czasu było potrzeba, ta więc tylko okoliczność obdarzyła Elżbietę i jej towarzysza momentem, jakiego użyli na usiłowania przez nas opisane, ku wydobyciu się z tak okropnego położenia.
 Cienka powłoka nędznej ziemi pokrywająca skałę mało wydała roślin w tem miejscu, a i te zwiędły z niedostatku soków pożywnych. Wiele sosen, dębów i klonów wyrastających z otworów skały od dawnych lat wyschłe sterczały, inne też z niewielą liści z czarną powłoką gałęzi, okazywały widocznie, że nie długo żyć miały. Gdyby połączenie było tylko łatwe, lepszego zasiłku nad ten nie miałyby płomienie, ale ziemia nie była pokryta suchemi gałęźmi, ani opadłemi liśćmi, ani też temi chróstami, które po całym lesie gwałtownością potoku ogień rozniosły. Opiócz tego jeszcze, jedno z obfitych źródeł, tak licznych na góiach Otsego, wypływało z tej skały, rozlewało się po mchu pokrywającym jej powierzchnią, i kręcąc się koło swego początku, na kształt strumyka wpływało do jeziora, idąc spadkami podziemnemi wydrążonemi w skale i ukazując się w niektórych miejscach na przestrzeni ziemi. W dżdżystej porze, w groźnej postaci ukazując się ten zalewał brzegi swego łożyska, lecz’ podczas suszy, ledwo go można było poznać po utrzymującej się wilgoci i znakach odwody pozostałych. Gdy ogień doszedł do tego przedziału, musiał wstrzymać niszczącą siłę, pókiby skupione zewsząd gorąco nie pokonało napotkanej zawady.
 Straszna ta chwila zdawała się już nadchodzić. Zbytek gorąca wysuszył nakoniec strumień i źródło, wyciągnął całą wilgoć ze mchu ścielącego się w jego łożysku, ułamki kory odpadały palące się od pniów wysuszonych. Miss Templ nad brzegiem wyniosłości ponad przepaścią stojąc, na widok zbliżającego się ognia niczem nie wstrzymanego, czuła w przestrachu ziemię pod jej stopami się palącą. Niekiedy wiatr napędzał ponad płaszczyznę kłęby czarnego dymu, wówczas ciemność połączona z trzaskaniem ognia i łoskotem walącego się drzewa, powtarzanym jeszcze przez wszystkie echa, mnożyły okropność sceny. Ze trzech istot wystawionych na tę próbę, Edward najbardziej był poruszony. Elżbieta, straciwszy wszelką nadzieję, nabrała ostatecznej rezygnacyi, jaka zwykła bywać udziałem płci słabszej, gdy przychodzi się znosić nieszczęśliwe lecz nieuchronne ciosy. Mohegau, najbliższy niebezpieczeństwa, czekał jego przybycia ze spokojnością indyjskiego wojownika. Wzrok jego utkwiony w górach zdała się ukazujących, zwrócił się kilka kroć z wyrazem litości na młodą parę, poświęconą niewczesnej i okrutnej śmierci, lecz wkrótce odwracał się znowu ku temu samemu przedmiotowi, jak gdyby chciał przeniknąć odmęt ciemnej przyszłości. Cichym gardłowym głosem, zwyczajnym jego krajowcom, śpiewał przez ten czas pieśui w Delawarów języku.
 W takiej ostateczności — rzekła do Edwarda Elżbieta różnica stanu ustaje; nakłoń Johna by przyszedł do nas, umierajmy razem we troje.
 — To niepodobna, znam ja jego — odpowiedział Edward, on się z miejsca nie ruszy. Zestarzały, od niejakiego czasu już czuł osłabienie, chwila ta zdaje mu się być najszczęśliwszą w jego życiu. Ach! pani, jeżeli w tej śmierci jest jaka pociecha, to chyba ta że z tobą ją znoszę.
 — Nie mów tak, Edwardzie — rzekła Elżbieta — serca nasze w tej chwili głuche być powinny na ziemskie uczucia. Umrzemy, tak jest, umrzemy niezawodnie, taka jest wola Bożka i tej poddać się jako posłuszne dzieci winniśmy.
 — Umrzeć! — zawołał Edward jękiem przerażającej rospaczy — nie, nie umrzesz! nie, jeszcze nie utraciłem nadziei.
 — Jakąż mieć możesz na uniknięcie śmierci? — pytała Elżbieta, pokazując spokojnie zbliżający się ogień. — Patrz! płomień już pokonał zawadę, już wypalił ziemię wilgotną. Zwolna przybliża się, ale postęp ma nieodmienny. Ach! to drzewo! patrz na to drzewo w płomieniach!
 Zbyt prawdziwe było postrzeżenie Elżbiety. Ogień zwyciężył żywioł sobie przeciwny, w tryumfie rozszerzał się po mchu na wpół już wysuszonym, sucha sosna w drugim końcu płaszczyzny nagle się zapaliła jakby czarodziejską mocą, dotknięta oderwanym płomieniem przez wiatry nagnanym. Jedno drzewo udzielało drugiemu zgubnego pożaru, chociaż wolniej niż w lesie, bo dalej od siebie rosły; już się nawet zajął po gałęziach wywrócony dąb na którego pniu Mohegan siedział. Stary dowódzca musiał już cierpieć gorąco, ale odwaga jego była wyższa nad cierpienie; nie zmienił ani położenia, ani twarzy nawet, śpiewał jeszcze w tej chwili przerażającej. Elżbieta patrzała nań ciągle, lecz znieść ostatnich chwil nie mogła i na dolinę oczy zwróciła. Wiatr natenczas w inną stronę odwrócił gęste massy dymu, całe miasteczko i okolice najwyraźniej się ukazywały.
 — Mój ojciec! mój ojciec! — krzyknęła Elżbieta. —
 O Boże! mógłbyś oszczędzić mi tego jeszcze cierpienia! lecz poddaję się twoim wyrokom.
 Odległość nie była zbyt wielka, wyraźnie więc można było widzieć sędziego Templa między domem swoim a jeziorem, poglądającego na palącą się górę i żałującego tylko zniszczenia lasu, nie wiedział bowiem wcale o nieszczęściu córki jedynej. Widok ten mocniej Elżbietę dręczył, niż zbliżający się coraz bardziej pożar; odwróciła się zatem do góry i piękne swe oczy ku niebu wzniosła..
 — Czemuż nie mam połowy twojej odwagi — rzekł Edward głosem tłumionym z rozpaczy.
 — Śmierci uniknąć już niepodobna Edwardzie; starajmy się zatem znieść ją jak przystoi chrześcianom. Jednak ty Edwardzie śmierci ujść możesz. Twój ubiór daje nadzieję że łatwiej przejdziesz przez ogień niżbym ja tego z moim dokazać mogła. Spróbuj raz jeszcze, mnie tutaj zostaw; przedrzyj się! Zobacz ojca mojego; mów wszystko coby go tylko pocieszyć mogło. Powiedz mu, że umieram szczęśliwa, spokojna; że się z radością połączę z matką ukochaną; że godziny tego życia są niczem w porównaniu z wiecznością; dzień przyjdzie widzenia się naszego. Powiedz — dodała z cicha, jakby się wstydziła słabości przywiązującej ją jeszcze do rzeczy ziemskich — powiedz jak dla mnie był drogim, jak go kochałam. Ach! moje przywiązanie do niego bardzo było podobne do miłości Boga.
 — I mnie to mówisz pani, abym ciebie opuścił! Jażbyin miał ciebie opuścić gdy może chwila tylko przedziela cię od grobu! Jakżeś mało dotąd mnie znała! Rozpacz mnie zapędziła do lasu, lecz tyś ugłaskała lwa ryczącego w mem sercu. W poniżeniu czas jakiś przeżyłem, ale ty mnie częste słodziłaś chwile obecnością anioła w twojej postaci. Nie pamiętałem na to com był winien imieniu memu, mojej rodzinie, bo ciebie ujrzawszy, nikogo już więcej na myśli nie miałem. Zapomniałem niesprawiedliwości na mnie domierzonych, boś ty mnie łagodności uczyła. Mogę z tobą umrzeć Elżbieto, ale ciebie opuścić nie zdołam nigdy!
 Elżbieta nic na to nie odpowiedziała. Wszystkie jej myśli dotychczas nieba tylko sięgały. Smutek jaki była uczuła na widok jej ojca, że się z nim wkrótce rozdzielić miała, sama sobie osłodziła mocą religii i wzniesieniem myśli nad ziemię i nad słabość płci swojej. Lecz słuchając wyrazów Edwarda znowu kobietą została; śmiertelna bladość jej lica, krew ożywiła na powrót i rozlała po twarzy świeżość zachwycającej piękności. Walczyła ona z temi nowemi uczuciami, chcąc nakłonić myśli do ubóstwiania niebieskich wielkości, gdy ludzki głos, głos duszę przenikający, dał się słyszeć dość blizko.
 — Miss Bessy! gdzie jesteś, miss Bessy? Pociesz czem-prędzej serce starca, jeżeli jeszcze do liczby żyjących należysz!
 — Słyszycie! — rzekła Elżbieta; — Natty mnie szuka.
 — To Natty! — jednocześnie zawołał Edward; — więc nadzieja jeszcze nie stracona!
 Rażące błyśnienie zaświeciło im w oczy i mocna eksplozya dała się słyszeć.
 — To rożek z prochem! — tenże sam głos krzyknął tylko znacznie bliżej — biedna dziewczyna zgubiona!
 W tejże chwili Natty wbiegł na płaszczyznę ze strony wyschłego strumienia, bez czapki, włosy miał opalone, poczerniałą koszulę i czoło potem zlane, tak bowiem biegł prędko i takiego gorąca doświadczył.
 Wiecznych ciemności zamierzchła dzielnica,
 Mnie ukazuje cień mego rodzica.
 C am pb ell, Gertruda.
 Miss Grant blizko godziny czekała na tem samem miejscu, gdzie ją umieściła Elżbieta. Przez cały ten czas doznawała największego niepokoju, wyobraźnia jej wystawiała wszystkie przypadki na jakie przyjaciółka w lesie mogła być narażona, wyjąwszy ten jedeń który jej rzeczywiście zagrażał. Niebo stopniami pokrywało się dymem rozciągającym się ponad doliną, a Ludwika jeszcze marzyła o drzewach walących się i drapieżnych zwierzętach, nie myśląc wcale o prawdziwej przyczynie niebezpieczeństwa. Stała ona za pierwszą zaraz zasłoną sosen i kasztanów, z przeciwnej strony lasu zagrożonego pożarem, i blizko bardzo od drogi do Templtonu. Ztamtąd widziała dokładnie dolinę, jezioro, miasteczko, drogę do niego prowadzącą i ten widok tylko wzmacniał ją trochę w przestrachu. Nakoniec postrzegła p. Teńipla i zgromadzonych mieszkańców, jak szli razem ku jezioru i w poruszeniu rozmawiali poglądając ciągle na górę, pod którą sama stała. Dziwiło to ją niepo-mału i nowym napełniało niepokojem, nie wiedziała co począć, ani odejść nie śmiała bez swej przyjaciółki, ani dłużej zostawać w samotności nie chciała w tak rażąeym przestrachu. W tymże momencie usłyszała po krzakach w blizkości szelest, jakby człowieka z ostrożnością, przedzierającego się i już chciała uciekać, gdy Natty przybliżył się do niej-:
 — Cieszę się — rzekł — ze spotkania panny Ludwiki w tem miejscu, bo z drugiej strony góra już w ogniu i nim się krzaki i suche drzewa wypalą, iść tam byłoby bardzo niebezpieczno. Zdybałem tam głupca jednego szukającego teraz srebra w głębi ziemi, kamrat to tego gadu, co mnie wprawił w kłopoty; ja mu o niebezpieczeństwie mówię, a on się spiera i nie chce mnie słuchać, i jeśli się dotąd nie spalił i w jamie swej nie zagrzebał, to chybaby sala* mandry krew w nim płynęła. Ale i pani coś bledniesz, panno Ludwiko? Jak gdybyś panterę postrzegła, co ja, tobym ją chciał gdzie napotkać, prędzejbym zebrał pieniądze niż z bobrów. Ale gdzie jest poczciwa córka niegodnego ojca? gdzie jest miss Bessy? czy zapomniała obietnicy danej starcowi? Na górze! — rzekła Ludwika trzęsąc się cała — ona cię z prochem szuka po górze!
 — Na górze Widzenia! — krzyknął Natty spojrzawszy na wierzchołek — nieba niech ją zasłonią! Już płomienie dosięgły! Drogie dziecię, jeżeli kochasz tę dziewczynę, jeżeli chcesz jeszcze mieć przyjaciółkę w potrzebie, biegaj do miasteczka i wołaj o pomoc. Oni oswojeni są z ogniem w trzebieniu, może potrafią dać radę. Ale biegaj, biegaj, ani się wstrzymuj dla odpoczynku.
 To mówiąc, w głąb darł się przez krzaki, zrzucił z siebie skórę daniela, obwinął nią rękę i drapał się na gorę z zadziwiającą prędkością w takim starcu i z widoczną wprawą do podobnych trudów..
 — Znalazłem więc ciebie! — zawołał przybiegłszy do Elżbiety — Bogu niech będzie chwała! Lecz pójdź ze mną; nie czas teraz gadać.......
