Dyskusja indeksu:PL Aristofanesa Chmury.djvu
Dodaj tematocr[edytuj]
ARISTOFANESA CHMURY.
PRZEKŁAD
mmmmmm mnMOt
POZNAŃ.
Nakładem Towarzystwa Przyjaciół Nank,
CZCIONKAMI N. KAMIEŃSKIEGO I SPÓŁKI.
1866.
w niniejszym przekładzie, który jest tylko pierwszą próbą w trudnem przedsięwzięciu spolszczenia komedyi Aristofanesa, trzymał się tłómacz, ile na to właściwość obydwóch języków i budowa wiersza zezwalała, jak najwierniej greckiego oryginału. Niektóre wyrażenia, niezupełnie zgodne z uczuciem przyzwoitości w teraźniejszym wieku, muszą, być zrozumiane i wytłómaczone ze stanowiska wyobrażeń świata starożytnego W miarach wierszy zezwalała natura prozodyi polskiej po większej części tylko na analogiczne konstrukcye.
■
ARISTOFANESA CHMURY.
Część ulicy; po jednej stronie dom Strepsiadesa, po drugiej domek Sokratesa,, murem lub płotem z furtką otoczony. Przez drzwi otwarte pierwszego domu widać w przedsionku Strepsiadesa i Fejdipidesa lezących na łóżkach, za nimi wgłębi śpi dwóch niewolników. Zdczyna świtać.
STERPSIADES.
[podnosząc się na łóżku]
Biada, biada!
Zeusie królu, jak bez końca jest tych nocy ogrom!... Czy się słońce dziś nie zjawi wcale? Przeć koguta pianie dawno już słyszałem,
5. a tu służba ehrapi;.... ongi nie tak było! —
Bierz cię licho wojno, prócz tysiącznych przyczyn, Kiedy nawet chamów już mi bić nie wolno!
('wskazując na śpiącego Fejdipidesa).
Ot, ni młodzieniaszek chwacki ów nie myśli zerwać się na nogi, tylko pierdzi sobie 10. pięciu aż derami, jak wrzód, owinięty.
[kładąc się znowu]
Toć, nakrywszy uszy, chrapmy, gdy tak trzeba.
[po krótkiej chwili wstając]
Lecz dziś nie wyleżę, biedak, bo jak pchły mnie żrą obroki, zbytki, długi, z łaski tego tu synalka... On zaś, kudły zapuściwszy,
15. wierzchem paraduje, sprzęga pary, nawet śpiąc szachruje końmi, a ja tutaj konam, widząc termin wypłat z nowiem nadchodzący. — Procent jak na drożdżach rośnie!
[wołając na śpiącego niewolnika]
Chłopcze zapal lampkę, przynieś rejestr, bym odczytał sobie,
6
ilu tam winienem i obliczył procent.
[niewolnik przynosi księgę, Sterpsiades przewraca karty i czyta]
Dalej,... cóż winienem?... Min dwanaście Pazji.......
Za cóż te dwanaście?... Na com je pożyczył?..........
Tegom przeć wierzgacza kupił, nieszczęśliwy;...
Oby wpierw mi ślepie oba był wywierzgał!
FEJDIPIDES.
[mówiąc przez sen]
Filon!... oszukujesz!... Jedźże swą koleją!
STREPSIADES.
[ obracając się ku niemu]
Toć to jest to licho, co mi śmierć zadało!...
Nawet śpiąc niecnota ma szkapiarstwo we łbie.
FEJDIPIDES.
[iśpiąc]
Ile kroć objeżdżać chceszli tór w wyścigu ?
STREPSIADES. .
O nie raz już dla cię ojciec twój objechał!...
Lecz po Pasiaszu jakiż dłu-g mnie naszedł?
[,zaglądając znów w księgę]
Za dwukolny wózek min trzy chce Amynjasz. FEJDIPIDES
[śpiąc]
Niech się koń wytarza!... potem z nim do stajni!
STREPSIADES.
Już mnie z mój chudoby, ptaszku, wy taszczyłeś;. .. jeden ma już wyrok, inni zaś za procent fantowaniem grożą.
FEJDIPIDES.
[budząc się]
O! doprawdy, papko, cóż marudzisz całą noc się przewracając?
STREPSIADES.
Wszakci woźny jakiś z łóżka mnie wygryza.
FEJDIPIDES.
Dajże mi, dziwaku, chwilkę się przedrzemać!
[kładzie się i znów zasypia]
STREPSIADES.
Spij więc!... lecz bądź pewien, że ci na łeb spadną kiedyś wszystkie razem te przeklęte długi.
[wstaje i wychodzi z domu na ulicę]
Oj, oj!
Czemuż ta rajfurka karku nie skręciła, co mi naraiła matkę twą za żonę!...
Wżdy mi bowiem z chłopska żyć najlepiej było, mycia, zamiatania nieznać, leżeć gdzie się zdarzy, mieć dostatkiem owiec, pszczół, oliwek_______
7
Potćm Megaklcsa, z Megaklesów rodu, siostrzenicom pojął, wieśniak pannę z miasta, butną, rozpieszczoną, słowem Jaśnie Panią. — Gdyśmy więc po ślubie do łóżnicy weszli,"
50. jam drożdżami cuchnął, wełną i suszarnią,
jejmość zaś szafranem, maścią, całuskami, zbytkiem i łakomstwem, czcią"rozpustnych bogiń. — Nazwać jćj próżniaczką niechcę,... wsżakci tkała; a jam, ten wytarty płaszcz jśj dla figury 55. pokazując, mawiał: tkasz nas w biedę żonko!
SŁUGA.
[przybiegając z domu]
Niema już oliwy ni kapuszki w lampie.
STREPSIADES.
Pocóż tak pijacką lampę zapaliłeś?...
Chódź tu, weźmiesz po łbie!...
SŁUGA.
fzhlizająe się nieśmiało]
Za co bić chcesz panie? STREPSIADES.
[bijąc <jo\
Za to, żeś mi w lampę knot z tych grubych wsadził.
[niewolnik ucieka]
60. Potćm ów synalek gdy na świat nam przyszedł mnie gburowi i tej szunmćj pani, wtedy kłótnie się o jego imie rozpoczęły.
Jejmość coś od konia zawsze nadawała,
Xantip, Charip, zwiąc go, albo Kallipides,
65. jam zaś dawał imię Fejdonida dziadka. —
Spór nie prędko ustał, przyszło przeć do zgody, imię mu daliśmy Fejdipida wreszcie. —
Temu chłopcu jejmość, pieszcząc go, mawiała:
„gdy, dorósłszy, będziesz wracał, jak Megakles,
70. na zwyciężkim wozie, płaszcz zwiesiwszy dumnie...*
Jam zaś mawiał: „gdy tam, kózki pędząc z wzgórza, w kusej ot opończy, jak twój ojciec czynił....“
Lecz te moje słowa były groch o ścianę; on w koniarstwie krwawe me utopił grosze. —
75. Teraz przez noc całą myśląc jak wyjść z biedy, jednę’m dróżkę znalazł, boską, niezrównaną; jeśli do nićj chłopiec ów namówić da się, tom na pewne wygrał... Trza go najpierw zbudzić.
[wracając do domu]
Jakże go najmilej ze snu wyrwać teraz?...
80. Mój ty Fejdipuszku!... Fejdziu!...
FEJDIPIDES
[przebudzając się]
Cóż tam ojcze? STREPSIADES.
Daj mi buzi synku!.. Podaj rączkę tacie!
8
FEJDIPIDES
(podając rękę)
Masz!... Lecz cóż to znaczy?
STREPSIADES.
Kochasz mnie ty?... powiedz!
FEJDIPIDES.
Jak mi ten Posejdon koniowładzca miły! (wychodzi z domu) STREPSIADES.
Daj mi święty pokój z twoim koniowładzcą;...
85. bóg ten całej biedy właśnie mi narobił. —
Jeśli jednak szczerze, z duszy mnie miłujesz, chłopcze, słuchaj proszę!...
FEJDIPIDES.
W czemże cię mam słuchać? STREPSIADES.
Zmień natychmiast, synku, ten twój sposób życia, i gdzie jać’ zalecę, tam mi idź w naukę.
FEJDIPIDES.
90. Powiedz, czego żądasz?
STREPSIADES.
Będziesz słuchał?
FEJDIPIDES.
Będę,
jak mi Bakchos miły!
STREPSIADES
[pokazując na domek Sokratesa]
Patrz-no tam, w tę stronę!...
Widzisz tam tę furtkę z tą. chałupką lichą?
FEJDIPIDES.
Widzę... Cóż, dalipan, ojcze, to ma znaczyć?
STREPSIADES.
Toć jest, synu, mądrych duchów marzycielnia 95. Tam mieszkają ludzie, którzy wmówią w ciebie, twierdząc, że niebiosa są fajerką,... że ta wszędzie nas otacza,... żeśmy w niśj węgielki. —
Ci już cję nauczą, byłeś im zapłacił,
pobić wszystkich, słusznie, czy niesłusznie prawiąc.
FEJDIPIDES.
100. Cóż za jedni?
STREPSIADES.
Nieznani nazwisk ich dokładnie, są to jednak zacni marzycielodumce.
FEJDIPIDES.
Kroćset!... Te gałgany!... Wiem już, o faflarzach mówisz i bladoszach, o bosakach, co to Sokrat ów obdartus i Chajrefon z nimi.
STREPSIADES
[zatykając mu usta]
Sza!... stul gębę, lepiój głupstwa byś nie gadał! Dbaszli, by się ojcu choć kęs chleba został, przystań do nich, końskie porzuciwszy kunszta.
FEJDIPIDES.
Jak mi Bakchos miły ! niechcę, choćbyś mi tćż dał Leogorasa całą bażantarnię.
STREPSIADES. ,
Idźże, błagam, synku, chłopcze mój najmilszy, idź i ucz się u nich!
FEJDIPIDES.
Czegóż mam się uczyć ? STREPSIADES.
Są, jak słychać, u nich jakieś dwie tam mowy; lepsza, bądź jak bądź, a obok niej tśż gorsza.
Z tej dwojakiej mowy druga, to jest gorsza, nieuczciwą racyą zawsze bierze górę.
Tej się więc nieprawej mowy tylko naucz, a ze wszystkich długów, którem za cię winien, ani by szelążka zgoła nikt nie dostał.
FEJDIPIDES.
Nie usłucham!... Jakże mógłbym ja rycerstwu stawić się przed oczy z cielskiem tak znędzniałem?
STREPSIADES
[groiąo mu w największym gniewie] ,
Już wy mego chleba żerać nie będziecie, ni ty, ni dyszlowy, ni ów folblut waścin!... boć wypędzę z domu na złamanie karku!
FEJDIPIDES.
O ! nie ścierpi wujcio mój Megakles, bym ja
był bez koni... Idę doń, o ciebie niedbam! (odchodzi).
STREPSIADES
[sam]
Choć raz mi się noga poślizgnęła, niedam zbić się z toru wcale, lecz, wezwawszy bogów, pójdę sam w naukę do tej marzycielni. —
Jakże przeć ja stary, tępy, bez pamięci pojmę tę ostrzonych słówek łupaninę?...
(jdzie ku mieszkaniu Sokratesa)
Trza iść jednak... Czemuż, kręcąc się na miejscu, nie zabębnię do drzwi?
(ikołacąc mocno do drzwi Sokratesa)
Chłopcze, mój chłopczykuI UCZEŃ ‘
(wychodząc furtką)
Niech cię kaci biorą!... Któż tak do drzwi walił?
10
STREPSIADES. (poważnie)
Ja Strepsiad z Kikin rodem, Fejdonowicz.
UCZEŃ.
135. Prostak z ciebie człecze, skoroś, tak tu srodze nieumniczo we drzwi piętą waląc, sprawił u mnie poronienie już poczętych myśli.
STREPSIADES.
Wybacz bracie, na wsi bowiem, het daleko, mieszkam. Ale powiedz, cóż to poroniłeś przecie?
UCZEŃ.
140. To współuczniom tylko godzi się powiedzieć.
STREPSIADES.
Mówże zatem śmiało, gdyż ja, jak mnie widzisz, terminować będę w waszćj marzycielni.
UCZEŃ (tajemniczo).
Słuchaj!... lecz to mieć za świętą tajemnicę musisz. — Mistrz niedawno temu Chajrefonta 145. pytał, ile pchła swych własnych stóp uskoczy?
Właśnie bowiem, łażąc po brwiach Chajrefonta, na łysinę potem Sokratesa skokła.
STREPSIADES.
Jakże to wymierzył?
UCZEŃ.
Jak najzręczniej w świecie. — Stopił trochę wosku, potem, pchłę schwyciwszy,
150. łapki jćj obiedwie w nim umaczał. Gdy wosk ostygł, pchła trzewiczki miała jak ulane; te jćj zdjąwszy mędrzec zmierzył niemi przestrzeń.
STREPSIADES.
Zeusie królu! jakiż delikatny rozum!
UCZEŃ.
Cóż dopiero, gdybyś poznał inny pomysł 155. Sokratesa?
STREPSIADES.
Jakiż?... Powiedz mi, zaklinam! UCZEŃ.
Chajrefon Sfetejczyk pytał go, jakiego
byłby zdania, czy to pyszczkiem komar brzęczy,
czy tćż ową dziurką, którą ma w ogonku ?
STREPSIADES.
Cóż powiedział tedy o komarzym^ głosie?
UCZEŃ.
160. U komarów, rzecze, jest wąziutka kiszka;
przez tę ciasną drogę gwałtem się powietrze ku tyłkowi prosto ciśnie, a ponieważ lejkowata dziurka kończy wązki kanał, przeto zadek brzęczy, tchem gwałtownym party.
11
STREPSIADES.
165. Więc to, bracie, trąbą jest komarów zadek? —
Trzykroć szczęśliw człowiek tak kiszkowobystry!...
Jakby łatwo zdołał wydrwić się z procesu ten, co na wskroś zbadał kiszki komarowe.
UCZEŃ
Lecz z przed nosa wczoraj zdmuchła mu jaszczurka 170. szczytny pomysł.
STREPSIADES.
Jakto?... powiedz tylko, proszę.
UCZEŃ.
Gdy księżyca drogi i przemiany badał
i stał nocą, patrząc w górę, rozdziawiwszy gębę, sikła z dachu w nią jaszczurka niecna.
STREPSIADES.
Jakże mnie ten Sokrat obsikany bawi!
UCZEŃ.
175. Wczoraj na wieczerzę nic nie było w domu.
STREPSIADES.
Ejżem!... Cóż wymyślił mędrzec, by was napaść?
UCZEŃ. .
Miałkim stół popiołem posypawszy wprzódy, zgiął rożenek; potem, biorąc go jak cyrkiel, zwędził ci w palestrze sztuk ofiarnej ćwiartki.
STREPSIADES.
