historycznej[1]. Jak można jednak sądzić z bardzo skąpych wiadomości zawartych w przywilejach, a głównie w zapiskach sądowych, narzędzia produkcji nie zmieniły się od momentu wprowadzenia koła wodnego w Polsce w XIII wieku aż do końca XVI wieku (fryszarki). Technikę produkcji i narzędzia opiszę w specjalnym rozdziale, opierając się na licznych wiadomościach dotyczących wieku XVI, przy czym wezmę pod uwagę skąpe informacje z okresu czynszowego.
Inaczej przedstawiają się pytania — czyją własność stanowiły narzędzia, którymi posługiwali się rzemieślnicy, i czy surowiec w etapie przeróbki był własnością feudałów czy rzemieślników. Jest to problem zasadniczy dla zrozumienia istotnych cech okresu[2].
Na pierwsze pytanie — czyją własnością były narzędzia produkcji — nie można dać odpowiedzi jednolitej. Nie ulega wątpliwości, że młyny na przykład bywały w bezpośrednim posiadaniu szlachty, która je oddawała zawodowym młynarzom w dzierżawę razem z narzędziami znajdującymi się wewnątrz, a najniezbędniejszymi do ciesiółki i prostszych robót kowalskich, jak młoty, piły, kowadełka, siekiery itd., albo też nawet sama uprawiała to rzemiosło[3]. Częściej jednak młyny „wraz ze wszystkimi ruchomościami” były własnością użytkowników posiadających prawo młyńskie, przywileje itd. Pomiędzy tymi dwoma rodzajami krańcowymi istniała cała gama pośrednich, jak dzierżawy i powinności w rozmaitych formach, służebności itp.[4]. Jeżeli chodzi o rzemiosło rękodzielnicze, to też nie można by odpowiedzieć autorytatywnie na to pytanie. Rzemieślnicy zależni od szlachty, sołtysów, czy duchowieństwa dostawali często narzędzia od pana[5]; rzemieślnik posiadał tylko znajomość fachu. No pewno jednak nie było to regułą; trudno przypuścić, aby wędrowni rzemieślnicy wiejscy (cieśle, kowale, krawcy) nie posiadali własnych narzędzi, które przenosili z miejsca na miejsce[6]. Natomiast poszczególny rzemieślnik był przeważnie stałym i jedynym użytkownikiem swego warsztatu, co więcej — używającym go dziedzicznie (np. kuźnie kowalskie stanowiące własność feudała, a przechodzące w użytkowanie przez szereg pokoleń).[7]. O wiele łatwiej jest odpowiedzieć na pyta-
- ↑ Por. olbrzymie osiągnięcia B. Rybakowa, Remiesło drewniej Rusi.
- ↑ W. I. Lenin, Dzieła, t. 3, str. 189 i nast.
- ↑ AGZ, t. XVI, gdzie występuje szereg młynarzy-szlachty (ziemia sanocka).
- ↑ Por. AGZ, t. III, nr 11; t. VII, nr 1; t. XVI, nr 1581; t. XI, nr 1713; Das Schöffenbuch…, wyd. F. Doubek i H. Schmid, nr 261, 318 i in. r. 1479, T. Tyc, o.c., str. 60; Cod. Dipl. Sil., t. XIV, str. 26 i in.
- ↑ W. A. Maciejowski, o.c., str. 135.
- ↑ Por. P. Dąbkowski, Stosunki gospodarcze w ziemi halickiej w XV w., str. 37, gdzie autor opisuje takich wędrownych rzemieślników.
- ↑ Por. Wiejskie księgi sądowe np. wsi Barycz, Ossolineum, Rkp. nr 3598, str. 176 i 210.