 — Ale moja suknia? — rzekła Elżbieta — jednej iskierki dosyć aby ją zapalić. m ii Iw
 F. J. Cooper. Pionierowie. lom li.
 — Nie lękaj się niczego — odpowiedział — ja temu zaradzę. I wkładając na nią swój ubiór ze skóry daniela, opasał ją jeszcze rzemieniem do koła i takim sposobem okrył zupełnie lekką z białego muślinu suknię.
 — A teraz żywo idź za mną — dodał: — stanowi to bowiem los życia lub śmierci nas wszystkich.
 — A Mohegan! — rzekł Edward — czy my starego przyjaciela tutaj na zgubę zostawimy?
 Natty, patrząc w tę stronę gdzie Edward ręką wskazywał, postrzegł starego wodza, zawsze na tem samem miejscu siedzącego, chociaż mech pod nogami jego się palił. Podbiegł do niego i w jego języku krzyczał.
 — Powstań, Szyngaszguku, powstań! Cheeszże się tu upiec jak Mingo przywiązany do słupa? Bracia Morawscy lepszą ci dać byli powinni naukę. Boże zmiłuj się! rożek prochu musiał koło niego rozpęknąć, skórę mu na plecach popruło!.
 — I na.co Mohegan miałby powstawać? — odpowiedział ponuro Indyanin. — Oko jego orlim wzrokiem patrzało, a teraz mało co widzi. Poziera on na dolinę, na jezioro i góry i same tylko białe skóry postrzega, ani jednego Delawara nie widzi. Ojcowie jego do krainy Duchów go powołują. Żona jego, dzieci jego wołają: Przybywaj! Całe jego pokolenie nań czeka. Wielki Duch nawet znak daje. Nie, czas już przyszedł; Szyngaszguk umrze.
 — Więc przyjaciela już zapominasz! zawołał Edward.
 — To strata czasu, przekonywać Indyanina chcącego umierać — rzekł Natty, i biorąc szmaty podartej odzieży, nadzwyczaj zręcznie przywiązał niemi starego dowódzcę. na swoje ramiona, który żadnego oporu nie robił. Idąc natenczas z zadziwiającą w jego wieku zręcznością i pomimo ciężar, jaki dźwigać musiał, udał się w tę stronę którą był przyszedł. Kilka kroków ledwo postąpili, gdy na to miejsce z którego odeszli padła ogromna sosna przepalona, i żarem, popiołem i dymem ziemię pokryła.
 — Stąpajcie ciągle po najmiększej ziemi — mówił Bumpo do swych towarzyszów — idźcie w kierunku dymu białego. Ty zaś Oliwierze, strzeż ją dobrze i pilnuj, ażeby w którem miejscu skóra daniela nie rozeszła się. Piękny skarb trzymasz i powtarzam, że trudnoby było co podobnego znaleźć.
 Edward i Elżbieta krok w krok postępowali za starym strzelcem stosując się do jego przestróg. Łożysko wysuszonego strumienia było drogą wybraną przez \’attegoi najstaranniej trzymał się on wszystkich jego zakrętów. Tam przynajmniej nie mieli na przeszkodzie gorejących chrć stów, które się po całej przestrzeni lasu paliły; noga jednak nieraz się zawadzała o wywrócone i całe w ogniu drzewo. Człowiek tylko doskonale ten las znający, mógł przeprowadzać podobnie, wzrok albowiem mało co był potrzebny przechodząc przez gęsty dym oddech nawet tłumiący. Zimna krew i zręczność Nattego przełamały wszystkie przeszkody, po kwadransie trudnego przejścia przybyli na drugą skałę wystającą, na której ani drzewo, ani trawa nie rosła.
 Łatwiej jest sobie wystawić niż opisać uczucia Edwarda i Elżbiety, gdy na to miejsce już przyszli, ale najweselszym zdawał się Natty. Obrócił się do nich, trzymając jeszcze Mohegana na plecach, i śmiał się swoim sposobem.
 — Francuz cię nie oszukał, miss Bessy — rzekł Natty — znać proch dobry po wystrzale. Irokezanie nienajlepszy mieli gatunek, kiedym wojował w Kanadzie pod sir Williamem. Ale. ale, p. Oliwierze, czy opowiadałem ci utarczkę jaką miałem z...
 — Poczciwy Natty, powiedz nam raczej czy jesteśmy bezpieczni tutaj — przerwała Elżbieta, przerażona pożarem o trzydzieści kroków za nią zajmującym się, widząc do tego, że na wszystkie się strony rozciągał.
 — Czyście bezpieczni! — odpowiedział stary strzelec — tak jest, tak. Gdybyśmy dłużej jeszcze o dziesięć miuut pozostali w miejscu, z któregośmy odeszli, za nichym nie ręczył, lecz ztąd ujrzycie pożarem płonące okoliczne lasy 13* a ogień was nie dosięgnie, chybaby z taką siłą mógł palić skały, z jaką pożera drzewa.
 Tak mówiąc oswobodził się od swego ciężaru i posadził starego Indyanina na ziemi, oparłszy grzbietem o zło-mek skały. Elżbieta także usiadła; zdawała się jeszcze być silnie poruszoną i głowę miała opartą na swych rękach. Edward pobiegł na brzeg skały i zawołał:
 — Beniaminie! gdzie jesteś, Beniaminie?
 — Hohe! ho! — — odpowiedział głos chrapliwy, zdający się wychodzić z wnętrzności ziemi — tutaj jestem na spodzie okrętu, gdzie tak gorąco jak w kotle djabła. Jeżeli Natty nie wyprawi się wkrótce na bobry, nie omieszkam natychmiast odbić od brzegu i wrócić do miasteczka, chociażbym miał wysiedzieć kwarantannę wwiezieniu i wydać tam ostatnie moje hiszpańskie pieniądze.
 — Przynieś szklankę wody i wina — zakrzyczał Edward, i miej się na baczności.
 — Już idę kapitanie — odpowiedział intendent. — Wody i wina! a to tylko cieńkusz. Jeślibym jeszcze miał butelkę rumu, którąm przez ostrożność włożył w kieszeń wychodząc z więzienia! Lecz wypróżniłem ją z Billy Kirby, gdy mię przystawił do brzegu drogi, na której znaleźliście mię tego ranka, albowiem rozstaliśmy się z nim w dobrej przyjaźni. Jednakże winienem powiedzieć, iż się nic nie zna na robieniu wiosłem, chociaż żegluje bardzo dobrze zaprzęgiem wołów przez skały czy też karcze, horyzontalnie wystające po wszystkich naszych drogach.
 Tak mówiąc wyszedł z pieczary tej samej, do której nieco wprzód Ryszard prowadził Marmaduka i wszedłszy na skałę dach jej stanowiącą, przyniósł Edwardowi żądany napój, Edward natychmiast podał go Elżbiecie, która się napiwszy, dała mu znak, iż chce być zostawioną własnym myślom i wróciła do pierwszej swej postawy.
 Posłuszny jej chęciom odwracając się, spotkał wzrok Nattego będącego przy Moheganie.
 — Godzina jego nadeszła, p. Oliwierze — rzekł stary strzelec — czytam to w jego oczach. Kiedy Indyanin wzrok wlepia, znakiem jest, iż się chce udać na miejsce, które nazywa krajem duchów, a to są stworzenia tak się powodujące swą chęcią, iż gdy co sobie wezmą do głowy, koniecznie muszą dopełnić.
 Szelest kroków nadchodzącej osoby, nie dozwolił Edwardowi na to odpowiedzieć. Z powszechnem zadziwieniem postrzeżono?p. Granta z trudnością wdzierającego się na górę, z tej strony, której nie dosięgały płomienie, jako obwarowanej nagiemi skały. Edward pobiegł na spotkanie jego, by mu ku pomocy podać rękę i po kilku minutach czcigodny kapłan już się znajdował obok nich.
 Pierwszem jego poruszeniem było dziękczynienie niebu, iż wzięło Elżbietę pod swą obronę i zasiągnięcie wiadomości, jaki cud ją ocalił. Zapytano go potem jakim trafem znalazł się w tem miejscu. Widziano — odpowiedział — córkę moją na drodze ku górze Widzenia. Gdym ujrzał wierzchołek jej cały w ogniu, niespokojność znagliła mię biedź w tę stronę i spotkałem córkę pogrążoną w najsroższej obawie o bezpieczeństwo panny Templ; począłem więc wdzierać się na górę, by ją znaleźć i uratować, lecz przekonany jestem, iż gdyby opatrzność nie sprawiła, żem napotkał psy Nattego, niechybnie zginąłbym wśród płomieni. Tak jest, tak — rzekł Natty — zawsze iść za psami należy, i jeżeli tylko jest otwór kędyby one przejść mogły, potrafią go znaleźć. Węch im na to dany, aby posługiwał jak rozum ludziom.
 — Oneto właśnie muie tu przywiodły — dalej mówił kapłan — i cieszę się, iż widzę was wszystkich w bezpieczeństwie i dobrem zdrowiu.
 — W bezpieczeństwie — rzekł Natty — zgoda, lecz co się tycze zdrowia, tego nie można powiedzieć o Johnie, chybabyście chcieli utrzymywać, iż człowiek poraź ostatni oglądający słońce, w dobrem jest zdrowiu.
 P. Grant zbliżył się do umierającego i patrzał nań z politowaniem i czułością, — To prawda — zawołał — zbyt wieje widziałem ofiar padających pod razami śmierci, bym nie miał poznać, iż ręka jej wymierzyła cios na tego starego wojownika. Niech błogosławiona będzie opatrzność, iż raczyła dozwolić, że on chociaż pochodzący z plemienia pogan, otworzył oczy przed światłem prawdy. Jest to podług słow Pisma, zarzewie z ognia wyrwane.
 — Bez wątpienia, bez wątpienia — rzekł Natty — spoj-rzyjeie raczej na grzbiet jego całkiem od prochu uszkodzony. Lecz nie ta rana go o śmierć przyprawiła; jest to ostateczne osłabienie natury. Ciało nie z żelaza i człowiek nie na wieki trwać może, zwłaszcza gdy widział jak plemie jego daleko zagnane od cudzoziemców’, i że jest ostatnim ze swego pokolenia. Pójdź tu, Hektor, pójdź tu!
 Johnie — rzekł kapłan głosem łagodnym i politowania pełnym — czy mię rozumiesz? Chcesz żebym nad tobą odmówił modlitwy kościelne w tej ostatniej chwili próby?
 Stary naczelnik utkwił na chwilę czarne swe oczy w kapłana, żadnym nie dając zrozumieć znakiem, iż go poznał, a potem obrócił je na odległe góry, ku którym bezustannie kierowały się jego spojrzenia. I począł naów-czas śpiewać we własnym języku, tym tonem gardłowym, o którym już niejednokrotnie wspominaliśmy.
 Przybywam, przybywam, oddalam sie do krainy Duchów. Żaden z Delawarów nie lęka się swego końca, żaden Mohegan nie obawia się śmierci, staje on na wezwanie wielkiego Ducha. Czciłem mojego ojca, miłowałem matkę, byłem wierny memu pokoleniu, zabiłem siła Makwów, wielki Duch mię wzywa; przybywam, przybywam.
 Co to on mówi, Natty? — zapytał kapłan ze współczuciem — śpiewa-li on pochwały Zbawiciela?
 Nie, on opiewa własne — odpowiedział Natty zamyślony i ma do tego prawo, wiem bowiem, iż nigdy nic nie powiedział, coby nie było prawdą.
 — Niech niebo oddali od serca jego wszelką myśl zarozumiałą — rzekł Grant — pokora i żal winny być piętnem chrześcianina. Pomnieć o swem wywielbianiu, w chwili kiedy ciało i dusza powinny się połączyć dla wysławiania Stwórcy! Johnie, miałeś szczęście słyszeć Ewangelią, czu jeszże, iż dla usprawiedliwienia siebie, winienes liczyć na zasługi krwi Odkupiciela, nie zaś na próżność własnych uczynków?,
 John dalej śpiewał, nie dając baczenia na to zapytanie.
 — Któż może powiedzieć, iż Makwy kiedykolwiek widzieli podającego tył Mohegana? Jakiż Mingo wykrzyknął pieśń zwycięską po walce z nim? Mogą-li go obwinić, iż skalał — siebie fałszem? Nie; wszystkie słowa jego były zawsze słowami prawdy. W młodości swej był wojownikiem, i ręce jego krwią się broczyły, później mawiał w radzie, a mowy jego na wiatr się nie rozpraszały.
 — A teraz co on mówi? — zapytał poczciwy kapłan — Okazuje-li on zbawienną bojazć swej zaguby? ^ ^. Tak on wie dobrze jak i wy, iż koniec jego blizki — odpowiedział Natty — i nie sądzi, by to wielka była strata. Już jest stary, stężały jego nerwy, takeście zaś wypłoszyli źwierzynę i tak ją zrobiliście dziką, iż lepsi oden strzelcy z trudnością zaledwo jej doścignąć mogą. On myśli, iż wkrótce stanie w krainie, gdzie polowanie zawsze szczęśliwe będzie, gdzie nie ma ludzi białych i gdzie znajdzie całe swe pokolenie. Nie wielka to będzie strata dla człowieka. którego ręka zaledwo była w stanie wyplatać koszyki z łozy. Jeśli jest strata, tedy mnie się da uczuć.
 — Johnie — rzekł p. Grant — oto chwila w której myśl, że możesz się jeszcze uciec do pośrednictwa Zbawiciela, powinna wylać balsam na rany twej duszy, złoż u nóg jego brzemie swych grzechów, dał ci sam bowiem zapewnienie, iż nie będziesz wzywał go nadaremno.