180. Nacóż więc, zaiste, wielbić mam Talesa?...
Otwórz mi raz przecie, otwórz marzycielnię, pokaż jak najprędzej tego Sokratesa!...
Rzędzi mi się uczyć, otwórz szybko furtkę!
[Uozeń otwiera furtkę, którą wychodzi kilku ludzi wychudłych i dziwacznie ubranych, trzymających różne przyrządy naukowe; każdy z nich ma inną postawę].
UCZEŃ
[do Strepsiadesa, który zdziwiony odskoczył]
185. Coś tak zgłupiał?... komuż ludzie ci podobni?
STREPSIADES,
Ot! pojmanym w Pylos tym lakońskim zuchom. —
Lecz tak wszyscy razem czemu patrzą w ziemię?
UCZEŃ.
Poszukują co pod ziemią?
STREPSIADES.
Wiem;... szukają pewnie cebul!... O! nie troszczcie się już o to;
190. ja najlepiej wskażę gdzie są wielkie, piękne. —
Lecz cóż tamci robią, co tak grzbiet zgarbili?
UCZEŃ.
Ci ciemności śledzą za dnem piekieł jeszcze.
195.
200.
205.
210.
12
STREPSIADES.
Czemuż zaś ich zadek górą, w niebo patrzy?
UCZEŃ.
Bo z fantazji własnćj uczy się gwiaździarstwa.
[obracając się do wspóluczniów]
Wy! do domu! by snać on was tu nie zdybał!
STREPSIADES Daj im pokój, dajże, niech zostaną, abym interesik własny z nimi mógł odrobić.
UCZEŃ
Lecz nie godzi im się na powietrzu wolnem bawić, tu za drzwiami, przez tak długą chwilę.
STREPSIADES
[wskazując na jeden przyrząd]
Ach, na bogi żywe!., cóż to znaczy?... gadaj!
UCZEŃ Toć gwiaździarstwo przecie.
STREPSIADES
[wskazując na drugi przyrząd]
A to, co takiego? UCZEŃ
To miernictwo.
STREPSIADES Na cóż to się przydać może? UCZEŃ
Do wymiaru ziemi.
STREPSIADES Czy wylosowanej ?
UCZEŃ
Nie, lecz całśj.
STREPSIADES Jakże grzecznie się wyrażasz;., to ludowy pomysł i korzystny wielce.
UCZEŃ
[pokazując mu kartę Grecyi.]\
Masz tu na tablicy całej ziemi obwód—
Patrz, tu są Ateny...
STEPSIADES [przerywając]
. Żarty!.. Nieuwierzę, gdyż nie widzę sędziów ni pieniaczy zgoła.
UCZEŃ
Jak i tu zaprawdę kraj atycki widzisz.
STREPSIADES A gdzie Kikińczycy, kumy moje, tutaj?
13
UCZEŃ [wskazując]
Tu są także.... Jak zaś widzisz, tam Euboja wzdłuż naszego kraju rozwalona leży.
STREPSIADES Wiem, bo ją Perikles z nami tak powalił. —
Lecz gdzie Lakedajmon, pokaż?
UCZEŃ Gdzie?.. Ot tutaj.
STREPSIADES 215. Jakże blisko od nas!... Zawdy o tem myślcie, jakby go odepchnąć znowu jak najdalej.
UCZEŃ Żywię Zeus!., nie możem!
STREPSIADES To wam będzie licho! —
[Spostrzega nagle Sokratesa spuszczającego się z góry w wiszącym koszu.]
Patrzno, któż ten człowiek, tam, w wiszącym koszu? UCZEŃ
To on.
STREPSIADES Któż on?
UCZEŃ
Sokrat.
STREPSIADES
[wołając niezbyt głośno]
O mój Sokratesie!
[do ucznia]
220. Dalej, bracie miły, głośno mi nań krzyknij!
UCZEŃ
Sam go sobie wołaj, nie mam teraz czasu.
[wraz zimnymi uczniami wchodzi do domu] STREPSIADES [krzycząc]
Sokratesie!
Sokrateńku!
SOKRATES Cóż mnie wołasz, tworze marny! STREPSIADES Najpierw, jeśli łaska, powiedz, co tam robisz? SOKRATES [poważnie]
225. Po powietrzu bujam i o słońcu dumam.
STREPSIADES Więc na grzędzie, z góry patrzysz się na bogów nie zaś z ziemi?... chyba...
- ■ 4.
14
SOKRATES Gdyżbym ja nadziemskich rzeczy nigdy trafnie niewybadał, gdybym nie wzniósł myśli w górę i lekkiego umu 230. niemiał z doń podobnem zmięszać wpierw powietrzem. Gdybym z dołu badał to, co w górnych warstwach, nie pojąłbym wcale, gdyż, zaprawdę, ziemia ciągnie gwałtem k’sobie cienką parę umu. —
Wszakże się to samo zwykło dziać z żśżuchą____
STREPSIADES
235. Czy być może?
Więc to um w żeżuchę wciąga wilgoć, mówisz?... Teraz, zleź-no z góry, Sokratesku, do mnie, byś mnie w tem wyćwiczył, pocom tutaj przyszedł.
, SOKRATES .
[spuszczając się na dół i wychodząc z kosza]
Po coś przyszedł?
STREPSIADES Abym gadać się nauczył;
240. lichwa i lichwiarze, co najsrożsi, bowiem Skurę mi zdzierają, rzeczy mi fantują.
SOKRATES
Jakżeś nie zmiarkował, że tak w długach toniesz ?
STREPSIADES Końska to choroba, żrąc jak rak, mnie toczy. —
Lecz mnie wyucz owśj drugiej twojej mowy,
245. tśj, co nie oddaje------Że ci zaś zapłacę
wszystko, co zechcesz, klnę się tu na bogi.
SOKRATES
A na jakich bogów klniesz się?... U nas wyszła z kursu ta moneta.
STREPSIADES Na cóż ty przysięgasz?
Czy na żeleźniaki, jak w Byzantion czynią?
SOKRATES
250. Chcesz dokładnie poznać, czem to są właściwie owe boskie rzeczy?
STREPSIADES Jużci, jeśli wolno.
SOKRATES
I z naszymi bogi, to jest z chmur orszakiem wnijść w rozhowór?
STREPSIADES Jak najmocniej pragnę.
SOKRATES
[wskazując na drewnianą ławkę, stojącą przy murze jego domku]
Zaraz mi więc zasiądź na tćj świętej ławie.
\
15
STREPSIADES [siadając]
255. Patrz, już siedzę.
SOKRATES [podając-mu wieniec]
Teraz bierz na głowę tentu
wieniec.
STREPSIADES.
Pocóż wieniec?... przebóg, Sokratesie!
Chcesz mnie zarznąć bogom, jakby Atamasa?
SOKRATES.
Nie, lecz kogo mamy wtajemniczać, musi poddać się już temu.
STREPSIADES.
Cóż mi z tego przyjdzie?
SOKRATES.
250. Gębą. frant i tartak będziesz i subtelny oszust... Siedźże cicho!
[wysypuje mu na głowę kosz pełen kamyków]
STREPSIADES uchylając się i krzycząc]
Gwałtu!... Prawdę mówisz, bo na miazgę stłuczon wnet subtelnym będę!
SOKRATES
[wznosząc nad nim ręce do góry w modlącej postawie]
Milczeć z pokorą staruszek powinien, naszej słuchając modlitwy! Władzco i panie, Powietrze bez końca, ziemię co trzymasz w zawiesi, 265. świetny Eterze, czcigodne boginie, Chmury ognistopiorunne, wzlećcie, objawcie się, aby myśliciel ujrzał wiszące nad sobą.
STREPSIADES
[.ściągając sobie płaszcz na głowę]
Jeszcze nie, jeszcze, dopóki nie ściągnę płaszcza na głowę, bym
niezmókł!
Że tćż ja z domu, biedaczek, wyszedłem, czapki nie wziąwszy ze
sobą.
SOKRATES.
[kończąc swoją modlitwę]
Owoż przybądźcie, o arcyczcigodne Chmury, ukazać się temu,
270. czyście Olimpu prześwięte wierzchołki, śniegiem osute, zasiadły; czy w Okeana rodzica ogrodach Nimfom cne tany wodzicie; z Nilu czy odnóg czerpiecie złotemi wodę dzbanami, boginie! czy Meotyckie dzierzyeie jezioro, śnieżne lub szczyty Mimasa;...
o wysłuchajcie, ofiarę przyjąwszy, łaskę zsyłając obrządkom!
CHÓR.
[z chmur złożony odzywa się za sceną]
Strofa a.
275. Chmury po niebie płynące! ^
wzlećmy, tę naszą ruchomą i dżystą istotę
16
jawiąc z głębiny rodzica grzmiącego, na drzewowłose wierzchołki 280. gór niebotycznych, by ztamtąd
w dali sterczące oglądać opoki, zbóż karmicielkę, tę świętą ziemicę, boskich potoków szumiące bałwany
i huczącego wzdy morza łoskoty;...
286. błyszczy już bowiem w swój lśniącśj światłości,
wiecznie otwarta Eteru źrenica!
Ale, strząsnąwszy deszczowe zamgliska z naszych niebiańskich postaci, rzucajmy 290. okiem daleko po ziemi!
SOKRATES
[zwracając się ku miejscu zkąd śpiew wychodzi]
Arcyczcigodne o Chmury!... wołanie moje was doszło, jak widzę.
[obracając się do Strepsiadesa]
Głos czy słyszałeś ów boski, co razem huczał wśród grzmotów
łoskotu?
STREPSIADES
[obracając się także ku chmurom ze śmieszną postawą]
O błogosławne! nie tylko wam hołd mój składam, lecz muszę od. pierdnąć
temu grzmotowi waszemu, tak srodze strach mnie przejmuje
i drzączka.
295. Godzi, nie godzi, lecz strasznie zaczyna teraz mi jeździć po flakach.
SOKRATES.
Porzuć te żarty i nieczyń, jak czynią gbury błazeńskie w swych
sztukach!
Teraz wypada byś milczał, gdyż boskich śpiewów zrywają się roje.
CHÓR.
[ciągle jeszcze za sceną]
Antistrofa a.
300. Deszczem władnące dziewice!
lećmy oglądać tę świetną dziedzinę Pallady, ziemię Kekropsa rozkoszną, z cnych mężów słynną, gdzie skrytych obrzędów cześć, gdzie tajemnic przybytek w święte obchody otwiera się wiernym;
305. gdzie "podarunki dla bogów niebiańskich,
szczyty u świątyń wyniosłe, posągi, błogich mieszkańców świąteczne orszaki, zdobne wieńcami ołtarze, nakoniec 310. w porach przeróżnych wesołe obrządki.
Z wiosny początkiem ot hołdy dla Bakcha, tańców tentniących podnieta, a z niemi fletni wrzaskliwych przydźwięki.
STREPSIADES.
Powiedz Sokracie, na Zeusa cię błagam, owe co znaczą zjawiska, 315. co tak poważnym ozwały się pieniem, czyli półbogi to może?
—
SOKRATES.
Przecież to Chmury niebieskie, potężne wszelkich próżniaków boginie,
które pojęcie i biegłość nam dają w sporach i bystrość rozumu, przytem kuglarstwo i sztukę, by innych wzruszać, porywać, przegadać.
STREPSIADES.
To też, gdym słyszał ich głosy, wnet dusza w górę wysoko mi
wzlata,
320. pragnie rozkrawać już słówka i myśli, zwięźle gawędzić o dymie, obce zaś zdanie szturchając swem zdańkiem, mowę wypalić na
mowę.
Przeto je ujrzeć wyraźnie oczyma chciałbym, jeżeli się godzi.
SOKRATES
[wskazując w górę]
Spojrzyj w tę stronę, gdzie szczyty Parnesu, widzę jak schodzą
spokojnie,
wszystkie zarazem.
STREPSIADES ['oglądając się na wszystkie strony]
Lecz gdzieżto?... pokazuj 1
■ SOKRATES
Mnogo ich spuszcza się na dół.
325. i po dolinach i gęstych zagajach, bokiem ot dążąc.
STREPSIADES
Co znaczy,
że ich nie widzę?
SOKRATES U wnijścia tu stoją!
STREPSIADES Teraz dostrzegłem, lecz z biedą,
[Chmury wchodzą licznym orszakiem na scenę. Mają one postać kobiet wysokich w szare i ndpuszyste suknie ubranych]
SOKRATES
Przecież je widzisz już teraz przed sobą, chyba żeś ślepy jak
pieniek.
STREPSIADES ■
Prawdę mówiłeś... O arcyczcigodne!.... wszędzie ich pełno na
okół.
SOKRATES
Czyś więc nie wiedział, że są boginiami, czy ich za bóstwa nie
miałeś ?
STREPSIADES
330. Mgłę w nich dotychczas i rosę widziałem, sądząc że tylko są
parą.
SOKRATES
Błądzisz!... Lecz dowiedz się teraz, że mędrków one to karmią,
zastępy;
ot pigułkarzy, a z nimi wróżbitów, nosipierścieniofircyków, koszlawripiewców, co puszą się w chorach, łgarskick zjawiskopro-
roków,
bąkozbijaczy, tych żywią bez pracy, za to, że w wierszach im
kadzą.
STREPSIADES
335. Onić ukuli te: krętoognistych chmurzysk zmaczanych
zapędy,”
te: stugłowego Tyfona kędziory, wichry te gwizdo-
brzemienne,
dalej te: mgli'ste mokrzadła, drapieżne ptastwo powie-
trzopły nące,
deszcze wodniste rosistych obłoków!... Aleć się za to
nażarli
smacznych i wielgich kawałów jesiotra, mięsa ptasiego z kwiczołów. SOKRATES
340. Z łaski tych bogiń, a czyliż nie słusznie?
STREPSIADES
Powiedz mi teraz dla czego, jeśli to chmury w istocie, do kobiet one śmiertelnych podobne?... Chmura inaczćj wygląda.
SOKRATES.
Więc jakaż, opisz mi bracie, ich postać? STREPSIADES
Dobrze nie umiem; lecz niemal do kupek wełny lecących podobne, nie zaś do niewiast;... przeć ani troszeczkę, tych tu zaś nosy
ogromne!
SOKRATES.
345. Teraz odpowiedz na moje pytanie.
. STREPSIADES
Mówże więc prędko, co żądasz? SOKRATES
Czyliś już wridział, na niebo spojrzawszy, obłok Kentaurom podobny?...
lub do pantery, do wilka, lub byka?...
STREPSIADES Prawda, widziałem, lecz cóż ztąd? SOKRATES
Jakie wzdy zechcą przybiorą ci kształty... Otóż, gdy ujrzą wło-
chacza,
chłopaczkolubcę, jednego z obrosłych, jak Xenofanta jest synal, 350. szydząc z krewkości takiego panicza, postać przyjmują Kentaurów.
