Strona:PL Adam Próchnik - Ku Polsce socjalistycznej dzieje polskiej myśli socjalistycznej.pdf/9

I. Wstęp.

 W Polsce nowoczesna myśl socjalistyczna zaczęła rozwijać się stosunkowo dość późno, albowiem nieprędko pojawiły się tu warunki społeczne sprzyjające rozwojowi socjalizmu. Upadek państwa polskiego opóźnił normalny postęp gospodarczy kraju, a niepomyślne okoliczności polityczne hamowały niejednokroć wysiłki w tym kierunku zdążające. Skromne początki przemysłu polskiego z ostatniego okresu niepodległego państwa i z krótkiej epoki autonomicznej Królestwa Kongresowego nie były w stanie przekształcić niemal wyłącznie rolniczego charakteru kraju. Dopiero po powstaniu styczniowem i po przeprowadzonej reformie włościańskiej zaczął się na ziemiach polskich w poważniejszym rozmiarze rozwój produkcji kapitalistycznej. Dzięki temu zaczęła powstawać nowoczesna klasa robotnicza i wytworzyło się podłoże dla rozwoju ruchu socjalistycznego. I na tem podłożu ruch ten faktycznie wyrósł.
 Za datę początkową tego ruchu uważamy zwykle rok 1876, rok powstania pierwszych propagandystycznych kółek socjalistycznych w kraju. W roku bieżącym mija zatem 60 lat od tej chwili, 60 lat rozwoju idei socjalistycznej w Polsce, 60 lat walki pod jej sztandarami. Idea ta zapuściła głęboko korzenie w serca i umysły klasy robotniczej i wydobyła z miej bogate skarby zapału i ofiarności. Już w dziesięć lat po założeniu owych kółek zawiśli na szubienicy pierwsi bojownicy idei socjalistycznej, członkowie „Proletarjatu“, pieczętując swą krwią związek między ideą a życiem. Obecnie mija zatem pięćdziesięcioletnia rocznica tej chwili, i jej poświęcamy niniejszy szkic historyczny.
 Nim jednak rozwijać zaczął się ruch masowy, nim stawiać zaczęła pierwsze kroki oparta na nim nowoczesna myśl socjalistyczna, istniał już w Polsce socjalizm jako prąd ideowy niezależny od ruchu robotniczego, jako rezultat rozważań ideowych, dociekań i marzeń szeregu myślicieli, którzy widzieli wady i niesprawiedliwość panującego ustroju społecznego, którzy dotarli do istotnych źródeł i przyczyn tej niesprawiedliwości, znajdując je w prywatnej własności narzędzi pracy, którzy zrozumieli, że jedyną drogą do zmienienia tego stanu rzeczy, jest usunięcie źródeł, t. zn. prywatnej własności i zastąpienie jej tą czy inną formą władania społecznego. Byli to zatem także socjaliści, ale różni od socjalistów późniejszych, którzy powołali do życia nowoczesny ruch robotniczy. Różnice polegały na tem, że owi myśliciele i ideologowie 1) nie wiedzieli, że socjalizm jest koniecznością gospodarczą, że jest nieuniknioną tendencją rozwojową warunków społecznych, a więc nie znali naukowych podstaw socjalizmu; 2) nie wiedzieli, że realizacja socjalizmu dokonać się musi na podstawie ruchu robotniczego i walki