 — Wszystko to być może prawda — rzekł Natty — macie za sobą Pismo i Ewangelią, lecz są to słowa stracone. Nie widział on braci Morawskich od ostatniej wojny i trudno nic dozwolić Indyaninowi powrotu do swych wyobrażeń. Zostawmy go umierającego w pokoju. On teraz dopiero szczęśliwy, czytam to w jego oczach, a nie był nim odkąd Delawary oddalili się ku zachodowi. Ach! od tego czasu przebyliśmy z nim nie jeden dzień niefortunny.
 — Sokole-Oko — rzekł Mohegan, w którym w tej chwili iskra życia zdawała się na nowo podniecać — słuchaj słów twego brata.
 — Tak jest Johnie — odpowiedział stary strzelec, tonem serdecznym — żyliśmy jak prawdziwi bracia. Co masz mnie powiedzieć Szyngaszguku?
 — Sokole-Oko, ojcowie moi wzywają mię do lasu pełnego zwierzyny. Widzę drogę, oczy me bowiem odmłodniały, postrzegam dzielnych Indyan, bynajmniej zaś nie skóry białe. Bywaj zdrów, Sokole-Oko; ty pójdziesz ze Spożywa-czem Ognia i Młodym Orłem do nieba białych, ja się zaś połączę z moimi ojcami. Niech łuk, strzały, tomahawk i fajka Szyngaszguka będą położone na jego grobie, noc bowiem będzie gdy się on oddali, jak wojownik indyjski idący na wojnę, i nie będzie miał czasu szukać tego wszystkiego.
 — Jakże więc, Natty — zapytał szanowny kapłan — czyliż przypomina on obi^kuce pośrednictwa Zbawiciela? Opiera-li on na tej opoce nadzieje zbawienia?
 Wiara starego Strzelca nie była zbyt jasną; mimo to jednak ziarna pierwiastkowego jego religijnego wychowania, nie padły na pustynię w której żył tak długo. Wierzył on w Boga i w przyszłe życie, a czułość jego podniesiona pożegnaniem starego towarzysza, odebrała mu na czas niejaki władzę mówienia. Milczał więc przez chwilę.
 Nie — rzekł nakoniec — nie. On tylko myśli o Wielkim Duchu dzikich i o tem wszystkiem co sam zrobił dobrego za swego życia. Wierzy jak inni Indyanie, iż stanie się młodym, że polować będzie i będzie szczęśliwym aż do końca wieków. Ja sam nie wiem, co wam powiedzieć kapłanie, trudno mi wyobrazić, iż nie zobaczę więcej tych psów i strzelby w drugim świecie, a myśl, iż trzeba je opuścić nazawsze, sprawia, iż mocniej przywiązuję się do życia, niżliby to czynić należało w siedmdziesiątym roku.
 Przez cały ten czas od przybycia ich na skałę, gęste chmury nagromadziły się w powietrzu, a głęboka cisza panująca w tej chwili, zapowiadała blizkie w atmosferze przesilenie się. Płomienie jeszcze opustoszające górę, już niemiotane pędem wiatru w rozmaite strony, wznosiły się ku niebu w linii prostej. Szerzący zniszczenie żywioł słabnął w swej pustoszącej sile, jak gdyby przewidywał, iż potężniejsza ręka wkrótce zatrzyma jego postępy. Dym pokrywający dolinę począł się podnosić i rozpraszać, a ogniste błyskawice w rozmaitym kierunku próły obłoki wieńczące góry od strony zachodu. Jak skoro Natty przestał mówić, — płomienista jasność jednej z tych błyskawic, przemykała się od jednego do drugiego końca widnokręgu, a łoskot wypadłego za nią piorunu, zdawał się wstrząsać skały aż do ich posad. Mohegan uczynił poruszenie by powstać, jakby chcąc być posłusznym danemu do oddalenia się hasłu i wyciągnął ramie ku wschodowi. Promień radości zabłysnął na chwilę na jego rysach; lecz wkrótce muskuły jego ściągnęły się, usta konwulsyjnem drgnęły poruszeniem, ramiona bez ruchu opadły, a oczy zgasłe lecz otwarte, zdawały się jeszcze być utkwione w góry wschodnie, jak gdyby chciały zmierzać śladem ducha co ciało ożywiał, w locie jego ku nowym sferom.
 P. Grant, który na całą tę scenę patrzał z uczuciem religijnem, złożył ręce jak tylko Mohegan wydał ostatnie tchnienie i zawołał z pobożnym zapałem:
 — O Panie! kto zbada twoje sądy? kto zgruntować zdoła głębokość twych dróg? Wiem, że żyje mój Odkupiciel, że się ukaże na ziemi w dzień sądu ostatecznego, i że chociaż robactwo zniszczy ciało moje, wszelako je odzyskam dla oglądania Boga.
 Natty zbliżył się do zwłok swego przyjaciela, stanąwszy naprzeciw patrzał nań przez czas niejakiś w mil czeniu, z twarzą, posępną i zadumaną i rzekł nakoniec tonem głębokiego wzruszenia:
 — Skóra czerwona, skóra biała, wszystko się na tem kończy. Lecz sądzić go będzie sędzia sprawiedliwy, nie podług praw postanowionych stosownie do czasu i okoliczności. Zaiste! jeszcze śmierć, i nic mi na świecie nie pozostanie, oprócz psów moich. Ach! potrzeba czekać dobrej woli Boga, lecz się już życie przykrzyć poczyna. Połowy drzew którem znał, już nie ma, i nie ma więcej na świecie nad jednego człowieka, któregom znał w młodości.
 Wielkie krople deszczu padać poczęły, błyskawice i łoskot piorunów następowały po sobie bez przerwy, wszystko zwiastowało burzę gwałtowną. Zaniesiono ciało Indyanina do pieczary, dwa psy szły za niem wydając żałobne wycia, jak gdyby raz ostatni żegnały się ze starym wodzem
 Założono wejście do pieczary pniakami drzew, jak się zdawało z umysłu do tego użytku przeznaczonemi. Edward usprawiedliwiał się przed Elżbietą, z nieśmiałością i po-mięszaniem, iż jej nie zaprowadził pod tę samą osłonę, nadmieniając w kilku słowach, które ona zaledwo zrozumiała, o nieprzyjemności znajdowania się w ciemności przy trupie. Ochroną dla niej od deszczu lejącego potokami, był szczyt skały, stanowiący pewien rodzaj naturalnego dachu> lecz nim deszcz ustał, dały się słyszeć w lesie wołania wysłanych dla szukania Elżbiety i rozlegająae się echo powtarzanego jej imienia.
 Korzystając z najpierwszej przerwy deszczu, Edward doprowadził Elżbietę aż do drogi. Tu ją opuścił. Lecz nim się oddalił, rzekł tonem, który ona wiedziała jak wytłumaczyć:
 — Minął czas tajemnicy, miss Templ. Jutro o tej samej godzinie zerwę zasłonę, która może na szkodę moją tak mię długo okrywała. Lecz miałem wyobrażenia romansowe, pewną słabość której szał kazał uledz. I jakże się od tego zawarować będąc młodym i miotanym namiętnościami? Słyszę głos waszego ojca, on cię szuka, potrzeba zaś, bym cię zostawił, nie mogę bowiem w tej chwili narażać się na uwięzienie. Żegnam was pani! Dzięki niebu, jesteś w bezpieczeństwie i z serca mojego spadł ogromny ciężar.
 Nie czekając na jej odpowiedź udał się w głąb lasu. Elżbieta chociaż słyszała donośne wołania ojca, powtarzającego jej imię z oznaką rozpaczy, nie pierwej na nie odpowiedziała, aż nim nie straciła z oczu Edwarda, znikającego wśród drzew jeszcze dymiących. W kilka chwil potem Marmaduk z niewymowną rozkoszą ujrzał ulubioną córkę w. swych objęciach.
 Miano na pogotowiu powóz dla odwiezienia miss Templ, gdyby szczęście pozwoliło ją znaleźć. Ojciec i córka natychmiast doń wsiedli i rozmawiali w czasie drogi o niebezpieczeństwach jakich uniknęła. Wieść o jej znalezieniu rozbiegła się z ust do ust na całej górze, pomiędzy mieszkańcami jej szukającymi. Powrócili oni przemokli do kości, zaczernieni węglem, pokryci błotem i popiołem, lecz weseli, iż córka założyciela ich osady wydartą była okropnej i przedwczesnej śmierci.
 Weź Seliktarze wodza twego miecz dobyty, Doboszu, twoje hasło przyrzeka bój krwawy.
 Góry, eo nas widzicie, obnażcie swe szczyty, Zwyciężym lub nie wrócim nigdy z pola sławy.
 Lord Byron, Pieśń Albańska.
 Deszcz padający prawie bez przerwy przez resztę dnia, zupełnie wstrzymał szerzenie się płomieni, można jednak było widzieć szczątki ognia następnej nocy migające w rozmaitych częściach góry w miejscach, gdzie niszczący żywioł znajdował więcej podniety. Nazajutrz na przestrzeni wielu mil, drzewa okryte były szczerniałą korą i jeszcze się dymiły. Nie zostało w lesie ani drzew leżących ani chróstów; sosny jednak i dęby wzbijały się jeszcze w wyższe przedziały powietrza wspaniałemi wierzchołki, a pomiędzy innemi drzewy niektóre zachowały nawet pozór życia i we-getacyi. Wieść stugębna upowszechniała sto rozmaitych wiadomości o cudownym sposobie, jakim Elżbieta została ocalona; powszechnie mniemano, iż stary Mohegan zginął w pożarze. Tłumaczenie to wydawało się podobniejszem jeszcze do prawdy, gdy się dowiedziano, iż Jotham Riddel znaleziony został w jamie przez siebie wykopanej w stanie uduszenia i tak okropnie opalony, iż żadnej nie zostawiał nadziei życia.
 W czasie nocy pierwszej po pożarze, fałszerze monety osądzeni i skazani, korzystając z przykładu Nattego i Be niamina, także potrafili się wymknąć, a wypadek ten powiększył powszechne zamięszanie. Doolite i Jotham mówili o pieczarze dostrzeżonej na górze Widzenia, przypuszczano, więc że ona służyć mogła za miejsce przytułku dla tych złoczyńców, i o niczem więcej nie mówiono, jak tylko o schwytaniu ludzi, którzy się stać mogli niebezpiecznymi dla publicznej spokojności.
 Kiedy tak umysły wszystkich znajdowały się w pewnym rodzaju wzburzenia, inna wieść, której nikt nie znał źródła, która się jednak z taką rozszerzała bystrością, jak poprzedzającego dnia pożar, obwiniała Edwarda i Nattego, iż dobrowolnie wzniecili ogień. Prawdziwą zaś jego przyczyną, jak się później dowiedziano, była nierostropność jednego z tych, co ścigali w lesie Nattego i Beniamina, po ucieczce ich z więzienia. Człowiek ten rzucił w chrósty głownię sosnową niezgaszoną, która zrazu powolny podsycając ogień przez godzin kilka, stała się w końcu przyczyną straszliwego pożaru, któregośmy opisali okropne skutki. Jakkolwiekbądź jednak dało się słyszeć w miasteczku powszechne oburzenie przeciw mniemanym winowajcom. Ryszard nie był na to głuchym i postanowił jąć się siły dla schwytania zbiegów.
 O południu udał się szeryf do oberży pod Śmiałym Dragonem i zalecił Hollisterowi kapitanowi lekkiej piechoty Templtonu powołać natychmiast do broni oddział ochotników, którym dowodził. Bęben dawał hasło do zbierania się po wszystkich ulicach miasteczka i dwudziestu pięciu do trzydziestu młodzieńców powoli zgromadziło się około swego wodza. Skoro się wojsko ściągnęło, p. Jones uwiadomił o celu podejmowanej wyprawy, i z tego powodu powiedział mowę, porównać się mogącą z tą. jaką Scypion miał do swych żołnierzy przed bitwą z Annibalem. Na nieszczęście nie znalazł się w Templtonie żaden Tytus Li-wiusz, któryby tę mowę podał do potomności, a ztąd nie możemy jej przedstawić podziwieniu naszych czytelników.
 Nie radzono się Marmaduku względem tej wyprawy, nie słyszał nawet o niej mówiących, w tej chwili bowiem zamknał się w swym gabinecie z panem Yan der School. Hiram Doolitle, na którego twarzy malowały się wszystkie kolory tęczy, stanowił jedyną wzierzchność sędziowską, co się połączywszy z Ryszardem, miała w tem udział.
 Druga była godziaa, kiedy wojsko podzielone na sześć pocztów od czterech do pięciu ludzi, mając na czele Ryszarda i Doolitla, ruszyło w drogę. Kapitan Hollister z głową podniesioną pod kątem czterdziestu pięciu stopni, mając na niej mały kapelusz składany i trzymając w ręku ogromnej wielkości dragońską szablę, od której stalowa pochwa ciągnęła się za nim z hałasem prawdziwie wojennym, postępował na czele swego wojska. Nie bez trudności zdołał on wymódz na swych żołnierzach, iżby każdy z nich zwracał głowę w tę samą stronę; ztem wszystkiem w dobrym porządku wąski most przebyto i zaczęto wstępować na górę, a żadna nie zaszła zmiana w rozkładzie sił, wyjąwszy tylko, iż Ryszard i Doolitle, snadź zmordowani śpiesznem na przo-dzie dążeniem, zwolnili nieznacznie kroku, i nakoniec znaleźli się w tylnej straży.