STREPSIADES
Jakż , gdy ujrzą złodzieja publicznych groszy, Simona, cóż robią?
19
SOKRATES
Wnet, objawiając istotę łotrzyka, wilkom się stają podobne. STREPSIADES.
Więc Kleonima, co drapnął, rzuciwszy puklerz, gdy wczoraj ujrzały,
Widząc tchórzysko tak podle, w zajęcy stado zmieniły się pewno! SOKRATES.
355. Teraz, uważasz, zoczywszy Kleistena, zaraz dziewkami się stały.
STREPSIADES
[obracając się do climur\
Zatem, władczynie! pozdrawiam was kornie;... teraz zaś, skoro
dla innych,
dla mnie też przecie, wszechświatakrólowe, głos niebotyczny rozpuśćcie!
CHÓR.
Witaj, ty starcze sędziwy, myśliwcze muzomiłosnej nauki!
Ty tćż subtelnych bajdurzeń kapłanie!... Powiedz nam, czego ci
trzeba?
360. Słuchać wszak niechcem’ innego z żyjących mędrków nadziemsko-
umniczych,
Chyba Prodika, dla jego mądrości, jego bystrości i ciebie; za to, że kroczysz jak żóraw po mieście, oczy z pysznością przekręcasz,
chodząc bosakiem biedolisz się srodze, dla nas poważną masz
minę.
- STREPSIADES.
Ziemio!... O jakież to głosy, jak święte, jakże poważne, cudowne!
SOKRATES.
365. W nich to albowiem jedynie jest bóstwo, reszta zaś wszystko li
brednie.
STREPSIADES.
Jakto? na świętą cię Ziemię zaklinam! Zeus olimpijski to nie
bóg?
SOKRATES.
Zeus?... a to jaki?... Nie plótłbyś ladaco, Zeusa przeć’ niema. STREPSIADES.
Co mówisz?
Któż to więc deszcze nam zseła, mój mistrzu? To mi wytłómacz
najpierwej.
SOKRATES.
[wskazując na chmury]
Oneć zapewne;... a nader ważnemi znaki przekonam cię o tein. 370. Powiedz, czy kiedy widziałeś już Zeusa, jako bez chmury deszcz
zsełał?
Wszakby musiało też padać w pogodę, chmury gdy w innym są
kraju ?
_______20_______
STREPSIADES.
Żywię Apollon!... To wszystko wybornie wbiłeś mi w głowę twą,
mową,;
przeć ja dotychczas myślałem, że z góry Zeus na nas mokrzy przez
sito!
Któż te zaś grzmoty nam sprawia, powiadaj, które mnie strachem
przejmują?
SOKRATES.
375. Chmury to grzmią, gdy się toczą.
STREPSIADES.
A jakże? powiedz ty śmiałku na wszystko! SOKRATES.
Skoro się wodą przepełnią i z miejsca ruszyć się muszą swojego, wisząc na niebie i deszczem brzemienne; potem ciężarem ciągnione jedne na drugie spadają, a przeto łamiąc się łoskot wydają.
STREPSIADES.
Któż zaś do ruchu je tego przymusza, czyliż nie Zeusa potęga? SOKRATES.
380. Nie on, lecz Wiry Eteru.
STREPSIADES.
O Wirze mówisz?... Jam tego nie wiedział, że tam suać Zeusa na niebie już niema. Wir zaś króluje za niego. Ale o huku i grzmotów łoskocie jeszcześ mi winien naukę.
SOKRATES.
Czyliś nie słyszał, gdym mówił, że Chmury wodą nasiąkłe do
sytu,
jedne na drugie wpadając, sprawiają łoskot dla swojćj gęstości? STREPSIADES.
385. Jakież mi podasz dowody, bym wierzył?
SOKRATES.
Zaraz dowiodęć’ na tobie.
W święto gdy Panateneów rosołu objesz się, czyliż ci potem burczeć nie zacznie żołądek i nagle z hukiem coś z niego nie wy-
grzmi ?
STREPSIADES.
Żywię Apollon!... Toć zaraz się sroży we mnie i mięsza się
wszystko,
ów zaś rosołek mi burczy, jak grzmoty, trzeszcząc straszliwie po
flakach;
390. z razu cichutko: bzy bzybzybzybzybzy potem się wzmaga:
purt purtpurt a przy usiadce gwałtownie* mi grzmoci: purtpurtpurt purt
purt, jak one.
SOKRATES.
Patrzno, z tćj malej brzuszyny, braciszku, jakżeśto głośno zapier-
dział,
czemu więc, będąc bez końca, powietrze grzmieć by nie miało
gwałtownie?
STREPSIADES.
Ztąd i wyrazy są trochę do siebie grzmieć ot i pierdzieć
podobne. —
395. Zkądże zaś znowu spadają pioruny ogniem płonące?... wytłómacz, które, nas rażąc, wnet jednych upieką, innych przynajmniej osmalą; Te oczewiście zeusowa prawica na wiarołomców suać miota.
SOKRATES
Jakże to, głupcze starzyzną śmierdzący, przedpotopowy człowiecze! gdyby je rzucał na krzywoprzysiężców, Simon nie spłonął do szczętu, 400. ni też Kleouim zTeorem? Toć oni krzywoprzysiężców hersztowie. Lecz on swe własne wzdy razi świątnice, Sunion ów Aten przylądek,
szczyty lub dębów najwyższych, a za cóż?......... przecie te dęby
nib grzeszą!
STREPSIADES.
Niewierni... Jednak to słuszne co mówisz. — Czemże więc gromy
u ciebie?
SOKRATES
Wiatr gdy gorący, podniósłszy się w górę, w chmur się dostanie
pośrodek,
405. jako pęcherze, tak z wewnątrz je nadmie; potem przedarłszy je
wreszcie
siłą wyparty, wypada na zewnątrz, dla swej gęstości gwałtowny, skutkiem szybkości i szumu wśród tarcia, sam zapalając się przez
się.
STREPSIADES.
Klnę się na Zeusa, żem tego przypadkiem w czasie Diazjów doświadczył.
Dla mych krewniaków gdym kiszkę raz smarząc, naciąć jej wprzódy
zapomniał,
410. wzdęła się mocno, a potem zaś nagle w same pękając mi oczy, sikła" gwałtownie i całą swym tłuszczem twarz oparzyła mi srodze.
CHÓR.
Człecze ty, który pożądasz mądrości od nas i wielkiój i szczytnej, wśród Ateńczyków i Greków o jakże żywot szczęśliwy twój będzie, jeśli masz pamięć i skłonność do myśli, jeśli na biedę wytrwałość 415. w duszy jest twojćj i jeśli się staniem, ani chodzeniem nie męczysz ;
jeśli ci marznąć zbyt przykrem nie będzie, albo się obejść bez
jadła,
wstrzymać od wina i ćwiczeń cielesnych, innych takowych marności, a za najlepsze zaś jeśli uważasz, sprytny jak człowiek powinien, w sprawach i radach sądowych być górą, dzielnie językiem wojować.
STREPSIADES.
420. Co tam niezdartej się duszy dotyczy, trosek i we śnie trapiących, brzucha, co kurcząc się skąpi wzdy sobie, lada jarmużem się zapcha,
o to nie kłopot, bo można w tym względzie kuć po mem cielsku
do woli.
SOKRATES
W żadnych zaś bogów wszak wierzyć nie będziesz, naszych li tylko
wyznając;
Próżnię najpierwej i Chmury i Język, otóż tę trójcę jedynie:
22
STREPSIADES.
425. Ani słóweczka nie rzekłbym do innych, choćbym ich- spotkał na . . . drodze,
ani kadzidła, ni całopalenia, mokrych ni ofiar im niedanr
CHÓR.
Powiedz-że teraz co czynić dla ciebie mamy, a pewno dostąpisz, skoro nas będziesz szanował, podziwiał, przytem o dowcip się
starał.
STREPSIADES.
Tę odrobinę mi tylko, Władczynie! dajcie, przed wszystkiem was
błagam,
'430. abym w*gadaniu prześcignął o trzysta stadjów każdego z Hellenów.
CHÓR.
Zaraz ci dajem co żądasz i odtąd pewno na ludu zebraniach nikt przeprowadzić niezdoła już więcej wniosków od ciebie, mój
miły!
STREPSIADES
Dajcie mi pokój z wielkiemi wnioskami, tego nie pragnę bynajmniśj, lecz się wyślizgnąć lichwiarzom i prawa zręcznie z korzyścią przekręcać.
CHÓR.
435. Zatem osięgniesz co chciałeś, albowiem wielkich przeć rzeczy nie
żądasz.
Ale się teraz już oddaj bez strachu w ręce tych naszych kapłanów. STREPSIADES
Już ja wam wierzę i zrobię co chcecie, bowiem kto musi, to musi,
■ dla tych cugowych folblutów i żonki, co mnie zniszczyła do szczętu. Bez ceregieli niech teraz więc robią co im tam przyjdzie do głowy; już wszystko 440. zniosę, oddając to cielsko im swoje,
plagi i głody, pragnienie i brudy;......
choćby i skórę zdzierali mi ze łba, bylebym tylko lichwiarzom się wykpił, ludziom prócz tego wydawał się jeszcze 445. śmiałkiem, zuchterem, zuchwalcem i przytem .
tęgim w pyszczysku, plugawcem i kłamcą, łgarzem i szczwanym pieniaczem, mataczcm, lisem, tartakiem, okpiszem i frantem, skurką na bóty, faflarzem i glizdą,
450. burdą, wisielcem, zakałą, krętoszem,
przysmakolizem! .
Choćby mnie pierwszy i lepszy tak nazwał, niechaj już czynią co przyjdzie im do łba;
jeśli zaś zechcą,
445. niech mnie, przez bogi! na kiszkę posieką,
by żdżarła mnie szajka uczelnych!
CHÓR.
Nie leniwy animusz u tego człowieka,
lecz gotowy na wszystko!... A teraz się dowiedz,
23
że odbywszy nauki u ludzi się przez nas 460. chwałą, wzbijesz do niebios!
STREPSIADES Jakże mi będzie?
CHÓr.
Po wsze czasy wraz ze mną żywot godzien zazdrości będziesz pędził statecznie.
STREPSIADES 465. Oczy me zatśm oglądać to będą?
CHÓR.
Tak dalece, że będzie zawsze u drzwi twych ciżba 470. ludzi, którzy się zechcą radzić lub wdać w gawędę, z tobą, aby układać twego snać szprytu godne 475. sprawy, albo odprawy wiele tysięcy warte!
[zwracając się do Sokratesa]
Zacznij na próbę choć wstępną naukę z starcem, w czem zechcesz,
o mistrzu! '
władze wprzód jego umysłu przetrząśnij, zbadaj pojęcie dokładnie.
SOKRATES [do Strepsiadesa]
Dalej, sam mi opisz jaźni twej istotę, abym, rozpoznawszy jaką jest, mógł użyć 480. nowych moich maszyn do owego dzieła.
STREPSIADES Jak to?... Chcesz przez bogi! rozbić mnie jak basztę? SOKRATES
Nie, lecz chcę ci zadać kilka krótkich pytań. —
Czy masz pamięć?
STREPSIADES Jak Zeus miły, mam dwojaką; arcyprzednią, gdy mi ktoś cośkolwiek winien,
485. ja zaś gdym jest winny, nic nie pomnę biedak.
SOKRATES.
Maszli wysłowienia dar już od natury?
STREPSIADES.
Raczej wyszwrabienia, niżli wysłowienia.
SOKRATES Jak ci więc nauka pójdzie?
STREPSIADES
Ślicznie, wierz mi!
SOKRATES Otóż, gdy ci jaki mądry kąsek rzucę 490. o nadziemskich sprawach, schwyć mi go w powietrzu!
STREPSIADES Cóż to?.. Mamże mądrość chapać tak jak wyżeł?
____24________
S0KRA1ES [»aa stronie]
Człek ten nieuk, przytem gbur nieoświecony.
[rfo Strepsiadesa]
Lękam się staruszku, być’ nie trzeba kija. —
Mów, co robisz, gdy cię biją?
STREPSIADES
Bić się daję,
495. poczekawszy chwilkę potem świadków wzywam, potśm znów maluczko, a wytaczam proces.
SOKRATES
Teraz zruć płaszczyli ę.
STREPSIADES.
Cóż ja biedak skrewił? SOKRATES
\idąc ku swemu mięszkaniu]
Nic, lecz tutaj w płaszczu wchodzić się niegodzi.
STREPSIADES.
Przeć skradzionych rzeczy tam nie idę szukać!
SOKRATES 500. Zrucaj!.. pocóż pleciesz!
STREPSIADES
[.zrzucając płaszcz i sandały]
Powiedz-że mi szczerze, gdy, przysiadłszy fałdów, z chęcią popracuję, do któregoż z uczniów twych podobnym będę?
SOKRATES
Chajrefonta będziesz miał przymioty wszystkie.
STREPSIADES.
Biada nieszczęsnemu!... na zdechlaka wyjdę.
SOKRATES
[otwierając drzwi]
505. Nie bajałbyś marnie, ale szedłbyś prędzej wreszcie tutaj ze mną.
STREPSIADES [ociągając się]
Daj mi teraz w ręce pierwej placek z miodem; tak się bowiem lękam złażąc wewnątrz, jakbym szedł do Trofouiosa.
SOKRA1ES [popychając jro]
Ruszaj!... Cóż tak ciągle we drzwiach mi się kiwasz?
[wchodzą obadwaj do domku]
CHÓR.
510. O, szczęść ci się w drodze,
dzielnie bo sobie poczynasz!
Niechaj fortuna sprzyja statecznie 515. temu, co w późne lata choć zaszedł,
jednak młodemi bawiąc sprawami
V
25
ducha swojego, pracą gorliwą szuka mądrości.
JEDNA Z CHÓRU \w imieniu poety]
Parabaza.
O słuchacze!., teraz ja w szczerych mówiąc do was słowach prawdę powiem, jak mi ów Bakchos miły, co ranie chował. 520. Obym tak zwyciężył i sławę tutaj mistrza zyskał, jak, was uważając za widzów dobrze się znających, tę zaś za najlepszą ze wszystkich dotąd mych komedji, chciałem, byście pierwsi użyli tego, co mnie pracy siła kosztowało; a przeciwniem uległ, gburom miejsca 525. ustępując, palmy niegodzien. O to na was mądrych się markocę, zwłaszcza iż tyłem dla was trudu znosił.
Lecz i tak nie myślę rozsądnych zrzec się dobrowolnie; odkąd bowiem ludzie, do których miło jest przemówić, tu łaskawie mego przyjęli Cnotkę i Zakałę,
530. (lecz, gdym panną będąc wted’ jeszcze, nie mogącą rodzić, ich podrzucił, inna niewiasta matką im się stała, wyście zaś raczyli wykarmić i wychować zacnie), odtąd pewną sądu słusznego u was mam rękojmię.
