czym egzemplarzem swego gatunku[1], którego wartość mierzy się zawsze pracę, niezbędną społecznie, czyli zawsze niezbędną w danych warunkach społecznych.
Podobnie jak wartość surowców, tak samo i wartość środków pracy, czynnych już w procesie produkcji, np. maszyn i t. p., może ulec zmianie, a wskutek tego może też ulec zmianie i ta część wartości, którą środki pracy udzielają wytworowi. Jeżeli np. wskutek jakiegoś nowego wynalazku maszyna pewnego rodzaju może być odtworzona z mniejszym nakładem pracy, to i stara maszyna traci mniejszą lub większą część wartości, a wskutek tego przekazuje wytworowi stosunkowo mniejszą wartość. Ale i tutaj również zmiana wartości powstaje poza procesem produkcji, w którym ta maszyna funkcjonuje jako środek produkcji. W tym procesie nie udziela ona wytworowi nigdy więcej wartości, niż jej posiada niezależnie od tego procesu.
Podobnie jak zmiana wartości środków produkcji, nawet wówczas, gdy jej działanie przejawia się już po dokonanem wstąpieniu ich do procesu produkcji, nie zmienia ich charakteru, jako kapitału stałego, tak samo i zmiana w proporcji między kapitałem stałym i zmiennym nie dotyczy w niczem ich funkcjonalnej różnicy (t. j. różnicy pomiędzy ich czynnościami i w przebiegu tworzenia wartości). Tak np. techniczne warunki procesu pracy mogły się tak zmienić, że gdy przedtem 10 robotników z pomocą 10 małowartościowych narzędzi przerabiało stosunkowo drobne ilości surowca, to teraz 1 robotnik z pomocą kosztownej maszyny przerabia sto razy więcej surowca. W tym wypadku kapitał stały, t. j. suma wartości zastosowanych środków produkcji, wzrósłby bardzo znacznie, zmienna zaś część kapitału, wyłożona na siłę roboczą, bardzo silnie skurczyłaby się. Zmiana ta jednak wpłynęłaby tylko na stosunek ilościowy między kapitałem stałym i zmiennym, czyli na stosunek, w jakim cały kapitał rozpada się na części składowe stałą i zmienną, lecz nie narusza niczem różnicy między kapitałem stałym a zmiennym.
- ↑ „Wszystkie wytwory tego samego rodzaju tworzą właściwie jedną masę, której cena określa się ogólnie bez względu na szczególne okoliczności“ (Le Trosne: „De l’intérêt social“, Physiocrates, éd Daire, Paris 1846, str. 893).