 Nim zdążono na miejsce położone naprzeciw pieczary, co było celem wyprawy, kapitan Hollister, jako dowódzca baczny, wysłał przodem kilku z przedniej straży na podjazdy i obejrzenie, którzy wróciwszy donieśli, iż zbiegi dalecy od tego, by się mieli poddać, lub w tył się cofnąć, jak oczekiwano, zdawali się mieć wiadomość o projekcie attaku, lub go przewidzieli i poczynili straszne przygotowania do obrony. Wiadomość ta zrządziła istotną zmianę w zamysłach naczelników i w fizyognomii żołnierzy, którzy patrzyli jedni na drugich z wyrazem zamyślenia się i po-mięszania. Ryszard i Hiram oddalili się do pewnej odległości, by złożyć niejako radę wojenną. W tej krytycznej chwili spotkali Billego Kirby, który ze swym toporem na ramieniu, szedł na przodzie zaprzęgu wołów, jak Hollister na czele swego wojska. Wydawał się być zdziwionym ujrzawszy tak znaczną silę wojenną, rozwijającą się na górze, lecz szeryf chcąc korzystać z posiłku, jaki mu przypadek nadarzał, natychmiast go do wojska przyłączył. Billy przez wielkie uszanowanie dla p. Jonesa, nie śmiał najmniejszego czynić oporu, i wkrótce uchwalono, iż on winien był objawić oblężonym warunki poddania się, przed użyciem siły dla zmuszenia do tego.
 Wojska rozdzieliły się wówczas na dwa oddziały: jeden pod dowództwem kapitana postępował ku pieczarze od strony lewej, kiedy drugi pod rozkazami jego porucznika, miał to dopełnić ze strony prawej. Ryszard i doktor Todd, którego jak rozumiano usługi mogły być użyteczne w tej okoliczności, obeszli lasem i wkrótce się ukazali na płaszczyźnie skały nad głowami swych nieprzyjaciół, lecz od nich nie widzeni. Hiram za przyzwoitszą osądził rzecz, pozostać z oddziałem wojska, postępował on za Kirbym do pewnej od fortyfikacyi odległości i napotkawszy drzewo niepomiernego obwodu, uczynił zeń wał dla siebie. Ochotnicy lekkiej piechoty Templtońskiej nie mniej się okazali sprawnymi, każdy z nich znalazł sposób postawić się bądzto za wielkiem drzewem, bądź za wystającym odłomkiem skały, by się zawarować od nieprzyjaciela, tak, iż oblężeni nikogo nie mogli dostrzedz, oprócz kapitana Hollistera z jednej i Billego Kirby z drugiej strony.
 Wojsko szeryfa było podówczas na przeciw pieczary i mogło widzieć poczynione przygotowania do obrony. Mały okop znajdujący się przed jej otworem, otoczony był ze wszech stron wałem zrobionym z pniów i gałęzi; za tem oszańcowaniem można było widzieć Beniamina z jednej i Nattego z drugiej strony, a to obwarowanie tem mniej lekce wazonem być mogło, iż nie inaczej jak tylko po urwistej spadzistości przystępować doń należało, kiedy nadto deszcz wczorajszy i padający przez całą noc przeszłą, uczynił grunt wielce ślizkim.
 Ani słowa jeszcze nie powiedziano z którejkolwiekbądź strony, lecz skoro szeryf z wysokości skały dał znak Billemu 208 p —,
 Pionierowie nad
 Kirby, drwal ruszył natychmiast na przód tak spokojnie i z taką, obojętną postawą, jak gdyby tylko mu polecono iść na zwalenie sosny.
 Jak tylko przyszedł o sto kroków od okopu, długa i straszliwa fuzya Nattego ukazała się ponad przedpierśniem i stary strzelec zawołał w tymże samym czasie:
 — Oddal się, Kirby, oddal. Nikomu nie chcę szkodzić, lecz jeżeli ktokolwiek z was o krok się jeden zbliży, krew między nami rozlana być musi. Niech Bóg odpuści temu, kto da do tego powód, lecz ostrzegam o tem, co ujrzeć możecie,
 Można było miarkować z miny Nattego, iż mówił do prawdy, lecz że się nieskończenie wzdrygał nastawać na życie bliźniego.
 — Powoli, powoli Natty — odpowiedział drwal nie przestając posuwać się z tąż zimną krwią — nie czyń nic złego i wysłuchaj co ci mówię. Go do mnie, nie mam żadnego w tej sprawie interesu i nie wiele się troszczę, lecz szeryf i p. Doolitle, którzy są oto tam ukryci poza tym wielkim wiązem, polecili mi skłonić cię do poddania się prawu. O to tylko i idzie.
 — Widzę żmiję — zawołał Natty — postrzegam jego odzież, i jeśli tylko wysunie tyle ciała, ile potrzeba dla wsadzenia weń kuli, których trzydzieści idzie na funt, nauczę go mnie znać. Lecz tobie, Kirby, nie chcę nic zrobić złego, oddaliszże się więc? Wiedzieć bowiem winie-neś, iż łatwiej w ciebie trafić, niż w gołębia w locie.
 Kirby był wówczas tylko o piętnaście kroków od Nattego, i stanąwszy za wielką sosną odpowiedział:
 — Wielkiej dokażesz sztuki, Natty, jeśli potrafisz przeszyć człowieka przez podobne drzewo, ale wiesz, że toporem mogę najwięcej w dziesięć minut zwalić je na twe barki.
 — Wiem — odparł Natty — iż możesz zwalić drzewo gdzie zechcesz, lecz wiem także, iż nie możesz go podciąć nie wystawiwszy ręki lub ramienia, a w takim przypadku uprzedam cię, iż wypadnie krew zatamować lub kości nastawić. Jeżeli tak koniecznie chcą wejść do tej pieczary, dobrze, niech tylko zaczekają, dwie godziny, a natenczas niech wchodzi komu się podoba, lecz aż do tego czasu nikt w niej nie postawi nogi. Już się w niej znajduje ciało martwe, jest drugie, o którem ledwie że można powiedzieć, iż przy życiu, jeśli się ktokolwiek posunie, wielu będzie zabitych, tak wewnątrz, jak zewnątrz.
 — Nic nie może być lepszego — zawbłał drwal, zupełnie się odkrywając — nie nie ma lepszego! Jakżeż więc panowie! żąda on tylko, byście zaczekali dwie godziny, i ma w tem słuszność. Człowiek może się zastanowić, iż źle robi, gdy mu dadzą dosyć czasu, leez gdy go posuniesz do osta teczności, stanie się on zawziętym jak wół zhukany, im więcej go bijesz, tem się bardziej miota.
 Wyobrażenia Kirbego o niepodległości, bynajmniej się nie zgadzały z niecierpliwością Ryszarda, pałającego żądzą przeniknienia tajemnic tej pieczary, w której jak był przekonany, zajmowano się topieniem kruszczów, i głos jego zagrzmiał z wysokości skały:
 — Kapitanie Hollister — zawołał — wzywam ciebie do dania mi siły zbrojnej dla wykonania prawa. Natty Bumpo, ozkazuję ci poddać się bez oporu. Ciebie zaś Benjaminie Pengillan ogłaszam więźniem, na skutek tego rozkazu aresztowania powinieneś udać się za mną do więzienia powiatowego.
 — W każdym innym razie, mości Jonesie — odpowiedział intendent wyjmując fajkę z gęby, albowiem palił sobie spokojnie podczas całej tej sceny — w każdym innym razie pod jednym żaglem płynąłbym z wami aż na koniec świata, jeśli jest takie miejsce, co być nie może, ponieważ świat okrągły. Tedy widzisz mości Hollister, ty co całe swe życie przepędziłeś na ziemi, może i nie wiesz, że świat....
 — Poddaj się! — wrzasnął weteran głosem tak straszliwym, iż całe wojsko jego wstecz się cofnęło — poddaj
 F. J. Cooper. Pionierowie. Tom II. się Benjaminie Pengillanie, albo nie spodziewaj się żadnego pardonu.
 — Do djabła mi twój pardon — odpowiedział Beniamin wstając z pnia, na którym siedział, spojrzawszy wyraziście na falkonet zabrany przez oblężonych podczas nocy. na którym z jego strony zależała obrona warowni. — Mniemasz więc mości Hollisterze, kapitanie Hollister, jeśli chcesz, ponieważ wątpię, abyś znał choć jedno nazwanie liny, oprócz tylko może powroza, ktrtry posłuży do powieszenia ciebie, mniemasz więc powiadam tobie, co tak głośno krzyczysz, jak gdybyś był na wielkim maszcie okrętu pierwszego rzędu i jak gdybyś mówił do głuchego, stojącego na pokładzie, mniemaszże więc powiadam ci raz jeszcze, iż macie prawdziwe moje nazwisko na waszym szmacie pergaminu? Nie, nie, dobry żeglarz nie puszcza się na te morza, nie ma jąc więce j nad jedną banderę, która by mu usłużyła w potrzebie. Jeśli chcecie aresztować Pengillana, szukajcie tego uczciwego człowieka, na ziemi którego zarzuciłem pierwszą kotwicę w świecie. Szlachcic to jest, a nikt tego powiedzieć nie może ani o jednym członku familii Beniamina Sfubbs.
 Przyszli j mi rozkaz — zawołał Hiram z poza swojego drzewa — a położę w nim inaczej rzeczony.
 Poloż tam osła p. Doolitle, a to twoje nazwisko — odparł intendent opatrując falkonet i zapalając na nowo fajkę.
 Daję wam tylko chwilę do poddania się — zawołał Ryszard — Beniaminie, tegoż się winienem był spodziewać po twej wdzięczności?
 P, Jonesie rzekł Natty, który się lękał wpływu szeryfa na swego towarzysza — chociaż rożek przyniesiony przez miss Bessy wyleciał na powietrze, uprzedzam was jednak, iż w tej pieczarze dosyć jest jeszcze prochu, aby wysadzić na powietrze skałę, na której stoicie. Podłożę ogień, jeśli mię nie zostawicie w pokoju.
 — Mniemam, iż z poniżeniem mej godności byłoby dłużej się umawiać z rokoszanami — rzekł Ryszard do doktora — i obaj śpiesznie opuścili skałę, co Hollister wziął za hasło do boju.
 — Natrzeć bagnetem — zawołał weteran — naprzód, marsz! Hasła tego należało oczekiwać, a jednak zmięszało ono nieco oblężonych. Hollister wdzierał się na górę, jak gdyby szedł do szturmu nie przestając krzyczeć: — Naprzód naprzód! nikomu nie przepuszczać jeśli się nie poddadzą! — Tym sposobem przyszedł pod palissadę, za którą był Beniamin, i zadał mu z dołu w górę cięcie szablą tak silnie wymierzone, iż zniósłby mu głowę, gdyby na szczęście ostrze nie zatrzymało się o część końcową falkoneta. Okoliczność ta podwójnie okazała się szczęśliwą, gdyż Beniamin w tej krytycznej chwili przyłożył swą fajkę do zapału, kiedy tymczasem cięcie szablą weterana zmieniło kierunek falkoneta, który Beniamin wierny swym prawidłom marynarki wycelował bardzo nizko, z czego wypadło, iż pięć lub sześć tuzinów małych kul wyleciało na powietrze, prawię w linii prostopadłej. Fizyka uczy, iż powietrze atmosferyczne nie jest tak ciężkie, by mogło utrzymać ołów, skutkiem więc tego było, iż funt lub dwa tego metallu, w kształcie małych kul, opisawszy elipsę spadło na głowy żołnierzy zdaleka postępujących za swym dowódzcą. Deszcz ten i huk mu towarzyszący, sprawiły między nimi poruszenie na wstecz i nie więcej jak w przeciągu minuty, szczęśliwy skutek napadu ze strony lewej zależał już tylko od bohaterskich działań generała.
 Targnięcie falkonetu obaliło Beniamina, tak, iż leżał rozciagniony na ziemi w stanie osłupienia. Kapitan Hol-lister w przekonaniu, iż za nim postępuje wojsko jego, korzystał z tego, aby się wedrzeć na wał i jak tylko znalazł się wewnątrz bastyonu, to jest na terasie naprzeciw pieczary, począł wołać wielkim głosem: 1-7 — Zwycięztwo! zwycięztwo! zdobyliśmy zewnętrzne warownie!
 Wszystko to było zupełnie wojenne; był to przykład jaki waleczny oficer winien był dawać żołnierzom. Lecz ten nieszczęśliwy krzyk właśnie zmienił postać rzeczy. Natty, który miał ciągle oczy zwrócone nieruchomie na drwala i sędziego pokoju, odwrócił się to usłyszawszy, i ujrzał swego towarzysza na ziemi, a Hollistera potrząsającego potężną szablą z miną tryumfu. Pierwszem poruszeniem jego było oprzeć swą fuzya o ramię, i przez chwilę życie weterana wisiało na nici bardzo wątłej. Lecz Natty wstydziłby się dać ognia do tak pewnego celu, strzelając w nieprzyjaciela; wziąwszy przeto za rurę fuzji tak potężnie ugodził kolbą nieco niżej grzbietu mężnego Hollistera, iż ten daleko prędzej musiał przeskoczyć przez palissadę cofając się, niżeli tam wstępując.