Teraz więc niniejsza ta sztuka, jak Elektra owa,
535. przyszła szukać, czyli nie znajdzie widzów równie względnych; pozna bowiem, skoro spostrzeże brata swego włosy.
Jak zaś skromna w swoim układzie, patrzcie, wszakże ona nie przyszyła pytki skórzanej, grubej i wiszącej,
0 czerwonym łepku, by pono uliczników śmieszyć;
540. ani z łysych szydzi, ni tańce chce rozwiezie wodzić,
ni w niej dziad gdy prawi swe wiersze bije po łbie kijem tego, co z nim mówi, by jakoś pokryć żartów nędzę, ni w niej z pochodniami wskakują, ani wrzeszczą: hejsa, hejsa lecz ma sztuka w swoje li ufna słowa występuje.
545. Chociaż ze mnie taki poeta, jednak czuba nie ustroję,
ani was też zwodzę to samo dwakroć, trzykroć przedstawiając,
ale zawsze nowe pomysły znajdę i wprowadzam,
nie podobne jedne do drugich, chociaż wszystkie trafne.
Jam dał Kleonowi kułaka w sam gzub, gdy był u nas 550. panem, lecz niechciałem się później pastwić nad leżącym; Hyperbola wszakże nędznika, skoro się poślizgnął, inni zaraz kopią bez miary, matkę jego także.
Tak Eupolis najpierw Marikę wywlókł na te deski, (przekręcając moich Rycerzy, łotrzyk po łotrowsku)
555. dodał mu zaś babę pijaną, dla rozpustnych tańcy, którą Frynich kiedyś wymyślił, zdżartą od potworu.
Potem znów Hermipos na scenie wyśmiał Hyperbola,
1 już wszyscy teraz obcesem wsiedli mu na skurę, naśladując moją tę gadkę: jak węgorze łowią. —
560. Kto więc z takich rzeczy się śmieje, niech się memi nudzi; jeśli zaś pomysły i słowa moje was zabawią," to na przyszłość w waszego smaku trafność uwierzymy.
CHÓR [cały śpiewaJ
Strofa b.
Bogów wysoko - władny panie, ty Zeusie wielki!
26
565. ciebie do choru ja wzywam najpierwój.
Potem niezłomną twą siłę Trojzębodzierzco,
któren gwałtownie ziemię i słone wstrząsasz bałwany!
Ciebie, o pełen chwały nasz ojcze,
570. najczcigodniejszy Eterze, ty karmicielu wszech istót!
Także woźnicę owego, ,
który promieni światłością ten padół ziemi ogarnia, a wielki wśród bogów czci jest śmiertelnych przedmiotem.
Jedna z choru.
575. O słuchacze arcymądrzy, uważajcie na me słowa!...
gdyż na nasze krzywdy, otóż, poskarżymy się przed wami. — Chociaż miastu z wszystkich bogów my największą korzyść dajem, nam jedynym z wszystkich bogów żadnych nie składacie ofiar.
A przeć was statecznie strzeżem; skoro bowiem uchwalicie 580. wojnę jakąś bezrozumnie, wtenczas grzmocim i kropimy.
Dalśj, gdy obmierzły bogom Paflagończyk gnieciskura przez was wodzem był obrany, brwi zmarszczywszy nasze z gniewem, straszny łoskot czyniłyśmy, a grom pękał wśród błyskawic, księżyc zboczył z swojćj drogi, słońce nawet, wszak to wiecie, 585. knot "wciągnąwszy w siebie cały jak najspieszniśj, oświadczyło, że wam świecić już przestanie, jeśli Kleon wodzem będzie.
Jednak żeście go wybrali, bo właściwą, jak wiadomo, temu miastu kusa i’ada; ale wszystko snać bogowie, co wy tylko nabroicie, ku lepszemu wyprostują.
590. Jak zaś teraz sprawa pójdzie, to z łatwością wam pokażem: ot Kleona, tego sępa, gdy schwytawszy na kubanach
i złodziejstwie, kark mu w kłodę bez litości zaklinicie, po dawnemu się wam znowu, choćby-ście tśż i skrewili,
595. z zyskiem dla ojczyzny wielkim, sprawa wasza wykieruje.
CHÓR [cały]
Antistrofa b.
Tobie, ty władzco, przybądź,
Kyntu dzierzący skałę,
0 Delijczyku, wysokosterczącą!
Ty też, co błoga Efezu świątynię szczero -600. złotą posiadasz, w którśj cię Lydów wielbią niewiasty!
1 ty, ojczysta nasza bogini,
egidonośna dziewico, grodowładnąca Ateno!
Ty, co Parnassu opokę dzierząc, pochodni oświecasz ją blaskiem, pośród delfickich bakchantek odznaczon orszakowódzco Bakchosie!
Jedna z choru.
605. Gdyśmy się tu dotąd w drogę właśnie już wybierać miały, spotkał nas przypadkiem księżyc i następne dał zlecenie: „najpierw mi pozdrówcie, rzecze, Ateńczykó w i zwi ązkowych!* 610. Dalćj mówił, że się wścieka, boście strasznie mu dopiekli, choć wam wszystkim tak dogadza nie słowami, ale czynem.
Już co miesiąc na pochodnie najmnićj drachmę wam oszczędza'; tak iż wszyscy, co wychodzą w wieczór, na pachołków krzyczą: „nie kupujże już pochodni, ślicznie przeć’ miesiączek świeci!“
27
615. Przytem inne świadczy łaski, wy zaś wcale już porządnie jego dni się nietrzymacie, wichrząc wszystkie z góry na dół, tak iż mu bogowie, mówi, odgrażają każdą razą, gdy im obiad się upiecze i do domu idą z kwitkiem, święta się niedoczekawszy, jak być miało z kalendarza.
620. Dalćj, gdy im trza ofiary składać, u was śledztwa, sądy
w głowie; często zaś, gdy na cześć bogów posty odprawiamy, (gdy obchodzim Sarpedona ot żałobę, lub Memnona) u was wino na ołtarzach i uciecha. Za to latoś wasz do Delfów posłujący, ów Hyperbol, zgubił wieniec,
625. przez nas bogów ze łba zdarty;., to go już nauczy lepiój jak wzdy trzeba dni żywota do księżyca zastósować.
SOKRATES [wychodząc Z domku]
Niech mnie Oddech, Próżnia, Mgła mnie niechaj porwie, jeślim widział kiedy tak wielkiego gbura, gapę i bałwana, lub zapominałę,
630. który, kilku fraszek ucząc się maleńkich,
nim ich się nauczył, już zapomniał wszystkie. —
Na dwór go tu jednak i do światła wezmę.
[wołając we drzwi]
Chódź-no Strepsiadzie, zabierz z sobą werko!
STREPSIADES [z domu]
Toć je pluskwy ledwo z miejsca ruszyć dadzą.
SOKRATES 635. Postaw-że je wreszcie i uważaj!
STREPSIADES.
[wychodząc i stawiająe tapezan]
Słucham.
SOKRATES.
Powiedz, czego najpierw chcesz się teraz uczyć z rzeczy, których nigdy jeszcześ się nie uczył; czy o miarach, taktach, czy też o wyrazach?
STREPSIADES.
Toć o miarach przecie;... wszak na mące świeżo 640. odrwił mnie przekupniarz o dwie kwarty niemal.
SOKRATES.
Pytam się nie o to, lecz o miarę, którać, najpiękniejsza,., czy potrójna, czy poczwórna?
STREPSIADES.
Toć najmilszą dla mnie miarą będzie garniec!
SOKRATES.
Bredzisz, głupi człecze!
STREPSIADES.
Załóż się więc ze mną,
645. że się w garncu zawsze cztery mieszczą miary.
SOKRATES.
Bierz cię licho, jakiż gbur i bałwan z ciebie!...
Lecz o takcie może pojąć coś potrafisz.
28
STREPSIADES.
Czemże takt do życia człeku się przyczyni?
SOKRATES.
Najpierw między ludźmi dobrze się przeć znajdziesz, każdy takt umiejąc wnet rozróżnić słuchem, czy wojenny, czy ten co się palcem znaczy.
STREPSIADES.
Palcem, mówisz?... kroćset!.. znam go przecie.
SOKRATES.
Jakiż?
STREPSIADES.
[stawiając mu palec przed oczy]
Czyliż inny, nie ten tutaj masz na myśli?
[pokazując mu coś innego]
Dawniej, gdym był żaczkiem, to paluszkiem zwano. SOKRATES.
655. Prostak i niezdara z ciebie.
STREPSIADES.
Ot charłaku,
tych się błazeństw' uczyć niechcę!
SOKRATES.
A więc czegóż?
STREPSIADES.
Tego, tego tylko, jak przekręcać prawo.
SOKRATES.
Innych jednak rzeczy wpierw się uczyć musisz. —
Któreż z czworonożnych męzkie są z prawidła?
STREPSIADES.
660. Toć ja wiem, co męzkie, jeślim nie ogłupiał: baran, byk i kozieł, pies i wróbel pono.
SOKRATES.
Widzisz co zrobiłeś!.... wszak też i samicę przecież wróblem zowiesz, tak jak samca, człecze.
STREPSIADES
Jak to?... nie wiem.
SOKRATES.
Mówisz: wróbel, przeć i wróbel. STREPSIADES 665. O przez bogi żywe!., jak więc mam je nazwać?
SOKRATES.
Samkę zwij wróblicą, samca zasię wróblem.
STREPSIADES.
Więc wróblicą!., ślicznie!.. Jak Mgły szczerze kocham! Wszak za tę naukę samą zaraz mąki z czubem w okół ci w twą dzież nasypię, bracie.
29
SOKRATES.
670. Widzisz, znów błąd drugi robisz, dzież przeć żeńską używając jako męzkie.
STREPSIADES.
Jakże ja to
dzież używam jako męzkie?
• SOKRATES.
Najzupełniej,
tak jak Kleonima.
STREPSIADES.
Jak więc?., powiedz przecie. SOKRATES.
675. Wszak się dzież podobnie kończy jak Kleonim.
STREPSIADES Lecz Kleonim nigdy nie miał jój braciszku!
i zarabiał ciasto wr małym moździerzyku. —
Powiedz, jak na przyszłość mówić trzeba?
SOKRATES.
ot: tę dzieżę, tak jak mówisz: tę Sostratę.
STREPSIADES Dzieżę więc po żeńsku kończyć!. .
SOKRATES.
Jest prawidłem.
STREPSIADES 680. Dzieżę mielibyśmy więc i Kleonimę!
SOKRATES.
Jeszcze co do imion własnych się nauczyć musisz, które męzkie, które z nich zaś żeńskie.
STREPSIADES Toć wiem przecie które żeńskie.
SOKRATES.
Powiedz, proszę.
STREPSIADES Lysilla i Filinna, Kleitagora i Demetria.
SOKRATES.
685. Któreż będą męzkie?
STREPSIADES
Tych bez liku pono: Filoxenos, Melesias, Amynias.
SOKRATES.
O nieuku!., wszystko to nie męzkie przecie!
STREPSIADES Myślisz, że nie męzkie?
Pytasz?..
30
SOKRATES.
Najzupełniej... Jakże wołasz bowiem, skoro spotkasz Amynjasza?
STREPSIADES 690. Jak?... Ot wołam: chodź-no, chodź-no tu, Amynjo!
SOKRATES.
Widzisz, jak na babę, tak na niego wołasz.
STREPSIADES Słusznie, bo na wojnę baby też nie idą. —
Lecz co wszystkim znane, pocóż mam się uczyć?
SOKRATES
Mylisz się!... Ot teraz leżąc tu... [wskazując na tapczan]
STREPSIADES
Cóż czynić?
SOKRATES
695. Wymyśl coś na własną rękę, panie bracie!
STREPSIADES.
O! nie tutaj, błagam!... Jeśli już być musi, pozwól mi na ziemi to wymyślać, mistrzu!
SOKRATES.
Musi przy tem zostać, [wchodzi do domu]
STREPSIADES
[kładąc się na tapczanie]
O! ja nieszczęśliwy, jakże mnie też dzisiaj pluskwy wykarają!
CHÓR.
Strofa c.
700. Dumaj-że teraz, badaj gruntownie, kręć się jak wartałka, całą zebrawszy uwagę; jeśli zaś w błocie ugręźniesz, rączo do innych przeskakuj ducha pomysłów; sen zaś niech słodki zdała od powiek twoich
uciecze!
STREPSIADES
O biada mi, biada!
CHÓR.
Cóż cię boli, cóż cię trapi.
STREPSIADES.
Konam nieszczęśliwy! Z werka się rozłażąc 710. źre mnie bez litości to koryntskie plemie
i boki rozszarpują,
i duszę wysysują,
i jądra wyłupują,
i zadek rozdrapują,
715. i docna mnie zabiją!
V
31
CHÓR.
Tak już bardzo nie narzekaj!
STREPSIADES.
Jakże nie jęczeć?.... Do kata mi już poszły pieniądze, poszedł rumieniec, poszła i dusza, poszły chodaki;...
720. a do tego jeszcze nieszczęścia, wyśpiewując jak na czatach, cały niebawem pójdę do kata!
(kładzie się i leży spokojnie)
SOKRATES (wracając)
Cóż tam robisz bratku?... Czy nie dumasz?
STREPSIADES
Owszem,
jak Posejdon miły!
SOKRATES
Cóż więc wydumałeś? STREPSIADES 725. Czy choć ździebłko cielska pluskwy mi zostawią.?
SOKRATES
Niech cię kaci biorą!
STREPSIADES
Już mnie wzięli, bracie!
SOKRATES
Tu się nie trza pieścić, tylko nakryć głowę. —
Wpaść na jakiś pomysł okpiszowski musisz
i na wykręt...
STREPSIADES Przebóg!... Nikt-że mi pomysłu 730. takowego nieda,... lecz z baranków ciepłych!
[nakrywa głowę i kładzie się znowu]
SOKRATES.
[który przechadzał się poważnie, po chwili przystępując]
Dalćj, najpierw zajrzę, co ten człowiek robi.
[trącając Strepsiadesa]
Ty tam,., śpisz?..
STREPSIADES [podnosząc się]
Ani trochę, jak Apolla kocham!
SOKRATES.
Masz już?
STREPSIADES Nic, przez Zeusa! nie mam.
SOKRATES Czy nic zgoła?
S2
STREPSIADES chyba w prawem ręku mój instrument gruby.
SOKRATES
735. Zaraz, łeb nakrywszy, coś wydumaj przecie!
STREPSIADES
O czem?... To przed wszystkiem, Sokratesie, powiedz.
SOKRATES.
Sam mi gadaj, co chcesz, naprzód wymyśliwszy.
STREPSIADES.
Stokroć już słyszałeś jakie moje chęci;... otóż, by procentów nie dać żywej duszy.
SOKRATES.
