Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/116

zdrowym rozsądkiem, z przyrodzeniem ludzi, z ich sposobem myślenia i postępowania, mowca znać powinien, nie żeby o każdej z tych rzeczy sposobem filozofów oddzielnie odpowiadał, lecz żeby co z nich wyczerpnął, w mowy swe mógł rozsądnie wplatać, i żeby o nich tak mówił, jak ci mówili, którzy państwa założyli i prawa im nadali, to jest prosto i jasno, bez długiego rozprawiania i bez czczego sprzeczania się o słowa.
 Żeby wam dziwno nie było, że na tyle tak ważnych rzeczy nie przepisuję żadnych prawideł, to dodaję. W innych sztukach podają się prawidła na to tylko, co jest najtrudniejszem, reszta nie potrzebuje nauczania, bo albo jest łatwiejsza, albo do poprzedniego podobna. I tak w malarstwie, kto się nauczył malować człowieka, potrafi go wymalować w każdym wieku i w każdym kształcie, choćby się tego nie nauczył; a kto lwa lub byka doskonale maluje, nie trzeba się obawiać, żeby nie potrafił wielu innych czworonożnych zwierząt odmalować. Niema zgoła sztuki, w którejby mistrz uczył wszystkiego, co w niej osiągnąć można; ale kto się nauczył pierwszych, niewzruszonych prawideł, sam reszty bez trudności dojdzie.
 Tak się podobno ma z naszą sztuką czyli wprawą w mówienie. Kto w niej tak daleko postąpił, że może podług swego upodobania skłonić umysły tych, którzy go mówiącego albo o Rzeczypospolitej, albo za sobą, albo za swemi przyjaciółmi, albo przeciw swoim przeciwnikom, z władzą stanowienia o tem wszystkiem słuchają; ten nie więcej namyślać się będzie co ma powiedzieć o wszystkich innych wyżej wymienionych przedmiotach, jak się Polyklet robiąc posąg Herkulesa namyślał, jak ma zrobić hydrę lub lwią skórę, chociaż się tego nigdy osobno nie uczył.

 XVII. Zdaje mi się, Antoniuszu, że jasno nam wyłożyłeś, czego się ma uczyć, kto chce mowcą zostać, i czego może się nie uczyć, bo to znajdzie w tem, czego się nauczył. Sprowadziłeś także wszystkie przedmioty mówienia do dwóch rodzajów, inne niezliczone ćwiczeniu i naśladowaniu pozostawiłeś. Ale patrz, żeby w tych dwóch rodzajach nie uwięzła hydra