 Miejsce, gdzie padł kapitan, tak było śliskie i pochyłość tak spadzista, iż nie prędzej zatrzymał się w spadaniu aż u stóp góry, u której małżonka jego przyjęła go w swe objęcia. Mistress Hollister tylko co przybyła z miasteczka ze dwadzieściorgiem dzieci, ciekawych widzieć co się działo na górze, trzymała ona jedną ręką kij zastępujący miejsce trzciny, na drugiem zaś ramieniu miała wielki wór próżny. Pierwszem uczuciem jakiego doznała, było oburzenie.
 — Co! sierżancie! — zawołała — tyż to pierzchasz przed nieprzyjaciółmi i jeszcze przed takimi nieprzyjaciółmi? Ja, com tu idąc opowiadała tym dziatkom dzieje oblężenia Yorku i pełen chwały przypadek, przez który ty zostałeś raniony uderzeniem kopyta konia, przybywam tu, by widzieć uciekającego ciebie za pierwszym wystrzałem! Ha! ha! mogę rzucić mój worek. Jeśli będzie zdobycz do zbierania, nie twoja to żona będzie miała do tego prawo. Mówi% jednak, że ta pieczara napełniona złotem i srebrem. Niech mi Bóg odpuści, że myślę o takich próżnościach! Lecz mam za sobą powagę Pisma, by utrzymy wać, iż po., bitwie łupy należą do zwycięzcy.
 Uciekającego! mnie ukiekającego 1 — zawołał weteran. — Lecz gdzież są moi grenadyerowie? <
 — Straciłże on głowę ze swoimi grenadyerami? — rzekła jego połowica — Czyś zapomniał, żeś tylko nędznym kapitanem milicyi? Ach jeśliby prawdziwy kapitan, kapitan co jest na moim znaku, był tutaj, cale odmiennie rzeczby się skończyła.
 Kiedy tak rozprawiali małżonkowie, inne wypadki zaszły na górze. Podczas tego kiedy Natfcy strącił swego nieprzyjaciela z okrętu, jak powiedziałby Beniamin, Kirby, który był o kilka tylko kroków, łatwoby mógł wleźć na wał i silnem swem ramieniem posłać w ślad za weteranem wszystek garnizon oblężonych. Lecz jak się zdawało, nie bardzo chciał należeć do kroków nieprzyjacielskich, gdyż widząc pośpieszne cofanie się Hollistera zawołał:
 — Brawo! kapitanie, brawo! Oto co się nazywa lecieć krokiem natarcia! — I wydał głośne okrzyki śmiechu, któremi wszystkie obudził echa w lesie.
 Okrzyk tryumfu weterana, za którym prawie bezpośrednio rozlegał się śmiech Kirbego, wzbudziły ciekawość Hirama Doolitla. Chciał on widzieć, jak się daleko posunęła bitwa, i nie mógł tej zaspokoić chęci, jak tylko nieco wychylając czoło z jednej strony poza drzewo służące mu za tarczę, kiedy z drugiej w takim stosunku odkrywała się część dolna jego ciała. Natty, który wrócił znowu do swej 2’i’oźnej postawy i śledził okiem wszystkie poruszenia nieprzyjaciela, postrzegł, iż przyjazna była chwila do zemsty nad cieślą, lecz z umiarkowaniem jej dokonał, ponieważ poprzestał tylko na tem, iż wymierzył z tej strony, z której rana nie mogła być niebezpieczną. Wystrzał dał się sły-. szeć, a wierna kula zerwawszy kawał kory wiązu, przeszyła pantalony sędziego pokoju a nawet zadrasnęła skórę.
 Nigdy baterya tak prędko nie była odkryta? Doolitle rzucił się przed drzewo, które mu służyło za ochronę, aż — do tej zgubnej chwili ciekawości, do tego czynu niepośledniej odwagi, podług wszelkiego podobieństwa do prawdy spowodowała go pewność, iż Natty nie miał jeszcze dosyć czasu do nabicia nanowo swej fuzyi.
 — Goddam! — zawołał wyciągając rękę, a drugą trzymając na części zranionej — nie łatwo się ta sprawa za-godzi! będę ją popierał od sądów niższych aż do apella-cyjnych. I obszedłszy wiąz naokoło, znowu się ukrył pod dobroczynną jtgo osłoną.
 Tak wojenne zaklęcie w uśeiech urzędnika i nieulę-kniona postawa, z jaką się ukazał przed drzewem, zapaliły męztwo ochotników, którzy o wystrzał oddaleni byli. Razem przeto wydali krzyk potężny i społem wszyscy dali ognia, co innego nie miało skutku’nad świst po gałęziach; jednakże ożywieni hukiem ruszyli naprzód do szturmu, kiedy sędzia Templ przybył. Dowiedział się on w miasteczku o wystąpieniu ochotników i celu ich wyprawy i spieszył, aby zapobiedz niepomyślnym wydarzeniom.
 Pokój! milczenie! — zawołał: — do czego te zbrojne tłumy? do czego te wystrzały? Czyliż wykonanie prawnie może się obejść bez przelewu krwi?
 Jest to posse comitatus * — — zawołał Szeryf znajdujący się w niejakiej odległości na wyżynie z doktorem Todd — i ja to...
 — Powiedz raczej posse czartów! — odparł sędzia.
 Nie przelewajcie krwi! — ozwał się głos z wysokości skały, o którą się lękał Szeryf, aby nie była wysadzona na powietrze my się poddajemy, możecie wejść do pieczary.
 Zadziwienie, rozkaz sędziego, to nagłe ukazanie się, wszystko się przyłożyło do wydania pożądanego skutku. Natty, który znowu nabił fuzyę, usiadł spokojnie na pniu drzewa, oparłszy głowę na rękach, a lekka piechota Templ ) Pewny gatunek pospolitego ruszenia pod rozporządzeniem urzędu. tońska zawieszając attak, oczekiwała w milczeniu wypadku tej sprawy.
 Tymczasem Edward, którego tylko co słyszano głos, zeszedł ze skały. Towarzyszył mu major Hartmann, idąc za nim z szybkością zadziwiającą w jego wieku. Przybywszy obaj na taras mniej niż we dwie minuty, weszli razem do pieczary, zostawiając wszystkich widzów w oczekiwaniu.
 ROZDZ I AL XX.
 Czy można 1 był to doktor? Poznałbym go przecie
 Szekspir.
 Przez pięć lub sześć minut upłynionych, nim Edward i major Hartmann ukazali się znowu, Ryszard Jones i większa część ochotników weszli na taras. Ostatni ci opowiedziawszy wzajem swe bohaterskie czyny, udzielalj sobie domysły względem ogólnego wypadku wyprawy. Lecz widok dwóch rozjemców wychodzących z pieczary, zamknął wszystkim usta.
 Na krześle, pokrytem niewyprawną skórą daniela, nieśli starca, którego postawili ostrożnie i z uszanowaniem wpośród zgromadzenia. Miał on głowę pokrytą włosem białym jak śnieg, odzież jego starannej czystości podobna była do tej, jaką nosiły pierwsze stany społeczeństwa, lecz zużyta aż do nitki i łatana, na nogach zaś miał obuwie takie, jakiego używają naczelnicy indyjscy i z największą pracą wyrobione. Postawa jego była poważna, trzymanie się pełne godności, lecz oczy bez wyrazu, zwracające się koleją na wszystkich otaczających, widocznie przekonywały, iż doszedł do tego kresu, w którym starość wraca umysłowi słabość dziecinnego wieku.
 Natty stojąc za krzesłem, oparty na swej fuzyi, okazywał wśród tych, co się zgromadzili dla przytrzymania go,: spokojność, dowodzącą, iż był zajęty interesami, które miał za ważniejsze od własnych. Major Hartmann stojąc po prawej stronie starca, ocierał od czasu do czasu łzy toczące się mu z oczu, a Edward po lewej patrzał nań z wyrazem czułości i politowania.
 Wszystkich oczy zwrócone były na tę gruppę, lecz każdy zostawał w milczeniu. Nakoniec starzec obejrzawszy uaprzemian wszystkich otaczających, usiłował podnieść się nieco z krzesła, przez pamięć nałogowej grzeczności powitał naokoło i przemówił głosem zgasłym i drżącym:
 — Chciejeie moście panowie usiąść, rada natychmiast się rozpocznie. Wszyscy, którzy kochają monarchę dobroczynnego i cnotliwego, powinni przykładać się do utrzymania władzy praw w tych osadach. Usiądźcie, proszę was, mości panowie, wojska się zatrzymają tej nocy.
 — Kto wytłumaczy tę scenę? — rzekł Marmaduk — jest to obłąkanie umysłu.
 — Nie. panie — odpowiedział Edward ze stałością — jest to upadek natury. Teraz pokazać należy, komu przypisać mamy godzien opłakania stan, do jakiego starzec ten przywiedziony został. . — Ci panowie obiadować będą z nami, mój synu — rzekł starzec obracając się do Edwarda i słysząc głos mu miły, który poznał. — Rozkaż przygotować ucztę godną oficerów Jego Król. Mości. Wszakże wiesz, że mamy zawsze najlepszą.zwierzynę podług potrzeby.
 — Kto jest ten człowiek? — zapytał Marmaduk głosem niespokojnym, okazującym, iż poczynał wpadać na pewne domysły.
 — Kto jest ten człowiek? — powtórzył Edward spokojnie, lecz ze wzrastającem poruszeniem, w miarę tego jak mówił, — Człowiek ten mieszkaniec pieczary, mości panie, pozbawiony wszystkiego co życie może uczynić pożądanem,. był niegdyś towarzyszem i radzcą rządzących tym krajem. Człowiek ten tak słaby i styrany, był wojownikiem dzielonym 1 nieulęknionym tak, iż wszystkie narody indyjskie,! — przezwały go Spożywaczem Ognia. Człowiek pozbawiony chaty, w której spoczęłaby jego głowa, był niegdyś panem, sędzio Templu, i prawnym dziedzicem ziemi, na której się znajdujemy.
 — A więc — zawołał Marmaduk głosem żywego wzruszenia — jest to major Effingham, który znikł od niejakiego czasu?
 — On nim jest, sędzio — zawołał major Hartmann i ja cię o tem zapewniam.
 — A wy — zapytał Templ, obracając się do Edwarda i z trudnością wymawiając — kim więc jesteście?
 — Jego wnukiem — odpowiedział młodzieniec.
 Przez minutę panowało głębokie milczenie. Wszystkich oczy zwrócone były na dwóch rozmawiających, a major Hartmann, jak się zdawało, oczekiwał wypadku tego objaśnienia z większą niecierpliwością, jak niespokojnością. Na-koniec Marmaduk podnosząc głowę dotychczas zwieszoną na piersi, nie ze wstydu, lecz by w milczeniu złoży-ć dzięki niebu, wziął za rękę młodego Effinghama, tak bowiem na przyszłość nazywać Edwarda będziemy, i ścisnął ją uprzejmie.
 — Pojmuję wszystko teraz dopiero — rzekł: — przebaczam ci wszystkie uprzedzenia, podejrzenia, wszystko przebaczam, tego tylko darować nie mogę, iżeś ścierpiał, by starzec ten żył w tak opłakanym stanie, kiedy dom mój i majątek były na wasze rozkazy.
 — Nie raz wam mówiłem! — zawołał major Hartmann — iż Marmaduk Templ człowiek dzielny i wierny jak stal, że nigdy nie opuściłby przyjaciela w potrzebie!
 — To prawda p. Templ — rzekł Effingham, — iż moją opinię, jaką miałem o waszych postępkach, zachwiało to? co mi mówił szanowny major Hartmann. Wiedziałem, iż on był towarzyszem i przyjacielem mojego dziada, znałem jego sprawiedliwość i dobroć serca, i udałem się na brzegi Mohawku zasięgnąć jego rady, gdym postrzegł, iż niepodobna, aby ten nieszczęśliwy starzec mógł dłużej zostawać w schronieniu, htóre był winien staraniom poczciwego Bumpo. Major jest waszym przyjacielem Templu, lecz jeśli to, co mi powiedział, prawda, mój ojciec i ja możeśmy was zbyt surowo sądzili.
 — Mówicie o swym ojcu, czyliż on rzeczywiście wsiadł na okręt? Czy prawTda, iż zginął podczas rozbicia się okrętu?
 — Niezawodnie. Zostawił mię w Nowej Szkocyi, udając się do Anglii, w celu otrzymania wynagrodzenia strat, jakie poniósł w tym kraju, dla swego poświęcenia się sprawie królewskiej. Po wielu krokach, po upływie znacznego czasu i po długiem oczekiwaniu, otrzymał zarząd jednej z wysp Antylskich i wybrał się dla objęcia go, spodziewając się później wyszukać mojego dziada w miejscu, w którem on zostawał w czasie wojny i potem.
 — Lecz ty, młodzieńcze, ty! Mnie zapewniano, iż razem z nim zginąłeś.
 Lekki rumieniec wystąpił w tej chwili na lice młodego Effinghama, który dostrzegł, iż ochotnicy Templtonu uszykowali się naokoło nich i z ciekawością przysłuchiwali się tej rozmowie. Zauważał to Marmaduk i obróciwszy się ku weteranowi, który więcej potrzebował czasu do powtórnego wejścia na taras, niż do zestąpienia z niego, rzekł:
 — Kapitanie Hollister, odprowadź wojsko do Templtonu, niech każdy powraca do zwykłych zatrudnień. Gorliwość szeryfa w wykonaniu praw zadaleko go uniosła. Doktorze Todd, racz towarzyszyć p. Doolitlowi, aczkolwiek rana, którą odebrał, nie wydaje się niebezpieczną, może jednak będzie potrzebował waszej pomocy. Ryszardzie, bądź tak dobrym, chciej dopilnować, aby mi przysłano powóz pod górę. Beniaminie, wracaj do swych obowiązków w moim domu.