740. Dalśj, głowę nakryj, utocz zaś z lekkiego
umu, szczegółowo z wszystkich stron rzecz obmyśl, dzieląc i badając wedle reguł.
STREPSIADES.
Biada!
[kładzie się znowu i nakrywa głowę]
SOKRATES.
Ciszej!... Gdyć’ z pomysłem jakim dojść do ładu
trudno, puść i daj mu pokój;.... później znowu,
745. myśl twą rozruchawszy, rozważ go dokładnie.
STREPSIADES.
[zrywając się po niejakiej chwili]
Sokratulu drogi!
SOKRATES.
Cóż mi dziadku powiesz? STREPSIADES. Odrwiprocentowy mam już pomysł wreszcie!
SOKRATES.
Okaż-że go!
STREPSIADES.
Powiedz tylko...
SOKRATES.
Cóż tam, cóż tam? STREPSIADES.
Gdybym ja, tessalską ciotę przekupiwszy,
750. nocą zdjął ot! miesiąc z nieba, potem sobie zamknął go w okrągłym futerałku pięknie, jak zwierciadko i tak pilnie chował w domu!
SOKRATES.
Cóżbyś na tem zyskał?
STREPSIADES.
Bracie,... i nie mało!...
33
^ Gdyby miesiąc wcale już nie wschodził, to bym 755. też procentów moich nie opłacał.
SOKRATES
Jakże ?
STREPSIADES.
Przecież to miesięcznie procent się opłacał SOKRATES
Ślicznie!... Lecz ci znów coś dowcipnego zadam. — Jeśli o talentów pięć zaskarzon będziesz, powiedz, co uczynisz, by się skargi pozbyć?
STREPSIADES.
760. Co?.... Przez bogi! niewiem.... Trza się zastanowić!
SOKRATES Nie kręć-że się myślą wciąż około siebie, ale urn twój puszczaj na powietrze, by jak chrabąszcz wzleciał, co na nitce go puszczają.
STREPSIADES [po chwili namysłu,]
Mam już, mam skręcenie skargi arcymądre,
765. tak iż sam mi przyznasz.
SOKRATES
Jakie? mów-no prędzej! STREPSIADES Czy u olejkarzy jużeś widział kamień przezroczysty, śliczny ów kamyszek, którym ogień zapalają?
SOKRATES
O krysztale mówisz? STREPSIADES.
Jużci!... Cóż więc myślisz, gdybym wziął ten kamyk, 770. ilekroć by pisarz na mnie skargę pisał i z daleka stojąc, lecz ku słońcu zwrócon, pismo mu wysmerlił z tej nieszczęsnej skargi?
SOKRATES
Jak Charity wielbię! nie zły dowcip.
STREPSIADES
Jakżem
rad, iż skargę’m skręcił pięciotalentową!
SOKRATES 775. Dalej, to pochwycić musisz zaraz.
STREPSIADES
Cóż tam?
SOKRATES Jakbyś mógł odwrócić skargę przeciwników, mając już, dla braku świadków, przegrać sprawę?
STREPSIADES.
Każdy żak to umie.
SOKRATES Powiedz więc.
STREPSIADES
Już mówię l
Ot! gdy jedna jeszcze na wokandzie sprawa 780. stać przed moją będzie, pójdę się powiesić.
SOKRATES
Nie bajałbyś!
STREPSIADES
Prawdę mówię, jak mi bogi miłe, bo po śmierci nikt mnie nie zaskarzy.
SOKRATES
Pleciesz!... Won mi za drzwi, już cię uczyć nie chcę! STREPSIADES.
[zeskakując z tapczanu]
Czemu, Sokratesie, powiedz mi na bogi!
SOKRATES 785. Zaraz zapominasz czego cię nauczą...
Ot, cóż było pierwsze czegoś się nauczył?
STREPSIADES.
Otóż... czekaj... pierwsze... pierwsze... cóż to było?... Cóż to było?... Ciasto, w czemże się zarabia?... Przebóg!... cóż to było?
SOKRATES
Niech cię piorun trzaśnie,
790. ty koronny gapiu, dziadzie bez pamięci!
STREPSIADES Biada!... cóż ja zrobię mizeraczek?... Zginę, jeśli mnie mataczyć gębą nie nauczysz.
[obracając się do chóru]
Wy przeć’ Chmury dajecie jaką dobrą radę.
CHÓR.
My ci taką, starcze, dobrą radę dajem,
795. abyś, jeśli ci się doma syn uchował, tego na naukę przysłał tu za siebie.
STREPSIADES.
Mamci ja już synka, o! dziarskiego chłopca,... lecz cóż?... kied’ się niechce uczyć... Co tu począć?
CHÓR.
Ty to ścierpisz?
STREPSIADES
Jędrny bowiem i kwitnący, 800. przytem idzie z kobiet , co wysoko patrzą.
35
Lecz po niego pójdę, jeśli zaś nie zechce, to go będę musiał zaraz wygnać z domu.
[do Sokratesa]
"Wnijdź więc i troszeczkę na mnie tam poczekaj.
[wchodzi do swego domu]
CHOR [do Sokratesa]
Antistrofa c.
805. Wszakże miarkujesz, iże najwięcej zaraz zyskasz przez nas jedyne boginie:
Człek ci ten gotów uczynić wszystko, co tylko być kazał.
810. Ty zaś poznawszy, jako ogłupiał, w siódme już niebo porwań wi-
• docznie,
szybko wychłyptaj z niego co można; tego gatunku ludzie są bowiem zmienni jak woda lub jesień.
[Sokrates wchodzi do domu]
STREPSIADES
[wychodząc z domu swego z Fejdipidesem]
Dłużój tu niebędziesz, klnę na Mgłę poranną;...
815. ruszaj ztąd obgryzać słupy Megaklesa!
FEJDIPIDES Jakież to dziwactwo!... Coc’ się dzieje, ojcze?..
Oszalałeś.. Zeus mi olympijski świadkiem.
STREPSIADES.
Patrzcie!.. Zeus i Olymp!,. Patrzcie co za głupiec!
Wąsy ma, a jeszcze w Zeusa wierzyć gotów!
FEJDIPIDES 820. Jestże śmiać się z czego?
STREPSIADES.
Gdy rozważę, iżeś dzieciak, a masz w głowie przestarzałe fumy. —
Chodź tu jednak dalćj, by coś więcej umieć i wyjść na człowieka, słysząc co ci powiem.
Byle tylko o tem nikt się niedowiedział!
FEJDIPIDES
825. Otóż jestem, gadaj!
STREPSIADES.
Wszak na Zeusa’ś przysiągł? FEJDIPIDES
Prawda.
STREPSIADES Patrz jak piękną rzeczą jest nauka!...
Już, mój Fejdipidzie! niema Zeusa.
FEJDIPIDES
Któż więc?
STREPSIADES Wir króluje, Zeusa wypędziwszy z nieba
86
FEJDIPIDES
Ej, cóż pleciesz!
STREPSIADES Jest tak, w samej rzeczy, wierz mi.
FEJDIPIDES
830. Któż to mówi ?
STREPSIADES Oto Sokrat ów Melijczyk i Chajrefon, który ślady pchieł już zbadał.
saaidicifM
Czyś do tego stopnia już oszalał ojcze, że warjatom takim wierzysz?
STREPSIADES
O! nie bluźnij, nic mi niemów złego o tych zręcznych ludziach 835. i rozumnych wielce, z których dla menażu, żaden się nie goli, ni oliwą, wytrze, ni też kiedykolwiek w łaźni się wymyje.
Ty zaś, jakbym nie żył, wszystkoś mi już przemył.
Chódź więc jak najprędzćj uczyć się tu za mnie/
FEJDIPIDES 840. Któżby co dobrego od nich się nauczył?
STREPSIADES Myślisz?... Ot, co tylko ludzie mądrem zowią;... siebie zaś, żeś nieuk, poznasz, i gbur tylko, —
Ale czekaj na mnie odrobinę tutaj.
[wchodzi do domu Sokratesa]
FEJDIPIDES Biada!.. Cóż ja pocznę kied’ mi bzika dostał .
845. ojciec?.. Czy do sądu wnieść o kuratelę, czy dla tćj choroby już z stolarzem mówić?
STREPSIADES
[wychodząc z domu i trzymając dwa wróble w obydwóch rękach]
Patrzaj!.. Otóż tego jak mi nazwiesz 1... powiedz. FEJDIPIDES
Wróblem.
Przednio!..
Wróblem.
STREPSIADES Teraz tętu jakże nazwiesz? FEJDIPIDES
850.
STREPSIADES Więc oboje równo?... Śmiechu godnel Niemów tak na przyszłość, ale tętu nazwij, ot wróblicą, tego zaś po prostu wróblem.
FEJDIPIDES Co?., wróblicą?... Tych się więc dowcipów uczysz, odkąd tam poszedłeś do tych Ziemi synów?
37
STREPSIADES Tych i wielu innych, lecz za każdą razą 855. ze starości to, com pojął, zapomniałem.
FEJDIPIDES
(oglądając go)
Toś dla tego pewnie też płaszczysko zgubił 1 STREPSIADES Nie zgubiłem, bracie, tylko przedumałem.
FEJDIPIDES
(patrząc mu na nogi)
A chodaki, gdzieś to zadział, stary głupcze?
STREPSIADES Dałem, jak Perikles niegdyś, na konieczne rzeczy. —
860. Dalćj, ruszaj, chodźmy!.. Zrób też ojcu k’woli,
choćby nawet głupstwo;... Wszak jam niegdyś także, gdyś szeplenił jeszcze sześć lat mając, k’woli twojej pierwszy pieniądz, com za sądy dostał, dla cię, w dzień Diazjów, na wózeczek wydał.
FEJDIPIDES 865. Wierz mi, jeszcze tego później pożałujesz.
STREPSIADES Ślicznie, że mnie słuchasz, [wołając głośno]
Chodź tu Sokratesie, wyleź, przyprowadzam ci, ot, synka tego,
. gwałtem nakłoniwszy.
SOKRATES
[wyszedłszy z domku\
Przeć to dzieciak jeszcze, w zawiesistych sprawach naszych nie przetarty.
FEJDIPIDES
[na stronie, lecz dość głośno]
870. Gdybyś-no ty wisiał, wzięto być’ za ścierkę!
STREPSIADES.
Stul, do kroćsetl... Chceszli kląć na mistrza swego?
SOKRATES.
Patrzcie wisiał!.. Jakże głupio się wyraża, i to jeszcze gębę rozdziawiwszy!.. Czyż on pojmie jak to wydrwić się z procesu, skargę 875. skoncypować, sędziów otumanić?... choć to
i Hyperbol pojął, grubo zapłaciwszy.
STREPSIADES Nie troszcz się i ucz go. Ma z natury dowcip.
Jeszcze żaczkiem będąc, takim, ot, maluczkim, lepił budki doma, okręciki strugał 880. i skórzanne wózki spajał, a, co powiesz?.. z łupin od granatów nawet żabki tworzył.
38
Toć i tćj dwojakićj mowy się nauczy, lepszej, jak bądź kolwiek, i tej gorszej także, co swą nieprawością lepszą zawdy bije;...
885. w każdym razie gorszej, jeśli nie obydwóch.
SOKRATES.
Niech go więc te mowy same teraz uczą.
STREPSIADES.
Ja zaś pójdę sobie... O tem mi pamiętaj, by potrafił gadać przeciw wszemu prawu.
[Strepsiades wchodzi do swego domu, Sokrates do swego.]
[ Występują na scenę dwaj mówcy, każdy w stósownem do znaczenia swego ubraniu.]
MÓWCA PRAWY.
Chodź no mi tutaj i pokaż się widzom,
890. chociaż to z ciebie zuchwała gadzina!
MÓWCA NIEPRAWY.
Zwracaj twe kroki, gdzieć’ trzeba!., tem lepićj zgnębiąć’, wśród świadków tych licznych, me słowa.
MÓWCA PRAWY Zgnębią?... A któżeś?
MÓWCA NIEPRAWY.
Przeć mówca!
MÓWCA PRAWY.
Lecz gorszy.
MÓWCA NIEPRAWY.
Zbijęć’ jednakże, choć lepszym odemnie pono się mienisz.
MÓWCA PRAWY.
895. Cóż czyniąc mądrego?
MÓWCA NIEPRAWY.
Ot wymyślając wzdy nowe zasady.
MÓWCA PRAWY.
W modę to, prawda, już weszło przez tych tu
głupCÓW. [wskazuje na dom Sokratesa]
MÓWCA NIEPRAWY.
Nie głupców, mówiłbyś, lecz mędrców.
MÓWCA PRAWY.
Zgnębię cię docna!
MÓWCA NIEPRAWY.
900. A jakim sposobem? .
MÓWCA PRAWY.
Słów mych prawością.
MÓWCA NIEPRAWY.
Wszak mową przeciwną
prawość do góry nogami przewrócę; niema bo prawa na świecie, zaręczani!
39
MÓWCA PRAWY.
Twierdzisz, że niema?
MÓWCA NIEPRAWY.
Więc powiedz, gdzie siedzi? MÓWCA PRAWY.
Siedzi u bogów.
MÓWCA NIEPRAWY.
A jakże to, gdyby prawo tam było, niezginął natychmiast 905. Zeus ów, co ojca swojego skrępował?
MÓWCA PRAWY.
Znów ze staremi wyjeżdżasz brudami!...
Dajcie miednicę, bo mdłości mnie biorą!..
MÓWCA NIEPRAWY.
Z waści pierdoła i dziad zdziecinniały!
MÓWCA PRAWY.
Z ciebie bezecnik i szelma bezwstydny!
MÓWCA NIEPRAWY 910. Róże to dla mnie twe słowa.
MÓWCA PRAWY.
Żebrzący pasibrzuch! MÓWCA NIEPRAWY.
Z lilji to wieniec, kochanku.
MÓWCA PRAWY.
Zabójnik! MÓWCA NIEPRAWY.
W złote mnie ramki oprawiasz, czy widzisz?
MÓWCA PRAWY.
Byłby to przedtem wziął każdy za ołów.
MÓWCA NIEPRAWY.
Teraz to dla mnie najmilsza ozdoba.
MÓWCA PRAWY.
915. Strasznieś zuchwały.
MÓWCA NIEPRAWY.
Z starościś osowiał. MÓWCA PRAWY.
Z twej to snać winy już żaden chłopaczek niechce do naszćj uczęszczać nam szkoły; lecz Ateńczycy poznają się kiedyś na tem, jak pięknie ty głupców uczyłeś.
MÓWCA NIEPRAWY.
Jakiś obdartus!
MÓWCA PRAWY
Ty w pierze porosłeś!...
40
przecież niedawno chodziłeś z torbami, mieniąc się owym myzyjskim Telefem, pandęletejskie wzdy przeżuwając formułki z swej torby.
