30
To rozwielmożnienie się kłusownictwa spowodowały warunki topograficzne i historyczne. Potomkowie dawnych królewskich osadników łowieckich w nieprzebytej niegdyś puszczy sandomierskiej, gdzie było zwierza w bród, odziedziczyli po ojcach krew myśliwską, która wre jak ogień a która tylko razem z życiem ujść może. Dawniej polowali całkiem swobodnie, bez żadnej przeszkody, nikt im tego nie bronił — te wolne czasy żyją jeszcze w tradycyi. Były to niezawodnie czasy Rzeczypospolitej polskiej, pod rządem austryackim administracya i ustawy ścisnęły trochę lud kłusowniczy, ale nie od całego wieku, może dopiero od lat kilkudziesięciu. Okrutnie przerzedzone lasy, rozdrobnienie obszaru, oświata i religia podcięły też nogi przemożnemu kłusownictwu, ale go nie wytępiły. Dziś coraz ściślejsze przestrzeganie przepisów ustawy łowieckiej powoli topi kłusownictwo, jak słońce topi skalne lody, ale kiedy je stopi?...
Nastąpi to niezawodnie wtedy, gdy podniesie się poziom oświaty i moralności ludności lasowskiej, który obecnie jest niskim. Kościół i szkoła niezawodnie dużo robią, potrzeba jednak częstych misyi, więcej szkół i dobrej organizacyi środków oświaty, jak czytelnie ludowe, odczyty, wystawy itp. Gdy starzy, mało przystępni dla oświaty, na misyach wyprzysięgną się rabsistwa, podobnie jak wódki, a młodych wykształci, umoralni i uszlachetni szkoła i oświata, kłusownictwo dziś powszechne stanie się sporadycznem.
Dziś władza — czy sąd, czy starostwo — z całą surowością przeciwdziałająca kłusownictwu, jest tem słońcem zimowem, które lodów nie topi. Największe kary, rewizye, konfiskaty broni, odmawianie kart na broń, nie potrafią złamać zupełnie kłusownictwa, rabsic nie potrzebuje karty na broił, więzienia niebardzo się boi, a w miejsce skonfiskowanej sprawi sobie zaraz małym kosztem inną strzelbinę. Tylko współdziałanie Kościoła, szkoły, oświaty i władzy może wytępić kłusownictwo.
