szych lat dziesiątkach swoich rządów, obchodzili i inni. Ta konieczność obchodzenia prawa ze strony króla, wywołała inną konieczność, nieufności narodu do króla, ustawicznej obawy przed zamachem królewskim na całość i wolność rzpltej, absoluti dominii, a stąd wiecznej niezgody między tronem a narodem aż do rokoszu. Nic nadto smutniejszego, nic zgubniejszego wymyśleć nie było można[1].
Oto, na czem skończyła się zamierzona w XVI. wieku egzekucya praw, reorganizacya państwa na nowych podstawach: na królestwie elekcyjnem, bez dostatecznych warunków wewnętrznego ładu, bez mocy i znaczenia na zewnątrz.
Oprócz artykułów henrykowych, każdy król, uczynił to i Henryk, przysięgał na osobiste swoje pacta conventa z narodem.
Były one licytacyą spuścizny Jagiellonów, „na sprzedaż poszła polska korona“[2], osłoną chciwości prywatnej, a skąpstwa dla rzpltj, korupcyą na wielką skalę, bo tępiły do reszty w narodzie-szlachcie poczucie godności i prawości osobistej, uwalniały od obowiązków obywatelskich, koślawiły sumienie publiczne. Urobiło się mniemanie, że król na to, żeby dawał i uszczęśliwiał, szlachcic aby brał i używał.
To dopiero jedna otwarta rana, którą elekcya w tej formie i w tych warunkach Polsce jako państwu zadała. Jest i druga, a niewiadomo która niebezpieczniejsza.
Każde bezkrólewie niszczyło dorobek poprzedniego panowania, było rewolucyą, wstrząsającą w posadach gmach rzpltj, nietylko, że z śmiercią króla, na długie miesiące ustawał nor-
- ↑ Porównaj: Rembowski — Konfederacya i rokosz str. 269—276.
Zakrzewski. Po ucieczce Henryka str. 41—51.
Szujski: „Artykuł o wypowiedzeniu posłuszeństwa“ (Opowiad. i roztrząs. str. 370—398). - ↑ W tajnem archiwum państwa w Wiedniu, Polonica r. 1573 znajduje się oryginał cyfrowanego kontraktu Posłowie cesarscy na elekcyą Rosenberg i Bernstein ofiarują za poręką biskupa płockiego Myszkowskiego wojewodzie sandomierskiemu Piotrowi Zborowskiemu 100.000 złr. austr., jeżeli poprze skutecznie wybór arcyksięcia Ernesta. Na dorsaliach aktu obca ręka dopisała: Haec est libertas polonica, ut venale sit regnum tempore interregni, si emptorem reperiat.