MÓWCA NIEPRAWY 925. Jakaż to mądrość, o której wspomniałeś!
MÓWCA PRAWY
Jakież, niestety! szaleństwo opadło
ciebie i miasto, które cię żywi, byś młodzież nam hańbił!
MÓWCA NIEPRAWY Dziadeś spleśniały i nieucz mi tego!
[wskazując na Fejdipidesa]
MÓWCA PRAWY 930. Owszem,... jeżeli ocalić go trzeba, nie zaś li tylko gadulstwa nauczyć.
MÓWCA NIEPRAWY
[do Fejdipidesa]
Chódźno tu do mnie, a temu daj szaleć!
MÓWCA PRAWY
[do przeciwnika]
Odpokutujesz, jeżeli go ruszysz!
CHÓR.
Dajcie pokój obelgom i sporom;..
ale nam pokaż ty ot, czego to przodków uczyłeś,
ty zaś tę nową twą naukę, by słysząc jak oba spór toczycie, osądził i poszedł za jednym.
MÓWCA PRAWY
940. Chętnie przystaję.
MÓWCA NIEPRAWY
I ja tśż przystaję.
CHÓR.
Dalejże, któryż z was pierwszy przemówi ?
MÓWCA NIEPRAWY
Jemu pozwalam!
a korzystając zaś z tego, co powie nowokutemi słówkami biedaka
i formułkami przeszyję na wylot.
945. Wreszcie zaś, jeśli mi bąknie cokolwiek, pysk caluteńki i ślepie pokłute, jak od szerszeni, od moich pomysłów mając, z pewnością już zdechnie.
41
Strofa d.
CHÓR.
950. Niechaj pokażą,, ufni w wymysły, słówka przebiegłe, przytem w frazeso-twórcze dumanie, oba szermierze, który z nich większej w gębie zręczności złoży dowody;
955. teraz tu bowiem cała się mądrość puszcza na hazard, straszną bo walkę miłe nam o nią toczą osoby.
[do mówcy prawego]
Ty więc, coś starszych ozdobił niejednym wieńcem zacnego zwyczaju,
950. głos rozpuściwszy, jak zechcesz śpiewając, twoją nam opisz istotę!
MÓWCA PRAWY
Ot, wychowania dawnego opowiem, jaki obyczaj był zwykle,
prawe gdy głosząc zasady kwitnąłem, skromność gdy była wpo-
szanie. —
Nikt tam nasamprzód nie słyszał na mieście , chłopiec by mruczał
zuchwale;
młodzież z sąsiedztwa chodziła ulicą, dążąc do szkoły śpiewania, 965. razem, w porządku i lekkiem ubraniu, chociaż płatami śnieg padał. Nie zakładając tam nóg przy siedzeniu, pieśni uczyła się łatwych, bądź to: Hej grodoburząca Pallado! bądź też: głos lutni
daleki,
te nastroiwszy melodje tak proste, które od ojców słyszeli. Pasibrzuchowskim zaś gdyby zwyczajem któryś swój głosik przekręcał, 970. (jak to ich teraz ów Frynis wyuczył głosu nieszczęsnych przeskoków),
tego na miazgę by byli potłukli, za to iż Muzę chciał kalać. — W szkole zapasków zaś siedząc, chłopaki naprzód kolana wyciągać zawdy musieli, by przypatrującym nie dać żadnego zgorszenia; 975. potem zaś znowu, gdy wstawać trza było, piasek musieli wzdy
zmiatać,
o to snać dbając, by śladu ich kształtów jaki miłośnik nie zo-. czył. —
Żaden też chłopak poniżej się pasa niemógł oliwą nacierać,
(tak iż podbrzusze im zwykle porosło puszkiem, jak owoc pigwowy), ani, słodziuchnym głosikiem swojemu kwiląc gachowi, jak teraz, 980. sam się rajfurem swym czyniąc, oczyma wodził lubieżnie w około; ni mu wśród uczty godziło się kiedy rzodkwi nagłówek wziąść sobie, ni przed starszymi porywać anyżek, albo też ziele opichu, ni też wyjadać przykąski, łakocie, nogi lub na krzyż zakładać.
MÓWCA NIEPRAWY
Godne Dipoljów, odwieczne to wszystko, z czasu snać świerczy złocistych,
985. śpiewów Kekejda i święta Bufonjów!
MÓWCA PRAWY
Te to zasady są właśnie , z których, pod moją opieką, nam wyrósł ród maratońskich wojaków.
Ty teraźniejszych za młodu już uczysz w płaszcze bachutać się
grube,
6
42
tak, że już wściekam się, widząc, gdy w czasie Panatenajów im
przyjdzie
tańczyć, jak puklerz trzymają pod brzuchem, czyniąc zniewagę
Palladzie. —
990. W skutek więc tego, młodzieńcze, mnie obierz śmiało, lepszego
przeć mówcę;
wnet się i rynkiem pogardzać nauczysz, łaźni wystrzegać
i wstydzić
tego, co szpetne, zapalać się gniewem, jeśli cię błazen zaczepi, wstawać z siedzenia, gdy starsi nadchodzą, względem rodziców
zaś swoich
uszanowania przenigdy nie spuszczać z oczu i wszelkićj hań-
biącćj
995. sprawy unikać, co w tobie snać Wstydu obraz pokalać by mogło; dalej, nie wpadać tancerkom do domów, abyś, łapczywy zbyt
na to,
sławy uczciwej nie stracił, gdyć’ jabłkiem rzuci kurwiątko wzywając;...
ni się w czemkolwiek też ojcu sprzeciwić, zwiąc go przeżytym
Japetem,
lecz mu te ciężkie pamiętać wzdy lata, w których od pieluch cię
chował.
MÓWCA NIEPRAWY 1000. Jeśli w to wszystko, co mówi, uwierzysz, chłopcze, na Bakcha
przysięgam
do Hipokrata prosiaczków się zbliżysz, nazwią cię: głupią ma-
mulą!
MÓWCA PRAWY Przecież kwitnący i lśniący od zdrowia będziesz w gimnazjach
przebywał,
tych oklepanych przymówek nie będziesz szczekał po rynku, jak
tamci,
ni dla gałgańsko-pieniacko-łotrowskiej sprawki po sądach się
włóczył;
1005. lecz w Akademji się za to wybiegasz, świętych pod cieniem oliwek, wraz z rówiennikiem roztropnym, łabuziem skroń uwieńczywszy
bladawem,
pachnąc i bluszczem i niekłopotarstwem, liściem srebrzystej topoli, w porze wiosennej szczęśliwy, kied’ szemrzą jawór z sokorą
miłośnie.
Jeśli to zrobisz, coć mówię byś czynił,
1010. jeśli mej rady z uwagą posłuchasz,
piersi twe będą wzdy silne i pełne, cera twa zdrowa i barki szerokie, język zaś mały, a zadek potężny, korzeń nie wielki.
1015. Goniąc zaś za tem, co teraz w zwyczaju,
najpierw już cerę wyblakłą mieć będziesz, plecy obrzednie i piersi wąziutkie, język na łokieć, a zadek jak piąstkę, wielką bindułę i wnioski bez końca.
Jeszczeć’ namówią,
1020. wszystko co szpetne, by pięknem nazywać,
48
1025.
1030.
1035.
1040.
1045.
1050.
1055.
szpetnem, co piękne; oprócz zaś tego rozbudzą, w twem sercu chuć Antimachową bezecną!
CHÓR
Antistrofa d.
[do mówcy prawego]
Ty, co zająłeś silne przedmurza świetnej mądrości, jakże to lube kwiecie skromności z słów twych wyrasta! Błogo im było wszystkim, co wtedy żyli za czasu przodków!......
[do mówcy nieprawegoJ
A teraz mistrzu mój śpiewów głatkowytwornych coś nam nowego rzeknij, bo sławą tentu się okrył. — Dzielnych ci pomysłów pono trzeba przeciw niemu, jeśli chcesz go przezwyciężyć, niebyć pośmiewiskiem.
MÓWCA NIEPRAWY Aż mi kurcz po flakach jeździł, tak od dawna pragnę szyki mu pomięszać wszystkie zdańmi przeciwnemi.
Mnie to bowiem gorszym mówcą przeto właśnie zwano w szkołach myślicieli, iżem pierwszy ot! wymyślił, jak w procesach wszelkim prawom wbrew przeciwnie gadać. Ta to sztuka więcśj warta niż staterów krocie, gorszą sprawę choć obrałeś, jednak górą zostać.
Patrz zaś jait to wychowanie zbiję, w które dufa ten, co mówi najpierw, że ci ciepłych łaźni wzbroni.
[zwracając iię do prawego mówcy]
Więc na jakiej to zasadzie ganisz ciepłą kąpiel?
MÓWCA PRAWY Bo to rzecz najgorsza w świecie, męża tchórzem czyni.
MÓWCA NIEPRAWY Stój, boć’ zaraz w pas pochwycę, tak iż się nie wymkniesz. Powiedz-że mi, z synów Zeusa któryż, wedle ciebie, najdzielniejszy co do ducha, któryż zniósł najwięcej?
MÓWCA PRAWY Sądzę, że nad Heraklesa nikt dzielniejszym niebył.
MÓWCA NIEPRAWY Czyliż zimne gdzie widziałeś łaźnie Heraklesa?... a przeć’ któż mógł być dzielniejszym?
MÓWCA PRAWY
Otóż znów te brednie, które ciągle mając w gębie młodzież przez dzień cały, uciekając nam z palestry, tłumnie w łaźniach siedzi.
MÓWCA NIEPRAWY Dalej też rynkowe sprawy ganisz, ja zaś chwalę.
Wszakże, gdyby grzechem były, to Nestora mówcy, ni tćż innych swoich mędrców Homer by nie stworzył. — Do języka teraz przejdę, co go młodzież ćwiczyć zgoła niema, jak ty żądasz; ja przeciwnie twierdzę.
1060.
1065.
1070.
1075.
1080.
1085.
1090.
44
Potem skromność znów zalecasz, drugi błąd straszliwy!
Ot! przez skromność, czyś już widział, że się coś dobrego komukolwiek stało, powiedz,... chciejże mnie przekonać.
MÓWCA PRAWY Przeć niejedno!... Zaraz Peleus za nią miecz uzyskał.
MÓWCA NIEPRAWY Miecz?... Zaprawdę śliczny, biedak, dostał podarunek!
Toć Hyperbol lampiarz, oto, za swą niegodziwość wziął, nie lichą pałasinę, lecz tysiączków mnogo.
MÓWCA PRAWY Żonę swą Tetydę, Peleus winien był tej cnocie.
MÓWCA NIEPRAWY.
Co go potem opuściła, bo był nadto skromny, niechcąc całych nocy w łóżku mile z nią kozłować!
Kunszt ów każda z niewiast lubi, a tyś stary głupiec!
[zwracając się do Fejdipida]
Patrzno tylko chłopcze, co tam w tej skromności znajdziesz, iluż to rozkoszy ona cię pozbawić musi; chłopców, dziewek, gry, pijatyk, smacznych kąsków, śmiechu; na cóż całe życie zda się, jeśli tego niema? —
Lecz dość, a do naturalnych przejdźmy potrzeb życia. Potkniesz się w kochaniu pono;... z cudzą żonką zdyban na gorącem, zginiesz, bo się nie wypleciesz!... Ze mną zaś używaj świata, śmiej się, skacz, boć’ wszystko wolno. Jeślić’ na uczynku schwycą, wręcz do męża powiesz, żeś nie zgrzeszył... i na Zeusa śmiało się odwołaj; wszak miłości i kobietom nawet on ulega, jakże ty, śmiertelnik, mógłbyś lepszym być od boga?
MÓWCA PRAWY.
Cóż, gdy zadek, wbiwszy rzodkiew, sparzą mu popiołem, znajdziesz jaki frazes, iżby wielkodziurem niebył?
MÓWCA NIEPRAWY.
Chociaż wielkodziurem będzie, jakież wtem nieszczęście?
MÓWCA PRAWY.
Jakież by go większe spotkać jeszcze mogło?
MÓWCA NIEPRAWY.
A cóż powiesz, jeśli wtem cię właśnie zbiję?
MÓWCA PRAWY Cóż mam czynić?... Ot zamilknę!...
MÓWCA NIEPRAWY.
Więc mi powiedz przecie,
z kogóż biorą adwokatów?
MÓWCA PRAWY.
Z wielkodziurów!
MÓWCA NIEPRAWY.
Słusznie mówisz...
A tragików, z kogoż bracie ?
45
MÓWCA PRAWY.
Z wielkodziurów!
MÓWCA NIEPRAWY.
Wyśmienicie 1 Z kogóż naszych wielkich mówców?
MÓWCA PRAWY.
Z wielkodziurów!
MÓWCA NIEPRAWY
Teraz wszakże 1095. już poznałeś, żeś wzdy bajał.
[wskazując na zgromadzenie widzów]
A wśród widzów, kogóż pono też najwięcej?... patrzajl
MÓWCA PRAWY.
[obchodząc i przypatrując lif widzom]
Toć już patrzę.
MÓWCA NIEPRAWY.
Cóż spostrzegasz?
MÓWCA PRAWY.
Owoż najliczniejsi, jak mi bogi miłe wielkodziury!
[pokazując między widzami jednego po drugim palctm\
Pi-zecież tego
1100. znam ja dobrze... i tamtego,...
ot! i tego kudłatego!
MÓWCA NIEPRAWY.
Któż miał zatem słuszność?
MÓWCA PRAWY Już broń składam!
[do widzów, rzucając im swój płaszcz]
Bezecniki,
płaszcz, przez bogi, bierzcie w zakład, abym do was mógł co prędzej zdezertować!
[wskakuje ze sceny do widzów. Mówca nieprawy odchodzi jako zwycięzca inną stroną. — Sokrates i Strepsiades wychodzą równocześnie z swych domów]
SOKRATES.
1105. Cóż więc, chceszli tego synka twego zabrać
już, czy mam go jeszcze ćwiczyć w krasomówstwie?
STREPSIADES Ćwicz, nie żałuj skury i pamiętaj o tem, byś mu pysk wyostrzył; z jednej strony szczękę do spraw bagatelnych, drugą tak wywecuj,
1110. by procesa wielkie gryść bezpiecznie mogła.
/■■« j"-
ężf
' '
"■'ffś--"*'“. v,..'r*' : -V >
-rj-. *rr ^ '• ry^j.
.. . . ... »;••*,'• <r .v
- .
r* -sf *?-- -<■-'• '
-' v. : ■' rr”:';
46
SOKRATES.
Już si§ niebój, dzielny zeń wnet będzie mędrek.
FEJDIPIDES.
[odchodząc z Sokratesem do jego domu]
Bladosz, niewątpliwie i mizerak tylko!
[/Sfrepjtade* wraca do swego mieszkania]
CHOR
[c£o odchodzących]
Idźcież, kiedy chcecie, ale później tego pożałujesz.