 Rozmaite te rozkazy niezbyt były przyjemne dla odbierających, których obudzona ciekawość żądała całkowitego zaspokojenia, lecz weszło już we zwyczaj okazywać niezwłoczne posłuszeństwo Marmadukowi i natychmiast go usłuchano. Na tarasie pozostały osoby mające bezpośredni udział w tej sprawie.
 Nim nadejdzie powóz dla przewiezienia waszego dziada w mój dom rzekł Marmaduk do Effinghama — 1 czy nie byłoby lepiej wnieść go do pieczary?; Powietrze mu jest pomocne, staraliśmy się zawsze, by niem oddychał, ilekroć mogliśmy to uczynić bez niebezpieczeństwa. Lecz nie wiem co robić panie Hartmann, czy powinienem, czy mogę przystać na to, aby major Effingham mieszkał w domu sędziego Templa?
 — Sam to osądzisz — zagadnął Marmaduk — — Ojciec twój był przyjacielem mej młodości. On mi powierzył sta-lanie o swym majątku, a taką ufność miał we mnie, iż gdyśmy się rozstawali, nie chciał żadnego aktu prawnego, któryby poświadczał o depozycie zostającym w mych rękach. Musiałeś go o tem słyszeć mówiącego?
 Zaiste mości panie — odpowiedział Effingham z gorzkim uśmiechem.
 — Każdy z nas jął się odmiennego stronnictwa politycznego. Jeśliby sprawa Ameryki odniosła tryumf, ojciec wasz nie narażał się na niebezpieczeństwo, nikt bowiem nie wiedział, iż mam w depozycie jego majątek, nie było na to żadnego dowodu ani śladu. Przeciwnie zaś, jeśliby Anglia odzyskała swe panowanie nad tym krajem, któżby mógł wziąć za złe, gdybym wrócił tak dobrze tnyślącemu poddanemu jak major Effingham, wszystko co mu należało? Czyli to nie jest rzecz jasna?
 — Proszę mówić dalej, nie przerywam panu — rzekł Edward Effingham z tymże wyrazem niedowierzania.
 — Istna to jest prawda! — zawołał major Hartmann, — ja mówiłem, iż ani jednego włosa nieszczerości nie ma na głowie sędziego Templa.,
 — Wszystkim nam wiadomo jaki był wypadek tej walki, dalej rzecz ciągnął Marmaduk — Dziad wasz pozostał w Konnektikut, gdzie regularnie od ojca waszego odbierał wsparcie. Wiedziałem o tem dokładnie, chociażem nigdy nie widział majora. Ojciec wasz udał się do Nowej Szkocyi i trudnił się poszukiwaniem wynagrodzenia, jakie mu winna była Anglia. Nie małej to było wagi, gdyż wszystkie jego dobra skonfiskowano, a ja nabyłem one. Czyliż nie było rzeczą naturalną życzyć, aby słusznym jego domaganiom się sprawiedliwość wymierzono? Upadłyby one same przez się, gdybym publicznie zeznał, iż okupiłem dobra jego, których wartość przemysł mój stokrotnie pomnożył, w zamiarze powrócenia mu, i że uważam siebie tylko za ich administratora. Wszakże wiesz, że od czasu wojny, w roz* maitych epokach, posyłałem mu znaczne summy?
 — Tak jest, posyłaliście mu aż do czasu nim....
 — Nim nie odesłał listów moich uieodpieczętowanych. Podobnym jesteś do swego ojca, Oliwierze, był on żywy i popędliwy. Nadto może mi na złe wyszło, iż zadaleko posunąłem moje rachuby. Może nie powinienem go był’ przez tak długi cz, u» zostawiać w zupełnej niewiadomości o mych prawdziwych zamiarach, chcąc go pobudzić do popierania z większą czynnością swoich domagań się przeciw Anglii. Jednakże, gdym postrzegł, iż nie przyjmował posyłanych mu pieniędzy, pisałem dając mu poznać prawdziwy stan rzeczy, i zapewne oddałby mi sprawiedliwość prędzej, gdyby nie trwał w postanowieniu odsyłania listów nieotwie-ranych. Lecz cieszę się tem przekonaniem, iż mi oddaj słuszność przed śmiercią, albowiem jak mi doniósł mój agent, czytał list mój ostatni adressowany do Anglii. Umarł mój przyjaciel, Oliwierze, i mniemałem, że razem z nim zginąłeś.
 — Ubóztwo nasze nie dozwoliło zapłacić za dwa miejsca na przejazd, zostawił mię przeto w Ameryce, a gdym otrzymał smutną wiadomość o jego śmierci, byłem prawie bez grosza.
 — I jakże wówczas postąpiłeś mój biedny Oliwierze?
 — Udałem się do Konnektikut szukać mojego dziada, wiedziałem bowiem, iż śmierć ojca zostawiła go bez wszelkiej pomocy. Nie znalazłem go tam, i nie bez trudności wymogłem na nędzniku, który opuścił go w biedzie, wy-’1 znanie, iż się on oddalił z jednym ze swych Jawnych sług.
 Nie wątpiłem, iż to był Natty, albowiem ojciec mi często mówił.....
 — A więc Natty był na usługach waszego dziada?
 — Nie wiedzieliżeście o tem?
 — Zkądże miałem wiedzieć? Nigdy nie widziałem majora, nigdy nie słyszałem nazwiska Bumpo. Znałem go tylko jako człowieka żyjącego w lasach z myśliwstwa, a nie jest to rzecz nadzwyczajna w tym kraju, by mogła obudzić za’ dziwienie.
 — Wychował się on w domu mojego dziada, odbył z nim wszystkie kampanie, a ponieważ lubił żyć sam jeden w lasach, był przeto zostawiony jako w pewien sposób locum łenens na gruntach, jakie stary Mohegan, któremu dziad mój ratował życie w jednej bitwie, dlań wyjednał od Delawarów, kiedy go przyjęli do swego pokolenia za naczelnika. — I taki jest początek waszej krwi indyjskiej?
 — Nie miałem innego. Majora Efflaghama przysposobił stary Mohegan, najznamienitszy wówczas naczelnik swego narodu. Ojciec mój w młodzieńczym wieku odebrał nazwanie Orła, z przyczyny, jak mi powiadano, składu jego twarzy, i Mohegan nigdy nie dawał mi innego, z tego to powodu nazywał mię Delawarem, a były takie chwile, w których chciałem nim zostać rzeczywiście.
 Gdy młody Effingham skończył, rzekł Marmaduk:
 — Mów dalej, proszę cię.
 — Nie wiele mi zostaje do mówienia. Przybyłem tutaj, ponieważ słyszałem nieraz, iż Natty mieszkał nad brzegami tego jeziora, znalazłem go w samej rzeczy, okazującego w skrytości najczulsze starania dawnemu swemu panu; sam bowiem nie mógł znieść myśli, aby człowieka, na którego cały lud niegdyś patrzał z uszanowaniem, wystawić światu na widowisko w takim stanie, do jakiego wiek i nieszczęścia go przywiodły.
 — I cóż natenczas uczyniłeś?
 — Nie wiele pieniędzy pozostałych obróciłem na kupno strzelby i grubej odzieży; zacząłem polować z Nattym, Dalsze wypadki wiadome wam, panie Templu.
 — I zgoła nie wspomniałeś o starym Frycu Hartman-nie! — zawołał major tonem wymówki — Imię Fryc Hart-manna nigdyż nie wyszło z ust waszego ojca?
 — Możem i źle postępował, panowie — odpowiedział Effingham — lecz miałem dumę i nie mogłem zniżyć się do zeznań, do jakich dzień dzisiejszy mnie zniewolił. Jeśliby mój dziad żył aż do jesieni, spodziewałem się go przeprowadzić do Nowego Torku. Mamy tam dalekich krewnych, a oni winni byli najpierw nauczyć się przebaczać tym, którzy bronili sprawy królewskiej. Lecz nagle zasłabł, i lękam się, aby wkrótce nie spoczął obok Mohegana.
 Powietrze było czyste i dzień piękny, pozostali przeto na tarasie aż do przybycia powozu p. Templa. liozmowa dalej się ciągnęła, z inti rehem coraz bardziej wzrastającym, gdy każdy okres służył ku wystawieniu w czystszem świetle dobroczynnych zamiarów Marmaduka, i za każdą chwilą zmniejszały się uprzedzenia, jakie młody Effiugham powziął przeciwko niemu, nie czynił więc żadnego oporu względem przeniesienia swego dziada do sędziego, ł starzec okazał pewien rodzaj radości dziecinnej, ujrzawszy się w powozie. Gdy go zaniesiono do salonu, zwracał koleją oczy na wszystkie sprzęty, zdawało się jakoby ta myśl go opanowała, iż wrócił do swego domu, przemawiał bowiem kilką nieznacząeeini słowy grzeczności do wszystkich, jak gdyby był gospodarzem. Znużenie po podróży i praca, jaką przyczyniła jego umysłowi nagła zmiana zaszła w jego położeniu, wprawiły go wkrótce w pewien stan odrętwienia, wnuk jego i Natty zanieśli go do pokoju dlań przygotowanego i położyli w wygodnem łóżku, zbytek, jakiego, od roku już nie znał. Aggy natenczas oznajmił Effingha-mowi, iż p. Templ chce z nim pomówić w bibliotece, Oli-wier przeto zostawiwszy Nattego przy swoim dziadku, udał się tam natychmiast i znalazł sędziego z majorem.Hart-mannem.
 — Przeczytaj ten papier Oliwierze — rzekł Marmaduk, ujrzawszy wchodzącego — a przekonasz się, iż daleki od tego, bym chciał szkodzić twej familii za życia, użyłem wszelkich środków, aby jej wymierzono sprawiedliwość, nawet po mojej śmierci.
 Effingham wziął papier podany i z pierwszego rzutu oka poznał, iż to był testament Templa. Jakkolwiek pomieszany i wzruszony, postrzegł atoli, iż data w nim najdokładniej odpowiadała epoce, kiedy Marmaduk przez czas niejaki pogrążzny był w strapieniu, odebrawszy wiadomości od swego korrespondenta z Anglii. W miarę postępu w czytaniu, oczy jego rosiły się łzami, a ręka zaledwo mogła utrzymać papier, gwałtownem poruszona drżeniem.
 Testament poczynał się od zwyczajnego wstępu i Van der School nie zapomniał ani jednego Wyrazu formy lub praktyki, lecz w dalszym ciągu można było poznać oczywiście styl Marmaduka. Wymieniał on jasno i najdokładniej obowiązki swoje względem pułkownika Effinghama, rodzaj ich stosunków, okoliczności jakie ich rozdzieliły i zupełną ufność, jaką przyjaciel jego w nim pokładał. Dalej wyjaśniał pobudki swego postępowania, które się mogło wydać podejrzanem dla pułkownika, mimo znacznych summ jakie mu posłał, w końcu nadmieniał, iż widząc że przyjaciel nie chciał odbierać jego listów, czynił bezskutecznie usiłowania w Konnektikut, by znaleźć majora Effinghama jego ojca, który nagle zniknął; i że należało wnosić, iż syn pułkownika zginął z nim razem w czasie rozbicia się okrętu. Wyłożywszy tym sposobem wszystkie fakta, na których związek winni dopiero czytelnicy nasi zwrócić uwagę, przystąpił potem do wykazania rachunku summ odebranych od swego przyjaciela. Zapisywał dalej majorowi Oliwierowi Effingham, pułkownikowi Edwardowi Effingham, albo Oliwierowi Edwardowi Effingham synowi ostatniego, lub ich potomkom w linii prostej, połowę wszystkich dóbr nierucho mych doń należących i mianował egzekutorów testamentu, obowiązanych czuwać nad wykonaniem tego rozporządzenia. Lecz jeśliby nie odkryto w przeciągu piętnastu lat nikogo z pomienionych osób, mających prawo do tego zapisu, stawał się on nieważnym i niebyłym, a ogół wszystkich dóbr przechodził do jego córki z obowiązkiem, iżby wypłaciła prawnym dziedzicom przerzeczonych Effinghamów, główne summy jakie przyjął od pułkownika i procenta podług prawa.
 Łzy się rzuciły z oczu Oliwiera, gdy przeczytał to niezbite świadectwo prawości Marmaduka, i jeszcze spojrzenia jego zwrócone były na papier, kiedy głos, miły, którego dźwięk lekkiem go przejął poruszeniem, wyrzekł mu prawie do ucha:
 — Jakże więc, Oliwierze, jeszczeż o nas powątpiewasz?
 — Nigdym o pani nie wątpił, — zawołał Effingham biorąc rękę Elżbiety, — nie, moje zaufanie w was ani na chwilę nic! zachwiało się.
 — A. w moim ojcu?
 — Niech błogosławieństwo niebios nań się zleje!
 — Dziękuję ci, mój synu — rzekł Marmaduk ściskając mu rękę. — Obaj możemy sobie uczynić niejakie zarzuty, ty byłeś nazbyt żywym, ja nadto powolnym. Połowa dóbr moich do ciebie należy od tej chwili, a jeśli mię podejrzenia nie mylą, mniemam, iż i druga połowa nie zostanie odłączona.
