przeczytałem, innemi słowy jak można było najwyborniejszemi powtarzałem. Ale potem postrzegłem, iż to miało te niedogodność, że wyrażenia najwłaściwsze, najlepsze, już przedemną Enniusz zabrał, jeżeli się na jego wierszach ćwiczyłem, albo Grachus, jeżeli jego mowę za wzór wziąłem; atak, jeżeli tych samych słów użyłem, to ćwiczenie na nic mi się nie przydało, jeżeli innych, nawet szkodziło, bo do mniej stosownych przvwykałem.
Potem, doszedłszy lat młodzieńczych, pożyteczną rzeczą mi się zdało tłumaczyć mowy największych mowców Greckich, z których czytania tę odnosiłem korzyść, że oddając po łacinie co po grecku przeczytałem, nie tylko najlepszych i powszechnie używanych słów dobierałem, ale nawet niektóre przez naśladowanie tworzyłem, którym nowość między naszymi nie szkodziła, jeżeli tylko stosowne były.
Głos, oddychanie, ruchy ciała, płynność wysłowienia nie tak prawideł sztuki, jak usilności wymagają, w czem pilnie na to baczyć mamy, kogo naśladujemy, komu podobnymi stać się chcemy. Trzeba nam się przypatrywać nie tylko mowcom, ale i aktorom, żebyśmy, nabrawszy złego nałogu, nie wpadli w jaką szpecącą i szkaradną wadę. Pamięć także ćwiczyć należy, ucząc się co do słowa jak najwięcej wyjątków z pism swoich i cudzych. W tem ćwiczeniu niezupełnie mi się nic podoba, jeżeli kto się w to wprawił, przywiązywać myśli do pewnych miejsc i obrazów, na co nauka o sztucznej pamięci prawidła podaje[1].
Po tych domowych i w ukryciu odbywanych ćwiczeniach, stanąć nakoniec trzeba z mową wpośrod tłumu, w kurzawie w zgiełku, w polu bitwy, na Forum, noddać się pod sąd wszystkich, doświadczyć sił swego talentu, i owe przysposobienia między ścianami domu zamknięte wynieść na światło rzeczywistości.
Trzeba czytac poetów, uczyć się historyi, pisarzów i nauczycielow dzieła we wszystkich pożytecznych umiejętnościach przeglądać, wartować, i dla wydoskonalenia się chwalić, obja-
- ↑ Obacz rozdział 86 xięgi drugiej i notę 96. O sztucznej pamięci obszernie powiedziano w dziele, Rhetorica ad Herennium, III, 16 — 25.
