nie, czy rzemieślnik pracował nad surowcem własnym, kupionym, wymienionym, czy też otrzymywał go do feudała. Jeżeli chodzi o okres kolonizacji na prawie niemieckim w Polsce, to rękodzielnicy wiejscy z zasady dostawali do roboty surowiec pański lub sołtysi[1]. Tak więc sytuacja na wsi wyglądała inaczej niż w mieście. Młynarze samodzielni też chyba wyjątkowo kupowali surowiec; przeważnie zadowalali się przeróbką dostarczonego im przez odbiorcą towaru. Natomiast fakt pojawienia się na jarmarkach miejskich wyrobów rzemieślniczych wiejskich[2], fakt zwalczania przez miasto rzemieślników wiejskich jako konkurentów[3] świadczy, że rękodzielnicy pracujący na potrzeby wsi — gromadzcy, a może i sołtysi — prawdopodobnie musieli nie tylko przerabiać surowiec dostarczony, ale również kupować go w celu przeróbki — przynajmniej częściowo — na własne cele sprzedażne. Jest to ilustracja do twierdzenia Lenina o pierwotnej roli rzemiosła wiejskiego i o stopniowym dopiero przejściu do produkcji na rynek[4].
Ciekawą rzeczą jest zbadanie, jakie zawody były najczęściej spotykane w rzemiośle sołtysim. Można się o tym dowiedzieć głównie z dokumentów lokacyjnych przewidujących założenie takich czy innych warsztatów rzemieślniczych na rzecz sołtysa. Nie gwarantuje to oczywiście zyskania ścisłych wiadomości czy też poznania istotnego stanu rzeczy. Niemniej jednak stosunki pomiędzy uzyskanymi liczbami można uznać za wykazujące istotne tendencje osadźców, a co ważniejsze, stopień zapotrzebowania wsi na dane rzemiosło. Odnośnie do Wielkopolski, ziemi sieradzkiej, łęczyckiej i Kujaw zestawienie takie wykonali już Tyc i Masłowski; po uzupełnieniu wszystkich tych zestawień i uwzględnieniu Małopolski otrzymamy liczby poniższe[5]. Odnoszą się one oczywiście do rzemiosła tylko sołtysiego, a pod uwagę biorą jedynie dokumenty kontrakcyjne (od połowy XIII w. do połowy XV w.).
Można by postawić zarzut, że liczby zamieszczone w poniższej tabelce po pierwsze są zebrane z dwóch wieków (od połowy XIII do połowy XV w.) i wobec tego trudno byłoby wyciągnąć z nich jakieś wnioski, po wtóre — są podane ze zbyt wielkich jednostek terytorial-
- ↑ Por. wiele wzmianek z AGZ np. t. XVII, nr 2344; t. XVI, nr 2053; t. XV, nr 311; S. Sochaniewicz, o. c., więcej oczywiście można znaleźć wzmianek do wieku XVI.
- ↑ Por. K. Koehler, Dawne cechy i bractwa strzeleckie miasta i folwarku Kościana, Poznań 1898, str. 225; w XV w. kowale uzyskali przywilej hamujący konkurencję obcą, wiejską; Kod. Dypl. Wkp. t. I, nr 436, r. 1268; Vol. Leg. t. I, str. 36. (Statut warcki).
- ↑ Kod. Dypl. Wkp., t. II, nr 757, r. 1296.
- ↑ W. I. Lenin, Dzieła, t. 3, str. 336.
- ↑ Kod. Dypl. Wkp., t. I, II, III, V; Kod. Dypl. Pol., t. I, II; Kod. Dypl. Młp., t. I, III.
