Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/117

i lwia skóra, i żeby Herkules wraz z innemi ważniejszemi przedmiotami nie pozostał między temi, które pominąłeś. Bo zdaje mi się, że nie łatwiej mówić o ogólnych przedmiotach, jak o szczególnych, i że daleko trudniej rozprawiać o naturze bogów, niżeli bronić spraw w sądach.
 Mnie się tak nie zdaje, rzekł Antoniusz, i to ci, Katulu, okażę nie z powziętej nauki, ale co większa, z własnego doświadczenia. O wszystkich innych rzeczach mówić jest, wierzaj mi, igraszką dla człowieka nie tępego, mającego cokolwiek wprawy, trochę naukowych wiadomości i wykształcenia pospolitego dobrze wychowanym ludziom; ale mówić w sporach sądowych jestto trudne dzieło, a może ze wszystkich dzieł ludzkich najtrudniejsze. Tamci to bowiem ludzie nieoświeceni sądzą po największej części z wygranej o talencie mowcy; tam stoi uzbrojony przeciwnik, którego zranić i obalić trzeba; tam często ten, co ma wydać wyrok, jest ci niechętny lub rozgniewany, albo nawet jest przyjacielem twego przeciwnika, twoim nieprzyjacielem; trzeba albo go nauczyć, albo wywieść z błędu, albo powstrzymać, albo pobudzić, nakoniec wszelkiemi sposobami słowa potęgą nad nim panować, stosując się do okoliczności i do natury sprawy; trzeba umieć jego życzliwość w nienawiść, nienawiść w życzliwość zamienić, i mieć na pogotowiu sprężyny, żeby go to do surowości, to do łagodności, to do smutku, to do radości nastroić. Trzeba tam użyć całej mocy myśli, całej dobitności wyrazów, i z niemi złączyć akcyą silną, rozmaitą, pełną życia, pełną zapału, pełną tkliwego uczucia, pełną prawdy. Kto w tych arcydziełach doszedł do tego stopnia sztuki, że zdołał, jak Fidiasz, zrobić posąg Minerwy, ten pewnie nie będzie się mozolił nad pomniejszemi dziełami, jak ów artysta nie mozolił się nad ozdobami tarczy tej bogini.

 XVIII. Im więcej, rzekł Katulus, wychwalasz wymowę i jej cuda, tym bardziej pragnę dowiedzieć się, jakiemi sposobami i za pomocą jakich prawideł nabywa się taka potęga słowa. Mało mi wprawdzie na tem zależy, bo w moim wieku tej sztuki już nie potrzebuję, a kiedym jej potrzebował, inny sposób mówienia przybrałem; nigdy nie wydarłem sędziom