[zw/racofłfc do mdżów]
1115. Co sędziowie na tem zyszczą, jeśli chór nasz, jako słusznie, wesprzeć zechcą, to wam zaraz bez ogródki opowiemy. — Najprzód bowiem, gdy w swym czasie órkę zacząć będzie trzeba, dla was najpierw padać będziem, a dla innych wiele późniśj. Dalśj zbóż i winnic waszych zawdy pilnie strzedz będziemy, 1120. by dokuczyć im nie mogła zbytnia słota lub posucha.
Gdyby zaś kto, człekiem będąc, nas boginie chciał znieważyć, niech pamięta jakie przez nas licho spaść mu na kark może. Ani wina z swego gruntu, ni tćż co innego zbierze, bo macice i oliwne gdy wypuszczać poczną drzewa,
1125. zetniem docna latorośle, tak je gradem wytłuczemy.
Gdy zaś cegłę robiącego ujrzem, wnet lunąwszy wszystkie mu dachówki rozbijemy, kule lodu na dach miecąc.
Gdy zaś on się będzie żenił, krewniak jego lub przyjaciel, przez noc całą lać będziemy, tak iż z duszy już zapragnie 1130. raczćj choć w Egipcie siedzieć, niźli nas tu źle osądzićl
STREPSIADES.
[wychodzi z domu swego niosąc wielki wór mąki na plecach]
Ot dwudziesty szósty, siódmy, ósmy... po nim zaś dziewiąty,., wreszcie ten, co głównym z wszystkich dni jest sprawcą mego strachu, zgrozy, wstrętu, stary-nowy, jak go zowią, już nadchodzi.
Wszak przysięga każdy z tych, co im winienem, złożyć zastaw skargi, docna mnie zmarnować, choć o słuszne względy proszę go pokornie:
„tój, łaskawco, sumki teraz przeć’ nie żądaj,., tę wypłatę odrocz, tamten dług mi daruj!*
„„Takby mi przepadło wszystko!““ mówią, lżąc mnie iżem oszust, jeszcze wciąż mi sądem grożą.
Teraz niech tam skarżą, drwię już sobie z tego; skoro gębą machać mój Fejdipid umie.
Wnet się o nim przecie w marzycielni dowiem.
[pukając do drzwi Sokratesa]
1145. Chłopcze!... słyszysz?... Chłopcze!
SOKRATES [wychodząc]
Witam Strepsiada!
STREPSIADES
Jac’ nawzajem! [oddaje mu wór.]
Weżno jednak to najpierwej; trza też godność świadczyć przeć mistrzowi swemu. —
1135.
1140.
47
Teraz mów, czy syn mój, coś go wziął w naukę świeżo, już tę nową mowę waszą pojął?
SOKRATES.
1150. Pojął.
STREPSIADES.
Przednio!... O wszechwładne wykrętarstwo! SOKRATES
Tak iż z każdej sprawy wydrwisz się niechybnie.
STREPSIADES.
Nawet, choćbym też przy świadkach był pożyczył?
SOKRATES Temci lepićj jeszcze, choć ich tysiąc stanie.
STREPSIADES
[skacząc w największej radości]
Najprzenikliwszym więc głosem zawołam:
1155. hejsa!.. hejsa!.. Rońcie łzy, o ważygrosze,
wy i wasze kapitały i pocenta od procentów!
Żadnej jużci teraz biedy mi narobić niezdołacie, taki to mi synek w tymtu domu się chowa, obosiecznym błyskając językiem, me przedmurze, zbawca rodu, wrogom klęska, wielkich ojcowskich utrapień pociecha.
Jego ztamtąd zawrołaj co prędzej tu do mnie. Dziecko ty moje, o chłopcze!., wychódźno! usłysz głos ojca twojego!
[Fejdipides znędzniały i zbladły wychodzi z domu]
SOKRATES
Otóż ów człowiek.
STREPSIADES.
[biegnąc naprzeciw niemu]
Drogi, o drogi!
SOKRATES [odchodząc]
Idź i zabierz syna z sobą.
STREPSIADES [przypatrując mu się]
1170. Hejże mój synku! Hejsa kochanku!
Jakaż radość moja, gdym twą cerę zoczył!
Teraz to dopiero widać, żeś spierała, sprzecznik, że to nasze swojskie i bezczelne:
„cóż ty gadasz!" świetnie w tobie się przyjęło,
1175. niemnićj, krzywdząc, jak wiesz, skrzywdzonego udać.
Z oczu ci zaś patrzy ta atycka butność.
Czemże mnie więc zbawisz, skoroś strącił w przepaść?
FEJDIPIDES Cóż strach w tobie wzbudza?
STREPSIADES.
Stary ów i nowy.
1180.
1185.
1190.
1195.
1200.
48
FEJDIPIDES Jakiż to dzień, powiedz, stary jest i nowy?
STREPSIADES Ten, na który zewsząd grożą mi skargami.
FEJDIPIDES Toć z skargami przepaść muszą, bo niemoże przecież jeden dzień być naraz dwoma dniami.
STREPSIADES.
Prawda!... być nie może.
FEJDIPIDES
Jakże bowiem?... Chyba, że podlotek byłby oraz starą babą.
STREPSIADES.
Lecz tak w prawie stoi,
FEJDIPIDES
Bo niewiedzą, mniemam,
co w istocie ono znaczy.
STREPSIADES
Cóż więc znaczy?
FEJDIPIDES Stary ów nasz Solon kochał lud przeć szczerze;
STREPSIADES Cóż to ma wspólnego z starym dniem i nowym?
FEJDIPIDES On sądowe pozwy przeto snać na dwa dni nam rozłożył, na dzień stary i dzień nowy, by pierwszego zastaw skargi każdy dawał.
STREPSIADES Pocóż zaś ów stary dodał?
FEJDIPIDES
O biedaku!.. by stanąwszy mieli oskarżeni jeden dzień do dobrowolnej zgody, niechcąc zaś jej, wnet pierwszego z rana mogli być ścigani.
STREPSIADES Czemuż zatem zwierzchność nie pierwszego bierze zastaw skargi, lecz go w stary - nowy ściąga ?
FEJDIPIDES Zda mi się, iż czyni jak probiercy ofiar; by snać jak najprędzćj zgarniać forszusiki, dniem już pierwej naprzód je kosztować zwykła.
STREPSIADES •
Ślicznie.
[obracając się do widzów]
Nieboraki i mazgaje, pocóż
49
1205.
1210.
1215.
1220.
1225.
1230.
tu siedzicie na łup dla nas mędrców?.. Pniaki, tłuszczo i barany, próżnych dzbanów kupo! —
Na mą więc i chłopca mego cześć, z radości nad tem szczęściem naszem, wiersz pochwalny utnę!
[śpiewając]
„Szczęsny o! Strepsiadesie, sam ty na mędrca wyrosłeś, a jakiegoż synka chowasz!" wołać będą na mnie kumy
i sąsiedztwo całe, ze zazdrości, że twe słowa górą w sądach. —
Ale chodź do domu, najpierw trza zjeść obiad, [odchodzą]
PASIAS
[mówiąc do świadka, z którym wchodzi]
Pocóż wiec ma człowiek grosz swój tak marnować?..
Żadną miarą!... Lepiej było odmawiając wtedy upiec raka, niż mieć teraz kłopot, gdy cię dla własnego otóż grosza muszę wlec, byś w skardze świadczył, a do tego jeszcze poczciwego na się ściągnąć gniew sąsiada.
Lecz się nie powstydzi ma ojczyzna za mnie,
pókim Żyw! [wołając do drzwi Strepsiadesa]
pozywam cię więc Strepsiadzie f STREPSIADES
[wychodząc z domu]
Któż tam ?..
PAfelAS [kończąc]
Na dzień stary-nowy!
STREPSIADES (obracając się do widzów)
Wyście świadki, że o dwóch dniach mówi! (do Pasiasza)
A to za cóż? gadaj.
PASIAS
Za te min dwanaście, któreś wziął, by kupić tę srokatą szkapę.
STREPSIADES
Konia?., (do widzów) Czy słyszycie? Wszakże wiecie wrszyscy jak koniarstwo lubię!
PASIAS
Wtedyś wszystkich bogów wzywał, że mi oddasz.
STREPSIADES Bo, jak Zeus mi miły, wted’ Fejdipid jeszcze tej niezbitej mowy zgoła nic nie umiał.
PASIAS
Teraz więc dla tego wyprzeć się zamyślasz?
STREPSIADES Jakiż więc pożytek miałbym z tej nauki?
1235.
2240.
1245.
__ 50 PASIAS
Chcesz na bogów przysiądz, żeś mi nic nie winien? STREPSIADES
Jakich bogów?
PASIAS Zeusa i Hermesa, Posejdona.
STREPSIADES
Owszem,
trzygroszniaka jeszcze dodam, bym mógł przysiądz.
PASIAS
Niech cię licho weźmie, kiedyś tak bezczelny!
STREPSIADES
[wskazując na gruby brzuch Pasiasza]
Trza go do garbarza, nieźle by wyglądał.
PASIAS ;
Szydzisz jeszcze łotrze!
STREPSIADES
Sześćby garncy weszło!
PASIAS
Zeus mi świadkiem wielki, wszystkie bogi przytem, żeć’ nie ujdzie płazem.
STREPSIADES.
Bawią mnie te bogi, a dla znawców godzien śmiechu Zeus w przysiędze.
PASIAS
Już on ciebie jeszcze kiedyś ciężko skarze. —
Lecz odpowiedz, czy mi oddasz, czy nie oddasz wreszcie co mi się należy?
STREPSIADES.
Bądź spokojny, zaraz ci wyraźnie odpowiedzieć mogę.
[wpada do twego domu]
■ PASIAS [do świadka]
Cóż, jak mniemasz, zrobi?
ŚWIADEK
Sądzę, że ci odda. STREPSIADES
[wychodząc i wlokąc za sobą dzieżę]
Gdzież ten, co pieniędzy się domagał?... [do Pasiasta] Powiedz CO to bracie ? [pokazuje mu dzieżę]
PASIAS Co to?... Jest to pono dzieża.
STREPSIADES.
Jeszcze chcesz pieniędzy, takim będąc dutkiem?
1250.
1255.
1260.
1265.
1270.
51
Niedałbym szelążka złamanego człeku,
coby nazwał dzieżą, to co dzieżem przecie.
PASIAS
Więc nie oddasz?
STREPSIADES.
Ile mi wiadomo, nie dam.
[grożąc mu pięścią]
Czy mi waść nakoniec prędzej ztąd nie pójdziesz od tych drzwi?
PASIAS
Odchodzę 1... Ale słuchaj, choćby zdechnąć przyszło, zaraz zastaw skargi złożę, [odchodzi]
STREPSIADES
[wołając za nim]
Dodasz go do owych min dwunastu, człeczel...
Nie chciałbym jednakże, by ci na to przyszło, boś tak srodze głupio nazwał ową dzieżę.
AMYNIAS [wchodni stękając]
Aj, Aj!
STREPSIADES.
Ho, ho!
Któż tam ten, co jęczy?... Czy zaś który z owych Karkinosa bogów niezastękał szumnie?
AMYNIAS
Jakto, chcecie wiedzieć kto w istocie jestem?
Człowiek nieszczęśliwy!...
STREPSIADES
Daj mi święty pokój! AMYNIAS [deklamując]
O kamienny bogu!.. Wozołomny losie mych rumaków!.. Jakże mnie Pallado gubisz!
STREPSIADES.
Cóż zaś Tlepolemos mógł ci zrobić złego?
AMYNIAS
Nie szydź przyjacielu, lecz synkowi rozkaż, by pieniądze, które wziął odemnie, oddał, tak już z innćj racji, jak żem teraz w biedzie.
STREPSIADES.
Jakież to pieniądze?
AMYNIAS
Którem mu pożyczył. STREPSIADES Żleś w istocie wyszedł, tak mi się to widzi.
AMYNIAS
Te wyścigi konne!... Jakżem spadł, przez bogi!
1275.
1280.
1285.
1290.
1295.
52
STREPSIADES.
Cóż tak pleciesz, jakbyś z pieca spadł był na łeb? AMYNIAS
Plotę?... gdy pieniędzy moich się domagam.
STREPSIADES.
Aleś ty sam, człecze, mocno chory.
AMYNIAS
Jak to?
STREPSIADES Zda się, że już sobie mózg otrząsłeś w głowie. AMYNIAS
Ty zaś, zda się, będziesz pozwan niewątpliwie, jeśli mi pieniędzy mych nie oddasz.
STREPSIADES
Mówno
teraz, jakże myślisz, czy za każdą razą Zeus nam z deszczem świeżą wodę zseła, czy też słońce znów tę samą z dołu ciągnie w górę ?
AMYNIAS
Niewiem co tam prawda, mnie to nieobchodzi.
' STREPSIADES
Czy więc zasługujesz, bym ci dług twój oddał, kied’ w nadziemskich sprawach taki nieuk z ciebie ?
AMYNIAS Jeśli może u was kuso, to choć procent mi oddajcie.
STREPSIADES Procent?... A to co za zwierze? AMYNIAS Cóż innego, jak iż co dzień i co miesiąc coraz więcej, więcej tych pieniędzy rośnie, gdy nieznacznie sobie czas upływa.
STREPSIADES
Przednio!...
Jakże, czy pełniejsze teraz morze, czy też przedtem było, gadaj?
AMYNIAS
Przecież równe zawsze, bo się snać nie godzi, by pełniejszem było.
STREPSIADES
Gdy więc morze, choć doń rzeki płyną, jednak nie przybiera, ty się nędzny człecze starasz o to, by kapitał twój przybierał ciągle!
Czy się nieodporwiesz zaraz precz od domu?
1300.
1305.
1310.
1315.
1320.
53
[woła we drzwi na sługę]
Daj no tutaj batal
AMYNIAS [do widzówj
Was na świadki biorę!
STREPSIADES
[któremu bat przyniesiono, grożąc]
Ruszaj bez namysłu!... Wiu-że, wiu folblucie!
AMYNIAS
[ustępując przed nacierającym]
Gwałt to oczywisty.
STREPSIADES
[nacierając nań z batem\
Pójdziesz z miejsca?... Batem cię po zadku skropię, mój cugowcze dzielny! .
[bije go i goni]
W nogi łotrze!... Już ja cię ztąd wykolebię wraz z kołami twemi i z twoim zaprzęgiem!
[Amynias y,cieka, Strepsiades wchodzi do domu]
CHÓR
Strofa e.
Otóż na co wyjdzie puszczać się na zdrożne rzeczy!.. Wszakże starowina ośmielony chciałby skręcić to co był pożyczył.
Lecz nie minie dzień dzisiejszy, by nie połknął coś takiego, co mądralę tego pono za hultajskie sztuczki nagle wtrąci w błoto.
Antistrofa e.
