Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/112

tego różnice co do uporządkowania opowiedzianych zdarzeń i szczegółów a zwłaszcza różnice formy literackiej i różnice co do treści, polegające tylko na tem, że niektóre zdarzenia i szczegóły, wymienione są przez jednych a opuszczone przez drugich, dowodzą tylko tem silniej prawdziwości ewangelij. Największe takie różnice zachodzą pomiędzy trzema pierwszymi ewangelistami z jednej strony a ewangelją św. Jana z drugiej. Tak np. zdarzeń opisanych przez wszystkich czterech ewangelistów jest 17, zdarzeń zaś, opisanych przez trzech pierwszych, a pominiętych przez św. Jana jest 65. Trzej pierwsi ewangeliści są przedewszystkiem historykami, św. Jan zaś równocześnie teologiem, który pisząc ewangelję znacznie później od nich, uważał większość faktów, wymienionych w trzech pierwszych ewangeljach za ogólnie znaną a opowiedział tylko te, które najwięcej odpowiadały teologicznemu charakterowi jego dzieła.
 Trzy pierwsze ewangelje, św. Mateusza, św. Marka i św. Łukasza, mające najwięcej wspólnych ustępów, zestawiono przez wydrukowanie równoległe (synoptyczne), i stąd nazwano te ewangelje od XVIII wieku synoptycznemu Porównanie ustępów, odnoszących się do tego samego faktu w ewangeljach synoptycznych i wyjaśnienie zachodzących pomiędzy niemi podobieństw i różnic wytworzyło zagadnienie, zwane „kwestją synoptyczną“. Jedynym sposobem rozwiązania tego zagadnienia jest hipoteza, mająca podstawy historyczne, której myślą zasadniczą jest, że ewangelje te zostały spisane na podstawie ustnego głoszenia ewangelij przez uczniów Chrystusa, czyli t. zw. katechezy apostolskiej. Dwie inne hipotezy, a mianowicie hipoteza wzajemnego oddziaływania na siebie ewangelistów i hipoteza, że pisali oni ewangelje na podstawie jakiegoś wspólnego źródła, zwanego przez teologów protestanckich praewangelją (Urevangelium), nie mają żadnego uzasadnienia historycznego.
 Pierwotny tekst ewangelji św. Mateusza był napisany w języku syrochaldejskim, teksty trzech innych w języku greckim. Rękopisy oryginałów uważają za zaginione; istnieją tylko odpisy i to najstarożytniejsze, pisane dużemi głoskami (zw. unciales lub maiuscula manuscripta), których jest 34 i pisane małemi głoskami (cursiva, minuscula), których jest 601. Różnic i warjantów między temi odpisami naliczono 150.000, lecz olbrzymia większość tych różnic polega na błędach ortograficznych, przestawieniach słów lub użyciu synonimów. Najdawniejszym zabytkiem ewangelji w języku polskim jest urywek ewangelji św. Mateusza spisany ok. r. 1450. Pierwszy druk ewangelji polskiej wyszedł w Królewcu w r. 1550, drugi w Krakowie w r. 1556, wreszcie przekład Wujka w r. 1593 (ob. Biblja).

 Ewangelje apokryficzne. Pragnienie zadowolenia ciekawości pierwszych chrześcijan, których dziwiły przemilczenia niektórych okresów życia Chrystusa w ewangeljach kanonicznych, wywołało różne opowiadania o życiu dziecięcem Chrystusa i o Jego ostatnich chwilach na ziemi. Wspólną cechą tych opowiadań jest fantastyczność i skłonność do wyolbrzymiania. Odnaleźć można w nich też wiele motywów zaczerpniętych z literatury pogańskiej. Przy porównaniu ich z ewangeljami autentycznemi (kanonicznemi) okazuje się jasno nieporównana prostota tych ostatnich i brak jakiejkolwiek innej dążności ponad przedstawienie prawdy, podczas gdy w ewangeljach apokryficznych głównym celem jest zaspokojenie ciekawości czytających a niekiedy specjalne urojenia dogmatyczne autorów. Najgłówniejsze z nich są:
 Protoewangelja św. Jakóba, pochodząca z II wieku, opowiada o narodzinach Matki Bożej i Chrystusa Pana aż do rzezi niewiniątek.
 Ewangelja narodzenia N. Marji Panny i apokryficzna ewangelja św. Mateusza opisują życie Matki Bożej, narodzenie i dzieciństwo Chrystusa.
 „Historja Józefa Cieśli“ opisuje żywot św. Józefa.
 Ewangelja Tomasza i Ewangelja arabska opisują życie Chrystusa od 5 do 12 roku życia,
 Ewangelja Nikodema, pojawiająca się jeszcze w XIII wieku, opisuje przebieg procesu Chrystusa i Jego zstąpienie do piekieł.