Strona:PL J Bartoszewicz Historja literatury polskiej.djvu/754

w badaniu historycznem; faktów moc odkrył, naukę zbogacił, a w niejednem miejscu objaśnił ją światłem krytyki. Wogóle wszędzie jest zwycięzką ta jego krytyka, gdzie nie idzie o ustalone już na zawsze pojęcia autora względem przeszłości.
 Obok Łukaszewicza powstają młodzi a pełni nadziei pracownicy. Dzisiaj Poznańskie jedynie co może nam dać zastęp uczonych historyków, którzy będą umieli chodzić około źródeł łacińskich; w innych prowincjach dawnéj Rzeczypospolitéj klucz ten do nauki już dawno zarzucono. Młodzi ci ludzie znakomite siły umysłowe przynoszą w ofierze historji, jest w nich nauka i zdolność, znać szkołę. Jan Nepomucen Romanowski stoi bezzaprzeczenia na czele tego zastępu. Napisał dwie piękne rozprawy historyczne, jedną „o zakonie dobrzyńców“ i drugą „o stosunku Konrada mazowieckiego do krzyżaków“. Dzisiaj doskonale rozumiemy ten stosunek i w całéj nagości stanęła przed nami zdradliwa i haniebna polityka samolubnego a dumnego zakonu. Na wielką rzecz odważył się tutaj Romanowski, bo na walki z upartem plemieniem uczonych niemieckich, takich jak Vogt i jak Watterich, którzy nigdy z zasady nie przyznają słuszności Słowiańszczyźnie. Stosunek krzyżaków do Konrada był także treścią trzeciej rozprawy, którą napisał po łacinie, kiedy starał się o stopień doktora filozofji we Wrocławiu. Romanowski był na uniwersytecie uczniem Röpella, który jeden może z niemców sprawiedliwy jest dla nas i napisawszy dzieje Polski za Piastów, pracuje teraz nad historją jagiellońską. Romanowski opuściwszy Wrocław, dostał się do Tytusa Działyńskiego i dzisiaj w Kórniku pracuje nad wydawnictwem drogich materjałów, należał np. do wydawania dyarjusza sejmu unji lubelskiéj, który ma być pieczęcią i końcem dzieła, co jakby dyplomatarjusz jaki zbierze wszelkie dowody i świadectwa o unji Polski z Litwą, zanim ostatecznie jako prawo nie stanęła w Lublinie. Romanowski pracuje nad dalszym ciągiem materjałów tych do dziejów unji, które poprzedzały sejm lubelski i już wciągnął się powoli w nową pracę i po krzyżakach zajmował się studjami nad samą unją; ważną będzie jego praca, którą teraz gotuje do druku „Otia cornicensia“; w niéj zawierać się będą ważne rzeczy o ustanowieniu wojska kwarcianego, o sprawie z duchownymi, w któréj rozwinie autor rys stosunków kościoła do państwa w Polsce zacząwszy od XVIII wieku, dzieje