dziwnego, że jeszcze 1565, a przekonamy, się że nie wiele lepiej było w sto lat później, pisał nuncyusz Ruggieri: „pozostały dotąd zabytki bałwochwalstwa gdzieniegdzie na Litwie, w wielu miejscach na Żmudzi, gdzie po dziś dzień chowają węże, które czcili ich przodkowie, nim przyjęli wiarę chrześcijańską“.
Pierwszą gramatykę litewską wydał w Królewcu pastor tylżycki Daniel Klein dopiero 1653 r. Za Zygmuntów Litwa nie miała żadnych ksiąg dla swej kultury umysłowej i religijnej.
Nawrócenie bowiem Litwy pod koniec XIV wieku nie mogło być, jak tylko połowiczne i powierzchowne. Edykta Jagiełły tyczyły się tylko przedmiotów kultu: wycięcia poświęconych gajów, pokruszenia bałwanów, zagaszenia znicza, pozabijania wężów; a nie tykały osób i nie nawróciłyby Litwy. Wszak Żmudzini przez zwycięzkich Krzyżaków i Kawalerów mieczowych wielokrotnie zmuszani (w latach 1254. 1263, 1329, 1381 i 1400) do przyjęcia chrztu św., zawsze wracali do bałwochwalstwa; ci zaś, którzy się dobrowolnie ochrzcili, wynosili się do Prus. Naznaczony przez Krzyżaków dla Żmudzi biskup z kilku prałatami rezydował w Prusiech, nie ważąc się zajrzeć do swej owczarni. Za to sam król Jagiełło, przy pomocy polskich księży, którzy zrazu posługiwali się tłumaczem potem poduczyli się trochę języka krajowogo, apostołował wiarę świętą na Litwie. Żmudź objechał z w. ks. Witołdem dwa razy, dla ochrzczonych wybudował 8 kościołów, ale pomimo gorliwej pracy, zachęt i hojnych darów, w okolicach nie mających kościoła i kapłana, bałwochwalstwo trwało jeszcze długo. Jan ks. Holszański bisk. wil. lustrując 1523 r. królewczyznę Szawle, znalazł na pograniczu Kurlandyi wielu pogan, co go skłoniło do fundacyi kościoła w Janiszkach Jeszcze w pół wieku potem bisk. żmudzki Gedroic (1576—1609) zgasił powtórnie zapalony znicz na Birucie i w górach sałantowskich, i ochrzcił wielu dorosłych i starców. Pomagali mu w tem dzielnie Jezuici z Rygi i Wilna.
Do połowy XV. w. Żmudź nie miała szkół żadnych. Biskupi swoim kosztem albo zamożniejszych plebanów wyuczyć kazali zdolniejszych chłopców zasad wiary, trochę łaciny i obrzędów religijnych, i święcili na kapłanów. Dopiero 1469 r. bisk. żmudzki Maciej II. (Polak) założył przy katedrze w Worniach pierwszą szkołę, której nauczycielem był ks. Michał, jak o tem świadczy stary rękopis przechowany w archiwum katedralnem. W XVI wieku powstało na Żmudzi 29 kościołów, 7 kaplic i trzy szkółki: w Taurogach 1501, Janiszkach 1530 i w Jurborgu 1557, 7 i szkółek kalwińskich.
Na Litwie pierwszą szkołę katedralną założył w. książę Kazimierz Jagiellończyk koło 1465 r., którą reformował i rozszerzył
