szkolnych urobili sobie broń zaczepną przeciw Katolikom, zwłaszcza podczas sejmów i wielkich zjazdów. Koryfeusze ich, jak Goliat wojsko Izraela, wyzywali w szranki Katolików i zrazu odnosili zwycięstwo, bo niestety, po katolickiej stronie brakowało Dawidów. Dlatego nuncyusze i legaci papiescy do Francyi, Niemiec i Polski brali z sobą „dzielnego teologa“ Jezuitę, któryby przyjął wyzwanie i zwyciężył. Na stawną dysputę religijną z protestantami (colloquium) w Poissy 1561 r., w której uczestniczyło 6 kardynałów, 36 biskupów i wielu teologów Sorbony, a Hugonotom hetmanił Teodor Beza, przywiódł z sobą legat papieski kard. Ferrara, jako teologa, jenerała Jezuitów Laineza, który wymową i nauką zadziwił wszystkich, ale heretyków nie przekonał. Legatowi Commendone towarzyszył do Niemiec 1563 wspomniany wyżej O. Auer, ażeby publiczne dysputy odbywał z heretykami[1]; w Polsce zaś za drugim jego pobytem 1572 był jego teologiem sławny O. Toletus. Zbierał się właśnie w maju 1572 sejm, korzystał z tego krzykacz sejmowy, „brat czeski“, Niemojewski i wyzwał Toleta na publiczną dysputę. Kasztelan wileński, Jan Chodkiewicz, podówczas jeszcze kalwin, prosił go, aby wyzwanie przyjął, a wysłuchawszy onej dysputy do końca, rzekł: „ugruntowałem się teraz w katolickiej wierze“ i wnet potem złożył publiczne wyznanie wiary w ręce legata. Niemojewski jednak przekonać się nie dał, owszem w pamflecie swym na Jezuitów poznańskich przechwalał się, że Toleta pokonał[2]. Była to druga głośna w Polsce publiczna dysputa religijna, a stroną zaczepiającą byli różnowiercy. Na ludzi dobrej woli, a zachwianych w wierze, albo obałamuconych nowinkami, publiczne te dysputy nie pozostawały bez dodatniego wpływu, bo wyjaśniały dogmat, ukazywały nicość heretyckich zarzutów, usuwały trudności, które myślący umysł ale teologicznie nie dość wykształcony, łatwo sobie tworzył, a rozwiązać nie umiał. Dlatego Jezuici, do dysputy wezwani, zawsze ją przyjmowali, a często oni pierwsi rzucali rękawicę i otwarcie