 To rzekłszy wziął rękę swej córki, podał ją Effing-hamowi i skinął na majora aby z nim wyszedł.
 — Ach, ach, miss Templ! — rzekł major uśmiechając się, — już nie jestom tem, czem byłem gdym służył z jego dziadem na jeziorach, inaczej nie łatwoby mu było odnieść tak piękną nagrodę!
 — Daj pokój temu, Fryc, — rzekł Marmaduk — pamiętaj, iż masz siedmdziesiąt lat i że Ryszard czeka na was iu toddy podług jego przepisów zrobionym.
 V. 3. Cooper. Pionierowie Tom II. Ryszard! — zawołał major — der Teufel! jego toddy dobry chyba tylko dla mego konia, zaprawia go melissem z cukru klonowego. Ja go nauczę jak robić.
 Marmaduk wyprowadził go z pokoju i przymknął drzwi za sobą pożegnawszy z uśmiechem młodą parę.
 Omylą się czytelnicy, gdy się spodziewają, iż drzwi te zaraz otworzymy. Powiemy tylko, iż rozmowa trwała bardzo długo, przerwało ją przybycie pana Le Quoi, który się domagał rozmówić na osobności z miss Templ, co mu przyrzekła dniem przedtem. Effingham się oddalił, a Elżbieta nie mało zdziwiła się, kiedy Francuz, bez ogródek ofiarował jej swoje serce, swą rękę, ojca, matkę, swą fabrykę cukru na Martynice i wszystkie swe nadzieje we Francyi. Potrzeba wnosić, iż córka sędziego musiała już przedtem uczynić jakieś postanowienie, albowiem jakkolwiek powabną była ta ofiara, odmówiła grzecznie jej przyjęcia, lecz tonem stanowczym.
 P. Le Quoi poszedł pocieszać się po tem odmówieniu na toddy z Ryszardem i majorem, jeżeli tylko miał potrzebę tej pociechy, ponieważ ze sposobu, jakim zniósł tę przeciwność, można miarkować, iż miłość niewielki miała udział w tym postępku, i że sobie wyobrażał, iż przyzwoitość wymagała, aby przed oddaleniem się ze Stanów Zjednoczonych, uczynił tę propozycyę córce człowieka, który mu tak wiele zrobił dobrego.
 ROZDZIAŁ XXI.
 Dalej z tąd przyjacielu! Dla pieszczochów losu Nie opuścim tych, którym on względu odmawia. Uciechę, jaką im pomyślność sprawia Zostawmy dumnym wpośród uniesień odgłosu;
 Lecz z nami w tej skromnej łodzi Wierna nam Muza uchodzi.
 Sir Walter Scott.
 Wypadki opisane w rozdziale poprzedzającym zaszły w lipcu. Przebiegłszy rok cały prawie, zakończymy naszą powieść w przyjemnym miesiącu październiku. Lecz w czasie tej przerwy, wiele wydarzeń miało miejsce, z których zdać sprawę należy.
 Dwoma celniejszemi były, małżeństwo Oliwiera z Elżbietą i śmierć majora Effinghama. Oba te wypadki zaszły na początku września, a małżeństwo ledwo tylko kilką dniami śmierć poprzedziło. Starzec zgasł jak lampa dla braku oliwy. Strata przewidywana bolała jego przyjaciół, lecz zważając na Stan, do jakiego był on przywiedziony, czuć łatwo, iż boleść ich nie długo trwała.
 Najpierwszem staraniem Marmaduka było godzić to, co był sobie winien jako urzędnik z uczuciami, których doznawał jako ojciec i jako człowiek. Nazajutrz po owym dniu, w którym się odbył attak na pieczarę, Natty i Beniamin znowu osadzeni, byli w więzieniu, a sędzia miał staranie, 15* aby im na niczem nie zbywało aż do powrotu umyślnego, wysłanego do Albany, który przyniósł przebaczenie dla starego Strzelca. Wpływ jego na Hirama Doolitla łatwo wymógł na nim zaniechanie oskarżenia przeciwko Nattemu i Beniaminowi. Obaj wkrótce wypuszczeni byli na wolność. Benjamin wrócił do swych obowiązków w wielkim domu, a Bumpo do lasów.
 Hiram Doolitle postrzegł, iż wiadomości jego w architekturze i w prawoznawstwie nie szły na równi z postępami, jakie każdodziennie czyniła osada Templtońska; przedsięwziął więc posunąć się ku zachodowi, gdzie zakładano nowe osady i dzisiaj jeszcze w wielu domach porządku składanego można widzieć ślady umiejętności tego sławnego człowieka.
 Jotham Riddel, który urojeń swych życiem przypłacił* zeznał przed śmiercią, iż przekonanie jego o bytności kruszców w tem miejscu, gdzie ziemię rozkopał, było przyczyną zaręczenia pewnej wróżki, przypisującej sobie dar odkrywania ich za pomocą zwierciadła czarnoksięzkiego. Takie zabobony nie są rzadkie w nowych osadach i owa mina będąca przed kilką dniami przedmiotem wszystkich rozmów, poszła wkrótce w zupełną niepamięć. Lecz w tymże samym czasie, kiedy to zeznanie wytępiło w umyśle Ryszarda Jonesa niektóre powątpiewania w nim jeszcze pozostałe względem zatrudnień trzech strzelców, było i upokarzającą dlań nauką, a przyjazną spokojności Marmaduka: od tej bowiem epoki, skoro mu Szeryf podawał nowe jakie projekta z chwilowych wylęgłe urojeń, jeden wyraz mina wyrzeczony przez p. Templa, był talizmanem dostatecznym do ich zniczczenia.
 P. Le Quoi znalazł wyspę Martynikę i swą fabrykę cukru w posiadaniu Anglików, lecz odzyskał w swej ojczyźnie ojca, matkę, przyjaciół i wszystkie środki utrzymania się, p. Templ z rozkoszą odbierał regularnie dwa razy do roku list, w którym Francuz malował szczęście doznawane w miłej swej Francyi i wdzięczność dla przyjaciół, którzy go tak dobrze w Ameryce przyjmowali.
 Po tych szczegółach nieodbicie potrzebnych, wracamy znowu do ciągu dziejów naszych. Niech nasi czytelnicy amerykańscy wyobrażą sobie jeden z owych prześlicznych ranków w październiku, kiedy słońce lśni się jak srebrzysta kula ognia, kiedy się czuje, iż sprężyste powietrze którem oddychamy rozlew7a życie i krzepkość po całem ciele; kiedy ani zbyt gorąca, ani zbyt zimna temperatura, sprawia, iż krew żywiej krąży, nie przyczyniając znużenia, jakiego się zwykle doświadcza na wiosnę.
 O takim to poranku, w połowie tego miesiąca, Oliwier wszedł do salonu, gdzie Elżbieta jak zwykle wydawała dzienne rozporządzenia i podał jej myśl przechadzki ponad brzegami jeziora. Wyraz łagodnej melancholii na obliczu męża, ściągnął uwagę Elżbiety, zarzuciwszy na ramiona szal z lekkiego muślinu i okrywszy krucze swe włosy kapeluszem słomianym, podała mu rękę niezadając najmniejszego pytania.
 Szli oDi w milczeniu aż nad brzeg jeziora, jakby szanując wzajem swe rozmyślania, którym całkowicie byli oddani. Nakoniec Effingham rzekł do swej małżonki:
 — Domyślasz się bez wątpienia dokąd cię prowadzę, kochana Elżusio, znasz moje plany, cóż o nich myślisz?
 — Potrzeba naprzód, abym widziała jak one zostały wykonane, Oliwierze, lecz ja mam także i swoje, i czas już abym ci o nich coś powiedziała.
 — Doprawdy! gotów jestem założyć się, iż to projekt jakiś na korzyść starego mojego przyjaciela Nattego.
 — Zapewne, nie zapomnę i o nim, lecz mamy innych jeszcze przyjaciół, którym usłużyć winniśmy; zapominaszże o Ludwice i jej ojcu?
 — Bynajmniej, czyliż nie dałem zacnemu kapłanowi najlepszego folwarku w okolicy? Co się zaś tyczy Ludwiki, sądzę, iż ona nie ma innych chęci jak tylko zawsze być przy tobie.
 — Tak więc sądzisz? — rzekła Elżbieta zlekka ściskając usta. — t* Lecz biedna Ludwika może mieć inne widoki. Może za moim przykładem chciałaby wyjść za mąż.
 — Wątpię o tem; nadto, nie widzę tam nikogo, coby był jej godnym.
 — Lecz nie w jednym Templtonie znaleźć męża, Oli-wierze; są jeszcze inne kościoły prócz naszego Świętego Pawła.
 — Inne kościoły! nie chciałabyś jednak usunąć od nas zacnego p. Granta?
 — A dla czegóż nie, jeśli tego własny jego interes wymaga? Powinniśmy kochać przyjaciół naszych dla nich samych.
 — Lecz zapominasz o folwarku.
 — Mógłby go puścić w dzierżawę, jak to czynią inni.
 — W końcu jakiż jest twój plan?
 — Oto następny: ojciec mój na moją prośbę wyjednał wezwanie p. Granta na plebana do jednego miasta nad Hudsonem. Będzie tam żył przyjemniej niż w naszych górach, gdzie obowiązany jest ciągłe przedsiębrać wycieczki z jednej do drugiej osady; tam spokojniej przepędzi zimę swojego życia, a towarzystwo, w jakiem się znajdzie, poda mu środki do przyzwoitego postanowienia o losie córki swojej.
 Zaprawdę, dziwisz mię Elżbieto. Nigdym nie podejrzewał w tobie widoków tak głębokich.
 — Mogą one być głębsze niżeli wyobrażasz sobie, — odpowiedziała z uśmiechem, — lecz taka jest moja wola Effinghamie, i potrzeba, abyś się jej poddał. Czyliż mój ojciec ciebie nie uprzedził, iż rządzić będą tobą, jakem nim rządziła?
 Oliwier ściśnieniem jej ręki na to odpowiedział, a ponieważ przybyli w tej chwili do kresu przechadzki, pasmo innych myśli położyło koniec tej rozmowie?
 Dodamy tylko w tem miejscu, iż Elżbieta bez wielkiego trudu odkryła tajną skłonność przyjaciółki swojej ku
 Oliwierowi, a chociaż nie miała ona ni zazdrości, ni złej myśli, mniemała jednak, iż szczęście Ludwiki wymagało tego rozdzielenia. Nastąpiło to w kilka dni po tej rozmowie. Jak mistress Effingham przewidziała, tak się ziściło. Nieobecność zatarła powoli rysy Effingbama w pamięci Ludwiki i w ośmnaście miesięcy po wyjeździe z Templtonu, oddała ona serce i rękę małżonkowi, który ją uczynił szczęśliwą, jak na to zasługiwała.
 Przybyli podówczas na ziemię, gdzie była przed kilką miesiącami chata Nattego; oczyszczono ją z belek na pół spalonych, zrównano, przyodziano darniną, której deszcze jesienne nadały wiosenną świeżość; nakoniec otoczono d° koła wałem z kamieni, a drzwi opatrzone prostą zasuwką, otwierały wejście do tego miejsca. Gdy się zbliżyli, postrzegli strzelbę Nattego o mur opartą, a Hektor i Slut leżący na boku, zdawały się być strażą czuwającą nad własnoscią pana swego. Stary strzelec leżał wewnątrz rozciągnięty na ziemi przed grobowym kamieniem, u spodu pomnika z marmuru białego, wyrywał zielsko, które już poczynało okrywać napis i ozdoby. Młodzi małżonkowie postępowali bez szelestu i stanęli za nim. Po kilku chwilach podniósł się, ręce na krzyż założył, mając oczy ciągle na tenże sam przedmiot zwrócone.
 — Dobrze więc — rzekł do siebie samego mogę po^ wiedzieć, iż to wszystko nie źle jest zrobione. Jest tu cos podobnego do pisma, czego nie mogę wydecyfrowac; lecz dalej, łuk, strzały, fajka, łatwo się dają poznać, tomahawk nawet dosyć dobry dla tego, który go może nigdy me widział. Tak więc, oto wszystko obok siebie w ziemi. I ktoż mnie w niej złoży, mnie, gdy godzina moja wybije? Kiedy ta nieszszęśliwa godzina nadejdzie, Natty, — rzekł Effingham, — znajdą się przyjaciele dla oddania ci tych ostatnich powinności..
 Stary strzelec odwrócił się, lecz nie okazawszy najmniejszego zadziwienia, zwyczaj ten bowiem przejął odln-dyan, rzekł: 232.
 Pionierowie nad
 — Przyszliście więc zobaczyć groby? dobrze, dobrze! jest to widok zbawienny, równie dla młodych, jak dla starych.
 — Spodziewam się, iż to ci się podoba, Natty; nikt nie ma większego prawa od ciebie, by się go radzono w tej mierze?
 — Nie znam się na tem, p. Oliwierze, lecz wszystko to mnie się zdaje dosyć dobrem. Pamiętałeśże o tem, by głowę majora obrócić w stronę zachodu, a Mohegana ku wschodowi?
 — Jak tego żądałeś.
 — I lepiej tak, ponieważ Mohegan statecznie wierzył, iż oni nie powinni podróżować w jedne strony. Co do mnie ja wyobrażam sobie, iż jest istota wyższa nad wszystkie inne, która powoła wszystkich ludzi dobrych, gdy chwila woli jej nadejdzie; istota, która uczyni białą skórę z czarnej i postawi ja na równi z książęty.
