wprost nadawano sołtysom rzemieślników i ich kramy (macellas, bancas, cameras), o czym świadczy na przykład fragment następujący: …vendidisse scultetiam… specificat cum medietate tabernarum cum tertio orto, tertio denario rei iudicatae, bancorum omnium si qui sint carnium sutorum, et aliorum artificiorum[1], …bancis quibusuis…[2] itp., albo zawierano kontrakty przyznające sołtysom udział w czynszach płaconych przez rzemieślników na rzecz gromady. W pierwszym wypadku, jak pisze Sochaniewicz, byli to rzemieślnicy sołtysów, w drugim — wsi, i jedni i drudzy jednak pracowali na ten sam rynek, mniej tylko lub bardziej krępowali wyzyskującą ich władzą sołtysa. Zdarzało się też dość często, że sołtys sam wyznaczał wielkość czynszu, który mieli mu płacić poszczególni rzemieślnicy czy właściciele kramów. Niekiedy właściciel wsi zastrzegał, że sołtys ma prawo tylko do jednego kramu danego rzemiosła bądź (najrzadziej) tylko do jednej specjalności rzemieślniczej.
Najczęściej jednak wobec faktu, że na wsi liczącej na przykład 20—40 osadników 1 kowal, i 1 szewc wystarczał w zupełności, i wobec tego, że prostsze roboty rzemieślnicze (naprawy) mógł wykonywać każdy kmieć, sołtys miał władzę nad całością kramów rzemieślniczych nie tylko zresztą wtedy, gdy przywilej mówi: …damus…, omnes artifices videlicet fabros, pistores, sartores, sutores, carnifices et alios omnes et singulos artifices…[3], ale również wtedy, gdy dawano mu po 1 czy 2 rzemieślników z każdego zawodu. Nie wyklucza to istnienia na wsi rzemieślników-chłopów nie podlegających władzy sołtysa. O władzy sołtysa nad rzemieślnikami świadczą także liczne wzmianki o zastawieniu czy nawet sprzedaży podległego rzemieślnika. Tak na przykład Andrzej, sołtys dziedziczny w Radymnie (ziemia przemyska), zastawił szlachetnemu Błażejowi ze Smolni 3 swoich chłopów pańszczyźnianych i swego rzeźnika za 20 grzywien długu[4]. Charakterystyczne też są wzmianki mówiące, że in thaberna habebit unum macellum carnium et panis macellum secundum…, si voluerit sutorem et fabrum pro sua utilitate locabit[5] albo …bancis pistorum panum, macellorum, carnificum, sutorum, fabrorum, quodquot ibi locari poterint et haberi…[6]. Wszystkie te wzmianki świadczą, że sołtys kolonizacyjny zajmował wobec swoich poddanych rolę feudała korzystając z renty typu czynszowo-odrob-
- ↑ Visitationes bonorum archiepiscopatus necnon capituli Gnesnensis saeculi XVI., wyd. B. Ulanowski, Kraków 1920, str. 30.
- ↑ Ibidem, str. 33.
- ↑ AGZ, t. II, nr 73, str. 131. Por. przykłady z Castr. Leopol., które cytuje Sochaniewicz, o.c., str. 356.
- ↑ AGZ, t. VIII, nr 65, r. 1441.
- ↑ Kod. Dypl. Wkp., t. II, nr 1384, r. 1358, Trojanowo.
- ↑ Ibidem, nr 1456, r. 1361, Tum.
