Król Zygmunt III nietylko jej nie prześladował, ale pomagał, gdy z upadku swego dźwigać się chciała. „Patryarsze Jermiaszowi II odwiedzającemu służebników swych w Polsce, słowa są gleitu królewskiego z d. 15 lipca 1589 r. do rządów i władz miejskich rozesłanego, dajemy władzę wglądać we wszystkie sprawy cerkiewne, według przepisów posłuszeństwa greckiego ma sądzić i karać duchownych od najmniejszego do najwyższego; ani duchowny ani świecki urząd niema mu w tem przeszkadzać“[1]. Jakoż Jeremij pod bokiem króla odbył synod w Wilnie 8 wrześn. 1589 r. z największą swobodą, a już to nie króla wina, że synod ten zamiast Cerkiew ruską z upadku podźwignąć, w większe jeszcze zamieszanie i zwątpienie o sobie ją wprawił.
Pierwszy, który podał rękę upadłej Cerkwi ruskiej był ks. Skarga. Kanodzieją będąc w Wilnie od 1572 r. i licznych mając słuchaczów greckiej wiary, mówił często o pierwotnej jedności obydwóch Kościołów przez 1000 lat, o rozerwaniu tej jedności przez pychę patryachów Carogrodu i polityczne intrygi cesarzów wschodnich, o unii florenckiej z politycznych raczej pobudek jak z przekonań religijnych zawiązanej i dlatego nietrwałej. Wykazywał, iż nie tyle różnice dogmatyczne, ile niesłychany upór Greków właściwą jest przyczyną schizmy, do której Ruś za sobą pociągnęli, przedstawiał w żywych barwach, ale z miłością i współczuciem opłakany stan Cerkwi greckiej, jęczącej w niewoli tureckiej, nie weselszy stan córki jej, Cerkwi ruskiej, i nawoływał do powrotu, do jedności z Kościołem katolickim, w którym jedynie zbawienie. „O czem gdy ja kazania niektóre tu w Wilnie z powinności i posłuszeństwa św. czynił, a wiele zakonu greckiego ludzi temu się przysłuchiwało, zdało się niektórym (Radziwiłłom świeżo do katolicyzmu nawróconym), abych to dał na piśmie“. Jakoż pożyczywszy sobie ksiąg ruskich od biskupa Protaszewicza, opracował 1576 r. poważne dzieło p. t. „O jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem i o greckiem od tej jedności odstąpieniu, z przestrogą i upominaniem do narodów
- ↑ Likowski Unia brzeska 1596, str. 91. Akta zapadnoj Rossii IV nr. 16. Theiner. Monum. Reg Pol. III, 41.