 — Nie powinieneś o tem wątpić, Natty, — rzekła Elżbieta; — pochlebiam, iż kiedyś się połączymy, i że wszyscy razem będziemy szczęśliwi.
 — Tak mniemacie. A więc dobrze, wielką pociechę, myśl ta zawiera w sobie. Lecz nim się ztąd oddalę, chciałbym wiedzieć, co tu mówicie wszystkim do tych krajów przybywającym jak gołębie chmurami na wiosnę, o starym naczelniku delawarskim i o jednym z najdzielniejszych białym, jakiego kiedykolwiek na tych górach widziano.
 Effingham obrócił się ku pomnikowi i czytał co następuje:
 Pamięci OLIWIERA EFFINGHAJIA
 Majora 60 pułku piechoty Króla lmści Angielskiego.
 Godzien chwały Dla swej waleczności jako żołnierz,
 Dla swej prawości jako poddany,
 Dla swych cnót jako człowiek,
 Dla swej wiary jako chrześcianin,
 Przebył poranek dni swyeh W zaszczytach, bogactwie i znaczeniu;
 Wieczór ich mrokiem zasępiły Zapomnienie, cierpienia i ubóztwo;
 Lecz te przeciwności osłodziło Poświęcenie się Starego sługi, wiernego przyjaciela,
 Nattego Bumpo, przezwanego Kosmaty Kamasz.
 Wnuk jego wystawił ten pomnik
 Pamięci pana i sługi.
 Natty zadrżał usłyszawszy swe nazwisko i uśmiech zadowolenia ożywił jego fizyognomią.
 — Co mówisz p. Oliwierze? Kazałeśże wyrżnąć na marmurze imię starego sługi obok imienia starego jego pana! Niech Bóg ci nagrodzi! Jest to myśl dobra! myśl szlachetna! Pokażcie więc mi miejsce, gdzieście kazali wypisać moje nazwisko?
 Z wielkim interesem śeigał on oczyma za palcem Effinghama wskazującym linią, gdzie się znajdowało jego nazwisko.
 — Jest to zbytek dobroci — rzekł nakoniec — dla biednego człowieka, nie zostawującego nikogo ze swej krwi, ani swojego imienia w kraju, w którym tak długo mieszkał. Lecz cóżeście powiedzieli o skórze czerwonej.
 — Zaraz usłyszysz.
 Parnią ci
 Wodza Delawarskipgo, znanego pod nazwiskami JOHNA, MOHEGANA, SZYNGASZGUKA.
 — Gasz — zawołał Natty — Szyngaszguk jedno znaczy co Wielki Wąż. Nie należy się mylić co do nazwisk indyjskich, p. Oliwierze, zawsze one bowiem coś oznaczają.
 — Każę to zmienić — rzekł Effingham, i dalej czytał napis:
 On był ostatnim z narodu Co kraj ten zamieszkiwał.
 Jeżeli miał jakie przywary One były wadami Indyanina;
 Cnoty zaś jego Były cnotami człowieka.
 — Nic prawdziwszego, p. Oliwierze. Ach! gdybyście go znali, jak ja! jeślibyście widzieli młodego w tej bitwie, po której mąż dzielny, którego zwłoki obok spoczywają, zbawił mu życie, kiedy te łotry Irokezanie już go przywiązali byli do słupa! Własną ręką przeciąłem jego więzy i dałem mu mój tomahawk i mój nóż, ponieważ fuzya zawsze była ulubioną moją bronią. I jakże on ich użył, kiedyśmy ścigali tych łotrów! Wieczorem miał jedenaście czupryn. Zaiste, kiedy spoglądam na te góry, gdzie widziałem niekiedy aż do dwudziestu ognisk Delawarów, smutno pomyśleć, iż an^ jedna skóra czerwona nie została, oprócz tylko jakiego pijaka tułającego się z Onejdy, lub tych pól Indyanów z nad brzegu morza, jacy zdaniem mojem nie są stworzeniem Bożem, ponieważ nie są ani biali, ani czerwoni. Nakoniec chwila już nastąpiła, potrzeba abym się oddalił.
 — Byś się oddalił! — zawołał Effingham; — i gdzież się chcesz udać?
 — Kęczę, iż chce iść polować w dalekie strony — zawołała Elżbieta, widząc go podnoszącego z ziemi tłómok na kształt tornistru, który leżał za pomnikiem, i wkładającego na barki. — Nie należy przedsiębrać tak dalekich wypraw w lasy Natty, w twoim wieku to jest rzecz nierozsądna.
 — Słusznie Elżbieta mówi, Natty, — dodał Effingham, — jeżeli chcesz polować, niech to będzie na sąsiednich górach, lecz co za potrzeba skazywać siebie na życie tak ciężkie?
 — Na życie tak ciężkie, p. Oliwierze — odpowiedział Natty, — T — jest to jedyna rozkosz, jaka mi na tym pozostała świecie! A wiedziałem jednak, że to rozłączenie się tak przykrem będzie, wiedziałem i dla tego to przyszedłem pożegnać te groby, by oddalić się, was nie zobaczywszy. Lecz nie bierzcie tego za skutek małej przyjaźni; w jakiemkol wiekbądź miejscu będzie ciało starego Natty, seree jego zawsze będzie z wami.
 — Co więc przez to chcesz powiedzieć Natty? — zawołał Effingham — gdzie masz zamiar udać się?
 — Dobrze więc p. Oliwierze — rzekł Natty przybliżając się, jak gdyby to co miał rzec, zbijało wszelkie zarzuty — mam zamiar udać się w okolice wielkich jezior, powiadają, że tam polowanie pomyślne, że nie ma tam człowieka, białego, oprócz może takiego, jak ja Strzelca. Znudziło mię życie w miejscu, gdzie od ranka do wieczora obija się tylko o uszy huk topora i młota; i pomimo mego ku wam obojgu przywiązania, czuję potrzebę żyć w lasach, czuję to.
 — W lasach! — powtórzyła Elżbieta drżąca — nie nazywasz więc lasami rozległych gajów w około nas otaczających?
 — Ach! mistress Effingbam, czemże to jest dla człowieka do pustyń przywykłego! Nie miałem prawie innej żądzy w tym świecie, odkąd ojciec wasz przybył do tego kantonu. A jednak nigdybym się ztąd nie oddalił, póki niebo utrzymywało przy życiu dwa ciała tu się znajdujące. Lecz oto Szyngaszguk wyruszył, major udał się za nim; wy jesteście młodzi i szczęśliwi, nie mogę wam być do niczego przydatnym; czas już abym myślał o sobie i abym się starał przepędzić podług mych chęci i skłonności nie wiele dni zostających mi do życia. Lasy! nie, nie, nie daję nazwania lasów miejscu, gdzie tracę wszystkie dni mojego życia w gajach wytrzebionych. — Lecz jeżeli nie dostaje czegokolwiek do zupełnego twego zaspokojenia, Natty — rzekł Oliwier — powiedz nam, a postaramy się o to, jeżeli to tylko dla nas nie będzie niepodobnem. ’.
 — Zamiary wasze są dobre, p. Oliwierze, lecz gusta nasze nie są też same, nie chodzimy jednemi drogami. Jest to tak jak z majorem i Szyngaszgukiem; oni się skierowali jeden na wschód, drugi na zachód, dla dojścia do nieba, i w końcu się spotkają z sobą. Toż samo będzie i z nami. Tak jest, znajdziemy się obok siebie w krainie sprawiedliwych, mam nadzieję, polegam na tem.
 — Lecz to jest tak nowe, tak niespodziewane! — zawołała Elżbieta. — Jam sądziła Natty, że masz zamiar żyć i umrzeć z nami.
 — Usiłowania nasze są bezskuteczne — rzekł Effingham do swej małżonki w pół głosem — dobrodziejstwa kilku dni, nie mogą przełamać nałogów czterdziestoletnich. Dobrze więc Natty, ponieważ się chcesz oddalić z Templtonu, nie zapuszczaj się przynajmniej tak daleko jak zamierzasz: pozwól mi wystawić dla ciebie chatę w miejscu jakie sam. obierzesz, o dwadzieścia lub trzydzieści ztąd mil, abyśmy cię mogli w pewnych czasach widzieć, mi, eć wiadomości od ciebie, i być pewnymi iż ci niczego nie braknie.
 — Nie obawiajcie się niczego względem mnie, Bóg mieć będzie pieczą o mych potrzebach. Powiadam wam, iż zamiary wasze są dobre, lecz drogi nasze nie są te same. Widok ludzi wam jedna rozkosz, ja lubię tylko osobność. Jem gdy głód czuję, piję gdy mnie pali pragnienie, dla was zaś potrzeba aby dzwon znak do tego dawał. Przez zbytek dobroci tuczycie nawet psy wasze, kiedy potrzeba aby one były nieco chude, do dobrego polowania. Nic Bóg bez celu nie stworzył, nawet ostatniego żyjątka, a mnie stworzył do pustyni. Jeśli więc macie przyjaźń ku mnie, dozwólcie mi żyć w sposób, jaki dla mnie jest jedynie przyjemnym.
 Niepodobna było dłużej nastawać. Elżbieta odwróciła się płacząc, Effingham zaś wydobywszy pugilares z kieszeni, wyjął wszystkie bilety bankowe jakie się tam znajdowały i podał je staremu strzelcowi.
 — Weźmij to przynajmniej — rzecze — może kiedykolwiek będziesz w potrzebie.
 Natty obejrzał bilety bankowe z wyrazem ciekawości, lecz nie dotykając się, odpowiedział.
 — Jest to bez wątpienia moneta owa papierowa? Nigdy jej nie widziałem. I cóż chcecie abym z nią zrobił? To tylko dobre jest dla uczonych. Nie mógłbym nawet użyć tego do zrobienia kłaku, ponieważ skóry na to używam. Nie, nie, zachowajcie to; na niczem mi nie zbywa, ponieważ przed wyjazdem Francuza podarowaliście mi wszystek proch dobry, pozostały w jego sklepie, a powiadają, iż się znajduje ołów w kraju do którego zmierzam. Mistress Effingham dozwól starcowi ucałować waszą rękę i niech wszystkie błogosławieństwa niebios staną się waszym udziałem.
 — Błagam cię raz jeszcze Natty — zawołała Elżbieta — nie opuszczaj nas! Nie zostawiaj mię w okropnej niespo-kojności o człowieka, który mi dwakroć życie ratował. Sny straszliwe przedstawiać mnie będą ciebie umierającego z potrzeby, ze starości i nędzy, w pośród dzikich zwierząt, od jakich mię ocaliłeś i od których obronić się może już więcej nie będziesz miał siły. Fozostań z nami, zaklinam ciebie, zrób to przynajmniej dla nas, jeżeli nie dla siebie samego!
 — Takie myśli i takie sny nie długo was dręczyć będą — rzekł stary strzelec tonem uroczystym — dobroć Boga nie dopuści tego. Połóżcie w nim nadzieję, a jeśli przypominasz kiedykolwiek panterę, niech to będzie powodem do złożenia dziękczynień nie mnie, lecz temu, który skierował me kroki dla wybawienia was od niej. Proszę Boga by miał pieczę 0 was, tego Boga który czuwa równie nad wytrzebionemi miejscami, jak i nad lasami; niech on was błogosławi jak to wszystko co do was należy, aż do owego wielkiego dnia, w którym nastanie sąd tak na skóry białe jak na czerwone, w którym prawem będzie sprawiedliwość nie zaś potęga.
 Elżbieta podniosła głowę i zbliżyła do niego lice blade 1 łzami zroszone. On zdjął czapkę i dotknął się jej twarzy z poszanowaniem usty swemi. Effingham ścisnął mu rękę z konwulsyjnem poruszeniem, nie mogąc ani słowa przemówić. Stary strzelec natenczas poprawił swój pas i rzemyki przywiązujące tłomok do ramion, przygotował się do oddalenia, lecz z jakąś opieszałością pokazującą ile to rozłączenie się go kosztowało. Raz lub dwakroć jeszcze prć bował przemówić, lecz ni& zdołał tego uczynić. Nakoniec uzbroiwszy się ostatecznem postanowieniem, położył strzelbę na ramie, zawołał głosem nadto mocnym, by można było postrzedz wzruszenie nim miotające:
 — Dalej Hektor! w drogę Slut. Macie do przebycia drogę nim dojdziecie do końca podróży.
 Dwa psy ruszyły się na głos jego i poszły za swym panem, oddalającym się wielkiemi kroki. Oliwier i żona jego byli podówczas oparci o pomnik swego dziada, z głową skłonioną na ręce, a gdy się odwrócili, by nań znowu nalegać, już on daleko odszedł. Wstąpiwszy na pagórek zatrzymał się chwilę, obrócił się ku nim, poruszył ręką w powietrzu jak na znak pożegnania, położył ją na oczach i zapuścił się w las.
 Ostatni to raz widzieli oni Nattego. Napróżno go p. Templ kazał szukać wszędzie; nigdy nie otrzymano o nim wiadomości. Udał się on na zachód słońca, pierwszy z tej gromady osadników, zwanych pospolicie pionierami, którzy przez ląd rozległy, otwierają Amerykanom drogę ku drugiemu morzu.
 KONIEC TOMU DRUGIEGO I OSTATNIEGO.