kraszanki), 186 (przeważnie pisanki), 194—6. Tylko o wzorzystych pisankach mówią: 91, 94, 29, (33), 37. 39 (Nieznanów), 46—7, 54, 60—2, 64, 67, 69 (oroPcz Radelicza), 71, 73 — 4, 76, 78, 82 — 3 90 92-5, 99 900, 105, 109—11, (112 były), 114—8, 121—2, 124, 126-8, 130, 132, 131—7, 139, 142, 144, 147-8, 151, 154—7, 960, 162—5, 167, 169—81, 187—90, 193, 199. Nie odróżniłem w obu ostatnich grupach pisanek, które powstają przez manipulacyę z woskiem (i w ogóle tłuszczem), od tych, które powstają w sposób inny. Dla zupełności zestawiam, z kolei osobno pisanki, które powstają nietylko tą metodą, ale także z hałunek 1-barwnych: a) przez wydrapanie na nich wzorca zapomocą narzędzia ostrego ts. 15, 17, 36, 63, 70, 81, 138, 153, 162, 177 (w Mościskiem) 179, 194 i 195; b) przez działanie kwasu solnego (Salzsäure, po ludowemu „zaldzajer“) 193. i innego w 50., gdzie korespondent domyśla się kwasu winnego.
Załatwijmy się teraz z nazwami jaj malowanych. Jednobarwne, bez wzorów, znamy pospolicie jako „hałunki“ (1, 3, 12, 13, 34—5, 48—9, 58, 66, 68, 79, 85—7, 89, 101 li w Rohatyńskiem, 102—3, 113, 152—3, 158—9, 184 w Klebanówce dawniej, 195—7), względnie „ałunki“ (38 i 184). Nazwa ta niekiedy objęła też właściwe pisanki dzięki temu, że i przy ich sporządzaniu używają krasek z ałunem (36, 40, 57, 104 i 160). Nie pozostaje z nią w związku, ani znaczeniowym, ani słoworodowym, wyraz „hałka“ (80, 98, 135) „chałka“ (96), względnie „hauka“, którym też chrzczą jaja barwione, bez wzorów, słusznie bowiem koresp. 133 zwraca uwagę na to, że jestto wyraz tensam, co nasza „gałka“. Ponieważ czynność barwienia jaja nazywają kraszeniem lub malowaniem, a pisaniem w ścisłem tego wyrazu znaczeniu tylko rysowanie wzorów na jaju, przeto spotykamy się też z nazwami „kraszanki“ (2, 15—6, 18—20, 22—4, 36, 49, 65, 69 w Radeliczu, 70, 78 na Podolu, 88, 91, 101, 107, 183 okol., 184—5, 194, 197) i „malowanki“ (9, 27, 52—3, 59, 117, 149, 182), lub poprostu „kraszone“ (50), „malowani jajcia“ (75) i „jajcia, maluwani ałunom“ (10)[1]. Chwiejność 88., gdzie na 1-barwne jaja używa się nazwy tak hałunek, jak kraszanek, oraz 37., gdzie tasama chwiejność nazwy widoczna, ale dotyczy właściwych pisanek, wreszcie 80, 83, 98 (w Kobylnicy rusk. pisanki, w okol. kraszanki), 167 i 189, gdzie jaja wzorzyste zowią kraszankami albo pisankami, — łatwo można wytłumaczyć, gdy się uwzględni jako moment rozstrzygający przy nazwaniu czynność kraszenia, czyli malowania. Taksamo wyjaśniam sobie to zjawisko, że wszelkiego rodzaju barwione jaja nazwał lud ogólnikowo „jajami malowanymi“ (8, 32), lub „jajami farbowanymi“ (8, 949), a ostatecznie nawet właściwe pisanki „malowankami“ (142), „kraszankami“ (160), lub „krasymi jajciami“ (165 dawniej). Mniej już znanymi są nazwy dla jaj 1-barwnych: „sływki“ (tzn. śliwki w 78, 97, 108, 161, 166, 168, 186[2], nazwa pochodząca od podobieństwa jaja, zabarwionego na ciemno
- ↑ Mając na oku właśnie owę czynność kraszenia przedewszystkiem, nazywają w 15., 36 i 70 kraszankami nawet jaja pstre, lub takie, na których wzory wykonano już po okraszeniu dzięki nożykowi. W 52. nazywają jaja 1-barwne „malowankami chińskimi“ — według koresp. stąd, że kury chińskie też znoszą jaja barwne, żółte.
- ↑ Tensam motyw, (który wskazałem wyżej i w uw. 1. doprowadził mieszkańców Mszańca (179) do mówienia o „sływkach“ i „sływczyty,“ choć rozumieją przez to tosamo, co sioła sąsiednie przez „pisanki“ i „pisać“.