Gdyż niebawem znajdzie to, jak mniemam, czego szukał już od dawna pono, by mu wprawny był synalek w zdaniach wręcz przeciwnych temu, co jest słuszne, tak iż mógłby wszystkich zbijać, których spotka, choć najgorszą racją.
O zapragnie pewno, by niemową został!
STREPSIADES
[wypada z domu z krzykiem, za nim Fejdipides]
Aj, aj! Aj, aj!
Krewni i sąsiedzi, współmieszkańce moi,
mnie ratujcie, jak możecie, bo mnie bije!
O ja nieszczęśliwy!... Szczęki me i głowa!..
O ty bezecniku, ojca bijesz!
FEJDIPIDES
Tak jest, ojcze.
54
STREPSIADES Otóż, przyznał, że mnie bije!
FEJDIPIDES
A i owszem.
STREPSIADES O! bezecny, ojcobójco!... O ty rozbójniku!
FEJDIPIDES Jeszcze raz to powtórz, mów i więcej tego; wiesz przeć jak mi miło mnogich obelg słuchać.
STREPSIADES
1230. O rozlazłozadku!
FEJDIPIDES
Jakbyś róże rzucał! STREPSIADES
Ojca bijesz:
FEJDIPIDES
I przez bogi! wnet dowiodę, żem cię słusznie wybił.
STREPSIADES
O najbezecniejszy 1... Jakże, wybić ojca, słusznem nazwać możesz?
FEJDIPIDES Ja ci to pokażę i przekonam zaraz.
STREPSIADES 1335. O tem mnie przekonasz?
FEJDIPIDES
Jak najłatwiej w świecie. — Wybierz, której z dwojga mów się trzymać mamy?
STREPSIADES
Jakich mów?
FEJDIPIDES
Ot lepszej, lub tćż gorszćj mowy STREPSIADES
Toć cię dałem uczyć, ptaszku mój, niestety! prawu wręcz zaprzeczać, kied’ mi teraz wmówić 1340. chcesz, że sprawiedliwą rzeczą jest i piękną, by synowie ojca pięścią po łbie bili!
FEJDIPIDES
Pewien jednak jestem, że cię tak przekonam, iż, mnie wysłuchawszy, słówka nie odpowiesz.
STREPSIADES Bardzom jest ciekawy, co takiego rzeczesz.J
!/ll
a:
55
1345.
1350.
1355.
1360.
1365.
1370.
1375.
1380.
CHÓR Strofa f.
Rzecz to twoja, starcze, coś wymyślić, abyś ' wnet młodzika rozbroił;
Gdyby bowiem zbyt nie dufał, pewnoby tak nie był strasznie zuchwałym.
Lecz mu coś animusz krzepi i widoczny jego sposób myślenia.
Ale z czego się ta walka najpierw rozpoczęła, rzec chorowi trzeba było; teraz więc to uczyń.
STREPSIADES Otóż, z czego się najpierwej wszczęły nasze spory,
Zaraz powiem... Przy wieczerzy, gdy, jak wiecie, siedzim, najpierw mu kazałem, aby, lutnię wziąwszy, śpiewał znaną piosnkę Simonida: Strzygli tam barana!
On zaś rzekł, iż grać na lutni rzecz to przestarzała,
Śpiewać pijąc czynią baby, które kaszę melą,
FEJDIPIDES Czy już nie trza było wtedy bić i kopać w7aści, boś mi śpiewać kazał, jakbyś Świercza miał w gościnie.
STREPSIADES Prawił już to samo w domu, z czem wyjeżdża tutaj,
Simonida zwąc bezczelnie nędznym wierszokletą.
Jam się ledwo już posiadał, jednak się wstrzymawszy, potem mu kazałem, by mi, gałąź myrtu biorąc,
(bo Ajschyla ja uważam za poetów księcia),
coś z Ajschyla przeć zaśpiewał. On zaś wręcz zawołał:
„to chropawiec, pełen szumu, fafiarz napuszysty!“
Łatwo pojąć jak mi wtedy serce bić poczęło; wszakże, gniew mój połykając, rzekłem: „coś innego więc zaśpiewaj, z nowszych rzeczy, co tak arcymądre!“
Wnet on Euripida wierszyk pocznie, jak z rodzoną (chroń od złego nas Apollon!) siostrą brat się przespał.
To mi trochę nadto było, przetoż mu sypnąłem całą garścią brzydkie słowa, zkąd, jak pojąć łatwo, ząb za ząb się wszczęła kłótnia. On zaś potćm skoczył do mnie, gniótł mnie, młócił, dławił, docna mnie zmarnował.
FEJDIPIDES Czy nie słusznie za to, że mi Euripida lżyłeś, to mądrości dziwo?
STREPSIADES On?.. Mądrości?.. Jak cię nazwać!.. Lecz mnie bić znów niewart gotów.
FEJDIPIDES
Słusznie, jak Zeus miły!
• STREPSIADES
Jak to słusznie?., bezczelniku! Ja, com cię wypigłał,
Wnet zgadując co tam myślisz, skoroś głużyć począł!
Gdyś zawołał tutu, zaraz pić ci podawałem,
56
jeśliś papu pragnął, biegłem wnet ci clileb przynosząc, ledwoś zaś ęę zakrzyknął, zaraz cię zchwyciwszy,
1385. na dwór niosąc, wysadzałem. Ty mnie teraz dławiąc krzyczącego, wrzeszczącego, że mnie potrzeb nagli, łotrze! na dwór wynieść nie zechciałeś, alem tam, duszony w domu,
1390. sfajdał się na miejscu.
CHÓR Antistrofa f.
Są.dzę, iż niejedno młode serce zadrgnie z ciekawości, co powie?
Młodzik bowiem, który tego się dopuścił, jeśli słowem przekona,
1395. skura starych wted’ nie będzie wartą,
ani garści fasoli.
[ido Fejdipida]
Twój więc kłopot, ty, co nowe dźwigasz i poruszasz zdania, znaleść sposób, abyś pozór miał słuszności.
FEJDIPIDES O! jak miło przystać do tych nowyeh i wygodnych 1400. zasad i na istniejące prawa patrzeć z góry!
Gdym o samych bowiem koniach tylko jeszcze myślał, ledwom mógł trzy słowa zliczyć, by nie strzelić bąka; teraz, gdy mnie ten tu stary sam od tego wstrzymał, zdań subtelnych wciąż słuchając, rozpraw i pomysłów,
1405. sądzę, że dowiodę, jako słuszna ojców karcić.
STREPSIADES Jeździj sobie już do woli!.. Dla mnie lepiej przecie czwórkę szkap ci trzymać, niźli od twój pięści ginąć.
FEJDIPIDES
Gdzieś mi przerwał mowTę moją, wracam więc napowTÓt. — Najpierw, odpowiadaj: czy mnie biłeś, gdym był chłopcem?
STREPSIADES 1410. Biłem, lecz z miłości, albo troskliwości.
FEJDIPIDES
Powiedz,
czy nie słusznie, bym i ja też, równie z życzliwości, bił cię, skoro życzliwości bicie jest dowrodem?
Zkądże bowiem ma twe ciało plagom ujść bezkarnie, nie zaś moje?... Toć i ja też wolny się rodziłem! —
1415. „Różczką dziatki biorą, niemiał-że-by ojciec?“ Powiesz snać, źe li w dziecinnym to stosowne wieku; ja bym odrzekł, że staruszek, to podwójne dziecko
i że słuszniej, aby stary plagi brał, niż młody; sprawiedliwie bowiem starszy mniej powinien grzeszyć.
STREPSIADES
1420. Takich praw nie znajdziesz nigdzie, by to ojciec cierpiał.
57
FEJDIPIDES Niebył-że to człowiek, tak jak ja i ty, co pierwszy prawa nadał i przekonał przodków słowy swemi?
Czemuż mnie-by nie przystało nowe dać na przyszłość prawa synom, by na odw'et ojców swych gromili?
1425. Ile zaś wzięliśmy plag, nim prawo to ogłoszą,
z tych kwitując, puścim płazem, że nas dawniej bito. —
Patrz-no na koguty, albo inne takie twory, jak to ojców odpędzają;., czemże przeć’ się one od nas różnią, chyba tem, że uchwał nie gryzmolą!
STREPSIADES
1430. Czemuż więc kogutów w wszystkiem niechcesz naśladować, nie żresz śmieci i na grzędzie siedząc nie śpisz w nocy?
FEJDIPIDES To nie jedno; nie dzieliłby Sokrat tego zdania.
STREPSIADES.
Nie bij więc, inaczej sam się będziesz winił.
FEJDIPIDES
Jak to?
STREPSIADES Jeśli ja cię teraz słusznie karcić mogę,
1435. to ty syna, skoro mieć go będziesz...
FEJDIPIDES
Jeśli zaś nie?... darmo wziąłbym basy, ty zaś ze mnie drwiąc-byś umarł.
STREPSIADES [do widzów]
Zacni rówiennicy!.. Słusznie, jak ja mniemam, prawi.
Mojem zdaniem trza ustąpić dzieciom w czem się godzi, gdyż na plagi zasługujem, jeśli złe broimy.
FEJDIPIDES
1440. Teraz drugi jeszcze rozważ pomysł.
STREPSIADES.
Pewno zginę!
FEJDIPIDES
Owszem, już się truć przestaniesz, żeć’ tak biednie poszło.
STREPSIADES.
Jakże, powiedz, jaką korzyść z tego licha zyskam?
FEJDIPIDES Matkę tak wybiję, jak i ciebie.
STREPSIADES.
Zlituj-że się!..
1445. Jeszcze większa zbrodnia!
FEJDIPIDES
Cóż?.. A jeśli cię przekonam, gorszej mowy się trzymając, że trza matkę bić koniecznie?
8
1450.
1455.
1460.
1465.
1470.
1475.
_____58
STREPSIADES.
Wszakże, jeśli-byś to zrobił, na nic się już nie oglądaj, lecz z twym Sokratesem razem
i tą gorszą mową wskakuj do rakarni!
[do Chóru się zwracając]
Wyście mi, o Chmury! tego narobiły!
Wszakże waszej pieczy wszystkom moje oddał.
CHÓR
Sam jedynie, człecze, jesteś teraz winien, własnowolnie na złe rzeczy się puszczając.
STREPSIADES Czemuście mi wtedy tego nie mówiły?..
Starca i prostaka nadęłyście bardziej.
CHÓR
Czynim to za każdą razą, gdy poznamy, że do zdróżnych rzeczy ktoś ma pociąg wielki, aż dopóki w końcu biedy nań nie zwalim, by się przeć’ nauczył bogow lękać wreszcie.
STREPSIADES Biadaż mi, o Chmury! złe to, ale słuszne!...
Tego, com pożyczył, nie powinien byłem wręcz zapierać!... Teraz zaś, najmilszy synku, chódź-no ze mną zabić łotra Chajrefonta, oraz Sokratesa, co nas oszwabili.
FEJDIPIDES Mistrzów moich krzywdzić żadną miarą niechcę.
STREPSIADES Bój-że się przynajmniej ojczystego Zeusa!
FEJDIPIDES Patrzaj!... Ojczystego Zeusa!.. Stary grzybie!..
Któż to jest ten Zeus?
STREPSIADES
Jest!
FEJDIPIDES
Bynajmniej, skoro Wir króluje przecież, Zeusa wypędziwszy.
STREPSIADES Oj, co niewypędził!... tyłkom ja tak myślał, dla głupiego Wiru... Biada nieszczęsnemu,
(co cię stary garnku, wziąść za boga mogłem!)
FEJDIPIDES Sam tu sobie szalej i do woli bajdurz. —
STREPSIADES O ten mój nierozum;.. jakże oszalałem,
59
gdym dla Sokratesa bogów się pozbywał!
[,zbliżając się do posągu Hermesa, który przy jego domu
Przeć Hermesie miły, na mnie się nie gniewaj, nie zniszcz mnie do reszty, lecz łaskawie przebacz, 1480. żem z przemądrzałości docna owarjował. —
Daj mi teraz radę, czy na nich do sądu mam wypalić skargę, czy też co innego?
[przytyka ucho do ust bożka]
Słusznie radzisz niechcąc, bym się w skargi wdawał, jak najprędzćj budę ot podpalić durnym 1485. tym szczekaczom .. [wołając do drzwi swoich]
Chódź-no Xantiaszu! Wyjdźno z drabką, przynieś też motykę z sobą!
Zaś, na górę wlazłszy na tę marzycielnię, dach rozwalaj, chłopcze, jeślić’ Pan twój miły, aż im buda cała na łeb się zawali!
1490. Mnie zaś niechaj głownię ktoś tu wnet przyniesie! — Już ja ich tu zmuszę, że mi dzisiaj ciężko pokutować będą, choć to psy bezczelne.
[niewolnicy Strepsiadesa zaczynają burzyć dom Sokratesa] UCZEŃ I. [wołając X domu]
Aj, aj!.. Aj, aj!
STREPSIADES
[włażąc z głownią na dach, który podpala]
Teraz, moja głownio, buchnij mi płomieniem!
UCZEŃ L
[wyglądając oknem na dach]
1495. Cóż to czynisz człecze?
STREPSIADES
Co ja czynię?... Wszakże puszczam się z belkami na na rozprawkę małą.
UCZEŃ II.
[z drugiego okna wyglądając na dach]
Gwałtu!.. Któż podpala domek nasz?.. Któż taki?
STREPSIADES Ten, braciszku, coście płaszcz mu skradli.
UCZEŃ III.
[inną dziurą wyglądającJ
Giniem już, giniemy!..
STREPSIADES.
Tego pragnę właśnie,
1500. byle nie zawiodła mnie motyka jeszcze,
a ja z góry spadłszy karku wpierw nie skręcił.
SOKRATES.
[wytykając głowę]
Ty tam!.. Cóż do kroćset robisz tam na dachu?
STREPSIADES.
Po powietrzu bujam i nad słońcem dumam!
60
SOKRATES
Gwałtu!.. Ja nieszczęsny, duszę się biedaczek!
CHAJREFON
[pokazuiąc się dziurą]
1505. Ja zaś nieboraczek spalę się na popiół!
STREPSIADES Pocóż wam to było targać się na bogów, lub się przypatrywać stolcom księżycowym?
[ Mędrcy wyskakują z palącej się marzy cielni i uciekają.]
[,Strepsiades goni ich z niewolnikami.]
Goń ich, bij, potrącaj! jak z tysiącznych przyczyn, tak najbardziej za to, iż krzywdzili bogów.
[wszyscy goniąc się wypadają za scenę]
CHÓR '
[obracając się do luidzów]
1510. Teraz wychodźcie, bo dosyć na dzisiaj tańca i śpiewu mieliście
zapewne!
i ■
4, i
B I B t I O T E K A NARÓD OWA Nawider (dyskusja) 21:32, 30 gru 2023 (CET)