Strona:O Żydach i kwestyi żydowskiej.pdf/31

zginają. A takich jest mnóstwo. I to oni, bezwzględni czciciele złotego cielca, potęgując w sercach poniżonych żądzę bogactw, wydymają pychę tych, którzy już wywyższyli się przez bogactwo.
 Trzecim i najcięższym zarzutem czynionym żydom, jest odrębność, wyrażająca się strojem, mową, fanatyzmem religijnym, organizacyą wewnętrzną a czyniąca ich w organizmie społecznem ciałem obcem i wielostronnie szkodliwem. Zarzut to jest nietylko najcięższy ze wszystkich, ale jedyny, którym nie rozmijając się ze sprawiedliwością, specyalnie żydów obarczyć można. Naturalnie obarcza on w pełni tylko nieoświecone masy żydowskie. Stopień słuszności jego zmniejsza się w miarę posuwania wzroku, od warstw ludności najciemniejszych ku najoświeceńszych. Żaden oświecony żyd nie różni się już w ubiorze i mowie ze współobywatelami swemi. Żaden oświecony człowiek, do jakiegokolwiek plemienia należący, fanatykiem religijnym być nie może, i jeżeli nim pozostaje, składa tylko dowód, że oświata jego jest pozorną. Pomiędzy żydami, zjawisko, to wynikające z przyczyn wielu skomplikowanych, tem rzadszem bywa, że religijny fanatyzm ich taje z wielką łatwością pod promieniami oświaty. Znikanie więc odrębności żydowskiéj postępować musi równolegle z rozpowszechnianiem się pomiędzy niemi umysłowego i towarzyskiego ukształcenia. Rzecz to zresztą, jak mi się zdaje, ogólnie uznana i zjawia się tylko obok niéj niezmiernie ważne pytanie: jakiemi sposobami wielka siła oświaty zwalczać ma wielką téż siłę odrębności, wyrobionéj w przymusowem rozwodzie z oświatą, w którym przez długie wieki żydów utrzymywano? O zapytaniu tem i możliwych na nie odpowiedziach — późniéj. W tem miejscu koniecznem jest zwrócenie szczególnéj uwagi na