subkultury sprzyja ubóstwo, niski poziom wykształcenia oraz zamieszkiwanie w centrum metropolii lub na wsi. W miejscach tych może wystąpić zjawisko dominacji subkultury starości poprzez rozbudowę specjalnej infrastruktury usługowej, handlowej, mass mediów[1] i innych instytucji. Uczestnictwo w tworzeniu subkultury hamuje zaś kontynuacja pracy zawodowej w okresie starości, podtrzymywanie regularnych kontaktów z rodziną, działalność mass mediów z homogeniczną ofertą kulturalną i rozrywkową skierowaną do wszystkich odbiorców, utrzymywanie kontaktów z pracownikami socjalnymi oraz brak identyfikacji z okresem starości. Pozytywnym efektem funkcjonowania subkultury starości może być podejmowanie przez ludzi starych wspólnych działań dla przyjemności i rekreacji. Negatywnym natomiast mogą być działania wynikające z poczucia wykluczenia społecznego lub wyrazy sprzeciwu wobec kultury dominującej — wówczas wzrasta prawdopodobieństwo, że grupy zainteresowań przekształcą się stopniowo w grupy nacisku, a z czasem ich interesy będą reprezentować partie polityczne. W polskich warunkach częściowe zaprzeczenie tej teorii stanowi popularność Krajowej Partii Emerytów i Rencistów[2].
Teoria politycznej ekonomii starości[3] reprezentowana m.in. przez C. Estes, A. Wwalkera i A. Guillemard opiera się na teorii konfliktu i marksistowskiej ekonomii politycznej. Zakłada się tu, że starość to efekt polityki socjalnej, podziału pracy i podziałów na płeć, wiek, grupy etniczne i klasy. Teoria ta wskazuje na istnienie zjawiska dyskryminacji ze względu na wiek (ang. ageism; ageizm, wiekizm[4]). W nurcie politycznej
- ↑ Mianem mediów masowych lub środków komunikowania masowego za D. McQuailem określa się „instytucjonalne środku publicznego komunikowania na odległość, do wielu odbiorców, w krótkim czasie”. Upowszechniające się głównie od początku XX wieku prasa, radio i telewizja, są instytucjami tworzącymi niewiele przekazów, ale ich potencjalny zasięg i skala oddziaływania jest ogólnospołeczna. Media pełnią pięć funkcji: informują, korelują (wyjaśniają, socjalizują, koordynują działania), zapewniają ciągłość (wyrażają dominującą kulturę), zapewniają rozrywkę i mobilizują. Działalność instytucji medialnych ma charakter gospodarczy — pełnionym przez nie funkcjom odpowiadają kreowane w nich dobra materialne i usługi. Zob. D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, PWN, Warszawa 2007, s. 23, 111-112.
- ↑ Przypuszcza się, iż niska popularność Krajowej Partii Emerytów i Rencistów jest efektem silnego zróżnicowania kategorii społecznej ludzi starych w Polsce. Bardziej prawdopodobne jest, iż na terenie kraju będą powstawać lokalne grupy reprezentujące interesy ludzi starych. Oznaki tego procesu może stanowić ich rosnąca aktywność w parafialnych klubach seniora, grupa samopomocowych i innych grupach. Zob M. Niezabitowski, Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej. Problemy uczestnictwa społecznego, op. cit., s. 173-174.
- ↑ B. Synak, Ludzie starzy, op. cit., s. 145; J. Halicki, Społeczne teorie starzenia się, op. cit., s. 264; B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, op. cit., s. 173-174.
- ↑ Ageizm, według R. Butlera — twórcy tego określenia, odnosi się do „procesu systematycznego tworzenia stereotypów i dyskryminowania ludzi z powodu tego, iż są starzy” (cyt. za P. Szukalski, Uprzedzenia i dyskryminacja ze względu na wiek (ageism) — przyczyny, przejawy, konsekwencje, op. cit., s. 11). Podejście to pomija jednak inne grupy wieku. Szerszą definicję proponuje E. Thorpe: „Dyskryminacja ze względu na wiek jest doświadczeniem odmiennego traktowania i nieposzanowania osobistych praw i możliwości. Opiera się na stereotypowych przeświadczeniach o naturze jednostki, jej możliwościach i umiejętnościach formułowanych w odniesieniu do wieku. Dochodzi do niej wtedy, gdy uprzedzenia związane z wiekiem zostają zinstytucjonalizowane, czy to wprost poprzez przepisy i uregulowania prawne, czy też w sposób mniej czytelny, przejawiający się w zwyczajach i praktyce życia społecznego. Dyskryminacja ze względu na wiek dotyka ludzi w różnym wieku, choć w sposób szczególny doświadczana jest przez osoby starsze, przez co przyczynia się do wykluczania ich ze społeczeństwa” (Dyskryminacja ze względu na wiek w Unii Europejskiej, [w:] B. Tokarz (red.), My też! Seniorzy w Unii Europejskiej, ARFP, Warszawa 2004, s. 51). Ujęcie to wskazuje na formalne i nieformalne bariery aktywności w różnych obszarach życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Ponadto E. Thorpe wyróżnia trzy formy ageizmu: bezpośrednią, pośrednią i zwielokrotnioną. Pierwsza dotyczy mniej przychylnego traktowania jednych osób w określonej sytuacji niż pozostałych w porównywalnych warunkach. Druga stosowana wobec wszystkich pozornie neutralnych warunków, kryteriów lub praktyk, które konkretną grupę wiekową dotykają w sposób szczególny i nie mogą zostać obiektywnie uzasadnione. Do dyskryminacji zwielokrotnionej dochodzi zaś gdy jednocześnie nakładają się na siebie różne przyczyny dyskryminacji jak np. wiek, płeć, orientacja seksualna, niepełnosprawność, rasa, pochodzenie etniczne. Zob. również A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie społeczeństwa mądrości, [w:] A. Kobylarek (red.), Wspólnota i różnica. Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 344-360; A. Klimczuk, Bariery i perspektywy integracji międzypokoleniowej we współczesnej Polsce, [w:] D. Kałuża, P. Szukalski (red.), Jakość życia seniorów w XXI wieku z perspektywy polityki społecznej, Wyd. Biblioteka, Łódź 2010, s. 92-102.
