Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/707

 Wraz z siłą wytwórczą pracy wzrasta masa wytworów, wyobrażających określoną wartość, a więc również i wartość dodatkową danej wielkości. Im bardziej wzrasta siła wytwórcza pracy, tem więcej środków użycia i środków nagromadzania zawiera wartość dodatkowa. Masa wytworu dodatkowego wzrasta zatem przy niezmienionej stopie wartości dodatkowej, a nawet przy zmniejszającej się stopie, o ile tylko spadek ten jest wolniejszy, niż wzrost siły wytwórczej pracy. Jeżeli stosunek podziału wytworu dodatkowego na dochód i kapitał dodatkowy pozostaje niezmieniony, to spożycie kapitalisty może wzrastać bez uszczerbku dla funduszu nagromadzania. Nawet jeżeli wielkość stosunkowa funduszu nagromadzania wzrasta kosztem funduszu spożycia, kapitalista może, dzięki potanieniu towarów, mieć do rozporządzenia tyleż środków użycia, co przedtem, albo więcej. Ale za wzmożoną wydajnością pracy idzie, jakeśmy to już widzieli, potanienie robotnika, czyli wzrost stopy wartości dodatkowej, nawet jeżeli wzrasta realna płaca robocza. Płaca ta bowiem nie wzrasta nigdy w tym samym stopniu, co wydajność pracy. A zatem ta sama wartość kapitału zmiennego uruchomia większą ilość siły roboczej, a więc większą ilość pracy. Ta sama wartość kapitału stałego wyraża się w większej ilości środków produkcji, t. j. większej ilości środków pracy, materjałów surowych i materjałów pomocniczych; dostarcza zatem większej ilości czynników, tworzących produkt, a więc tworzących wartość, czyli wchłaniających pracę. To też przy niezmienionej, a nawet przy zmniejszającej się wartości kapitału dodatkowego, odbywa się nagromadzanie przyśpieszone. Nietylko rozszerza się materjalnie skala reprodukcji, lecz również wytwarzanie wartości dodatkowej wzrasta szybciej, niż wartość kapitału dodatkowego.
 Rozwój siły wytwórczej pracy oddziaływa również na kapitał pierwotny, czyli na kapitał już znajdujący się w procesie produkcji. Część funkcjonującego kapitału stałego składa się ze środków pracy, jak maszyny i t. d., które zużywają się w ciągu dłuższych okresów czasu i wtedy dopiero są reprodukowane, czyli zastępowane przez nowe egzemplarze tego samego rodzaju. Ale co roku część tych środków pracy obumiera, czyli dobiega kresu swej produkcyjnej funkcji. Co roku więc część ta znajduje się w stadjum swej perjodycznej; reprodukcji, czyli zostaje zastąpiona przez nowe egzemplarze tego samego rodzaju. Jeżeli siła wytwórcza pracy wzmaga się tam, gdzie przychodzą na świat te środki pracy — a rozwija się ona nieustan-